Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

Daardoor waren woonkarren voortaan verboden. Als minimale afmetingen voor de wagen noemde de wet:
4,5 x 2,1 x 2,1 meter. De woonruimte moest zijn opgedeeld in een dag- en een nachtverblijf, gescheiden door
een schot met een openslaande of schuivende deur. In het slaapverblijf hoorde een aantal bedden te staan,
maar kinderen mochten ook in het woongedeelte slapen. De hele woonwagen moest solide zijn, waterdicht en
voorzien van meerdere, beweegbare ramen die voldoende licht doorlieten.
Voldeed een wagen bij de ‘schouw’ aan al deze keuringseisen, dan kreeg hij een kenmerk: de naam van de
gemeente waar de vergunning was aangevraagd en een volgnummer. Het kenteken diende op de linker- en
rechterkant van de wagen te worden geschilderd, met witte letters op een blauwe ondergrond. Het bestond,
net als de kentekenregistratie voor auto’s in die tijd, uit de letter van een provincie en het nummer van de
vergunning. Het kenteken in Zuid-Holland begon met een H, Overijssel met een E, Gelderland met een M.
In de eerste jaren nadat de wet van kracht was geworden, reden er nog heel wat wagens rond die niet aan alle
eisen voldeden. Vanwege de woningnood stonden gemeenten oogluikend toe dat wagens met gebreken bleven
rondtrekken. De afmetingen van wagens benaderden in de loop van de jaren twintig en dertig wel steeds’ vaker
de wettelijke voorschriften. In de jaren twintig was nog bijna een kwart van de wagens in Overijssel korter
dan vier meter, in de jaren dertig gold dat nog voor negen procent en beginjaren veertig was dat percentage
gedaald tot vier. In de periode 1920-1945 waren de meeste wagens 4,5 meter lang en zo’ n 2,15 meter breed.
Hedendaagse woonwagenbewoners zijn ruime woonwagens gewend. Oudere woonwagenbewoners slagen
er dan ook niet altijd in om hun kinderen uit te leggen hoe een groot gezin in zo’n vooroorlogs wagentje kon
samenwonen. Dat vergde inderdaad veel organisatie, vooral bij het slapen.
Wie ’s avonds de petroleumlamp doofde, moest het schema van de slaapplaatsen goed in zijn hoofd hebben,
want er was geen standaardindeling voor een slaapvertrek. De bedden konden overdwars, maar ook in de
lengterichting zijn opgesteld. Als er meer ‘twijfelaars’ aanwezig waren, sliepen de ouders meestal in het ene
bed en toch al gauw vier kinderen in het andere. Soms stonden aan beide kanten van het vertrek stapelbedden.
Was zo’n vertrek vol, dan weken de jongens uit naar kermisbedden in het woonvertrek. De maaltijden werden
doorgaans bereid op een petroleumstel of een houtkachel, maar soms stond er een groot gietijzeren fornuis in
de wagen. De petroleumlamp werd in de jaren vijftig vervangen door een butagaslamp. Tot de vaste attributen
behoorde ook de melkbus of een emmer, om water te halen. De inrichting was aanvankelijk sober en doelmatig,
maar werd uitbundiger met het toenemen van de welstand, goed zichtbaar aan het houtsnijwerk aan de
buitenkant van de wagen. Belgische wagens, bijvoorbeeld die uit Buggenhout, waren zeer geliefd vanwege de
prachtige versieringen.
De woonwagen groeide uit tot een nieuw handelsobject. Aan de vergunningenlijsten is af te lezen dat de
wagens regelmatig van eigenaar wisselden, door ruil of verkoop. Een wagen van een echte wagenmaker was
in de jaren veertig en vijftig zeer kostbaar. Wagenbouwers deden goede zaken, maar de bewoners zijn zelf
ook altijd wagens blijven maken. Ze bouwden bijvoorbeeld een woongedeelte op het houten plateau van een
onderstel van een slepers wagen. In het begin rechttoe rechtaan, later steeds vaker met versieringen. De
toenemende vaardigheid van de zelfbouwers was zichtbaar in de schoonheid van de wagens en merkbaar aan
de handelswaarde. Soms verkochten zelfbouwers hun nieuwe wagen al voordat hij helemaal af was. Vrouwen
kinderen hadden het nakijken en moesten het ‘hoofd van het gezin’ op zijn woord geloven dat hij weer snel aan
een nieuwe wagen zou beginnen.
Vóór de oorlog ontwierpen sommigen hun eigen wagen, maar ze lieten de bouw over aan een wagenmaker.
“’s Morgens ventte ik voor het eten en ‘s middags voor de wagen. Het geld dat ik dan verdiende stuurde ik naar
de wagenmaker in Schiedam. Na een jaar werken was de wagen afbetaald en konden we hem gaan halen.“
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 3 0
▼
Index