Bestand (1.9 MB) - VVOG

GUN_14_7_N_2009
Verantwoordelijke uitgever: V. Leclercq • Varenslaan 6, 1950 Kraainem
Dossier
VOL 14 NR 6 7 ■ SEPTEMBER 2009
Maandelijks - Verschijnt niet in januari, juli februari en augustus en juli - - Afgiftekantoor: Charleroi X X - - P301162
Officieel tijdschrift
Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en
Gynaecologie
VVOG
PReconcePTionele
conSUlTATie
Koninklijke Belgische
Vereniging voor
Gynaecologie en
Verloskunde
ISSN 1373-6647

Gunaïkeia
gunaikeia
10 nummers per jaar
(speciale edities inbegrepen)
Gunaïkeia is het officiële
tijdschrift van de
Vlaamse Vereniging
voor Obstetrie
en Gynaecologie
en is uitsluitend bestemd
voor Gynaecologen en Obstetrici
In samenwerking met de
Koninklijke Belgische
Vereniging voor
Gynaecologie en
Verloskunde
Hoofdredacteur
Luc De Baene
ldebaene@telenet.be
Adjunct-hoofdredacteurs
Geert Page
Philippe Vantrappen
Redactieraad
Frédéric Amant
Ivo Brosens
Luc De Catte
Petra De Sutter
Philippe De Sutter
Herman Depypere
Roland Devlieger
Marc Dhont
Gilbert Donders
Walter Foulon
Piet Hinoul
Yves Jacquemyn
Patrick Neven
Willem Ombelet
Hetty Sonnemans
Dirk Timmerman
Ingrid Witters
De uitgever kan niet verantwoordelijk
worden gesteld voor de inhoud
van de artikels, die onder de
verantwoordelijkheid van
de auteurs vallen.
Omwille van de snelle evolutie van de
medische wetenschap, is het aan te
bevelen de diagnostische richtlijnen
en therapeutische aanbevelingen
extern te verifiëren.
G1225N_2009 Beter
voorkomen dan
(niet kunnen) genezen!
Gunaïkeia wijdt een volledig themanummer aan preconceptiezorg, en dat kunnen we als
gynaecoloog alleen maar toejuichen. De laatste decennia is de perinatale mortaliteit in
ontwikkelde landen progressief gedaald door de verbetering van de prenatale en postnatale
zorg (Vlaanderen 2008: 0,62%). Toch blijven een aantal belangrijke problemen zich
voordoen tijdens de zwangerschap of de bevalling die door een preventieve aanpak vóór de
zwangerschap een betere uitkomst zouden hebben. De voorbeelden zijn talrijk: het kan gaan om ernstige
pre-existerende maternale aandoeningen zoals diabetes die een betere zwangerschapsuitkomst kennen
wanneer ze gestabiliseerd zijn vóór de conceptie. Het kan ook gaan om infectieuze, werkgerelateerde of
genetische risicofactoren, die herkend kunnen worden op basis van familiale of persoonlijke anamnese.
Veel aandacht gaat de laatste jaren ook naar het belang van lifestyle (roken, medicatie, drugs, obesitas,
lichaamsactiviteit…) en zwangerschap. Vooral obesitas lijkt een toenemend probleem te worden. Eigen
onderzoek leerde ons immers dat één Vlaamse zwangere vrouw op vier momenteel overgewicht heeft
(BMI > 25) bij het begin van de zwangerschap, er globaal een erg ongezonde voeding op nahoudt,
en veel te weinig beweegt. Verbetert dit tijdens de zwangerschap? Niet echt: enkel de alcoholinname
vermindert, maar de totale calorie-inname niet en de sedentaire levensstijl neemt zelfs nog toe. Tijdens
de zwangerschap hebben we in een grote interventiestudie bij obese zwangere vrouwen (BMI > 29)
getracht de gewichtstoename tijdens de zwangerschap te beperken door het verstrekken van informatie
en regelmatige contacten met de diëtiste. We slaagden erin de voedingsgewoonten wat te verbeteren,
maar dit had geen impact op de uiteindelijke zwangerschapsuitkomst. Ook andere onderzoeken hebben
aangetoond dat de zwangerschap te kort is om vaak lang bestaande problemen zoals overgewicht aan te
pakken, tenzij een zeer intensieve (en dus onbetaalbare) aanpak wordt gevolgd.
Er is dan ook een brede opvoedingscampagne nodig op school en in de (juiste) media om het belang van
een gezonde levensstijl in het algemeen, maar zeker in de kwetsbare en onvoorspelbare periode rond
de conceptie, te benadrukken. Een tijdige visite bij de arts om de risico’s te evalueren en - zo nodig - bij
te sturen, lijkt hierbij niet overbodig. De huisartsen hebben het belang al een tijdje ingezien en Domus
Medica heeft enkele jaren geleden een praktische richtlijn uitgegeven rond dit thema. De gynaecoloog
kan niet achterblijven en heeft met dit themanummer alvast een grondige brok achtergrond in handen,
veel leesplezier!
Roland Devlieger
Voorzitter Vlaamse Werkgroep Verloskunde
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Roland Devlieger
201

Gunaïkeia
gunaikeia
Oplage: 2.500 exemplaren
Publicatiedirecteur
Pierre-Emmanuel Dumortier
pe.dumortier@rmnet.be
Vaste medewerkers
Jan Bosmans
Erik Briers
Jean-Yves Hindlet
Micheline Van Migro
Alex Van Nieuwenhove
Productie
Nathalie Denys
Coördinatie
Stéphanie Hérion
Publiciteit
Laurence Girasa
Medical Director
Dominique-Jean Bouilliez
Verantwoordelijke uitgever
Dokter V Leclercq
Jaarlijks abonnement
120
Alle rechten voorbehouden,
inclusief vertalingen,
zelfs gedeeltelijk.
Verschijnt eveneens in het Frans.
Copyright
Varenslaan 6 - 1950 Kraainem -
02/785.07.20 - www.rmnet.be
EDITOrIAAL
Beter voorkomen dan (niet kunnen) genezen!
roland Devlieger (Voorzitter Vlaamse Werkgroep Verloskunde)
DOSSIEr PrECONCEPTIONELE CONSULTATIE
Pierre Delvoye
(Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles; ONE;
réseau Hospitalier de Médecine Sociale)
■ Voorwoord
■ Doel, principes en methode
■ Ethische beschouwingen
■ Aanbevelingen
■ Promotie van de preconceptionele consultatie
in België en de rest van de wereld
■ Analyse van de middelen en de beperkingen
■ Preconceptionele consultatiefiche
■ Actie- en denkgroep ‘PROCOP’
KOrTE BErICHTEN
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
203
204
210
214
219
226
235
240
201
203
242
202

G1226N_2009
Pierre Delvoye
203
De preconceptionele consultatie
Voorwoord
1, 2, 3
Pierre Delvoye
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Gezondheid wordt door de WGO gedefinieerd als een toestand
van volledig fysiek, mentaal en sociaal welzijn. Preconceptionele
gezondheid is een toestand van volledig fysiek, mentaal
en sociaal welzijn tijdens een bijzondere periode in het leven
van een vrouw en een koppel, namelijk de periode voor en
tijdens de conceptie, om het toekomstige kind het maximum aan kansen
te geven voor een harmonieuze fysieke en mentale ontwikkeling.
De preconceptionele consultatie is een bijzondere medische raadpleging
die door middel van opsporing, preventie, begeleiding en voedingsadvies
bijdraagt tot een betere preconceptionele gezondheid.
Het idee van preconceptionele gezondheid is niet nieuw. Er wordt al
melding van gemaakt in het Oude Testament en door Plutarchus. Maar…
Preconceptionele gezondheid is een nieuw concept omdat de eerste
publicaties pas dateren van 30 jaar geleden (1978).
Preconceptionele consultatie is een nieuwe gezondheids- en vruchtbaarheidsbehandeling
omdat ze haar werkingsterrein verlegt van het curatieve
en de secundaire preventie (opsporing) naar de primaire preventie.
Preconceptionele gezondheid is ook een nieuw paradigma omdat de medische,
interdisciplinaire aanpak gepaard gaat met een inter sectoriële
aanpak waar verschillende domeinen bij betrokken zijn zoals de landbouw
(versterking van meel met foliumzuur…), de industrie (strijd tegen industriële
vervuiling: bijvoorbeeld de uitstoot van lood), het milieu (strijd tegen
tabak), het onderwijs (zowel het onderwijs over gezondheid via de
PSE – Promotion de la Santé à l’Ecole – bijvoorbeeld, maar ook de herziening
van de curricula van medische en paramedische studies) of nog de
volksgezondheid (vaccinatie van adolescenten). Ze spelen allemaal een rol
bij de preconceptionele consultatie.
De promotie van preconceptionele gezondheid is tot slot een nieuwe filosofie
want doordat ze zich richt tot de toekomstige generaties, sluit ze aan
bij de visie, de politiek en de filosofie van duurzame ontwikkeling.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009

G1227N_2009
204
De preconceptionele consultatie
Doel, principes en methode
1, 2, 3
Pierre Delvoye
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Ke y w o r D s: p r e c o n c e p t i o n care – i n t e r c o n c e p t i o n care – p r e c o n c e p t i o n h e a lt h – s c r e e n i n g – primary prevention – s e c o n D a r y prevention
De belangrijkste vitale organen zijn volgroeid in de 15de zwangerschapsweek. Die organen zijn het kwetsbaarst in
de eerste acht weken, met andere woorden vaak vóór het eerste prenatale consult. Als we het aantal handicaps
verbonden aan infectieziekten (rode hond, windpokken, hepatitis B…), endocriene aandoeningen (disthyroïdie,
diabetes…), genetische aandoeningen (hemoglobinopathieën, mucoviscidose…) of handicaps als gevolg van toxische stoffen
(alcohol, roken…) of zelfs als gevolg van een tekort aan bepaalde voedingsstoffen (foliumzuur, jodium…) willen verminderen,
moeten we handelen vóór de conceptie. Het is dus belangrijk om preconceptionele consulten te plannen. Het doel hiervan is
vierledig: genetische of endocriene ziekten opsporen, de gevolgen van infectieziekten voorkomen, patiënten met verslavingen
begeleiden en vitaminen en oligo-elementen voorschrijven.
Figuur 1: Kritieke periodes (= waarin de kwetsbaarheid het grootst is) van de
organogenese.
Aantal weken na de
laatste menstruatie
(amenorroe)
4 5 6 7 8 9 10 11 12
Centraal zenuwstelsel
Hart
Armen
Ogen
Benen
Oren
Tanden
Gehemelte
Naar Atrash H, 2008 (2), aangepast uit Larson WJ, Human Embryology 2nd edition. New-York: Churchill Livingston;
1997. Pagina xvi (3).
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Geslachtsorganen
ext.
Nut van het preconceptionele consult
De organogenese van het centrale zenuwstelsel
en de zintuiglijke organen vindt plaats in de eerste
15 weken van het intra-uteriene leven (1). En precies
in de eerste acht weken zijn die organen het kwetsbaarst.
Want in die weken is het zenuwstelsel het
gevoeligst voor nutritionele tekorten (foliumzuur),
virussen (rode hond, windpokken) of toxische stoffen
(alcohol, drugs) (Figuur 1). Maar het eerste prenatale
consult vindt meestal plaats tussen de 6de en
de 10de week van de zwangerschap (2) (Figuur 2),
wanneer de organogenese van een ruwe schets van
het zenuwstelsel al is voltooid (3, 4).
Bijgevolg kunnen tijdens het prenatale consult vaak
alleen tal van ziekten worden opgespoord (secundaire
preventie) die de foetus aantasten. Nochtans
zouden veel aandoeningen primair kunnen worden
voorkomen (vóórdat de ziekte uitbreekt) door aangepaste
zorgen of nuttige tips te verstrekken vóór het
begin van een zwangerschap (5).

Het is dus belangrijk om zowel de populatie van
vruchtbare leeftijd als de verstrekkers van gezondheidszorgen
voor vrouwen en baby’s te sensibiliseren
over het belang van een consult vóór de conceptie.
Buiten de consultaties die stricto sensu worden georganiseerd,
hebben artsen heel wat gelegenheden
om een gesprek aan te gaan met de patiënte over een
eventuele toekomstige zwangerschap (6).
Zo zouden bepaalde afwijkingen van het zenuwstelsel
(spina bifida, anencefalie…) en cardiovasculaire aandoeningen
primair kunnen worden voorkomen door
de systematische inname van foliumzuur zodra een
koppel een zwangerschap overweegt (6). Maar hoewel
veel zwangere vrouwen vitaminesupplementen
nemen, zijn er maar weinig die de kans hebben gekregen
om dat te doen vóór de zwangerschap. Terwijl dat
het moment is waarop een dergelijk supplement het
meest doeltreffend is. Hetzelfde geldt voor diabetes:
veel artsen en ook veel toekomstige moeders kennen
de gevolgen van slecht gecontroleerde diabetes. Maar
het zijn vooral de effecten op de al gevormde foetus
(risico van macrosomie) en complicaties bij de bevalling
(schouderdistocie) die men onthoudt. Te vaak
worden de risico’s op afwijkingen bij de kinderen van
moeders met slecht gecontroleerde diabetes op het
moment van de conceptie vergeten.
Men moet niet noodzakelijk wachten tot de patiënt
zelf vraagt welke voorzorgsmaatregelen ze moet nemen
vóór een zwangerschap. Artsen kunnen vrouwen
vooraf al aanraden om bepaalde maatregelen
te treffen, zoals een herhaling van het vaccin tegen
kinkhoest of een controle van de immuniteit tegen
bepaalde infecties.
Het is dus belangrijk om zo vroeg mogelijk te handelen
en een nieuwe cultuur van preventie op te starten,
die als volgt kan worden samengevat: “Prenatale
consultatie begint vóór de zwangerschap.”
Definities
Preconceptionele consultatie
Specifiek consult voor elke vrouw die (of koppel dat)
in de nabije toekomst een zwangerschap plant.
Figuur 2: Het moment van het 1ste prenatale consult bij toekomstige moeders
jonger dan 18 jaar en toekomstige moeders van 18 of ouder. Bron: BDMS ONE.
Aantal vrouwen
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38
Preconceptionele zorg
(preconception care)
Elke vorm van preconceptionele zorg binnen de gewone
consultaties: consultaties bij de huisarts en de
gynaecoloog, consultaties in verband met gezinsplanning,
fertiliteitsconsultaties – dit zijn eigenlijk allemaal
‘opportuniteiten voor preconceptionele consultaties’.
Het is eigenlijk de preconceptionele zorg
in ons land, maar op een niet-gestructureerde manier,
zonder duidelijke richtlijnen. Preconceptionele
zorg beoogt zowel het preconceptioneel informeren
als de uitvoering of het voorschrijven van bepaalde
handelingen.
Interconceptionele consultatie
Dit is een bijzonder geval van preconceptionele consultatie,
na een bevalling. Men overloopt alle incidenten
van de eerste zwangerschap (diabetes, dreigende
vroeggeboorte…) met als doel om een volgende
zwangerschap (beter) te plannen en begeleiden.
Interconceptionele zorg
Zwangerschapsleeftijd bij het eerste prenatale consult
Jonger dan 18
18 en ouder
Zwangerschapsleeftijd in weken
Dit is een specifieke vorm van preconceptionele zorg
naar aanleiding van een postnataal bezoek. Tijdens
dit bezoek kunnen de gebeurtenissen of specifieke
incidenten van de zwangerschap of bevalling worden
geanalyseerd. Op basis van deze analyse worden
conclusies getrokken om een volgende zwangerschap
optimaal te laten verlopen.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 205

206
Primaire preventie
Elke actie gericht op het verlagen van de incidentie
van de ziekte; ze vindt plaats in het stadium voorafgaand
aan de ziekte. Deze actie kan betrekking
hebben op de omgeving (het contact met toxische
stoffen vermijden: roken, alcohol, ongebakken vlees
voor personen die niet immuun zijn tegen toxoplasmose)
of op de patiënt zelf (vaccins, foliumzuursupplementen…)
(7).
Figuur 3: Natuurlijk verloop van de ziekte, de verschillende vormen van
preventie en de punten van impact in prenatale en preconceptionele
consultatie.
Fysieke
omgeving
Primaire
preventie
Secundaire
preventie
Curatieve
geneeskunde
Gevolgen,
nasleep
Genetisch
Gezond individu
Asymptomatische
ziekte
Symptomatische
ziekte
Genezing
Secundaire preventie
Elke actie gericht op het verminderen van de prevalentie
van de ziekte. Deze vorm van preventie verhindert
niet dat de ziekte optreedt, maar door ze in een
asymptomatisch stadium op te sporen en door zeer
vroeg in het natuurlijke verloop van de aandoening
in te grijpen, kan men op deze manier wel de ernst
of de gevolgen ervan beperken. Alle screeningsacties
passen in het kader van secundaire preventie (7).
Eenvoudig gesteld kan men zeggen dat primaire en
secundaire preventie grosso modo overeenkomen
met specifieke momenten in de evolutie van een
zwangerschap: het preconceptionele consult omvat
eerder de acties in het kader van primaire preventie;
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Sociaal-culturele
omgeving
Preconceptioneel
consult
Prenatale screening
Overlijden
het prenatale consult de screeningsacties of acties in
het kader van secundaire preventie (Figuur 3).
Doelpopulaties
Alle personen van vruchtbare leeftijd kunnen preconceptionele
informatie krijgen en bepaalde acties zijn
systematisch, zoals het voorschrijven van folium zuur
of het controleren van de immuniteit tegen toxoplasmose.
Sommige onderzoeken zijn systematisch of
quasi systematisch; andere zijn gericht op specifieke
populaties: subgroepen van deze populatie, die specifieke
onderzoeken moeten ondergaan of specifieke
behandelingen moeten krijgen, zijn:
- patiënten (vrouwen en mannen) met specifieke medische
of verloskundige antecedenten of patiënten
die lijden aan een specifieke aandoening, zoals:
- herhaaldelijke miskramen of mislukte bevruchting
(onvruchtbaar)
- premature bevalling
- macrosomie
- diabetes
- epilepsie
- schildklierproblemen
- patiënten (mannen en vrouwen) met specifieke
familiale antecedenten, zoals:
- afwijkingen en misvormingen
- mentale achterstand
- bekende genetische aandoeningen (Tay-Sachs,
Huntington, Duchenne…)
- patiënten (mannen en vrouwen) uit bepaalde etnische
groepen, zoals:
- mensen afkomstig uit het Middellandse Zeegebied
(Italië, Maghreb) voor screening op
thalassemie
- mensen uit Sahel-landen voor screening op
drepanocytose.
Organisatie van het preconceptionele
consult
De plaats
Waar moet een preconceptioneel consult plaatsvinden?
Spontaan en preventief op zoek gaan naar informatie
over het welzijn van een denkbeeldig kind, nog

