Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

uit de Tachtigjarige Oorlog, van ‘het zigeunervolk’ of van buitenlandse marskramers. Nog niet eens zo lang
geleden is er zelfs een verband gelegd met Aramese nomaden van 4000 jaar voor Christus. Onnavolgbare
wegen zijn bewandeld om tot de ‘afwijkende oorsprong’ van woonwagenbewoners door te dringen.
Het is niet makkelijk om te achterhalen hoe de woonwagenbevolking zich werkelijk heeft ontwikkeld en wat er
waar is van alle verhalen over hun ‘zwerversbloed’. Dit is alleen mogelijk door hen terug te volgen in de tijd.
Er is een onderzoek geweest bij families die tussen de twee wereldoorlogen een woonwagen bewoonden
in Overijssel en Den Haag. In het noordoosten van Nederland bleken ze sterk aan hun streek van herkomst
gebonden. Tot diep in de 19e eeuw waren de bewoners geboren in die regio of in het nabijgelegen deel van
Duitsland. Ze bleven er het grootste deel van hun leven wonen en werken.
Uit de familiegeschiedenis van Haagse woonwagenbewoners van voor de Tweede Wereldoorlog viel
daarentegen op te maken dat ze pas één generatie eerder definitief de stap naar de grote stad hadden gezet.
De meesten kwamen niet uit de regio Den Haag, maar uit het zuiden en het noordoosten van Nederland.
Zij reisden in het voetspoor van andere plattelanders naar het westen, op zoek naar werk. Voordat ze een
woonwagen gingen bewonen, leidden zij en hun voorouders meestal een sedentair (gevestigd) bestaan, als
boeren en (land)arbeiders.
In hun eigen gemeenschap namen ze zelden een aparte plaats in. De ouders en grootouders van een
aantal families trokken ook al rond om in hun levensonderhoud te voorzien, bijvoorbeeld als scharenslijper of
stoelenmatter. In de 20e eeuw week hun levenspatroon niet zichtbaar af van dat van de woonwagenbewoners
die tussen 1900 en 1940 voor het eerst de weg op gingen. Het is juist zo opvallend, dat elk tijdperk reizigers
heeft voortgebracht.
Er is dus voortdurend sprake geweest van een overgang van het sedentaire naar het ambulante
(rondtrekkende) bestaan. Dat verklaart ook de verschillende achtergrond van groepen woonwagenbewoners.
Velen konden bijvoorbeeld in de landbouw of de nijverheid niet meer genoeg verdienen om van te leven. Zo
trok een deel van de bewoners van Loon op Zand om die reden in een woonwagen. Deze Brabantse gemeente
lag in een weinig vruchtbare omgeving van bossen, woeste gronden, zandverstuivingen en landbouwgrond.
Tot de 17e eeuw was de turfontginning in de veengebieden de voornaamste bron van inkomsten. In de periode
daarna sloeg de armoede toe en moesten de bewoners naar andere middelen van bestaan zoeken. De boeren
vulden hun inkomen uit de landbouw en veeteelt aan met wolspinnen en weven. Andere inwoners legden zich
toe op het maken van matten, manden en zwavel stokken en op het fabriceren van schoenen en muilen. Die
brachten ze in de wijde omtrek aan de man. Pas in het laatste kwart van de 19e eeuw trok een aantal van hen
verder weg om hun producten en diensten te gelde te maken. De overgang naar een woonwagen lag toen voor
de hand. Daardoor werd de band met Loon op Zand voorgoed verbroken.
In de 19e eeuw werden mensen die rondtrokken meestal reizigers en zwervers genoemd. Pas in de 20e eeuw
duikt een groepsnaam op die is afgeleid van de woonvorm waarvan een deel van hen gebruik ging maken:
woonwagenbewoners. De woonwagen en zijn voorlopers (de tent-, kermis- en reiswagen) hadden al in de
tweede helft van de 19e eeuw hun intrede gedaan. Het aantal bewoners nam pas in de vorige eeuw explosief
toe. Wie in een woonwagen ging wonen, deed dat overigens niet altijd voorgoed. Sommigen woonden er
slechts één jaar in, anderen hun hele leven. Veel mensen wisselden het bewonen van een huis en een wagen
verscheidene malen af. Zij die tussen de twee wereldoorlogen het langst in een woonwagen woonden, kwamen
meestal uit een familie met veel ambulante beroepsbeoefenaren.
De woonwagenbevolking vormde lange tijd een vlottende groep: er kwamen steeds mensen bij, maar er vielen
ook mensen af die in huizen gingen wonen. Dat veranderde in de jaren zestig door ingrijpende verschuivingen
in het overheidsbeleid. Het begon ermee dat alle woonwagenbewoners op een groot kamp moesten komen te
staan. Deze concentratie leidde tot een sterkere groepsvorming. Die ontwikkeling werd nog versterkt door het in
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 7
▼
Index