Bestand (1.9 MB) - VVOG

Inhoud en methodologie van de
geïnformeerde toestemming
Het verzoek tot geïnformeerde toestemming moet de
volgende elementen bevatten:
- de voorgestelde interventie (behandeling of
onderzoek);
- de diagnose en de prognose;
- bijwerkingen van de interventie;
- de risico’s en voordelen van de interventie;
- de alternatieve oplossingen;
- de duur en de materiële implicaties van de interventie.
Het verzoek tot geïnformeerde toestemming vereist
bijkomende handelingen:
- controleren of de informatie goed begrepen is
(door de patiënt);
- nagaan of de patiënt vragen heeft;
- de graad van angst van de patiënt evalueren en
trachten deze te verhelpen;
- het verbale akkoord van de patiënt verkrijgen.
Geïnformeerde toestemming en
preconceptionele consultatie
- In theorie moet geïnformeerde toestemming
worden verkregen voor alle gevraagde onderzoeken,
zelfs als ze geen risico inhouden. Bepaalde
positieve resultaten zullen aanleiding geven tot
andere onderzoeken, die op hun beurt niet zonder
risico zijn, zoals een vruchtwaterpunctie tijdens
een latere zwangerschap. En het resultaat
van die punctie kan dan weer uitmonden in een
onderbreking van de zwangerschap. De arts heeft
de plicht om de patiënte te informeren over de
eventuele implicaties van een positief resultaat.
En de patiënte, of het koppel, kan het onderzoek
weigeren als ze denkt dat ze de zwangerschap
zou voortzetten, ongeacht het resultaat van het
onderzoek.
- Een van de ethische problemen verbonden
aan de screeningonderzoeken is het bestaan
van fout positieve en foutnegatieve resultaten:
die informatie is vaak moeilijk over te brengen aan
de patiënten. Maar toch is het belangrijk dat de arts
een duidelijke boodschap geeft. En dat brengt ons
bij het delicate probleem van de communicatie van
het risico (11).
Controversen
Hieronder sommen we een reeks problemen op in verband met de grenzen van de
geïnformeerde toestemming.
- Sluit de voorrang die wordt verleend aan het principe ‘autonomie’ soms niet het
principe ‘deugdelijkheid’ van de medische praktijk uit?
- Is de geïnformeerde toestemming, die uitmondt in het concept ‘geïnformeerde
keuze’, niet in tegenspraak met het nutsprincipe, dat het belang van de
gemeenschap vóór het belang van de individuele patiënt stelt?
- Staat de aanvaarding in fine (in het besluitvormingsproces) van de persoonlijke
keuze van de patiënte een optimale kwaliteit van de zorg niet in de weg?
- Moet de informatie nauwkeurig en wetenschappelijk correct zijn, met het risico
dat ze voor de patiënte onbegrijpelijk is?
- Moet de informatie volledig zijn, met het risico dat ze iatrogeen wordt?
- Ontheft de geïnformeerde toestemming, die uitmondt in de geïnformeerde keuze,
de arts niet van zijn rol van besluitnemer en dus van zijn verantwoordelijkheid
voor elke handeling die hij stelt?
- Welke persoon kan optreden in de plaats van patiënten die niet in staat worden
geacht om hun geïnformeerde toestemming te geven? (Wie kan er beslissen over
wat goed is voor een ander?) En in hoeverre kan er rekening worden gehouden
met de beslissingen van deze vertegenwoordiger? (Hoe kan men beslissen over
wat goed is voor een ander?)
- Moet voor elke medische handeling een uitdrukkelijke geïnformeerde toestemming
worden verkregen? En wat is het interventieveld van de veronderstelde
toestemming?
- Een ‘geïnformeerde keuze’ is vaak een keuze tussen twee risico’s. Is het risico een
objectief dan wel een subjectief begrip?
- De taak van de arts, zijn ethische plicht in dit domein, is het verkrijgen van de
toestemming en zijn plicht om de patiënt te informeren. Wie kan de kwaliteit van
de informatie garanderen?
- In theorie zou men de toestemming moeten vragen voor alle gevraagde
onderzoeken; in de praktijk is dat meestal niet mogelijk, te meer daar er vaak een
stilzwijgend akkoord bestaat tussen de patiënte en de arts en daar men – omdat
de patiënte de arts vrijwillig consulteert – ervan uitgaat dat ze de voorgestelde
onderzoeken impliciet aanvaardt. Maar om alle misverstanden te vermijden,
stellen we voor om de patiënte een document te geven, waarin de verschillende
onderzoeken en het tijdstip waarop ze worden uitgevoerd, worden beschreven,
met het voorstel om vragen te stellen over alles wat ze eventueel niet begrijpt. Dat
document kan de arts ook beschermen tegen eventuele geschillen en juridische
problemen.
- In de predictieve geneeskunde botst het concept van
de geïnformeerde toestemming op de moeilijkheid
om aan de patiënte duidelijk te maken wat het risico
precies inhoudt en op de extreme subjectiviteit
waarmee dat risico wordt geïnterpreteerd.
Conclusies
Het concept ‘geïnformeerde toestemming’ impliceert
voor de arts twee taken: hij moet de patiënte informeren
en haar toestemming verkrijgen in het kader van het
contract dat de arts bindt aan zijn patiënte, een contract
dat wordt beschouwd als een loyaliteits contract (12).
Maar deze plicht tot informeren impliceert nog een
andere verplichting: de verplichting om de nuttige
gegevens, soms ook specifieke gegevens, vooral in
het domein van de genetica en de ethiek, ter beschikking
te stellen van alle dienstverleners die betrokken
zijn bij het preconceptionele consult.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 212