Tabel 1: Bloedonderzoek tijdens het eerste preconceptionele consult.
Pathologieën Systematische of
quasisystematische onderzoeken
Selectieve onderzoeken
Allo-immunisatie Bloedgroep + resus Onregelmatige agglutinines
Bèta-thalassemie Hemato-onderzoek (VCM) Hb-elektroforese
Drepanocytose Hb-elektroforese
Diabetes Nuchtere glykemie
Disthyroïdie TSH - T4
Mucoviscidose Screening op een mutatie Niet aangewezen bij patiënten
van het zwarte ras
Fragiele-X Screening op de mutatie Selectief voor sommige auteurs
Rode hond IgG
Toxoplasmose IgG
CMV IgG
Windpokken (Herpes Z.) IgG anti-HZV (Elisa)
Hepatitis B Antilichamen HBs en HBc + antigen HBs
Hepatitis C Anti-HCV-antilichamen Selectief voor sommige auteurs
Syfilis VDrL - TPHA Selectief voor sommige auteurs
Hiv Anti-HIV1/HIV2-antilichamen Selectief voor sommige auteurs
Merk op dat voor de immuniteit tegen infectieziekten alleen de IgG’s worden gemeten: wat telt, is het immuniteitsstatuut met het oog
op primaire preventieacties; bij prenataal onderzoek zullen de IgG’s en de IgM’s worden gemeten: in dit geval is het de bedoeling om
een omslag van antilichamen op te sporen (secundaire preventie) – een plotse stijging van antilichamen wijst op een recente infectie.
vóór de conceptie, is niet evident en gepaste dienstverlening
door het organiseren van gespecialiseerde
consultaties is geen garantie voor onmiddellijk succes.
Met het oog op een globale aanpak (8) lijkt het
net zo efficiënt om de preconceptionele consultatie
te integreren in de eerstelijnsgezondheidszorg, met
andere woorden in een consult bij de huisarts of gynaecoloog,
in centra voor gezinsplanning of in pre-
en postnatale consultaties, die zo ‘preconceptionele
prenatale en postnatale consultaties’ zouden worden.
In postnatale consultaties moet een interconceptionele
aanpak worden geïntegreerd. Het actieveld van
deze consultaties blijft momenteel al te vaak beperkt
tot een screening op baarmoederhalskanker en het
voorschrijven van anticonceptiemiddelen.
Doelstellingen van een preconceptioneel
consult
Het doel van een preconceptioneel consult is
vierledig:
- screening op bepaalde genetische aandoeningen
(hemoglobinopathieën, mucoviscidose en fragiel-
X-syndroom) (9) en endocriene (diabetes en disthyroïdie)
of psychiatrische aandoeningen (depressie);
- preventie van infectieziekten (rode hond, toxoplasmose,
CMV, windpokken, hepatitis B, hepatitis
C, hiv, syfilis);
- begeleiding bij het opsporen en afkicken van
verslavingen (roken, drugs, psychotrope geneesmiddelen),
gezondheidseducatie ter preventie
van omgevingsrisico’s (toxische stoffen, straling…)
en begeleiding bij het ouderschap;
- het systematisch voorschrijven van – in het bijzonder
– foliumzuur is doeltreffend gebleken
(10). In de context van het endemische jodiumtekort
in België raden wij aan om ook systematisch
jodium voor te schrijven. En omdat door
een gebrek aan zon in ons land ook veel mensen
een tekort aan vitamine D3 hebben, is ook deze
vitamine aan te raden.
Inhoud van een preconceptioneel consult
In het kader van preconceptionele zorg worden twee
bezoeken aangeboden (11):
- het eerste bezoek omvat de anamnese, het
voorschrijven van bepaalde onderzoeken en
het voorschrijven van vitamine- en voedingssupplementen;
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 207

208
- het tweede bezoek bestaat uit een analyse van
de resultaten; gepersonaliseerde informatie op
basis van deze resultaten en een eventuele doorverwijzing
naar bepaalde specialisten (psycholoog,
diëtist, geneticus…); indien nodig kunnen
ook vaccins worden toegediend.
Bij de gevraagde onderzoeken onderscheiden we de
onderzoeken die systematisch worden uitgevoerd en
de onderzoeken die selectief worden uitgevoerd in
functie van de antecedenten of het specifieke profiel
van de patiënt of haar partner (Tabel 1).
- De systematische acties zijn: (i) informatie over
roken, alcohol, drugs en toxische producten
(lood, pesticiden, oplosmiddelen); (ii) een bloed-
Tabel 2: Implicaties van een positieve screening.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
onderzoek voor controle op immuniteit tegen
infectieziekten; (iii) en voor het opsporen van
endocriene of genetische aandoeningen; (iv) het
voorschrijven van foliumzuur, jodium en vitamine
D3.
- De selectieve acties zijn: het opsporen van specifieke
genetische aandoeningen (in functie van
de familiale antecedenten).
Interdisciplinaire samenwerking
Het preconceptionele consult, of dit nu wordt uitgevoerd
door een gynaecoloog, een vroedvrouw, een
huisarts, een pediater of een geneticus, blijft een
consultatie in de eerste lijn, die alleen doeltreffend
Positieve resultaten Bijkomende onderzoeken Beleid in geval van positief resultaat
Diabetes Nuchtere glykemie > 95g/l OGTT Behandeling + anticonceptie tot een perfect evenwicht
(hyperglykemiedriehoek) is bereikt
Disthyroïdie TSH - T4 abnormaal Advies van een endocrinoloog Behandeling
Zwaarlijvigheid BMI > 30 Begeleiding door een diëtist
Depressieve toestand Schaal van Edinburgh + Psychologische begeleiding
Verslaving (alcohol/roken) Psychologische begeleiding
Sociale kwetsbaarheid Sociale begeleiding
Hemoglobinopathieën Heterozygotie Onderzoek van de partner: Indien beide partners heterozygoot zijn:
Mucoviscidose screening op heterozygotie biopsie van trofoblast of PLA
en medische onderbreking van de zwangerschap
mogelijk in geval van homozygotie van de foetus
Pre-implantatiediagnostiek
Fragiele-X Positieve mutatie Foetaal karyotype en medische onderbreking van de
zwangerschap
Mogelijk in geval van een mannelijke foetus
die drager is van het defecte gen (fragiele X)
rode hond IgG negatief Vaccinatie en tijdelijke anticonceptie
Windpokken (Herpes Z.) IgG anti-HZV negatief Vaccinatie en tijdelijke anticonceptie
Hepatitis B Antilichamen + antigen HBs Vaccinatie voor risicopopulaties
negatief
HBs positief Advies van een gastro-enteroloog Antivirale behandeling vóór de zwangerschap
Leverfunctietests
Hepatitis C HCV positief Advies van een gastro-enteroloog Antivirale behandeling vóór de zwangerschap
Leverfunctietests
Toxoplasmose IgG negatief Informatie over de primaire preventiemaatregelen
CMV IgG negatief (handhygiëne, voedingshygiëne)
en secundaire preventiemaatregelen
(screening op een AL-omslag tijdens de zwangerschap)
Syfilis VDrL TPHA positief Behandeling
Hiv Anti-HIV1/HIV2-antilichamen Advies van een infectioloog Behandeling

is als ze berust op multidisciplinaire samenwerking,
waarin vooral de rol van de psycholoog, de diëtist, de
endocrinoloog of de geneticus belangrijk is.
Implicaties van een positieve screening
De patiënt en haar partner moeten worden geïnformeerd
over de implicaties van deze preconceptionele
screening. Die implicaties kunnen onmiddellijk
zijn (onderzoek van de partner), maar ze kunnen ook
optreden in de loop van een toekomstige zwangerschap
(technieken voor prenatale diagnose, zwangerschapsonderbreking).
In tabel 2 worden de handelingen die moeten worden
gesteld, alsook de informatie die moet worden
verstrekt in geval van een positieve screening,
samengevat.
Conclusies
Preconceptionele consultatie dringt zich op als een
essentiële, evidence-based, preventieve geneeskundige
handeling. Een preconceptionele consultatie is
niet beperkt tot een paar bloedonderzoeken; ze omvat
een brede waaier aan activiteiten. Daarom hebben
we voorgesteld om in enkele samenvattende tabellen
een aantal nuttige aanbevelingen te formuleren, die
verstrekkers van gezondheidszorg kunnen helpen in
de dagelijkse praktijk. Deze richtlijnen zullen verschijnen
in het derde artikel van deze reeks gewijd aan
preconceptionele consultatie.
Referenties
1. Tuchmann-Duplessis, Embryologie, 3 Volumes, Masson et Cie Editeurs, Paris, 1997.
2. ONE, Banque de Données Médico-sociales, rapport 2004.
3. Atrash HK. Changing the Prevention Paradigm: The role of Preconception Health and
Health Care in the Prevention of Birth Defects, 1st Central and Eastern European Summit
on Preconception Health and Prevention of Birth Defects, Budapest, Hungary, August
27-30, 2008.
4. Larson WJ. Human Embryology 2nd edition. New York: Churchill Livingston; 1997. Page
xvi.
5. Atrash HK, Johnson K, Adams M, Cordero JF, Howse J. Preconception Care for Improving
Perinatal Outcome: The Time to Act, Matern Child Health J. 10, S3-S11, 2006.
6. Atrash HK, Keith LG Eds. Preconception care: Science, Practice, Challenges and
Opportunities, Maternal and Child Health Journal, Vol. 10, N° 5, 2006 (Numéro spécial).
7. Delvoye P. Le concept de Prévention, in La Santé de la reproduction, Gaston Legrain,
Pierre Delvoye et Justin ranjalahy, FNUAP Eds, 2001.
8. Dunlop A, Jack B, Frey K. National recommendations for Preconception Care: The
essential role of the Family Physician, J. Am Board Fam Med, 20, 81-4, 2007.
9. European Society of Human Genetics, Population genetic screening programmes:
technical, social and ethical issues, European Journal of Human Genetics, 11, Suppl.: 2
55-7, 2003.
10. Douglas Wilson R. The Use of Folic Acid for the Prevention of Neural Tube Defects and
Other Congenital Anomalies, SOGC Clinical Practice guidelines, 138, 2003.
11. Delvoye P. La consultation préconceptionnelle, Education du Patient et Enjeux de Santé,
Vol 23, N° 3, 2005.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
13

G1229N_2009
De preconceptionele consultatie
Ethische beschouwingen
1, 2, 3
Pierre Delvoye
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. ONE: Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Ke y w o r D s: p r e c o n c e p t i o n care – e t h i c s – s tat e e u g e n i c s – p r i v at e e u g e n i c s – i n f o r m eD c o n s e n t – bioethics – genetic s c r e e n i n g
Het doel van een preconceptioneel consult is: vermijden dat er kinderen op de wereld worden gezet die drager zijn
van handicaps die moeilijk te verzoenen zijn met een kwaliteitsvol leven. En dan stelt zich meteen de vraag van
de eugenetica. Sinds de deviaties uit de Tweede Wereldoorlog is dit woord een taboe. Artsen kunnen – bewust
of onbewust – een zekere terughoudendheid vertonen bij het stellen van handelingen die volgens sommigen onder de
‘eugenetica’ vallen. Toch is het zinvol om een onderscheid te maken tussen staatseugenetica, opgelegd door een ideologie,
en privé-eugenetica, geïnspireerd op de filosofie van de rechten van de mens. Een preconceptioneel consult kan ingrijpende
gevolgen hebben voor het leven van een koppel: bijkomende onderzoeken bij de partner, invasieve ingrepen tijdens een
latere zwangerschap… Artsen moeten dus gewapend zijn om toekomstige ouders alle nuttige informatie te verstrekken, op
een duidelijke en nauwkeurige manier, zodat ze goed voorgelicht zijn voordat ze hun toestemming geven voor onderzoeken
of interventies. In het bijzonder gevoelige domein van de genetica heeft het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek
een reeks aanbevelingen geformuleerd voor de uitvoering van tests, geïnspireerd op de vier pijlers van de bio-ethiek:
autonomie, deugdelijkheid, no harm (primum non nocere), rechtvaardigheid.
De beoefening van de geneeskunde en in het bijzonder
de verloskunde, is een kunst waarin wetenschappelijke,
technische, menselijke, sociale en filosofische
aspecten samenkomen.
De ontwikkeling van de technieken, de ontwikkeling
van de predictieve geneeskunde en de talloze keuzemogelijkheden
hebben bijgedragen aan het ontstaan
van een ethisch discours, dat op zijn beurt de medische
beslissing en de diagnostische en therapeutische
keuzes beïnvloedt. Het preconceptionele consult is in
die context zo belangrijk omdat het de verschillende
dimensies van de geneeskunde combineert en de
pijnlijke vraag naar de eugenetica oproept.
De eugenetica
Van het boek van Darwin over “De evolutie van de
soorten door middel van natuurlijke selectie” (1), over
de filosofie van Galton, een naast familielid van Darwin,
tot de werken van Jean rostand (2): het probleem
van de eugenetica in de medische praktijk is een altijd
terugkerende vraag.
Sinds de ontdekking van de misdaden tegen de menselijkheid,
die de naziartsen tijdens de Tweede Wereldoorlog
begingen in naam van een bepaalde interpretatie
van de eugenetica, is het woord ‘eugenetica’
een met schande overladen taboe.
Met de technische vooruitgang die is geboekt in de
geneeskunde en het verschijnen van de predictieve
geneeskunde, ontstond ook het concept ‘nieuwe eugenetica’
of ‘democratische eugenetica’. De vraag die
zich toen stelde was: bestaat er een historische continuïteit
tussen de oude en de nieuwe eugenetica?
Bestaat er zoiets als een natuurlijke ‘gemeenschap’
en zijn de ethische criteria voor de evaluatie van de
oude en de nieuwe eugenetica dezelfde?
De ontwikkeling van een bio-ethisch bewustzijn, geinspireerd
door de filosofie van de rechten van de
mens enerzijds en het charter van de rechten van
de patiënt en het concept ‘autonomie’ anderzijds,
moest de oude eugenetica – de zogenaamde staatseugenetica
– en de nieuwe eugenetica – de privé-
eugenetica (3, 4) - duidelijk van elkaar onderscheiden.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 210

211
Uit de nieuwe eugenetica vloeien heel wat soorten
medische consultaties voort, waaronder het preconceptionele
consult, het vroegere voorhuwelijksconsult
(Tabel 1).
Tabel 1: De verschillende manifestaties van privéeugenetica.
De huidige vormen van democratische eugenetica:
- de preconceptionele consultatie
- de prenatale consultatie
- het genetisch consult
- de prenatale diagnostiek
- foetale geneeskunde
- gentherapie
Controverse
Het verschil tussen staatseugenetica en privé-eugenetica is
nu duidelijk. Maar het concept heeft qua maatschappelijke
aanvaarding nog altijd een negatieve bijklank, ook in teksten,
die nochtans uitblinken door beschrijvingen van de belangrijke
doorbraken in het bio-ethische domein. Het Charter van
de Fundamentele Rechten van de Europese Unie (6)
veroordeelt in het hoofdstuk gewijd aan ‘waardigheid’ elke
vorm van eugenetica. Na de wetten op abortus, euthanasie
en PMA-technieken, zal de wetgever zich de komende jaren
wellicht moeten buigen over de ‘depenalisatie’ van de nieuwe
eugenetica en ook over de grenzen ervan.
Zoals Jean Gayon het verwoordt: “Er komen individuen
binnen die zich zorgen maken over hun eigen
vermogen om de kinderen die ze zullen hebben op
een waardige manier groot te brengen. Het medische
systeem biedt testen, informatie, mogelijke behandelingen
of abortus aan. Het is niet het medische apparaat
– in opdracht van de overheid – dat de controle
over de samenleving overneemt. Integendeel. Het is
de samenleving van mensen die naar het ziekenhuis
gaan en antwoorden zoeken op reëel of verwacht
leed, die het heft in handen neemt (5).”
Geïnformeerde toestemming
Het preconceptionele consult heeft heel wat ethische
implicaties (bepaalde genetische tests die worden
voorgesteld met het oog op een eventuele onderbreking
van de zwangerschap). Daarom is duidelijke en
nauwkeurige informatie over de risico’s van genetische
afwijkingen en over de verschillende klinische
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
manifestaties van deze genetische ziekten een van de
centrale luiken van het preconceptionele consult.
Definitie
De toestemming van de patiënt wordt gedefinieerd
als de handeling waarmee deze de arts de toestemming
geeft om een specifieke behandeling – die hij
vooraf aan de patiënt heeft uitgelegd – op te starten
of uit te voeren (7). Het begrip ‘behandeling’ is van
toepassing op elke therapeutische of diagnostische
interventie.
Waarden en algemene principes (8, 9)
De waarde die wordt toegekend aan het begrip ‘geïnformeerde
toestemming’ vloeit voort uit de filosofie
van de rechten van de mens, toegepast op het domein
van de gezondheid en in België geconcretiseerd in een
wettekst: de wet op de rechten van de patiënt (10).
De waarden achter het concept ‘geïnformeerde toestemming’
zijn vrijheid en waardigheid.
Het ethische principe achter de methode van de geinformeerde
toestemming is het principe van de autonomie,
dat als volgt wordt verwoord: “De patiënt
heeft de mogelijkheid om zijn oordeel uit te spreken
en te evalueren of de voorgestelde behandeling aanvaardbaar
is, rekening houdend met zijn individuele
eigenheid”. Het recht op een eigen oordeel impliceert
ook de inzage in het medisch dossier. De procedure
van de geïnformeerde toestemming geeft de patiënt
met andere woorden het recht en de gelegenheid
om te oordelen en creëert de mogelijkheid van een
therapeutische samenwerking tussen arts en
patiënt.
Voorwaarden van de geïnformeerde
toestemming
De mogelijkheid van geïnformeerde toestemming en
de kwaliteit ervan zijn onderworpen aan drie voorwaarden:
- het vrijwillige karakter ervan (vrij van elke dwang
of verplichting);
- het informeren van de patiënt;
- een capabele persoon zijn in de juridische zin
van het woord.

Inhoud en methodologie van de
geïnformeerde toestemming
Het verzoek tot geïnformeerde toestemming moet de
volgende elementen bevatten:
- de voorgestelde interventie (behandeling of
onderzoek);
- de diagnose en de prognose;
- bijwerkingen van de interventie;
- de risico’s en voordelen van de interventie;
- de alternatieve oplossingen;
- de duur en de materiële implicaties van de interventie.
Het verzoek tot geïnformeerde toestemming vereist
bijkomende handelingen:
- controleren of de informatie goed begrepen is
(door de patiënt);
- nagaan of de patiënt vragen heeft;
- de graad van angst van de patiënt evalueren en
trachten deze te verhelpen;
- het verbale akkoord van de patiënt verkrijgen.
Geïnformeerde toestemming en
preconceptionele consultatie
- In theorie moet geïnformeerde toestemming
worden verkregen voor alle gevraagde onderzoeken,
zelfs als ze geen risico inhouden. Bepaalde
positieve resultaten zullen aanleiding geven tot
andere onderzoeken, die op hun beurt niet zonder
risico zijn, zoals een vruchtwaterpunctie tijdens
een latere zwangerschap. En het resultaat
van die punctie kan dan weer uitmonden in een
onderbreking van de zwangerschap. De arts heeft
de plicht om de patiënte te informeren over de
eventuele implicaties van een positief resultaat.
En de patiënte, of het koppel, kan het onderzoek
weigeren als ze denkt dat ze de zwangerschap
zou voortzetten, ongeacht het resultaat van het
onderzoek.
- Een van de ethische problemen verbonden
aan de screeningonderzoeken is het bestaan
van fout positieve en foutnegatieve resultaten:
die informatie is vaak moeilijk over te brengen aan
de patiënten. Maar toch is het belangrijk dat de arts
een duidelijke boodschap geeft. En dat brengt ons
bij het delicate probleem van de communicatie van
het risico (11).
Controversen
Hieronder sommen we een reeks problemen op in verband met de grenzen van de
geïnformeerde toestemming.
- Sluit de voorrang die wordt verleend aan het principe ‘autonomie’ soms niet het
principe ‘deugdelijkheid’ van de medische praktijk uit?
- Is de geïnformeerde toestemming, die uitmondt in het concept ‘geïnformeerde
keuze’, niet in tegenspraak met het nutsprincipe, dat het belang van de
gemeenschap vóór het belang van de individuele patiënt stelt?
- Staat de aanvaarding in fine (in het besluitvormingsproces) van de persoonlijke
keuze van de patiënte een optimale kwaliteit van de zorg niet in de weg?
- Moet de informatie nauwkeurig en wetenschappelijk correct zijn, met het risico
dat ze voor de patiënte onbegrijpelijk is?
- Moet de informatie volledig zijn, met het risico dat ze iatrogeen wordt?
- Ontheft de geïnformeerde toestemming, die uitmondt in de geïnformeerde keuze,
de arts niet van zijn rol van besluitnemer en dus van zijn verantwoordelijkheid
voor elke handeling die hij stelt?
- Welke persoon kan optreden in de plaats van patiënten die niet in staat worden
geacht om hun geïnformeerde toestemming te geven? (Wie kan er beslissen over
wat goed is voor een ander?) En in hoeverre kan er rekening worden gehouden
met de beslissingen van deze vertegenwoordiger? (Hoe kan men beslissen over
wat goed is voor een ander?)
- Moet voor elke medische handeling een uitdrukkelijke geïnformeerde toestemming
worden verkregen? En wat is het interventieveld van de veronderstelde
toestemming?
- Een ‘geïnformeerde keuze’ is vaak een keuze tussen twee risico’s. Is het risico een
objectief dan wel een subjectief begrip?
- De taak van de arts, zijn ethische plicht in dit domein, is het verkrijgen van de
toestemming en zijn plicht om de patiënt te informeren. Wie kan de kwaliteit van
de informatie garanderen?
- In theorie zou men de toestemming moeten vragen voor alle gevraagde
onderzoeken; in de praktijk is dat meestal niet mogelijk, te meer daar er vaak een
stilzwijgend akkoord bestaat tussen de patiënte en de arts en daar men – omdat
de patiënte de arts vrijwillig consulteert – ervan uitgaat dat ze de voorgestelde
onderzoeken impliciet aanvaardt. Maar om alle misverstanden te vermijden,
stellen we voor om de patiënte een document te geven, waarin de verschillende
onderzoeken en het tijdstip waarop ze worden uitgevoerd, worden beschreven,
met het voorstel om vragen te stellen over alles wat ze eventueel niet begrijpt. Dat
document kan de arts ook beschermen tegen eventuele geschillen en juridische
problemen.
- In de predictieve geneeskunde botst het concept van
de geïnformeerde toestemming op de moeilijkheid
om aan de patiënte duidelijk te maken wat het risico
precies inhoudt en op de extreme subjectiviteit
waarmee dat risico wordt geïnterpreteerd.
Conclusies
Het concept ‘geïnformeerde toestemming’ impliceert
voor de arts twee taken: hij moet de patiënte informeren
en haar toestemming verkrijgen in het kader van het
contract dat de arts bindt aan zijn patiënte, een contract
dat wordt beschouwd als een loyaliteits contract (12).
Maar deze plicht tot informeren impliceert nog een
andere verplichting: de verplichting om de nuttige
gegevens, soms ook specifieke gegevens, vooral in
het domein van de genetica en de ethiek, ter beschikking
te stellen van alle dienstverleners die betrokken
zijn bij het preconceptionele consult.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 212

Controversen
- De voornaamste controverse handelt over de keuze van de onderzoeken voor genetische
screening (15). Omwille van besparingen in de gezondheidszorg wordt de
voorkeur gegeven aan selectieve onderzoeken. Maar deze aanpak kan worden betwist
en er zijn ethische argumenten die systematische screening rechtvaardigen.
Voor de screening op het fragiele X-syndroom blijft de uiteindelijke keuze nog steeds
het privilege van het koppel. Zou het ethisch zijn om hen niet te informeren over het
bestaan van deze ziekte en over de mogelijkheid van een screeningtest (16)?
- Over de timing van het onderzoek: de screening van de toekomstige moeder gebeurt
bij het begin van de zwangerschap. Maar de timing van het onderzoek van
de partner en vervolgens van de vruchtwaterpunctie, laat het koppel maar weinig
tijd om in alle rust en sereniteit een beslissing te nemen. Als de screening vóór de
conceptie plaatsvindt en als beide partners drager zijn van de mutatie, kunnen ze
een zwangerschap plannen nadat ze de verschillende opties hebben overwogen; wat
ze uiteindelijk beslissen, is hun zaak. Dat pleit voor preconceptionele screening in de
plaats van prenatale screening.
- Pre-implantatiediagnostiek van genetische aandoeningen stelt het volgende
probleem: in de praktijk wordt in geval van heterozygotie van beide partners een
onderzoek voorgesteld bij het begin van de zwangerschap (biopsie van trofoblast
of vruchtwaterpunctie) en eventueel een zwangerschapsonderbreking door de arts
in geval van homozygotie van de foetus. Door het toepassen van pre-implantatiediagnostiek
(selectie van gezonde embryo’s na in vitro-bevruchting), zou een zwangerschapsonderbreking
kunnen worden vermeden. Maar sommigen zijn van oordeel
dat pre-implantatiediagnostiek moet worden voorbehouden voor gevallen waarin in
vitro-bevruchting sowieso vereist is omwille van onvruchtbaarheid van het koppel.
- Screening op syfilis, hiv en hepatitis werd al overwogen als systematisch screeningonderzoek.
Deze universele screening tijdens het preconceptionele consult is gerechtvaardigd,
onder andere omwille van de belangrijke acties die al vóór een zwangerschap
kunnen worden uitgevoerd in het geval dat een van deze tests positief zou
zijn (screening van de partner, bloedonderzoek, enz.). Alleen economische redenen
kunnen screening uitsluitend voor risicopopulaties rechtvaardigen.
213
De principes van de bio-ethiek en
genetische tests
In 1979 beschreven Beauchamp en Childress (13) de
vier grote principes van de bio-ethiek, die een universele
waarde hebben en de professionele activiteiten
van alle gezondheidswerkers regelen:
- respect voor de autonomie;
- deugdelijkheid;
- no harm (primum non nocere);
- het rechtvaardigheidsprincipe.
Verwijzend naar deze vier basisprincipes van de
bio-ethiek heeft het Belgisch raadgevend Comité
voor Bio-ethiek aanbevelingen geformuleerd (14) in
verband met het gebruik van genetische tests:
- de genetische tests moeten worden uitgevoerd
op vrijwillige basis, in naam van het principe van
de autonomie;
- voordat een genetische test wordt uitgevoerd,
moet de patiënte volledig worden geïnformeerd
over de doelen van het onderzoek, de eventuele
resultaten en de therapeutische opties in geval
van een positief resultaat, in naam van de principes
van autonomie en no harm;
- genetische tests met het oog op epidemiologische
studies kunnen worden uitgevoerd op voor-
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
waarde dat ze anoniem zijn en aan de patiënte de
relevante informatie is verstrekt, in naam van het
principe van de autonomie;
- de vertrouwelijkheid van de gegevens moet worden
gegarandeerd, in naam van de principes van
autonomie en no harm;
- als de verspreiding van de resultaten van groot
belang is, hetzij voor de patiënte, hetzij voor de
gemeenschap, moet de arts de patiënte helpen
bij het nemen van de beslissing, in naam van de
principes van deugdelijkheid, no harm en rechtvaardigheid;
- de resultaten van een genetische test moeten
worden gevolgd door een genetisch consult en
advies, in naam van het principe van autonomie
en deugdelijkheid;
- indien preventieve acties beschikbaar zijn, moeten
ze onmiddellijk worden voorgesteld, in naam
van de principes van deugdelijkheid en no harm;
- screeningtests bij pasgeboren baby’s moeten
gratis zijn en zijn verplicht indien behandelingen
beschikbaar zijn, in naam van de principes van
deugdelijkheid en rechtvaardigheid.
De rol van de genetisch adviseur werd eveneens beschreven,
met de nadruk op zijn neutraliteitsplicht.
Hij moet informeren, zich onthouden van elk oordeel
of elke aanbeveling en de mening van de ouders respecteren.
De adviseur staat ten dienste van de patiënten,
niet van de maatschappij. Voortplanting is
een privéaangelegenheid.
Referenties
1. Darwin C. L’origine des espèces au moyen de la sélection naturelle ou la lutte pour
l’existence dans la nature, Editions reinwald, Paris, 1876.
2. rostand C. Peut-on modifier l’homme? Gallimard, NrF, 1956.
3. Missa JN, Susanne C (Eds). De l’eugénisme d’Etat à l’Eugénisme privé, De Boeck Université,
1999.
4. Gayon J, Jacobi D. L’éternel retour de l’eugénisme, PUF, 2006.
5. Gaillon J. Eugénisme, in Dictionnaire de la Pensée médicale, sous la direction de
Dominique Lecourt, PUF, 2004.
6. Union Européenne, Charte Des Droits Fondamentaux, Traité de Nice, 2000.
7. Parizeau MH. Consentement, In «Les mots de la bioéthique», G. Hottois et M.H. Parizeau,
De Boeck Université, 1995.
8. Métayer M. La Philosophie éthique, Le renouveau pédagogique, 1997.
9. Gold F, Choutet P, Burfin E. repères et situations éthiques en médecine, Ellipses, 1996.
10. Loi sur les droits du patient, Moniteur Belge, 26-9-2002.
11. BMj, Communicating risks, volume 327, 27 septembre 2003, pp 691-757.
12. Fletcher GP. De la loyauté, Editions de l’Université de Bruxelles, 1996.
13. Beauchamp T, Childress J. Principles of Biomedical Ethics, Oxford University Press, 1979.
14. Comité consultatif de Bioéthique de Belgique, Avis n° 20 relatif aux tests génétiques
prédictifs et test HIV dans le cadre du travail, Novembre 2002.
15. European Society of Human Genetics, Population genetic screening programmes:
technical, social and ethical issues, European Journal of Human Genetics, 11, Suppl.: 2
55-57, 2003.
16. Delvoye P, Hilbert P, Verellen-Dumoulin C, Alexander S. Which Genetic investigations to
propose during preconception care? Second National Summit on Preconception Care
(proceedings), Oakland, USA, October 29-31, 2007.

G1230N_2009
De preconceptionele consultatie
Aanbevelingen
1, 2, 3
Pierre Delvoye
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Ke y w o r D s: p r e c o n c e p t i o n care – r e c o m m e n D at i o n – ebm (eviDence-baseD meDicine) – systematic s c r e e n i n g – q u a s i-systematic s c r e e n i n g –
selective s c r e e n i n g
In de preventieve geneeskunde moeten de aanbevelingen meer nog dan in de curatieve geneeskunde stoelen op
bewijskracht (EBM: evidence-based medicine). Er werden veel studies uitgevoerd om de doeltreffendheid en de efficiëntie
te evalueren van de meeste zaken die op een preconceptionele consultatie worden voorgesteld. Bij de presentatie van
die EBM-richtlijnen hebben we ook rekening gehouden met de plaatselijke epidemiologie en ethische beschouwingen om
soms te abrupte aanbevelingen te nuanceren. Wij stellen een preconceptionele consultatie voor in twee tijden: een eerste
consultatie om de patiënten of het koppel in te lichten en een aantal onderzoeken te plannen en een tweede om de
resultaten van de onderzoeken te analyseren, de gezondheidseducatie voort te zetten, vitamines en oligo-elementen voor
te schrijven en aanvullende onderzoeken of een consultatie bij tweedelijnszorgverstrekkers aan te vragen (geneticus, diëtist,
psycholoog, endocrinoloog…). We maken ook een onderscheid tussen systematische en selectieve onderzoeken en bundelen
de handelingen naargelang hun specificiteit (administratieve, medische, educatieve, sociale, psychologische…). Sommige
houdingen zijn aanvechtbaar en daarom hebben we een rubriek ‘controversen’ voorzien om de lezer in te lichten over de
oorsprong van de controverse en om hem elementen aan te reiken die hij nodig heeft om zelf een keuze te maken.
Principes
Op grond van de vaststellingen die we in de vorige
twee artikels hebben besproken, de plaatselijke epidemiologische
gegevens (1,2) en de aanbevelingen in
de internationale literatuur (3), stellen we een standaardprocedure*
(4) voor om de preconceptionele
consultatie optimaal aan te pakken (Tabellen 1-4).
Een preconceptionele consultatie is geen monopolie
van een specialisme, maar kan het werk zijn van
een team: gynaecologen, huisartsen, vroedvrouwen,
kinderartsen en genetici (Figuur 1).
Omgekeerd moeten niet alle specialisten van een
gegeven discipline een preconceptionele consultatie
doen. Die wordt het best overgelaten aan de
meest gemotiveerde en de meest betrokken artsen,
namelijk de gynaecologen, vooral de algemene
gynaecologen, de eerstelijnsgynaecologen met
een medische of verloskundige oriëntatie. De zorgverstrekker
die zich daarop toelegt, moet vooral alle
elementen in handen hebben om deze consultatie zo
goed mogelijk aan te pakken.
De adviezen zijn eenvoudig en stoelen op twee
consultaties:
- eerste consultatie:
anamnese, aanvragen
-
van onderzoeken en voorschrift vitamine- en
voedingssupplementen;
tweede consultatie:
analyse van de resultaten,
geïndividualiseerde informatie op grond
van die resultaten en een eventuele verwijzing
naar bepaalde specialisten (psycholoog, diëtiste,
geneticus…). Tot slot toedienen van vaccins
indien nodig.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 214

215
-
-
-
Tabel 1: Eerste preconceptionele consultatie (bij een vrouw die nog nooit zwanger is geweest): informatie.
Dialoog + educatie
Systematisch Selectief
Administratief
- verwelkomen - informatie over de mogelijke gevolgen
- openen van een dossier van bepaalde onderzoeken
of van een preconceptiefiche: - verkrijgen van informed consent
• identificatie
• gezinstoestand
• sociale toestand en dekking
Medisch: anamnese
- familiale antecedenten
- persoonlijke antecedenten:
med. - chir. - gyn. - verlosk. - psych.
- verslavingen - toelichten van de risico’s van
- antecedenten van de vader verslaving tijdens de zwangerschap:
- huidige geschiedenis: tabak, alcohol, drugs
algemene toestand, type contraceptie - toelichten van de risico’s van
- begrip van vruchtbaarheid geneesmiddelen, röntgenfoto’s,
- vruchtbaarheid na contraceptie toxische stoffen (pesticiden, lood)
Sociaal
- levensomstandigheden toelichten van de risico’s van bepaalde
- arbeidsomstandigheden toxische producten uit het beroepsleven
Psychologisch
- huidige psychische toestand ondersteunen geïndividualiseerd
- gezins- en echtelijke relaties ouderschap in kwetsbare populaties
- opsporen depressie
Promotioneel
- doel van de preconceptionele consultatie bijzondere aanbevelingen naargelang
- diensten die worden geboden op de de leeftijd en de antecedenten
preconceptionele consultatie
en de prenatale consultatie
- hygiëne en levenswijze
- ondersteunen van het ouderschap
Verwijzingen - genetisch advies
Voor de aangevraagde onderzoeken maken we
een onderscheid tussen systematisch uitgevoerde
onderzoeken en selectief uitgevoerde
onderzoeken naargelang de antecedenten of
het profiel van de patiënte of haar partner.
Voor de duidelijkheid maken we een onderscheid
tussen enerzijds informatie (anamnese, dialoog)
en anderzijds technische handelingen.
En tot slot maken we een onderscheid tussen
de verschillende vormen van aanpak (medisch,
psychologisch, sociaal…) ongeacht of die
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
worden gerealiseerd door eenzelfde zorgverstrekker
(geïntegreerde aanpak) dan wel door
verschillende zorgverstrekkers (multidisciplinaire
aanpak). Een multidisciplinaire aanpak is evenwel
enkel geïndiceerd bij verwijzingen (tweede
lijn).
Controversen
De aanbevelingen zijn het resultaat van een consensus
en over meerdere aanbevelingen kan inderdaad
worden gediscussieerd. Naast controversen over

Tabel 2: Eerste preconceptionele consultatie (bij een vrouw die nog nooit zwanger is geweest): onderzoeken en technische
handelingen.
Systematisch Selectief
Administratief
- afspraak volgende consultatie - informatie over de mogelijke gevolgen van bepaalde onderzoeken
- verkrijgen van informed consent
Medisch
Onderzoek
- kliniek: gewicht, lengte, BD, urine (S; A; N), speculum, VT - screenen baarmoederhalskanker indien niet recent gedaan
- lab: serologie rubella, toxo, CMV, herpes zoster, = opsporen van kankercellen: uitstrijkje voor screening op
hiv, hepatitis, syfilis, glykemie, resusgroep, baarmoederhalskanker
genetische ziekten (mucoviscidose, thalassemie, - lab: genetische ziekten (sikkelcelanemie, andere)
fragiele X-chromosoom)
Voorschrift: foliumzuur, jodium, vitamine D3
Sociaal
- sociale rechten van de zwangere vrouw begeleiden van sociale moeilijkheden
Psychologisch
begeleiden van psychologische moeilijkheden (verslaving)
Promotioneel
- overhandigen documenten voor gezondheidspromotie,
vooral de folder “raadgevingen voordat een zwangerschap
wordt overwogen”
Verwijzingen - specialist indien pathologie (bv. genetische > karyotype
• psycholoog
• diëtist(e)
Tabel 3: Tweede preconceptionele consultatie (bij een vrouw die nog nooit zwanger is geweest): informatie.
Dialoog + educatie
Systematisch Selectief
Administratief
- verwelkomen
- informatie over de resultate van de onderzoeken
Medisch
- bespreken van de resultaten adviezen voor algemene en voedingshygiëne indien toxo
- tips voor een gezonde levenswijze en CMV negatief (handhygiëne)
- timing van de eerste prenatale visite
Sociaal toelichten van de risico’s van bepaalde
toxische producten uit het beroepsleven
Psychologisch
- bespreken ambivalent gevoel in het begin van de zwangerschap schaal van Edinburgh
Promotioneel (herinnering)
- doel van de preconceptionele consultatie specifieke aanbevelingen volgens de leeftijd
- prenatale diensten: voorbereiden op de geboorte, en de antecedenten
ondersteunen ouderschap,
- gezinsleven
Verwijzingen genetisch advies
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 216

217
Tabel 4: Tweede preconceptionele consultatie (bij een vrouw die nog nooit zwanger is geweest): onderzoeken en technische
handelingen.
Systematisch Selectief
Administratief
- bijwerken dossier
Medisch
Onderzoek - vaccin tegen rode hond indien nodig
Voorschrift: foliumzuur, jodium, vitamine D3 - andere vaccins indien nodig (hepatitis B, varicella)
- eventueel andere vaccins (kinkhoest, tetanus)
- controle serologie indien nodig
- behandelen van aandoeningen
Sociaal begeleiden van sociale moeilijkheden
Psychologisch begeleiden van psychologische moeilijkheden
Promotioneel (herinnering)
- uitdelen folders ondersteunen ouderschap
Verwijzingen - specialist indien pathologie
- diëtist(e)
- psycholoog, specialist in rookstop
- genetische tests (karyotype)
ethische aspecten, waarop werd gealludeerd in het
vorige artikel, zijn er ook controversen over de subjectieve
perceptie van het belang dat moet worden
gehecht aan een probleem voor de volksgezondheid.
Het belangrijkste punt van discussie
betreft de keuze van de onderzoeken
voor genetische screening
En vooral het antwoord op de vraag: systematische,
nagenoeg systematische of selectieve onderzoeken?
Selectieve onderzoeken kunnen de kosten voor de
gezondheidszorg beperken, maar ethische en andere
argumenten pleiten daarentegen voor een systema-
tische screening.
- Screening op mucoviscidose: gezien de hoge
prevalentie (1 op de 25 blanken is drager van
de mutatie), de ernst van de aandoening en de
hoge kosten voor de patiënt, kan een systematische
screening gewettigd zijn of is het alleszins
gewettigd om een dergelijke screening aan het
koppel voor te stellen op de preconceptionele
consultatie. Maar de prevalentie van de mutatie
en de aandoening bij zwarten is veel lager
dan bij blanken. Een systematische screening
bij de Afrikanen uit zwart Afrika is dan ook niet
gewettigd. We spreken dan van een nagenoeg
systematische screening.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
-
-
Screening op het fragiele X-chromosoom: sommigen
vragen die screening enkel aan als er familiale
antecedenten zijn (fragiel X-chromosoom
of voorgeschiedenis van mentale retardatie). Anderen
vinden een systematische screening dan
weer wel gewettigd, gezien de frequentie van
het probleem (belangrijkste erfelijke oorzaak van
mentale retardatie), de ernst van de ziekte (kan
een therapeutische zwangerschapsonderbreking
wettigen), de ondoeltreffendheid van een selectieve
screening op grond van familiale antecedenten
(belang van fout-negatieve uitkomsten)
en technische beschouwingen (de eerste technische
stappen bij de screening op een fragiel
X-chromosoom zijn dezelfde als voor mucoviscidose.
De kostprijs daalt dus, als beide onderzoeken
tegelijkertijd worden uitgevoerd).
Hemoglobinopathie: er worden twee onderzoeken
voorgesteld: een hematologisch onderzoek
met bepaling van het MCV (gemiddelde celvolume)
als eerstelijnsonderzoek en een hemoglobine -
elektroforese (Hb) als tweedelijnsonderzoek:
systematische screening op thalassemie (hematologisch
onderzoek, MCV en Hb-elektroforese)
om heterozygoten op te sporen is gewettigd,
gezien de geringe kosten van het onderzoek
en de vele menghuwelijken (autochtonen en

mensen uit het Middellandse Zeegebied), vooral
in de grote steden en dat al meerdere generaties.
Systematische screening op sikkelcelanemie
door middel van een hemoglobine-elektroforese
is enkel gewettigd bij zwarten uit zwart Afrika.
Systematische screening op syfilis, hiv en
hepatitis
Een dergelijke universele screening bij de preconceptionele
consultatie is gewettigd onder meer omdat
er al veel kan worden gedaan vóór de zwangerschap,
mocht een van die tests positief zijn (screening van
de partner, evaluatie, enzovoort). Beperking van de
screening tot risicopopulaties is enkel om economische
redenen gewettigd.
Er is geen eensgezindheid over
de aanbevelingen in verband met
alcoholgebruik
Sommige auteurs aanvaarden een zekere tolerantie
(hoogstens een glas per dag en niet dagelijks), maar
anderen pleiten voor een nultolerantie omdat de individuele
gevoeligheid voor alcohol niet bekend is en
omdat zelfs een zeer beperkte tolerantie de deur op
een kier zet voor excessen. Veiligheidshalve hebben
we geopteerd voor een nultolerantie.
* Die aanbevelingen werden gepresenteerd en besproken in het Collège des Conseillers Médicaux
Gynécologues van het ONE. Maakten deel uit van dat college: S Alexander, D Chaumont, A Colin,
P Delvoye en H Thoumsin, die V Masson heeft opgevolgd.
De aanbevelingen werden dan herlezen, besproken en goedgekeurd door het redactiecomité van
het Livre sur la Consultation Prénatale, dat gezamenlijk werd opgesteld door het GGOLFB en het
ONE. Maakten deel uit van dat redactiecomité: F Debiève, C Kirkpatrick en V Masson voor het
GGOLFB en S Alexander, AF Bouvy en P Delvoye voor het ONE.
Referenties
1. Delvoye P, Delestrait M, Collard S, Derzelle E, et al. Promotion of Preconception Care: The
Belgian Project. National Summit on Preconception Care, Atlanta 2005; proceedings:
67-8.
2. http://www.marc.com/files/Pr_Delvoye.ppt.
3. Johnson K, Posner SF, Bierman J. recommendations to Improve Preconception Health And
Health Care - United States. CDC MMWr recommendations and reports. 2006; 55:1-23.
4. Ebrahim S, Seen-Tsing Lo S, Zhuo J, Han JY, Delvoye P, Zhu L. Models of Preconception
Care Implementation in Selected Countries. Maternal and Child Health Journal, Vol. 10,
supp 7, pp S37-S42, 2006.
5. Dunlop A, Jack B, Frey K. National recommendations for Preconception Care: The
essential role of the Family Physician. J. Am Board Fam Med, 20, 81-4, 2007.
6. Delvoye P. La consultation préconceptionnelle. Education du Patient & Enjeux de Santé.
2005; 23(3):87-92.
Figuur 1: Eerstelijnszorgverstrekkers die zich bezighouden
met preconceptiezorg. Meerdere disciplines, maar daarom
hoeven nog niet alle zorgverstrekkers van een gegeven
discipline preconceptionele consultaties te doen.
Kinderartsen
Vroedvrouwen
Preconceptionele
consultatie
Huisartsen Gynaecologen
Genetici
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 218

G1231N_2009
De preconceptionele consultatie
Promotie van de preconceptionele
consultatie in België
en de rest van de wereld
Pierre Delvoye1, 2, 3 , Mireille Delestrait2 , Sarah Collard2 , Edith Derzelle2 , Katy Guillaume2 , Pascale Roos2 ,
1, 2
Sophie Alexander
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. ONE: Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Ke y w o r D s: p r e c o n c e p t i o n care – p r o m ot i o n – i n f o r m at i o n – sensitization – campaign – be l g i u m – ot h e r c o u n t r i e s
Curatieve interventies zijn ‘natuurlijk’ omdat er een symptoom aanwezig is en omdat de vraag naar verlichting van het
lijden ‘natuurlijk’ is. Preventief ingrijpen daarentegen is niet natuurlijk, niet spontaan, maar ‘rationeel’ omdat het een
anticipatieproces impliceert. Preventief optreden is niet spontaan als het om de persoon zelf gaat en nog minder als
het om een derde gaat; en zeker als die derde (het gewenste kind) nog niet bestaat, tenzij in de verbeelding van de patiënt,
zoals bij het preconceptionele consult het geval is. Daarom worden verschillende initiatieven voorgesteld om de bevolking
op vruchtbare leeftijd te sensibiliseren. Het belang van een consult vóór de conceptie en het informeren van zorgverstrekkers
over de verschillende acties die moeten worden ondernomen vóór de zwangerschap, is groot. In België heeft het ONE (Office
de la Naissance et de l’Enfance, de tegenhanger van het Vlaamse Kind en Gezin) in de Franse Gemeenschap in 2006 een
sensibiliseringscampagne gevoerd. De verschillende strategieën en educatieve hulpmiddelen op het vlak van preconceptionele
gezondheid (folders, affiches, tv-spots…) worden hier voorgesteld. Uit een kort overzicht van de acties die in andere landen
werden gelanceerd voor de promotie van preconceptionele gezondheid en om toekomstige ouders aan te zetten om vóór
de conceptie een arts te raadplegen, komen twee punten naar voor. Enerzijds neemt de interesse voor preconceptionele
gezondheid toe en anderzijds zijn er grote verschillen in de benadering van dit domein in de gezondheidszorg.
Background
In België bestaan er weinig of geen georganiseerde
preconceptionele consultaties. De preconceptionele
‘zorg’ (advies, klinisch onderzoek, serologie, voorschrijven
van folaten) is uitsluitend ‘gelegenheidszorg’. Ze
wordt verstrekt naar aanleiding van een bezoek aan
de huisarts of de gynaecoloog of tijdens consultaties
in het kader van bijvoorbeeld gezinsplanning. Dankzij
prenatale consultaties konden al tal van ziekten worden
opgespoord die de foetus en jonge kinderen treffen.
Maar veel aandoeningen zouden primair kunnen
worden voorkomen (vóórdat de ziekte uitbreekt) door
aangepaste zorg of nuttige tips te verstrekken vóór
het begin van een zwangerschap (1-3).
Het is dus belangrijk om zowel de populatie op
vruchtbare leeftijd als de zorgverstrekkers, vooral
degenen die betrokken zijn bij de gezondheid van
moeder en kind, te sensibiliseren voor het belang
van een consult vóór de conceptie.
Bovendien stellen we vast dat de benaderingen van
dit domein in de gezondheidszorg zeer uiteenlopend
zijn. Er bestaan momenteel ook verschillende evidence-based
studies die het belang en de doeltreffendheid
van een hele reeks praktijken aantonen (4).
Het is dus belangrijk om aan de verschillende
actoren uit de gezondheidszorg alle nuttige
informatie te verstrekken en aanbevelingen te
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 219

Figuur 1: Presentatiefolder over de preconceptionele consultatie. Figuur 2: Affiche van het preconceptionele consult.
220
formuleren om dit soort consultaties zo efficiënt
mogelijk te laten verlopen.
In België zag in de jaren negentig op initiatief van
mevr. D Lecleir, Algemeen Bestuurster van het ONE
(Office de la Naissance et de l’Enfance) en Dr. H
Thoumsin, Medisch Adviseur bij het ONE, een eerste
initiatief het licht. Maar bij gebrek aan middelen
bleef deze actie beperkt tot de publicatie van een
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
magazine “Un enfant, bientôt/Een kind, binnenkort”,
bestemd voor zowel het personeel van het ONE
als voor ouders of toekomstige ouders die van de
ONE-consultaties gebruikmaken.
In 2004 stelde het ONE in het kader van een breed
project voor de herinterpretatie van prenatale consultaties
in haar strategisch plan voor om van de
promotie van de preconceptionele consultatie
opnieuw een prioriteit te maken.
Keuze van de strategieën
Zo werd met het oog op het voorstellen van strategieën,
activiteiten en operationele modaliteiten, een
budget en evaluatiemethodes, een comité* ad hoc
opgericht.
De eerste vraag ging over de keuze van de strategieën:
ofwel organiseerde het ONE zelf de preconceptionele
consultaties in haar eigen consultatienetwerk,

ofwel organiseerde het ONE een promotiecampagne
gericht op zorgverstrekkers en de bevolking. Het comité
koos voor de tweede strategie met de bedoeling
om de integratie van deze activiteit in de gezondheidszorg
van de eerste lijn (huisartsen, algemene
gynaecologie, gezinsplanning) te bevorderen. Het
ONE sloot gespecialiseerde consultaties, specifiek
voor preconceptionele zorg, niet bij voorbaat uit.
Maar alvorens dit soort consultaties te veralgemenen,
werd overeengekomen om ze te beperken tot
twee sturende consultaties.
De tweede vraag handelde over het formuleren van
aanbevelingen voor zorgverstrekkers. Een van de
leden van het comité werd belast met het opstellen
van tips en suggesties na een literatuuranalyse en
onderzoek van de belangrijkste en meest delicate
problemen van de Franse Gemeenschap in België
op basis van lokale epidemiologische gegevens. Die
aanbevelingen (5) zijn terug te vinden in het vorige
artikel van dit nummer en op de website van het
ONE (6).
De promotiecampagne van het ONE (7-9)
Doel van de campagne
Het ONE heeft dus een campagneproject ondersteund
om de bevolking te informeren en te sensibiliseren
over de voordelen van een preconceptioneel
consult. Ze hoopten dat deze campagne vrouwen en
koppels die een zwangerschap of een kind plannen,
zou aanzetten om een zorgverstrekker te consulteren
vóór de conceptie.
Doelpopulaties
De campagne was enerzijds gericht op de volledige
bevolking op vruchtbare leeftijd (mannen en vrouwen
tussen de 15 en de 45 jaar) en anderzijds op
zorgverstrekkers die betrokken zijn bij de bescherming
en promotie van de gezondheid van vrouwen
en kinderen, meer in het bijzonder huisartsen, gynaecologen,
vroedvrouwen en kinderartsen, alsook
medisch-sociale werkers van het ONE (TMS – travailleurs
médico-sociaux), maar ook de Centra voor Gezinsplanning,
de PSE-centra (Promotion de la Santé
à l’Ecole/Promotie van gezondheid op school) –
organismen verbonden aan onderwijsinstellingen die
belast zijn met gezondheidseducatie van adolescenten
– en de CLPS (Centres locaux de Promotion de la
Santé/Lokale Centra voor Gezondheidspromotie).
Methodologie
De eerste fase bestond uit het ontwikkelen van hulpmiddelen:
brochures, affiches (Figuur 1 tot 3), een
televisiespot voor de ONE-uitzending Air de famille.
De aanbevelingen werden opgesteld in overleg met
Figuur 3: Presentatiefolder over foliumzuur.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 221

222
Figuur 4: Presentatiefolders hemoglobinopathieën.
Deze verschillende educatieve documenten rond
gezondheid kunnen worden aangevraagd bij de dienst
gezondheidseducatie van het ONE, Chaussée de Charleroi,
95, 1060 Brussel.
het college van de medische adviseurs-gynaecologen
van het ONE en samen met een brief verstuurd naar
de zorgverstrekkers en naar de PF- en PSE-centra.
En op de website van het ONE (10) verscheen een
rubriek ‘de preconceptionele consultatie’, waar de lezer
aanbevelingen kon vinden alsook de tekst van de
televisie-uitzendingen of samenvattingen van presentaties
op congressen.
De meeste van deze hulpmiddelen werden vooraf
uitgetest door leden van het comité alsook bij een
groep sociale werkers van het ONE.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
De tweede fase was het opstarten van de campagne
zelf door het verspreiden van verschillende boodschappen:
(i) de populatie op vruchtbare leeftijd werd
op verschillende manieren geïnformeerd: affiches,
folders, tv-spots, radio-uitzendingen, maar ook via
de artsen, de sociale werkers van het ONE, de PF- en
PSE-centra, die de informatie konden overnemen en
doorgeven aan de doelgroep; (ii) de tv-spot over het
preconceptionele consult werd verspreid in het kader
van het ONE-programma Air de famille, dat viermaal
per week op twee verschillende kanalen werd uitgezonden.
Ook een tv-spot over foliumzuur werd een
eerste keer uitgezonden in het kader van dezelfde
uitzending en enkele maanden later heruitgezonden;
(iii) de artsen en de TMS van het ONE ontvingen
affiches en brochures die ze konden uitdelen aan
de doelgroepen. Ze kregen ook een brief waarin de
doelstellingen en de methodologie van de campagne
werden toegelicht; (iv) de aanbevelingen, ontwikkeld
om zorgverstrekkers te helpen bij het kiezen van de
informatie die moest worden verstrekt en de onderzoeken
die moesten worden uitgevoerd, werden op
vraag onder de artsen verdeeld. De aanbevelingen
werden daarnaast opgenomen op de website van het
ONE, gepubliceerd in tijdschriften voor huisartsen of
gynaecologen en voorgesteld tijdens lokale of regionale
wetenschappelijke meetings.
Evaluatie
De evaluatieprocedures bestonden uit bevragingen,
via interviews of schriftelijke enquêtes, die vóór en
na de campagne werden afgenomen bij patiënten
die gebruikmaakten van de prenatale consultaties
van het ONE. Bedoeling was om te peilen naar wat er
veranderde, zowel op het vlak van kennis als op het
vlak van gedrag (11,12).
De resultaten van deze evaluatie worden beschreven
en becommentarieerd in het volgende artikel “Promotie
van preconceptionele gezondheid: analyse van
de middelen en de beperkingen”.
Synergieën met andere campagnes
De evaluatie van dergelijke campagnes is bijzonder
moeilijk, omdat er tegelijk ook andere campagnes
lopen. Zo is er de campagne van de Franse

Gemeenschap in België, in samenwerking met het
Centre d’Education du Patient (centrum voor educatie
van de patiënt), over alcohol tijdens de zwangerschap
(13) of de herhaaldelijke campagnes van het
Federaal Ministerie van Volksgezondheid, in samenwerking
met het Fonds contre les Affections Respiratoires
et pour l’Education à la Santé (FArES – Fonds
tegen luchtwegaandoeningen en voor gezondheidseducatie),
over roken tijdens de zwangerschap; of
nog: de campagne ter promotie van foliumzuur,
georganiseerd door het Ministerie van Volksgezondheid
van de Franse Gemeenschap in België in samenwerking
met het ONE en de Association Spina Bifida
(vereniging spina bifida).
Maar al deze, meer specifieke campagnes werken
in synergie met de campagne voor de promotie van
preconceptionele gezondheid; eigenlijk streven ze
allemaal dezelfde doelen na. Op dezelfde manier
kunnen bepaalde specifieke educatieve boodschappen
rond gezondheid, zoals de folders van het ONE
over hemoglobinopathieën (‘Thalassemie’ en ‘Drepanocytose’)
de promotieacties van de campagne rond
het preconceptionele consult alleen maar versterken
(Figuur 4).
De promotie van preconceptionele
gezondheid in de wereld
In 2006 maakten S Ebrahim et al een overzicht van de
situatie in enkele landen (14) en in 2007 publiceerde
de Gezondheidsraad van Nederland (Health Council
of the Netherlands) een rapport voor de Minister van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, waarin eveneens
wordt verwezen naar de ervaring met preconceptionele
gezondheid in het buitenland (15). De tekst hieronder
is geïnspireerd op deze twee publicaties.
De vermelde landen, die acties hebben ondernomen
in dit domein, zijn: Hongarije, het Verenigd Koninkrijk,
België (Franse Gemeenschap), de Verenigde
Staten, Hongkong, Zuid-Korea en China.
- In Hongarije werd tussen 1984 en 1994 een
project rond preconceptionele zorg georganiseerd.
Het project bleek een succes te zijn op
het vlak van het voorschrijven van foliumzuur
vóór de conceptie en de terugdringing van de
sigaretten- en alcoholconsumptie. Bij de vrouwen
die aan het programma deelnamen, lag het
aantal aangeboren afwijkingen statistisch lager
(20,6/1.000) dan in de controlegroep (35/1.000)
(16). Sindsdien is het programma een nationaal
programma.
- In het Verenigd Koninkrijk verstrekt een privéorganisatie
informatie aan toekomstige ouders;
ze organiseert ook opleidingen voor zorgverstrekkers
(17). Er werden ook gespecialiseerde
centra opgericht die advies verstrekten in de
preconceptionele periode (18).
- In België wordt in twee publicaties de promotie-
en sensibiliseringscampagne van het ONE beschreven
(14,15), alsook de formulering van aanbevelingen
opgesteld in samenwerking met de
Groupement des Gynécologues-Obstétriciens de
Langue Française de Belgique (GGOLFB – Franstalige
groepering voor gynaecologen-verloskundigen
in België) met als doel de implementatie
van de aanbevelingen (zie hierboven). Onlangs
werd ook een vereniging opgericht: PrOCOP,
Groupe de réflexion et d’action pour la Promotion
de la Consultation préconceptionnelle et de
la Santé préconceptionnelle (denk- en actiegroep
voor de promotie van de preconceptionele consultatie
en gezondheid). Deze groep heeft een
beleidsverklaring voorgesteld, die we hieronder
weergeven (Kader 1). En ook lokale of individuele
initiatieven zagen het licht: ons informaticaprogramma
integreert in het dossier ‘gynaecologische
consultatie’ een subdossier gewijd aan
de preconceptionele consultatie, alsook de hulpmiddelen
die hiervoor worden ingezet, zoals een
verklarende nota over preconceptionele zorg, die
om het even wanneer aan de patiënten kan worden
gegeven, bijvoorbeeld tijdens consultaties
voor screening op kanker of voor gezinsplanning
(zie het model hierna: kader 2).
- De Verenigde Staten beschikken nog niet over
een geïntegreerd programma. In 2006 publiceerden
de CDC’s (Centers for Disease Control and
Prevention) aanbevelingen om de preconceptionele
gezondheid te verbeteren. In samenwerking
met andere organisaties zet het CDC momenteel
een uitgebreid, geïntegreerd programma op het
vlak van preconceptionele zorg op poten (4).
Het CDC speelt de rol van coördinator en
bemiddelaar in dit initiatief.
- In tegenstelling tot het beleid inzake volksgezondheid
van het CDC in de Verenigde Staten,
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 223

224
stelt Nederland een programma voor dat meer
gericht is op het individu op het vlak van voordeel-gezondheid
en keuzemogelijkheden. Nederland
heeft een officiële vereniging opgericht
voor de promotie van preconceptionele gezondheid
(Dutch Foundation of Preconception Care).
De Gezondheidsraad van Nederland heeft een
rapport voorgelegd aan de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport, waarin op basis
van EBM (evidence-based medicine) wordt voorgesteld
om preconceptionele zorg te verstrekken
aan alle koppels die een zwangerschap plannen
(15). En onlangs zei de Minister van Volksgezondheid
zijn steun toe aan de invoering van
preconceptionele zorg in Nederland; de betrokken
disciplines werken aangepaste protocols uit.
- In Azië worden de beste omstandigheden voor
preconceptionele zorg gecreëerd in Hongkong.
De zorg wordt aangeboden door de Vereniging
voor Gezinsplanning van Hongkong. Deze diensten,
geleverd door privéziekenhuizen, bestaan
uit informatie, advies en interventies (bloedonderzoeken,
enz.) en zijn financieel gezien gemakkelijk
toegankelijk (14,18).
- In China moesten tot 2003 alle koppels een
voorhuwelijks onderzoek ondergaan (educatie
rond gezondheid, hiv-test, voorschrijven van
foliumzuur…). Vanaf 2003 was dit bezoek niet
langer verplicht en stelt men een drastische
daling vast van het aantal koppels dat preconceptionele
zorg krijgt; tegelijk neemt de incidentie
van aangeboren afwijkingen toe bij gebrek
aan sluiting van de neuraalbuis (spina bifida,
meningo-myelokèles, anencefalie) (18).
- In Zuid-Korea besloot de Vereniging voor geneeskunde
van de foetus en de moeder om preconceptionele
gezondheid te promoten en te verbeteren.
Het programma berust op twee pijlers:
advies en informatie enerzijds en het verstrekken
van diensten anderzijds. Er worden educatieve
sessies georganiseerd voor zowel vrouwen op
vruchtbare leeftijd als zorgverstrekkers (14).
Uit deze analyse blijkt enerzijds dat er een toenemende
interesse bestaat voor preconceptionele gezondheid,
maar tegelijk ook dat er grote verschillen
bestaan in de aanpak van het probleem naargelang
het land.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
* Maakten deel uit van dit comité: P Delvoye, medisch adviseur bij het ONE, M Delestrait en
S Collard, Dienst Gezondheidseducatie van het ONE, E Derzelle, coördinatrice bij het ONE, K
Guillaume, Dienst Externe Communicatie bij het ONE, P roos, TMS bij het ONE.
Referenties
1. Atrash HK, Johnson K, Adams M, Cordero JF, et al. Preconception care for improving
perinatal outcomes : the time to act. Maternal and Child Health Journal 2006;10:S3-S11.
2. Atrash HK. Missed Opportunities to Improve Perinatal Outcomes: Preconception Health
and Health Care. Public Health Without Border, American Public Health Association, 136th
annual meeting, San Diego, oct 2008.
3. Moos MK. Preconceptional Health Promotion. Journal of Perinatal and Neonatal Nursing
2004;18(1): 2-13.
4. Johnson K, Posner SF, Bierman J. recommendations to Improve Preconception Health and
Health Care - United States. CDC MMWr recommendations and reports. 2006;55:1-23.
5. Delvoye, P. La consultation préconceptionnelle. 11èmes Journées Liégeoises de
Gynécologie-Obstétrique, Palais des congrès de Liège, 20 et 21 septembre 2007, Actes du
Congrès, in: L’agenda Gynécologie, 69-73.
6. www.one.be/consult%20preconceptionnelle/pdf/La%20consultation%20
preconceptionnelle.pdf.
7. Delvoye P, Delestrait M, Collard S, Derzelle E, et al. Promotion of Preconception
Care: The Belgian Project. National Summit on Preconception Care; Atlanta, 2005;
proceedings:67-8.
8. Delvoye P, Delestrait M, Collard S, Guillaume C, et al. Preconception Care in Belgium.
The second International Conference on Birth Defects and Disabilities in the Developing
World; Beijing, 2005; proceedings:39-40.
9. http://www.marc.com/files/Pr_Delvoye.ppt.
10. http://www.one.be/
11. Delvoye P, Guillaume C, Collard S, Nardella T & Mauroy MC. Preconception Health
Promotion: Means and Constraints Analysis. 1st Central and Eastern European Summit on
Preconception care and prevention of birth defects, Budapest, 2008, proceedings: p. 28.
12. Delvoye P, Guillaume C, Delestrait M, Mauroy MC. Promotion de la Santé
Préconceptionnelle: Analyse des moyens et des contraintes. 3ème Colloque international
des Programmes Locaux et régionaux de Santé; Mons, 2008.
13. Centre d’Education du Patient. Boissons Alcoolisées et Grossesse. Education du Patient &
Enjeux de Santé. 2005; 23 (3).
14. Ebrahim S, Lo SST, Zhuo J, Han JH, Delvoye P, Zhu L. Models of Preconception
Care Implementation in Selected Countries. Maternal and Child Health Journal
2006;10:S37-S42.
15. Health Council of the Netherlands. Preconception Care: a good beginning, publication N°
2007/19E, The Hague, 2007.
16. Czeizel AE, Dobo M, Dudas I, Gasztonyi Z, Lantos, I. The Hungarian periconceptional
service as a model for community genetics. Community Genet 1998;1(4):252-9.
17. www.forsight-preconception.org.uk.
18. Boulet SL, Parker C, Atrash HK. Preconception Care in International Settings. Matern Child
Health J 2006;10:S29-35.

Kader 1: Beginselverklaring.
PrOCOP, de denk- en actiegroep streeft ernaar om:
1. alle acties gericht op het bevorderen van
preconceptionele gezondheid op te starten, aan te
moedigen, te ontwikkelen en/of te coördineren;
2. de preconceptionele consultatie in het bijzonder te
promoten als een van de acties die bijdragen tot
preconceptionele gezondheid;
3. onderzoek in dit domein te bevorderen en te steunen,
hetzij door onderzoeksthema’s voor te stellen, hetzij
door onderzoekers te ondersteunen, hetzij door de
onderwijsinstellingen aan te moedigen om onderzoek
in dit domein op te zetten, hetzij door onderzoekers
de kans te geven om hun onderzoek uit te voeren in
het kader van hun werk bij een van de instellingen
die is vertegenwoordigd in de denkgroep;
4. de communicatie over preconceptionele consultatie
en gezondheid te bevorderen door hulpmiddelen
te ontwikkelen of alleszins aan de ontwikkeling
ervan bij te dragen, in samenwerking met de
organisaties of instellingen die zijn gespecialiseerd
in gezondheidseducatie;
5. de nodige stappen te ondernemen bij
onderwijsinstellingen voor verpleegkundigen,
vroedvrouwen, diëtisten en artsen om
preconceptionele zorg en het preconceptionele
consult als methode te integreren in het curriculum
van de opleidingen;
6. de nodige stappen te ondernemen bij de politieke
besluitvormers om de wetgeving aan te passen of
om in de wetgeving alle maatregelen op te nemen
die bijdragen tot een betere preconceptionele
gezondheid, zoals het voorschrijven van
foliumzuursupplementen;
7. om een multidisciplinaire samenwerking op poten
te zetten met zorgverstrekkers uit verschillende
disciplines: huisartsen, vroedvrouwen, gynaecologen,
kinderartsen, psychologen, diëtisten, genetici, enz.;
8. sectoroverschrijdend te werken door docenten,
sociologen, filosofen of ethici op te nemen in de
denkgroep;
9. acties voor te stellen in activiteitssectoren
buiten de geneeskunde: de opleidingssector, de
industrie, de politiek, de voedingsmiddelensector,
milieuorganisaties…;
10. op nationaal niveau te werken door in de denkgroep
zorgverstrekkers of vertegenwoordigers van
verenigingen uit de drie regio’s van het land op te
nemen.
Kader 2: Advies vóórdat een
zwangerschap wordt gepland.
- Via een bloedonderzoek nagaan:
- of men beschermd is tegen rodehond, toxoplasmose, CMV
(cytomegalovirus) en varicellen;
- of men vrij is van bepaalde infecties: hiv (aidsvirus), syfilis en
hepatitis B en C;
- of de schildklier normaal werkt;
- of de patiënt niet aan diabetes lijdt;
- in sommige gevallen of er sprake is van genetische (erfelijke)
ziekten.
- Als u niet beschermd bent tegen rodehond of varicellen
(immuniteit negatief): u laten vaccineren.
- Als u niet beschermd bent tegen toxoplasmose of CMV moeten
tijdens de zwangerschap bepaalde preventieve maatregelen
worden getroffen:
- vlees en groenten goed bakken/koken;
- contact met katten vermijden;
- altijd goed de handen wassen.
- Controleren of u bent gevaccineerd tegen kinkhoest en tetanus.
- Zodra een zwangerschap wordt overwogen, een vitaminesupplement
nemen (vooral foliumzuur en vitamine D3) en jodium
(vóór, tijdens en na de conceptie).
- Alcohol en roken vermijden vanaf het begin van de zwangerschap.
- De inname van geneesmiddelen vermijden, net als röntgenfoto’s
of contact met toxische producten in de 2de helft van de cyclus
(na de 14de dag), aangezien een zwangerschap altijd mogelijk
is.
- Na stopzetting van de pil of het verwijderen van een intra-uterien
systeem (IUD) hoeft geen drie maanden te worden gewacht:
men kan een zwangerschap overwegen vanaf de eerste cyclus
na stopzetting van de pil of verwijdering van het IUD.
- Na stopzetting van de pil is de eerste cyclus vaak langer omdat
de eerste ovulatie trager op gang komt. Het is dus zinloos
om te consulteren als men maar een paar dagen over tijd is
tijdens de eerste cyclus na stopzetting van de pil. Daarna wordt
de menstruatiecyclus weer regelmatig (over het algemeen
28 dagen).
- De kans op een zwangerschap per cyclus, ongeacht of men
daarvoor een anticonceptiemethode heeft toegepast, bedraagt
over het algemeen 1/5 tot 1/6. Men kan dus zwanger worden
vanaf de eerste cyclus waarin men onbeschermd seksueel
contact heeft. Maar soms moet men 4 tot 5 maanden wachten,
of zelfs een jaar of meer, zonder dat dit abnormaal is.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 225

G1232N_2009
De preconceptionele consultatie
Analyse van de middelen en de beperkingen
Pierre Delvoye 1, 2, 3 , Tonia Nardella 4 , Valérie Hannecart 4 , Marie-Christine Mauroy 2
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
4. Haute Ecole Provinciale du Hainaut Occidental
Ke y w o r D s: p r e c o n c e p t i o n care – p r o m ot i o n – assessment – campaign – h e a lt h e D u c at i o n – c o n s t r a i n t s – f o l i c aciD –
a l c o h o l – tobacco
Er zijn verschillende strategieën en instrumenten voorgesteld om de preconceptionele consultatie en de preconceptionele
gezondheid te bevorderen. In diverse enquêtes bij zwangere vrouwen is de impact van deze strategieën en instrumenten
onderzocht. Het effect van een gerichte campagne is relatief klein, ook al leken de folders en affiches relatief goed
gezien te zijn. Opgemerkt dient ook dat het gebruik van internet om medische websites te raadplegen geen marginaal
fenomeen meer is, dat meer specifieke campagnes over een bepaald thema (foliumzuur, alcohol, roken) in synergie werken
met de campagne voor de preconceptionele consultatie en dat specifieke preconceptionele consultaties de zichtbaarheid van
de dienst en de toegang tot de preconceptiezorg kunnen bevorderen. Een programma om de preconceptionele consultatie
te bevorderen kan op verschillende obstakels stuiten: we beschrijven deze obstakels en mogelijke oplossingen. Bijvoorbeeld:
bevorderen van de preconceptiezorg in de centra voor gezinsplanning, een vaccinatieprogramma voor scholieren of jongeren,
een project voor het verrijken van meel met foliumzuur, aandacht voor preconceptiezorg in het studieprogramma van
geneeskundestudenten en vroedvrouwen en een opleiding voor zorgverleners in de bio-ethiek.
Analyse van de middelen om de
preconceptionele consultatie te
bevorderen
In het vorige artikel “Bevordering van de preconceptionele
consultatie in België en in de wereld”, hebben we de
voorlichtingsinstrumenten beschreven die de Franstalige
Gemeenschap in België gebruikt om de preconceptionele
consultatie te bevorderen (1).
In dit artikel beschrijven we wat een evaluatie van die
instrumenten heeft opgeleverd.
Om de toegang tot de preconceptionele consultaties te
bevorderen door hun aanvaardbaarheid en toegankelijkheid
te verbeteren, heeft het ONE (Office de la Naissance
et de l’Enfance van de Franstalige Gemeenschap in België)
in 2005 enkele strategieën voorgesteld: (i) de publi-
catie en verspreiding van aanbevelingen onder zorgverleners;
(ii) de organisatie van een bewustwordings- en
voorlichtingscampagne met folders, affiches, brochures,
tv-spotjes, radio-uitzendingen en een persconferentie;
(iii) een proefproject met specifieke consultaties in de
preconceptiezorg.
Evaluatie van de campagne: materialen
en methodes
Opmerking vooraf: een van de problemen bij de evaluatie
van de campagne vloeit voort uit de mogelijke interferentie
met andere, meer specifieke campagnes die bijdragen
tot bepaalde doelstellingen van de preconceptionele consultatie
en dus aansluiten bij de campagne van het ONE
om de preconceptionele consultatie te bevorderen (zie
vorig artikel).
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 226

Figuur 1: Bekendheid van de voorlichtingsinstrumenten van het ONE.
50
45
40
35
30
%
25
20
15
10
0
Andere folders
Website van het ONE
Figuur 2: Preconceptioneel gebruik van foliumzuur vóór de campagne
(2005: linkerkolom) en na de campagne (2008: rechterkolom), in zes
kraaminrichtingen, waarvan twee een gespecialiseerde preconceptionele
consultatie hadden georganiseerd.
100
90
80
70
60
%
50
40
30
20
10
0
227
Air de famille (tv-spot van het ONE)
Folder over foliumzuur
Kijkt naar Air de famille
Proefconsultatie
Campagne
Algemene instrumenten
Specieke instrumenten
Ache over foliumzuur
Ache preconceptionele consultatie
Folder preconceptionele consultatie
Internet
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Andere televisie-uitzendingen
Air de famille preconceptionele consultatie
Andere zorgverlening
Air de famille foliumzuur
2005
2008
1 2 3 4 5 6
Nr. van de kraaminrichting
Radio-uitzendingen
Er zijn verschillende enquêtes uitgevoerd om de impact
van de campagne te evalueren.
- De eerste enquête, op basis van een vragenlijst, is uitgevoerd
in de loop van het laatste kwartaal van 2005, in
12 prenatale consultaties van het ONE in de provincie
Henegouwen, bij 1.705 patiëntes die zwanger waren of
onlangs bevallen waren. Het doel van de enquête was
meer informatie te krijgen over hun kennis en houding
ten opzichte van het gebruik van foliumzuur vóór de
conceptie.
De campagne van het ONE is in februari 2006 van start
gegaan.
- De tweede enquête, ook op basis van een vragenlijst,
is uitgevoerd in de loop van het eerste kwartaal van
2008, in 15 prenatale consultaties van het ONE in de
provincie Henegouwen, bij 675 patiëntes die zwanger
waren of onlangs bevallen waren. Deze vragenlijst
bevatte dezelfde vragen als de eerste plus een aantal
vragen over de campagne van het ONE en de bekendheid
van de verschillende voorlichtingsinstrumenten
van het ONE.
- Een derde onderzoek is uitgevoerd door twee diëtistes
op basis van individuele gesprekken met 100 zwangere
patiëntes. De vragen gingen over (i) wat de patiëntes
wisten over het gebruik van tabak en alcohol tijdens de
zwangerschap en over foliumzuursupplementen, en (ii)
over hun voedingsgewoonten, waaronder het gebruik
van alcoholhoudende drank, en hun rookgedrag voor
en tijdens de zwangerschap.
- Ten slotte is een enquête uitgevoerd bij de gynaecologen
die de prenatale consultaties van het ONE voor
hun rekening namen, over de naleving van de aanbevelingen
van het ONE door de artsen.
Resultaten
Analyse van de perceptie van
en de kennis over de verschillende
instrumenten van het ONE.
Figuur 1 toont de resultaten van de tweede enquête,
waarin de impact van de campagne op de kennis over de
instrumenten van het ONE is getest. Van de algemene instrumenten
zijn de folders van het ONE bekend bij 42%
van de ondervraagde patiëntes, maar slechts 27% kent de
televisie-uitzendingen van het ONE en 24% kijkt ernaar.
De website van het ONE is daarentegen bekend bij 33%.
Van de specifieke instrumenten is de campagne bekend
bij slechts 22%. De specifieke folders (foliumzuur 25% en

preconceptionele consultatie 16%) en de affiches (foliumzuur
18% en preconceptionele consultatie 17%) zijn beter
bekend dan de televisie-uitzendingen: slechts 6% van de
patiëntes had de tv-spot over foliumzuur gezien en 6% de
spot over de preconceptionele consultatie.
Impact van de campagne
op het gebruik van vitaminesupplementen,
met name foliumzuur
Van de 1.705 patiënten die in 2005 vóór de start van de
campagne werden ondervraagd, hadden 252 patiënten foliumzuursupplementen
ingenomen (of foliumzuur in multivitaminecomplexen)
vóór de zwangerschap, dus 14,9%.
Van de 675 patiëntes die na de campagne werden ondervraagd,
hadden 185 patiëntes van de 665 die de vragenlijst
hadden ingevuld, foliumzuursupplementen ingenomen
(of foliumzuur in multivitaminecomplexen), dus 27,8%
(p < 0,001). Er waren veel verschillen tussen de kraaminrichtingen,
met een minimum van 3% en een maximum
van 31% vóór de campagne, en een minimum van 5% en
een maximum van 50% na de campagne.
Impact van een gespecialiseerde consultatie
(Figuur 2)
Van de zes kraaminrichtingen die hadden deelgenomen
aan de eerste en de tweede enquête, was het percentage
vrouwen dat vóór de zwangerschap vitaminesupplementen
had ingenomen, waaronder foliumzuur, hoger na de
campagne dan ervoor. De belangrijkste waarden na de
campagne werden echter gezien bij de twee kraaminrichtingen
waar een specifiek proefproject was georganiseerd
(49% en 46% tegen 41%, 25%, 19% en 18%; p < 0,001).
Kloof tussen kennis en praktijk (Figuur 3)
Op een populatie van 100 zwangere vrouwen wist 48%
dat het goed was om foliumzuursupplementen in te nemen
tijdens de zwangerschap, maar slechts een derde
daarvan (15% van de onderzochte populatie) wist welke
risico’s een tekort aan foliumzuur oplevert en 20% nam
inderdaad supplementen. Geen enkele van deze patiëntes
nam trouwens de voorgeschreven 400µg foliumzuur per
dag of meer (2).
We vinden in deze populatie dezelfde kloof tussen kennis
en praktijk in verband met alcoholgebruik tijdens de
Figuur 3: Kennis en praktijk in verband met de inname van foliumzuur.
50
45
40
35
30
% 25
20
15
10
5
0
33
15
Kennis over het belang van foliumzuursuppletie
Kennis over het belang van foliumzuursuppletie
+ kennis over de risico’s van een tekort aan foliumzuur
20
7 0
Kennis Suppletie Inname Inname
> 300µg > 400µg
Figuur 4: Kennis en praktijk in verband met alcoholgebruik tijdens de
zwangerschap.
%
70
60
50
40
30
20
10
0
4
32
=11%
Geen kennis over
de risico’s van alcohol
Kennis over de risico’s
van alcohol
Vrouwen die regelmatig alcohol drinken
Vrouwen die geen alcohol drinken of een enkele keer
11
53
=17%
p > 0,5= NS
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 228

Figuur 5: Alcoholgebruik vóór en tijdens de zwangerschap bij 100 vrouwen.
80
70
60
50
% 40
30
20
10
0
Figuur 6: Evolutie van het percentage vrouwen dat rookt tijdens de
zwangerschap, ten opzichte van de campagnes tegen roken tijdens de
zwangerschap.
Campagnes tegen roken
tijdens de zwangerschap
40
35
30
25
20
%
15
10
5
0
14,1
14,1
229
78
Regelmatig of
incidenteel gebruik
Regelmatig gebruik
Incidenteel gebruik
Vóór de zwangerschap Tijdens de zwangerschap
16,3
20,4
16,2
19,3
15,2
16,8
16,3
1998 2001 2002 2003 2004 2007
≥ 10 sigaretten per dag < 10 sigaretten per dag
zwangerschap. De meeste zwangere vrouwen (64%) weten
dat het gecontraïndiceerd is om alcohol te drinken tijdens
de zwangerschap. Toch blijven 11 van de 64 vrouwen
(17%) regelmatig alcohol drinken (Figuur 4).
Als we de gewoontes voor en tijdens de zwangerschap
vergelijken, zegt 78% van de vrouwen matig alcohol te
drinken vóór en na de zwangerschap (minder dan één
glas per dag en niet alle dagen) of regelmatig alcohol te
drinken (meer dan één glas per dag, alle dagen; tijdens
de zwangerschap drinkt meer dan 50% (41/78) geen al-
14
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
15
22
5
13
cohol, maar van wie wel alcohol blijft drinken (37% van
alle ondervraagde vrouwen) doen 22 vrouwen (59%) dat
een enkele keer en doen 15 vrouwen (41%) dat regelmatig
(Figuur 5).
Impact van de campagnes op het rookgedrag
tijdens de zwangerschap
Met behulp van de BDMS (Banque de données médico-
sociales) van het ONE hebben we de impact van de verschillende
campagnes tegen roken tijdens de zwangerschap
geëvalueerd (3). De eerste campagne, georganiseerd
door de federale overheid, vond plaats in 2001. Daarna
zijn er nog twee campagnes gevoerd: de ene werd georganiseerd
door de federale overheid en de andere,
een algemene campagne, door het ONE in het kader van
de preconceptionele campagne. Vanaf 2002 daalt het
aantal zwangere vrouwen dat rookt, gestaag, met een
maximum (36,7%) in 2001 en een minimum (18%) in 2007
(Figuur 6).
Uit de onderstaande tabel blijkt ook dat het percentage
vrouwen dat stopt met roken als ze zwanger wordt, is blijven
stijgen sinds 2002 (Tabel 1). Het percentage bedroeg
ongeveer 16% in de jaren vóór de eerste campagne en
steeg tot 36,2% in 2004.
Conclusies over de impact van de
verschillende mediacampagnes op de
kennis en het gedrag van aanstaande
moeders
- De mediacampagnes hebben invloed op zowel de
kennis als het gedrag van aanstaande moeders.
- Die impact is echter beperkt, des te meer omdat er
een kloof bestaat tussen de reële kennis en de toepassing
ervan in de praktijk.
- De kosten-batenverhouding van de folders lijkt gunstiger
te zijn dan de relatief dure audiovisuele middelen
(tv-spotjes).
- Meer en meer mensen hebben toegang tot internet
en kunnen medische websites raadplegen (zoals de
website van het ONE) voor medische informatie.
- Er lijkt een synergie te bestaan tussen de verschillende
mediacampagnes.
- Specifieke preconceptionele consultaties kunnen de
zichtbaarheid van de dienst en de toegang tot de preconceptiezorg
verbeteren.

Tabel 1: Percentage vrouwen dat stopt met roken tijdens de zwangerschap, van 1998 tot 2004.
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Vrouwen die zijn gestopt met roken 413 424 387 351 388 484 770
Vrouwen die roken vóór de zwangerschap 2.494 2.497 2.428 2.166 1.962 1.919 2.130
% vrouwen dat is gestopt 16,56 16,98 15,94 16,20 19,78 25,22 36,15
Tabel 2: Verspreiding van folders en affiches (A).
Plaatsen waar folders en affiches over de preconceptionele consultatie en foliumzuur worden verspreid.
Folder(preconc.
consult.)
Folder
(foliumzuur)
Affiche
(foliumzuur)
Affiche (preconc.
(consult.)
TMS Scholen
Ontvangstruimten
Overige Artsen
Subreg.
Comités
Diensten
ONE
Gezondheidscentra
Org. voor
gezondheidsvoorlichting
Centrum
Gezinsplanning
Afkortingen TMS = Medisch-sociale werkers van het ONE; Subreg. comités = subregionale comités van het ONE (1 per provincie).
Tabel 3: Verspreiding van folders en affiches (B).
Geografische spreiding van de verdeling van affiches en folders over de preconceptionele consultatie en foliumzuur.
Folder babyproject
(preconc. consult.)
Folder kinderwens
(foliumzuur)
Affiche kinderwens
(foliumzuur)
Affiche babyproject
(preconc. consult.)
Publiek
onbekend
6.321 533 710 1.293 1.704 490 1.313 562 546 1.505 25 15.002
7.088 516 856 1.232 1.674 460 1.050 343 1.636 1.195 25 16.075
194 27 40 76 54 12 22 68 79 20 0 592
134 27 47 21 102 8 31 68 64 22 0 524
Henegouwen
Brussel
Waals-
Brabant
Luxemburg
Vlaanderen
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 230
Totaal
Namen Frankrijk Luik Totaal
4.319 5.019 959 857 21 1.306 2 2.519 15.002
4.565 4.941 884 968 20 1.492 22 3.183 16.075
247 74 56 15 0 54 2 144 592
166 151 54 9 0 44 2 98 524

231
Analyse van de beperkingen voor de
ontwikkeling van de preconceptionele
consultatie
Zoals bij de meeste programma’s in de
volksgezondheid zijn deze beperkingen
uiteenlopend van aard: economisch,
juridisch, ethisch, cultureel, pedagogisch
en psychologisch
Financiële beperkingen
Het budget van de campagne was beperkt en zodoende
ook het aantal affiches en folders dat werd verspreid (Tabel
2 en 3). Het is mogelijk dat we de impact van deze
campagnes bij mannen en vrouwen in de vruchtbare leeftijd
sterk zouden kunnen verhogen met een groter budget,
regelmatige campagnes en informatiemiddelen waarvan
de kosten-batenverhouding zorgvuldig is overwogen.
Soms wordt erop gewezen dat bepaalde onderzoeken niet
systematisch kunnen worden uitgevoerd door de kosten
die eraan verbonden zijn. Maar bij deze overweging moet
ook rekening worden gehouden met de behandelingskosten
van de onderzochte aandoeningen.
Figuur 7: Dagelijkse opname van foliumzuur in de voeding van 100 zwangere vrouwen.
Geen enkele van deze 100 vrouwen bereikte de aanbevolen drempel van 400µg per dag.
450
400
350
300
250
µg
200
150
100
50
0
1
5
9
13
17
21
25
29
33
Juridische beperkingen
De Belgische wetgeving op het gebied van de reproductieve
gezondheid is vrij liberaal en vormt op zich geen beperking
voor de ontwikkeling van de preconceptiezorg.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
37
41
45
49
53
57
Aantal patiëntes
61
65
69
73
77
81
85
89
93
Ethische beperkingen
Er bestaat een ethisch comité op nationaal niveau (het
raadgevend Comité voor Bio-Ethiek van België), dat onder
andere aanbevelingen heeft gepubliceerd voor genetische
tests (4). Het gaat daarbij echter meer om een afbakening
van het terrein en de ethische principes die moeten gelden
bij de organisatie of het voorschrijven van deze tests. De
aanbevelingen staan de bevordering van de preconceptionele
consultatie niet in de weg. We moeten echter wel
een voorbehoud maken in verband met pre-implantatiediagnostiek.
Bepaalde partijen vinden dat alleen patiëntes
die deelnemen aan een programma voor medisch ondersteunde
voortplanting (FIVETTE), daarvoor in aanmerking
mogen komen.
Artsen kunnen echter, bewust of onbewust, huiverachtig
zijn om genetische onderzoeken voor te schrijven, uit
angst dat genetische afwijkingen aan het licht komen.
Sinds bepaalde nazidokters gruweldaden hebben begaan
in naam van de eugenetica, is dat woord taboe geworden.
We moeten echter een onderscheid maken tussen de eugenetica
van de staat, opgelegd door een totalitair regime,
en de particuliere of democratische eugenetica, die voortvloeit
uit de filosofie van de rechten van de mens
(5, 6). De ethische beperkingen houden eerder verband
met de individuele opvatting van het concept
eugenetica door de arts.
Culturele beperkingen
Hierbij gaat het bijvoorbeeld om voedingsgewoonten.
Als we kijken naar het gebruik van foliumzuur
in een populatie van 100 zwangere vrouwen, blijkt
dat geen enkele vrouw de aanbevolen dosis van
400µg foliumzuur per dag inneemt (Figuur 7).
Uit het onderzoek bij 675 zwangere vrouwen bleek
overigens dat 22% van deze vrouwen geen enkel
vitaminesupplement nam tijdens de zwangerschap.
Iedereen is ervan overtuigd dat het tekort moet
worden aangevuld door foliumzuursuppletie. Het
is echter niet erg realistisch om te denken dat in
de nabije toekomst alle vrouwen vrijwillig dergelijke
supplementen zullen nemen voor de zwangerschap,
als we weten dat momenteel veel vrouwen, zelfs tijdens de
zwangerschap, geen enkel supplement innemen.
In verband met foliumzuur kunnen we dus het volgende
stellen: (i) een groot deel van de populatie krijgt te weinig
foliumzuur; (ii) te weinig vrouwen nemen supplementen
in; (iii) een deel van de zwangerschappen is niet gepland
97

en die patiëntes hebben dus niet de mogelijkheid om supplementen
in te nemen vóór de zwangerschap; (iv) er verloopt
soms veel tijd tussen het voornemen om zwanger te
worden en de conceptie, en na enkele maanden verliezen
deze vrouwen hun motivatie en stoppen ze met de inname
van de supplementen. Om al deze redenen zijn wij van
mening dat het enige serieuze alternatief erin bestaat om
meel te verrijken (versterken) met foliumzuur (foliumzuur
toevoegen aan het broodmeel).
Pedagogische beperkingen
Het concept van de preconceptiezorg en de methodologie
van de preconceptionele consultatie, komen niet systematisch
aan bod tijdens de opleiding van medisch en
verpleegkundig personeel en vroedvrouwen. In een kleine
enquête, uitgevoerd bij 60 vroedvrouwen die werken in
kraaminrichtingen in België, verklaarde de meerderheid
(65%) dat ze tijdens de basisopleiding nooit informatie
hadden gekregen over dit onderwerp (7).
Psychologische beperkingen
Het ONE heeft aanbevelingen gepubliceerd die het resultaat
zijn van een compromis tussen de vrij minimalistische
aanbevelingen van de KCE over de prenatale zorg (8), vanuit
de optiek van de sociale geneeskunde, en de aanbevelingen
die zijn gepubliceerd door wetenschappelijke organisaties
of artsenverenigingen (9-13). Die laatste zijn meer
op een individuele geneeskunde gericht en derhalve zijn
ze maximalistischer. De arts gaat echter met deze aanbevelingen
om vanuit zijn eigen culturele, wetenschappelijke
en ethische achtergrond en zal ze omzetten in zijn eigen
taal, met zijn eigen ideeën over de risico’s die verbonden
zijn aan bepaalde aandoeningen. Vervolgens ontvangt het
koppel, de vrouw en haar echtgenote, deze boodschappen
vanuit hun eigen opvattingen en hun eigen waarden.
Er kan dus een grote kloof gapen tussen de voorgestelde
aanbevelingen en de toepassing ervan in de praktijk. Dat
blijkt ook uit een enquête die is uitgevoerd bij 23 gynaecologen
die verbonden zijn aan de prenatale consultaties van
het ONE. De aanbevelingen van het ONE worden redelijk
goed nageleefd als het gaat om het systematische onderzoek
op syfilis, hiv en immuniteit tegen waterpokken. Maar
er verschijnt een heel ander beeld als we kijken naar de
genetische onderzoeken. Volgens de aanbevelingen zou er
vrijwel systematisch moeten worden getest op mucoviscidose,
het fragiel-X-syndroom en hemoglobinopathieën
(14), maar het percentage artsen dat deze aanbevelingen
volgt, is relatief laag (Figuur 8 en 9).
Een andere psychologische beperking vloeit voort uit het
feit dat de arts die via een anamnese of bloedonderzoek
de immuniteit tegen rodehond, hepatitis B, waterpokken
of kinkhoest bepaalt, vaccins zal voorstellen als blijkt dat
de aanstaande moeder niet immuun is. De arts zal haar
aanraden om de zwangerschap uit te stellen. Dat is geen
aangename boodschap voor veel koppels, die de preconceptionele
consultatie vaak combineren met de stopzetting
van de anticonceptie. Veel koppels hebben geen zin
om de zwangerschap uit te stellen en te ‘programmeren’
als ze een kinderwens hebben.
Een curatieve behandeling is ‘natuurlijk’, omdat er een
symptoom is, en het is ‘natuurlijk’ om te vragen dat pijn
wordt verlicht, maar een preventieve behandeling is niet
natuurlijk, maar ‘rationeel’. Deze benadering is cultuurgebonden,
omdat er sprake is van anticipatie. Dat is al niet
spontaan als het gaat om de persoon zelf, maar nog minder
als het gaat om een derde, vooral omdat deze derde
(het gewenste kind) nog niet bestaat en alleen nog virtueel
of denkbeeldig is.
Conclusies over de verschillende
beperkingen voor de bevordering van
de preconceptionele gezondheid en
mogelijke tegenacties
- Veel zwangerschappen zijn nog steeds niet gepland
of niet gewenst. Dat is het actieterrein van de centra
voor gezinsplanning.
- Het is niet eenvoudig om een zwangerschap uit te
stellen omdat de arts een immunisatie adviseert. Dit
bezwaar kan uit de weg worden geruimd door een
vaccinatieprogramma in te voeren op de basisscholen
en de middelbare scholen.
- Weinig vrouwen nemen foliumzuursupplementen in
gedurende langere tijd. De oplossing hiervoor zou
kunnen zijn om foliumzuur toe te voegen aan broodmeel
(15, 16).
- De zorgverleners houden zich vaak niet aan de aanbevelingen.
We kunnen de naleving verbeteren door
permanente educatie over de preconceptiezorg.
- Het is niet eenvoudig voor zorgverleners om om te
gaan met de ethische aspecten van genetische aandoeningen.
Dit probleem zou kunnen worden opgelost
door zorgverleners een opleiding in de bio-ethiek
aan te bieden.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 232

Figuur 8: Aanvraag van immuniteitsonderzoeken voor acht infectieziekten,
tijdens de preconceptionele consultatie bij 23 gynaecologen.
100
90
80
70
60
% 50
40
30
20
10
0
Rodehond
Figuur 9: Aanvraag van een genetisch onderzoek tijdens de preconceptionele
consultatie bij 23 gynaecologen.
100
90
80
70
60
% 50
40
30
20
10
0
Mucoviscidose
233
CMV
Fragiel-X
Toxoplasmose
Hepatitis B
Hepatitis C
Hiv
Nooit Selectief Altijd
Elektroforese Hb
Karyotype
Duchêne
Huntington
Marfan
Nooit Selectief Altijd
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Sylis
Tay-Sachs
Waterpokken
- Voor zorgverleners is het vaak moeilijk om de stochastische
dimensie van klinische verschijnselen bij
erfelijke aandoeningen te beoordelen. De oplossing
hiervoor is een specifieke opleiding voor de zorgverleners
die zich bezighouden met de volksgezondheid.
- In het curriculum van de vroedvrouwen- en artsenopleiding
wordt te weinig aandacht besteed aan
preconceptiezorg en preconceptionele gezondheid.
Dat kan worden gecorrigeerd door de opleidingsprogramma’s
van vroedvrouwen en artsen grondig aan
te passen.
- De preconceptiezorg is niet goed zichtbaar voor het
publiek. De oplossing hiervoor is de start van consultaties
in de preconceptiezorg.
Algemene conclusies
Als we de natuurlijke geschiedenis van een aandoening
bestuderen, zijn er een aantal constantes: mensen met
een goede gezondheid kunnen door omgevingsfactoren
of door een genetisch probleem een aandoening ontwikkelen,
die eerst asymptomatisch is en daarna klinisch aantoonbaar
(symptomatisch stadium).
We kunnen het verloop van de aandoening op drie manieren
beïnvloeden. In het symptomatische stadium van
de aandoening, traditioneel het terrein van de curatieve
geneeskunde. Maar we kunnen ook eerder optreden, als
de aandoening nog niet klinisch aantoonbaar is, dus als
de aandoening bestaat, maar nog geen symptomen oplevert.
Dat is het terrein van de secundaire preventie, de
screening. Tot slot kunnen we zelfs in actie komen vóórdat
de aandoening bestaat, bij gezonde mensen, door het
immuunsysteem te versterken bijvoorbeeld. Dat is de primaire
preventie.
Een van de fundamentele verschillen tussen de prenatale
consultatie en de preconceptionele consultatie is dat we
tijdens de zwangerschap vooral aan secundaire preventie
doen en tijdens de preconceptionele periode vooral aan
primaire preventie.
Bij de preconceptionele consultatie kunnen we optreden
vóórdat het pathologische proces start. In bepaalde gevallen
komt zelfs deze consultatie te laat, bijvoorbeeld als de
patiënte verslaafd is aan tabak of alcohol. Daarom moeten
we een nieuw paradigma ontwikkelen, in het kader van
de bevordering van de gezondheid, waarbij alle betrokken
sectoren kunnen bijdragen tot de verbetering van de pre-

conceptionele gezondheid: de volksgezondheid, de landbouw
en de voedingssector, de industrie, het milieubeleid
(17), het onderwijsbeleid en het sociale beleid.
Het is niet altijd eenvoudig om uit te leggen dat het prenatale
bezoek begint vóór de conceptie. Deze boodschap
moeten we verspreiden bij jonge koppels, bij jonge vrouwen
en mannen. Het feit dat de preconceptionele gezondheid
begint vóór de preconceptionele consultatie, is een
boodschap die we moeten overbrengen aan de zorgverleners
en de politieke besluitvormers.
Preconceptionele gezondheid is geen nieuw idee - in het
Oude Testament werd al gesproken over ‘preconceptionele’
aanbevelingen (18) -, maar het is wel een nieuw concept
voor de geneeskunde. Het is een nieuwe benadering
in de volksgezondheid, omdat het een interdisciplinair
thema is dat ook bij de bevordering van de gezondheid
een rol speelt. Het is een nieuw paradigma, omdat het een
multisectoriële benadering impliceert. Ten slotte is het een
nieuwe filosofie, omdat het einddoel is gericht op de toekomstige
generaties en derhalve bijdraagt tot een duurzame
ontwikkeling.
Referenties
1. Delvoye P, Delestrait M, Collard S, Derzelle E, Guillaume K, roos P, Alexander S, The
Belgian project for a preconceptionnal campaign, National Summit on preconception
care, Proceedings, Atlanta, June 2005.
2. CDC. Use of dietary supplements containing folic acid among women of childbearing age
- United States, 2005. MMWr, 54:955-8, 2005.
3. Office de la Naissance et de l’Enfance (ONE - Belgique), Banque de Données Médicosociales,
rapport 2007.
4. Comité consultatif de Bioéthique de Belgique, Avis n° 20 relatif aux tests génétiques
prédictifs et test HIV dans le cadre du travail, Novembre 2002.
5. Missa JN,Susanne C (Eds). De l’eugénisme d’Etat à l’Eugénisme privé, De Boeck Université,
1999.
6. Gayon J. Eugénisme, Dictionnaire de la pensée médicale sous la direction de Dominique
Lecourt, PUF, pp 450-7, 2004.
7. Anciaux A. Un bébé se prépare avant la conception: connaissances des sages femmes
au sujet de la consultation préconceptionnelle, Travail de fin d’études, Institut supérieur
d’Enseignement Infirmier (ISEI), Bruxelles, 2008.
8. Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). Nationale richtlijn prenatale
zorg. Een basis voor een klinisch pad voor de opvolging van zwangerschappen, KCE
reports, Vol 6B, 2004.
9. Dunlop A, Jack B, Frey K. National recommendations for Preconception Care: the essential
role of the Family Physician, J Am Board FAM Med 2007;20:81-4.
10. European Society of Human Genetics. Population genetic screening programmes:
technical, social and ethical issues, Eur J Hum Gen 2003;11, Suppl:2:55-7.
11. Melze D, Hogarth S, Liddell K, Ling T, Sanderson S, Zimmern rL. Genetic tests for common
diseases: new insights, old concerns. BMJ 2008;336:590-3.
12. Douglas Wilson R. The Use of Folic Acid for the Prevention of Neural Tube Defects and
Other Congenital Anomalies. SOGC Clinical Practice guidelines, 138, 2003.
13. Khoury MJ, McCabe LL, McCabe ErB. Population Screening in the Age of Genomic
Medicine, Genomic medicine. Guttmacher AE, Collins FS, Eds. N Engl J Med
2003;348;1:50-8.
14. Delvoye P, Hilbert P, Verellen-Dumoulin C, Alexander S. Which genetic Investigations to
provide during preconceptionnal care? Second National Summit on preconception care,
Proceedings, Oakland, October 2007.
15. Wald NJ, Oakley GP. Should folic acid fortification be mandatory? BMJ 2007;334:1252-3.
16. De Wals P, Tairou F, Van Allen MI, Uh SH, Lowry rB, Sibbald B, Evans JA, Van den Hof
MC, Zimmer P, Crowley M, Fernandez B, Lee NS, Niyonsenga T. reduction in Neural-Tube
Defects after Folic Acid Fortification in Canada, N Engl J Med 2007;357:135-42.
17. Sharpe rM, Irvine DS. How strong is the evidence of a link between environmental
chemicals and adverse effects on human reproductive health? BMJ 2004;328:447-51.
18. Oude Testament, richteren 13.7.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 234

G1233N_2009
235
De preconceptionele consultatie
Preconceptionele consultatiefiche
Pierre Delvoye 1, 2, 3 , Lisa De Noose 4
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
4. Dienst Klinische Psychologie, Université de Mons
Ke y w o r D s: recorD – i t e m s – h e l p to D e c iD e – risK o f D e p r e s s i o n – p s y c h o s o c i a l
Over de theorie hadden we het eerder al. Maar we willen de zorgverstrekker ook een praktisch hulpmiddel aanbieden
waarmee hij/zij een preconceptioneel consult vlot kan afhandelen. De hier voorgestelde consultatiefiche is een
operationeel hulpmiddel, met andere woorden een middel dat dient als hulp bij het nemen van beslissingen. Om
de fiche optimaal te kunnen benutten, vereisen de psychosociale factoren wat meer toelichting: daarom wordt dit niet te
verwaarlozen luik van de preconceptionele consultatie gedetailleerder besproken.
De functies van het medisch dossier
Zoals elk medisch dossier heeft ook het preconceptionele
dossier drie belangrijke functies, waaraan wij drie bijkomende
functies zullen toevoegen.
Functies van het dossier:
- hoofdfuncties:
- geheugen- of archieffunctie,
- operationele functie,
- statistische functie,
- bijkomende functies:
- didactische functie,
- zoekfunctie,
- medisch-juridische functie.
Geheugen- of archieffunctie
Bepaalde parameters zullen in de loop der tijd niet evolueren,
zoals de geboortedatum, de bloedgroep, de immuniteit
tegen bepaalde infecties, de vaccinaties die de patiënt
heeft gekregen, het karyotype of de genetische analyseresultaten,
enz.
Buiten het feit dat men deze gegevens gemakkelijk en snel
kan terugvinden in het dossier, helpt het registreren ervan
om het nutteloos herhalen van dit soort onderzoeken te
vermijden. Het is dus een manier om te besparen in de
gezondheidszorg.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Deze functie is ook onontbeerlijk vanuit medisch-juridisch
standpunt.
Operationele functie
Het dossier moet zo opgesteld zijn dat de arts de anamnesegegevens,
de klinische of biologische gegevens kan gebruiken
om een diagnostisch beleid (het voorschrijven van een
ander onderzoek) of een therapeutisch beleid (inclusief
doorverwijzing naar een specialist) te bepalen. Dit is de
functie van hulpmiddel bij de besluitvorming. Bepaalde
zogenaamde archiefgegevens kunnen ook operationele
gegevens zijn. Zo bepaalt de geboortedatum, aan de hand
waarvan de patiënt kan worden geïdentificeerd, ook haar
leeftijd – een operationeel gegeven dat het beleid bepaalt.
Statistische functie
Bepaalde gegevens (items) zullen een statistische functie
hebben – zowel een beschrijvende als een analytische statistische
functie – met als doel auto-evaluatie maar ook
epidemiologisch onderzoek.
Dit is niet de hoofdfunctie van deze fiche, die alleen een
beschrijvende statistiek mogelijk maakt. De elektroni sche
fiche, die wordt opgenomen in het algemene dossier,

maakt het mogelijk om beschrijvende maar ook analytische
statistieken aan te maken.
Pedagogische functie
De systematische tabellering van alle pathologieën waarmee
men rekening moet houden tijdens een preconceptioneel
consult, maakt het mogelijk om – zoals met een checklist
– snel alle problemen die men met de patiënt moet
bespreken, te assimileren, alle risicofactoren te kennen alsook
de normaliteitscriteria. De pedagogische functie is niet de
minst belangrijke functie van deze preconceptionele fiche.
Zoekfunctie
Deze functie is performanter in de elektronische versie van
de fiche en zal hier niet worden behandeld.
Medisch-juridische functie
Deze essentiële functie van elk medisch dossier is des te
relevanter naarmate de fiche volledig wordt ingevuld.
Presentatie van de fiche
Zie Tabel 1.
Toelichting bij de fiche en het gebruik
ervan
- De eerste kolom is de kolom voor het geheel van pathologieën
die moeten worden opgespoord, de anamnesegegevens
en de klinische of biologische gegevens
die men moet verzamelen.
Deze eerste kolom is onderverdeeld in 9 grote rubrieken,
die overeenkomen met de verschillende onderzoeksvelden
tijdens het preconceptionele consult:
genetica, verslavingen, infecties, endocrinologie, enz.
- De 2de kolom is die van de normaliteits-/abnormaliteitscriteria
voor elk van de items beschreven in de
1ste kolom.
- De 3de kolom is die van de resultaten verkregen bij de
patiënt door de anamnese, het klinisch onderzoek of
de biologische (bloed)onderzoeken.
- In de 4de kolom worden de bij de patiënt verkregen
resultaten geconfronteerd met het normaliteits-/abnormaliteitscriterium:
een abnormaal resultaat wordt
‘aangevinkt’ als + (positief).
- De 5de kolom is een lijst van acties die moeten
worden ondernomen voor elk van de items als het
resultaat positief is.
- In de laatste kolom staat de datum waarop de actie
werd uitgevoerd.
Definitie van de psychosociale
parameters
De criteria voor zuiver medische gegevens zijn eenvoudig
en makkelijk te onthouden. Voor de psychologische of sociale
gegevens ligt dat helemaal anders. Daarom vindt u
op de achterzijde van de fiche een toelichting bij de psychosociale
risicocriteria (Tabel 2).
Doorverwijzing naar de tabacoloog –
het probleem van roken
“Als iemand je vraagt om hem/haar te genezen, begin dan
met hem/haar te vragen of hij/zij bereid is om de oorzaken
van zijn/haar ziekte aan te pakken. Alleen dan kun je hem/
haar helpen.”
Hippocrates
- Het aantal sigaretten dat iemand rookt per dag is
geen goed criterium voor ‘tabaksintoxicatie’, want
de manier waarop wordt gerookt, verschilt sterk van
persoon tot persoon: manier van inhaleren, het gedeeltelijk
of volledig oproken van een sigaret…
- De doorverwijzing naar een tabacoloog is afhankelijk
van de motivatie van de patiënt, ongeacht het aantal
sigaretten dat deze per dag rookt.
- De uitgeademde CO kan ofwel systematisch worden
gemeten (rokers en niet-rokers), ofwel bij alle rokers,
ofwel alleen bij rokers die niet geneigd zijn om een
tabacoloog te raadplegen, maar bij wie kwantificering
van de intoxicatie door een meting van de CO hem/
haar kan overtuigen van het belang van een consult
bij de tabacoloog.
Aanbevelingen voor het psychosociale
luik van de preconceptionele fiche
Tijdens het preconceptionele gesprek moet het ‘psychosociale’
luik niet autoritair worden behandeld. Men geeft
beter de voorkeur aan een licht sturend gesprek waarin de
patiënt zich vrij kan uitdrukken en, indien nodig, in haar
discours wordt georiënteerd naar een bepaald thema.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 236

Tabel 1: Preconceptionele consultatiefiche.
Pathologieën/tekens Criteria Resultaten +/- Acties indien + Gedaan op
1. Identificatie
Geboortedatum Leeftijd > 35 Info risico > 35 jaar (folder)
Bloedgroep M en V Incompatibiliteit Info risico
2. Fam. pers. antecedenten
Afwijkingen Aanwezigheid Genetisch advies
Mentale achterstand Aanwezigheid Genetisch advies
Erfelijke, genetische ziekte Aanwezigheid Genetisch advies
Thalassemie Systematisch Hemoglobine-elektroforese
Drepanocytose Systematisch « « «
Fragiele-X Systematisch DNA-analyse
Mucoviscidose Systematisch « « «
Bloedverwantschap Huwelijk tussen bloedverwanten Genetisch advies
3. Verloskundige antecedenten
Prematuriteit / IUGA < 37 weken / < 2.500g risicofactoren opsporen
Prenatale sterfte Ten minste 1 sterfte in utero Genetisch advies
Miskraam 1ste of 2de trimester 1 (2de tr.); ≥ 2 (1ste tr.) Genetisch advies
Expulsiedystocie K.S. of V.S radiopelvimetrie
Verblijf van de baby op NICU Advies pediater/neonatoloog
4. Verslavingen
Roken roken + wens om te stoppen Info risico (folder) +/- doorverw. tabacol.
roken + geen wens om te stoppen Meting van uitgeademde CO > doorverw.
Alcohol Sociaal – niet-afhankelijk Info risico (folder)
Afhankelijk Doorverwijzing alcoholoog
Geneesmiddelen Systematisch Info risico
Methadon Psychosociale doorverw
Drugs Heroïne/cocaïne/cannabis Doorverw. psycholoog
Andere drugs Gebruik Doorverw. psycholoog
Toxische producten Systematisch Info risico/doorverw. toxicoloog
5. Immuniteit
Rubeola IgG IgG negatief Vaccin
Toxoplasmose IgG IgG negatief Info risico (folder) hygiëne/katten
CMV IgG IgG negatief Info risico (folder) handhygiëne
Parvovirus IgG negatief Info risico (folder) handhygiëne
HIV Positief Doorverwijzing consult aids
Hepatitis B Ag A + Ac Ag + en Ac negatief Info risico + leveronderzoek
Ag - en Ag - + risico Vaccin voor risicogevallen
Hepatitis C Ac Ac + Info risico + leveronderzoek
Syfilis VDRL VDrL + Controle; advies inf. ziekten; behandelen
Varicella IgG IgG negatief Vaccin
Kinkhoest Vaccinatie > 15 jaar Vaccin
Tuberculose risico (ant./contact…) Intradermoreactie
6. Klinisch onderzoek
Gewicht/lengte BMI 25- 30 Voedingstips
BMI > 30 Doorverwijzen diëtist
Gynaeco Klachten (L/ P/ C/ B)* Doorverwijzen gynaecoloog
risicopatiënt Testen op chlamydia
Bloeddruk > 14/9 Cardiovasculair normaliseren
7. Biologie - endocrinologie
Nuchtere glycemie > 100 HG-driehoek
Schildklier (TSH - T4) Abnormaal Doorverwijzen endocrinoloog
8. Psychosociaal
Perinatale depressie risico van depressie Doorverw. psycholoog
Hechtingsstoornissen risicopopulatie Ouderschapsbegeleiding (MSW-VV)
Kwetsbaarheid/sociaal risico risicopopulatie Doorverw. soc. ass./ouderschapsbegeleiding
Mislukte voortplantingspogingen Aanwezigheid van een mislukking Doorverwijzen psycholoog
9. Voorschrijven
Foliumzuur Systematisch Foliumzuur voorschrijven
Jodium Geen schildklierprobleem Systematisch jodium voorschrijven
Vitamine D3 Systematisch Vit. D3 +/- Ca++ voorschrijven
Opmerking: Er bestaat een elektronische versie waarin de operationele en statistische functies veel groter zijn.
Afkortingen: Info = informatie; Pers. = GUNAIKEIA persoonlijke; Famil. ■ = familiale; VOL 14 Ziekte Nr = ziekte; 7 ■ MK 2009 = miskraam; In ut. = in utero; Tr. = trimester; KS = keizersnede; V.E. = vacuümextractor; Fcps. = forceps; Doorverw. = doorverwijzen; Tabacol. = tabacoloog;
Ag. = antigen; AL = antilichaam; Inf.ziekt. = infectieziekten; Ant. = antecedenten; BMI = Body Mass Index; L/P/C/B = leukorrhee, pijn, cyclusstoornissen, abnormaal bloedverlies; SOA’s = seksueel overdraagbare aandoeningen; HG = hyperglykemie;
TMS = medisch-sociaal werker (van de ONE/Kind & Gezin); VV = vroedvrouw; Soc. ass. = sociaal assistent.

Tabel 2: Toelichting bij de psychosociale risicocriteria.
Criteria voor het risico van depressie
• Zwangerschap op latere of zeer jonge leeftijd
(< 18 jaar en > 35 jaar)
• Antecedent van perinatale sterfte
• Antecedent van perinatale depressie
• Professionele instabiliteit
• Laag inkomensniveau
• Sociaal isolement en/of gevoel van eenzaamheid
• Culturele ontworteling
• Kwetsbare partnerrelatie
• Sociaal netwerk van slechte kwaliteit
• Slechte band met de moeder en/of de vader
• Traumatische gebeurtenissen in de kindertijd
• Eerdere mislukte voortplantingspoging
• Zwangerschaps- of moederschapswens maar
geen kinderwens
Glossarium van de geïnventariseerde
criteria voor het risico van depressie
(Opmerking: PPD = postpartumdepressie)
Laattijdige zwangerschap en/of
zwangerschap bij adolescenten
Zwangerschap bij een vrouw die ouder is dan 35 of jonger
dan 18.
Antecedent van perinatale sterfte
Een perinatale sterfte en de bijhorende rouwervaring hebben
een nadelige invloed op de beleving van een volgende
zwangerschap.
Antecedent van puerperale (perinatale)
depressie
Antecedenten van perinatale depressie in het leven van
een zwangere vrouw zijn een bekende risicofactor en dit
geldt zowel voor prenatale depressie, depressie tijdens de
zwangerschap als postpartumdepressie na een eerdere bevalling.
Een niet-puerperale depressie in het leven van de
vrouw blijkt echter geen risicocriterium te vormen voor
het ontwikkelen van een PPD.
Mislukte voortplantingspogingen
• Antecedent van miskraam
• Antecedent van perinatale sterfte
• Erfelijke afwijking
• Premature bevalling
• Een ziekenhuisopname tijdens de vorige
zwangerschap
• Een gecompliceerde bevalling: keizersnede,
verloskundig manoeuvre
Professionele instabiliteit
Werkloosheid zou geen criterium zijn voor perinatale depressie.
Professionele instabiliteit, daarentegen, of ontslagen
worden omwille van een zwangerschap, en dus
het niet hervatten van het werk na het bevallingsverlof,
blijkt volgens verschillende studies een significant risicocriterium
te zijn.
Laag inkomensniveau
Uit verschillende studies blijkt dat het behoren tot een
bepaalde sociale klasse, opleidingsniveau of cultuur, geen
impact heeft. Het inkomensniveau blijkt dan weer in lichte
maar toch significante mate te zijn gecorreleerd met de
aanwezigheid van een PPD.
Sociaal isolement en/of gevoel van
eenzaamheid
Sociaal isolement als objectief gegeven van een kwantitatief
beperkt steunend netwerk of een subjectief gevoel van
eenzaamheid zijn elementen waarmee men rekening moet
houden tijdens het preconceptionele gesprek; de bedoeling
is dan om de risicofactoren voor perinatale depressie
op te sporen.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 238

239
Culturele ontworteling
Culturele ontworteling van personen die ver van hun land
van afkomst wonen, gaat gepaard gaan met het verlies
van referentiepunten (wortels). Dit is een mogelijke bron
van psychologische kwetsbaarheid. Bij dit element komt
vaak ook een pijnlijk gevoel van eenzaamheid omdat de
geografische afstand het gevoel te worden ondersteund
door de personen die tot dan toe de rol van steunende
referentiepunten speelden, kan verminderen.
Kwetsbare partnerrelatie
Het echtelijke statuut is gecorreleerd aan het optreden
van een PPD. Isolement of de afwezigheid van het veilige
statuut van gehuwde vrouw zou een risicofactor vormen.
Betreffende de huidige partnerrelatie blijkt er een negatief
verband te bestaan tussen de kwaliteit van deze relatie en
de aanwezigheid van een PPD.
Sociaal netwerk van slechte kwaliteit
Er is een sterk verband tussen een middelmatige sociale
ondersteuning en perinatale depressie.
Slechte band met de moeder en/of de
vader
Ongeacht het niveau (relatieproblemen in het heden of
het verleden van de toekomstige moeder en haar eigen
moeder; een groot tekort aan affectie in de band met de
moeder tijdens de eerste kinderjaren) is de impact van een
gebrek aan kwaliteit in de band met de moederfiguur een
grote risicofactor voor de ontwikkeling van een perinatale
depressie. Overigens lijkt ook de band met de vaderfiguur
ons een belangrijk element dat niet mag worden vergeten.
Traumatische gebeurtenissen in de
kindertijd
De aanwezigheid van verschillende vormen van misbruik
of verwaarlozing tijdens de kindertijd heeft een voorspellende
waarde voor de mogelijkheid van het optreden van
een depressie in de perinatale periode, omdat misbruik/
verwaarlozing vrouwen kwetsbaar maakt op psychiatrisch
en psychologisch gebied in het algemeen. Seksueel misbruik
is een bijkomende risicofactor.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Eerdere mislukte voortplantingspoging
Het subjectieve gevoel van mislukking tijdens een eerdere
zwangerschap en/of postnatale periode kan een vrouw
kwetsbaar maken in haar huidige beleving van een geplande
kinderwens/zwangerschap. Sommige vormen van psychologisch
lijden, verbonden aan een concrete gebeurtenis
(bevalling met complicaties) of niet-concrete gebeurtenis
(narcistische stoornis bij de moeder die zichzelf tot dan
toe een minder ‘goede moeder’ vond dan ze had gewenst),
kunnen op deze manier opnieuw worden geactiveerd.
Zwangerschaps- of moederschapswens
maar geen kinderwens
Een zwangerschapswens gaat niet noodzakelijk gepaard
met een ‘kinderwens’. Het kan gaan om een moederschapswens
(de vrouw is gericht op haar wens om de voedende
en almachtige figuur te worden voor een baby die de baby
weerspiegelt die zij ooit is geweest). Bij vrouwen met
een kwetsbare psychologische identiteit, die een soms
moei lijke levenswandel hebben gekend, kan het zelfs
uitsluitend gaan om een zwangerschapswens.
Dankwoord
De preconceptionele consultatiefiche is nagelezen en gecorrigeerd door het wetenschappelijke
comité van de ONE van Henegouwen, het college van gynaecologen van de ONE en de actie- en
denkgroep ‘PrOCOP’.
Wij danken in het bijzonder mevr. S Buonomo, mevr. H Desmet, Dr. L Duprez, mevr. A Luyckfasseel
en Dr. Th Sonck, voor hun opmerkingen en suggesties.
Referenties
1. Leleux P, Delvoye P. recueil de données médico-sociales en médecine périnatale à usage
local et régional. Innov Tech Biol Med 1988;9(1):38-47.
2. Delvoye P. Le Dossier Prénatal; in la consultation prénatale - Guide pour un Itinéraire
Clinique, Alexander S, Bouvy AF, Debiève F, Delvoye P, Kirkpatrick C, Masson V, De Boeck
Université, sous presses.
3. O’Hara MW, Gorman LL, Wright EJ. Description and evaluation of the Iowa Depression
Awareness, recognition, and Treatment Program. Am J Psychiatry 1996;153:645-9.
4. Manzano J, righetti-Veltema M, Conne Perreard E. Le syndrome de dépression du prépartum.
résultat d’une recherche sur les signes précurseurs de la dépression du postpartum.
La Psychiatrie de l’enfant 1997;40(2):533-52.
5. Dayan J, Dugnat M, Andro G. Psychopathologie de la périnatalité. Paris: Masson, 1999.
6. De Tychey C, Spitz E, Briançon S, Costantini ML, Messembourg C, De Luigi V, Vaillant M,
Limousin B. Prévalence de la dépression prénatale et stratégies de coping. Communication
au 2 e Congrès international de psychologie de la santé de langue française, université de
Metz, 26-27 juin 2003.
7. Bridge LR, Little BC, Hayworth J, Dewhurst J, Priest RG. Psychometric ante-natal
predictors of post-natal depressed mood. Journal of psychosomatic research
1985;9(3):325-31.
8. Mills EP, Finchilescu G, Lea SJ. Postnatal depression: an examination of psychosocial
factors. SAMJ. South African medical journal 1995;85(2):99-105.
9. Murray D, Cox JL, Chapman G, Jones P. Childbirth: life event or start of a long-term
difficulty? Further data from the Stoke-on-Trent controlled study of postnatal depression.
The British Journal of Psychiatry 1995;166:595-600.
10. Warner r, Appleby L, Whitton A, Faragher B. Demographic and obstetric risk factors for
postnatal psychiatric morbidity. The British Journal of Psychiatry 1996;168: 607-11.
11. Guedeney A, Bungener C, Widlocher D. Le post-partum blues: une revue critique de la
littérature. La Psychiatrie de l’enfant 1993;36(1):329-54.
12. O’Hara MW, Schlechte JA, Lewis DA, Wright EJ. Prospective study of postpartum blues:
biologic and psychosocial factors. Archives of general psychiatry 1991;48(9):801-6.
13. Bastien V, Braconnier M, de Tychey C. Dépression postnatale: facteurs de risque et
modalités de prévention. Nostalgies. Evolution psychiatrique 1999;64(2):289-307.
14. Wickberg B, Hwang CP. Screening for postnatal depression in a population-based Swedish
sample. Acta Psychiatr Scand 1997;95(1):62-6.
15. Lempérière T. Problems posed to general practitioners by the diagnosis and treatment of
depression. Ann Med Psychol 1984;142(4):493-9.
16. Briere J. Methodological Issues in the Study of Sexual Abuse Effects. Journal of Consulting
and Clinical Psychology 1992;60(2):196-203.
17. Bifulco A, Brown GW, Moran P, Ball C, Campbel C. Predicting depression in women: the
role of past and present vulnerability. Psychol Med 1998;28(1):39-50.

G1234N_2009
De preconceptionele consultatie
Actie- en denkgroep ‘PrOCOP’
1, 2, 3
Pierre Delvoye
1. Ecole de Santé Publique de l’Université Libre de Bruxelles
2. Office de la Naissance et de l’Enfance
3. Réseau Hospitalier de Médecine Sociale
Ke y w o r D s: principles – recorD carD – Diaporama – newsletter – p r o p o s i t i o n s
In oktober 2008 werd in de Belgische Franstalige gemeenschap een actie- en denkgroep opgericht voor de promotie van
preconceptionele consultatie.
Samenstelling van de denkgroep
Op 8 oktober 2008 werd in Ath de actie- en denkgroep
PrOCOP opgericht.
PROCOP staat voor PROmotion de la COnsultation
Préconceptionnelle (promotie van de preconceptionele
consultatie).
Deze groep wil verenigingen en personen samenbrengen
die betrokken zijn bij acties die bijdragen tot de promotie
van de preconceptionele consultatie (preconception
care) en de preconceptionele gezondheid (preconception
health).
De oprichtende leden komen uit verschillende disciplines
en verschillende verenigingen of instellingen.
De verschillende disciplines: een huisarts, twee gynaecologen,
een vroedvrouw, twee pediaters (waarvan één
geneticus), twee psychologen, twee diëtisten, twee sociologen,
een onderwijzer en een specialist in preventie.
In de groep zitten vertegenwoordigers van instellingen
zoals het CLPSho (Centre Local de Promotion de la
Santé du Hainaut Occidental), het FArES (Fonds des Affections
Respiratoires), de ‘Périnat’-groep van de GGOLFB
(Groupement des Gynécologues de Langue Française de
Belgique), de HEPHO (Haute Ecole Provinciale du Hainaut
Occidental), de IFsbh (International Federation for Spina
Bifida and Hydrocephalus), het ONE (Office de la Naissance
et de l’Enfance), de SSMG (Société Scientifique de
Médecine Générale), de UPSfB (Union Professionnelle des
Sages-femmes de Belgique).
Lijst van de oprichtende leden: Sylvie Anzalone,
Toni Buonomo, Stéphanie Buonomo, Hilde De Keyser,
Bénédicte De Thysebaert, Pierre Delvoye, Jean-Pierre Demoulin,
Laurence Duprez, Valérie Hannecart, Sébastien
Lorriaux, Marie-Christine Mauroy, Tonia Nardella, Tien
Nguyen, Anne Poepaert.
Initiatieven van de PrOCOP-groep
Preconceptionele fiche
Voor eerstelijns zorgverstrekkers (huisartsen, gynaecologen,
vroedvrouwen, pediaters), zelfs tweedelijns (genetici).
Deze fiche werd in detail besproken in het vorige artikel.
Diavertoning
Deze diavertoning geeft uitleg over de doelstellingen en
de methodologie van de preconceptionele consultatie.
Hiermee wil men een didactisch hulpmiddel aanbieden
aan de verantwoordelijken van de GLEM’s (Groupes Locaux
d’Evaluation Médicale), de verantwoordelijken van ziekenhuisdiensten
die regelmatig stafvergaderingen organiseren
of eender welke persoon of vereniging die volledige en
gestructureerde informatie wil geven over preconceptionele
consultatie. Deze diavertoning is bijna klaar; ze werd
al gebruikt voor stafvergaderingen in ziekenhuizen en vergaderingen
van de GLEM’s, zowel voor gynaecologen als
voor huisartsen.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 240

56 GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Figuur 1: Uitnodigingskaart voor het congres over
preconceptionele gezondheid.
Newsletter
Deze newsletter wil niet alleen communicatie tot stand
brengen tussen de oprichtende leden van de groep, maar
wil ook alle leden die deelnemen aan vergaderingen
en iedereen die interesse en sympathie toont voor deze
denkgroep, dichter bij elkaar brengen. Er wordt informatie
gegeven over conferenties in België en in het buitenland,
over thema’s in verband met of verwant aan preconceptionele
gezondheid, over websites waar men zijn kennis
over het onderwerp kan vergroten, over de situatie van
preconceptionele gezondheid in België en in het buitenland
en over ervaringen in de buurlanden. Tot nu toe werden
er, tweemaandelijks, vier newsletters uitgegeven.
Voorstellen
PrOCOP wil ook een orgaan zijn dat voorstellen doet. Deze
voorstellen kunnen gaan van wijzigingen in het leerprogramma
van de studies geneeskunde, vroedkunde of verpleegkunde
tot voorstellen tot wetswijzigingen of voorstellen
voor een conferentie, congres of opleidingscyclus,
voorstellen die zouden kunnen worden overgenomen door
private of overheidsinstellingen.
Zo heeft PrOCOP het idee gelanceerd om een internationaal,
Europees congres te organiseren over preconceptionele
zorgen en preconceptionele gezondheid. Dit idee
werd goed onthaald door de directeur van het ONE, en B
Parmentier, Administrateur-generaal, ging ermee akkoord
dat het ONE het congres zou organiseren en financieren.
De rVB van de GGOLFB is eveneens ontvangende partij en
de huidige voorzitter, Prof. JP Schaaps, wil de voormiddag
van de slotdag van het congres organiseren, die in het
teken van ethiek staat. De jaarlijkse vergadering van de
GGOLFB over ethiek zal deel uitmaken van dit internationaal
congres. Dit congres zal doorgaan van 6 tot 9 oktober
2010, in de Koninklijke Bibliotheek van België (Figuur 1).

G1236N_2009
Trastuzumab-DM1 in een
fase II-studie onderzocht
Trastuzumab-DM1 is een immunoconjugaat dat opgebouwd
is uit enerzijds trastuzumab, een monoklonaal antilichaam
gericht tegen de HEr2-receptor, en anderzijds uit DM1, een
chemotherapeutisch middel. Op het congres van de American
Society of Clinical Oncology (ASCO) eind mei deelde Charles
Vogel uit Florida de resultaten van een fase II-studie mee die
trastuzumab-DM1 heeft uitgetest bij 112 vrouwen met HEr2positieve,
gemetastaseerde borstkanker die ziekteprogressie
vertoonden onder HEr2-gerichte therapie. De toediening van
DM1 via trastuzumab zou de behandeling met DM1 minder
toxisch moeten maken, omdat de afgifte enkel ter hoogte
van het doelwit van de behandeling gebeurt. De studie
wilde het effect van de behandeling inschatten en had geen
controlearm. Het primaire eindpunt van de studie was het
objectieve responspercentage.
Bij ongeveer 35 procent van de patiënten namen de tumoren
in grootte af, of bleef hun ziekte stabiel gedurende minstens
zes maanden. Een analyse na een bijkomende verdere
evaluatie van de HEr2-status in een centraal laboratorium,
leverde zelfs een dergelijk klinisch voordeel op bij 44 procent
van de patiënten.
De frequentste ernstige bijwerkingen (graad 3 en 4)
waren hypokaliëmie bij 8 procent van de deelnemers en
trombocytopenie bij 7 procent.
Trastuzumab-DM1 wordt nu verder in een fase III-studie
onderzocht, die luistert naar de naam EMILIA.
Referentie
Vogel CL, Burris HA, Limentani S, Borson r, O’Shaughnessy J, Vukelja S, et al. A phase II
study of trastuzumab-DM1 (T-DM1), a HEr2 antibody-drug conjugate (ADC), in patients
(pts) with HEr2+ metastatic breast cancer (MBC). ASCO 2009. Abstract 1017.
Bron: persbericht van roche.
Positief Europees oordeel over bevacizumab
bij gevorderde borstkanker
Het Europese CHMP (Committee for
Medicinal Products for Human Use) laat
zich positief uit over het gebruik van
bevacizumab in combinatie met docetaxel
of paclitaxel voor de behandeling in eerste
lijn van gemetastaseerde borstkanker.
Het CHMP geeft advies aan het EMEA,
het European Medicines Agency, dat
nieuwe geneesmiddelen voor de Europese
Unie evalueert. Sinds maart 2007 kon
bevacizumab al aangewend worden
in de eerste lijn bij gemetastaseerde
borstkanker, maar dan enkel in combinatie
met paclitaxel. Bevacizumab is een
inhibitor van VEGF (vasculaire endotheliale
groeifactor).
Wetenschappelijk onderzoek
bevestigt goede resultaten voor
Sensilube ®
Uit recent wetenschappelijk onderzoek naar irritatie bij
glijmiddelen verkrijgbaar op de Belgische markt is gebleken dat van
alle onderzochte merken Sensilube ® de beste resultaten behaalde.
In tegenstelling tot andere glijmiddelen werd geen irritatie of
weefselschade opgemeten en konden de onderzoekers bovendien
een toename van het vocht in het weefsel vaststellen. Het
onderzoek werd uitgevoerd door de vakgroep Geneesmiddelenleer
van de Universiteit Gent onder leiding van dr. Els Adriaens.
De Universiteit Gent maakte hierbij gebruik van de door haar
gepatenteerde onderzoeksmethode: ‘Slug Mucosal Irritation assay’.
De onderzoekers bestudeerden gedurende vijf opeenvolgende
dagen het effect van de verschillende glijmiddelen op slakken.
Ze onderzochten eventuele weefselbeschadiging – het weglekken
van proteïnen en enzymen – en een toegenomen slijmproductie
bij de slak na contact met het testproduct.
Verhoogde slijmproductie duidt op een toename van de graad van
irritatie en bijgevolg op een dalende tolerantie van de slak voor
het product. De graad van irritatie is voor een aantal glijmiddelen
gerelateerd aan de osmolaliteit van het glijmiddel. Een glijmiddel
met een hoge osmolaliteit onttrekt water uit het vaginale weefsel.
Daardoor kan irritatie ontstaan tot zelfs beschadiging van het
weefsel. De stijging van osmolaliteit is te wijten aan de toevoeging
van glycerol. Sensilube ® bevat geen glycerol.
Sensilube ® is een vloeibaar glijmiddel op waterbasis dat het
lichaamseigen vocht benadert en aanvult. Sensilube ® heeft door
zijn vloeibaarheid dezelfde eigenschappen als het natuurlijke
vocht en neemt direct de lichaamstemperatuur aan. Sensilube ®
is kleur-, reuk- en smaakloos. Het product is niet vet en in water
oplosbaar, zodat het samen met condooms gebruikt kan worden.
Bron: persbericht van SSL Healthcare.
De positieve opinie van het CHMP volgt
uit de resultaten van een fase III-studie,
AVADO geheten (‘Avastin and Docetaxel’).
In de studie ondergingen 736 patiënten
die voordien nooit chemotherapie
hadden gekregen voor gemetastaseerde
borstkanker drie mogelijke behandelingen:
om de drie weken 7,5mg/kg bevacizumab
gecombineerd met docetaxel 100mg/m 2 ,
om de drie weken 15mg/kg bevacizumab
gecombineerd met docetaxel 100mg/m 2 ,
of placebo gecombineerd met docetaxel
100mg/m 2 .
De combinatiebehandeling met 15mg/kg
bevacizumab leidde tot een toename
van de progressievrije overleving met
49 procent. Zowat de helft van de
patiënten uit de combinatiegroepen had
na meer dan tien maanden behandeling
nog geen ziekteprogressie.
Het responspercentage was significant
hoger in de combinatiegroep met 15mg/kg
dan in de placebogroep, respectievelijk
64 procent en 46 procent. De overleving
na één jaar was in de groep met 15mg/d
eveneens significant hoger dan in de groep
met placebo (resp. 84% en 76%).
Het CHMP raadt op basis van deze
waarnemingen een dosis van 15mg/kg om
de drie weken of van 10mg/kg om de twee
weken aan.
Bron: persbericht van roche.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009 242

243
Een ‘women only’ kliniek
Twee jaar geleden werd het project
‘Women’s Clinic’ gelanceerd in CHIrEC, de
private ziekenhuisgroep die Kliniek Edith
Cavell, Kliniek Park Leopold, Kliniek Basiliek,
het Ziekenhuis van Braine-l’Alleud-
Waterloo en de medische centra
Lambermont en Bois de la Pierre verenigt.
Op 11 mei werd ‘The Women’s Clinic’ officieel
ingehuldigd. De kliniek is gevestigd
in een huis tegenover Kliniek Edith Cavell.
In het centrum huizen deskundigen uit de
verschillende zorgdomeinen waar vrouwen
geregeld mee in aanraking komen. Zo
kunnen patiënten rekenen op een pluridisciplinair
team. In de kliniek zijn acht raadplegingsruimtes
en een verpleegruimte
rond verschillende ‘thematische centra’
voorzien: een kliniek voor de adolescente
(gynaecologen, dermatologen, psychologen,
coaches), een moeder-kind centrum
(gynaecologen, kinesitherapeuten, coaches,
ouderschaps begeleiding), gezinstherapie,
een centrum voor omgang met
stress (neurologen, relaxatiemassage),
een migrainekliniek, een verslavingskliniek, voedingsgeneeskunde,
een gewichtskliniek, een centrum voor het perineum
en proctologie, transitstoornissen, centrum voor medischchirurgische
esthetica, vasculaire stoornissen van de onderste
ledematen, check-up, opsporing en menopauze. Door alle
specialisaties op één plaats te verzamelen, wil de kliniek een
antwoord bieden op de noden van de vrouw. Ze worden begeleid
in functie van wat ze nodig hebben, in de eerste plaats
dankzij een geneesheer-coördinator. Dr. Alexandra Collard,
neurochirurge, zegt: «Vrouwen die geconfronteerd worden
met een gezondheidsprobleem hebben de neiging om verschillende
adviezen in te winnen. Dit leidt tot ‘medische shopping’.
Voor eenzelfde pathologie kunnen verschillende medische
oplossingen bestaan. Daarom leek het ons nuttig om alle
disciplines te groeperen en te laten samenwerken om een
totaaloplossing te vinden.»
Info Women’s Clinic: rue Depage, 11, 1050 Brussel
02.340.43.40
www.chirec.be
Merck Serono lanceert ‘Global
Fertility Academy’
Global Fertility Academy biedt vormingstools aan om de
expertise en de slaagkans van vruchtbaarheidsbehandelingen
te vergroten.
Het programma bestaat uit twee delen: een theoretisch
gedeelte met online opleidingsmodules en een gedeelte met
praktische sessies.
Dit globaal en professioneel fertiliteitsprogramma werd
ontwikkeld door experts in hun domein voor zorgverstrekkers
die onvruchtbaarheid behandelen.
Het is beschikbaar voor gezondheidszorgbeoefenaars buiten
de Verenigde Staten en Groot-Brittannië.
Bron: persbericht van Merck Serono.
GUNAIKEIA ■ VOL 14 Nr 7 ■ 2009
Merck Serono lanceert Pergoveris ®
150UI/75UI
Op 22 juni 2009 heeft Merck Serono Pergoveris ® gelanceerd,
met als indicatie de stimulatie van de folliculaire ontwikkeling
bij vrouwen met een ernstige deficiëntie in luteneïserend en
follikelstimulerend hormoon (LH en FSH).
Pergoveris ® is het eerste biotechnologische geneesmiddel dat
recombinant FSH (follitropine alfa 150UI) en LH (lutropine alfa
75UI) combineert, wat de gelijktijdige toediening van deze
twee producten in één enkele subcutane injectie toelaat.
Pergoveris ® 150UI/75UI, poeder en oplosmiddel, is verkrijgbaar
in dozen van 10 flacons poeder en 10 flacons oplosmiddel
van 1ml, aan de ziekenhuisprijs van 724,40, excl. BTW, en
maakt deel uit van de specialiteiten die binnen het forfait
vallen voor behandeling van vrouwelijke infertiliteit.
Naar een persbericht van Merck Serono.
Denosumab ter preventie
van skeletcomplicaties van
borstkanker
Amgen meldt op haar website de eerste resultaten van
een fase-III-studie die denosumab heeft vergeleken met
zoledronaat ter preventie van skeletcomplicaties (‘skeletal
related events’, fracturen, radiotherapie voor bot, botchirurgie
en ruggenmergcompressie) van gevorderde borstkanker. De
studie ging bij in totaal 2.049 vrouwen na of denosumab op
dat gebied niet inferieur was aan zoledronaat. Denosumab
is het eerste, volledig humane monoklonale antilichaam
gericht tegen rANKL (Receptor Activator for Nuclear Factor
k B Ligand), een ligand die de activiteit van osteoclasten
stimuleert.
De eindpunten van de studie waren de tijd tot de eerste
botcomplicatie en de tijd tot de eerste en volgende
botcomplicaties.
Het blijkt dat denosumab beide eindpunten significant
uitstelt ten opzichte van zoledronaat (resp. hazard ratio 0,82;
95%-BI: 0,71-0,95 en hazard ratio 0,77; 95%-BI: 0,66-0,89).
Analyse van de aard en incidentie van bijwerkingen bracht
geen onverwachte gegevens aan het licht. In beide groepen
kwam osteonecrose van de kaak weinig frequent voor.
Uitgebreidere gegevens over de veiligheid en doeltreffendheid
van denosumab in deze studie zijn later dit jaar te verwachten
tijdens een medisch congres.
Uit een persmededeling blijkt verder dan Amgen samen
met GSK denosumab in Europa op de markt zal brengen
voor de indicatie postmenopauzale osteoporose, eens dit
middel de Europese goedkeuring krijgt. Voor de oncologische
indicatie blijft Amgen alleen verantwoordelijk voor de
commercialisering van denosumab in Europa. In landen waar
Amgen niet vertegenwoordigd is, zoals China, Brazilië, India
en Zuid-Korea, gebeurt de registratie en verspreiding van
denosumab enkel door GSK, voor alle indicaties.
Referentie
http://www.amgen.com/media/media_pr_detail.jsp?year=2009&releaseID=1305355.
Bron: persbericht van Amgen.