Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

Welkome muzikanten
Een beroep dat bij uitstek met ‘zigeuners’ wordt geassocieerd, is dat van muzikant. In de beeldvorming heeft
dat tot nogal overdreven voorstellingen geleid. Zo zouden het felle temperament van ‘zigeuners’ en hun
muzikale virtuositeit de uitingsvorm zijn van een bandeloos karakter. De neiging bestaat ook om hen als unieke
musici voor te stellen, met een zeldzaam muzikaal gevoel. Nogal wat ‘zigeuners’ kunnen zich trouwens vinden
in dat beeld. De gedachte dat ze zich door hun bezielende en intense manier van spelen muzikaal van anderen
onderscheiden, is springlevend. Ze groeiden van kindsbeen af met muziek op, in de regel zonder notenschrift
te leren lezen. Dat wakkerde hun improvisatietalent aan. Maar in de uitoefening van hun beroep verschilden
zigeunermuzikanten doorgaans niet zo sterk van andere uitvoerende musici.
Sinds de jaren tachtig is er een soort revival van ‘zigeunermuziek’ gaande en hebben velen een eigen plek op
de markt veroverd. Die oriëntatie komt niet uit de lucht vallen, maar sluit aan bij een traditie die in Nederland
in de eerste helft van de vorige eeuw begon. ‘Zigeuners’ die vóór de Eerste Wereldoorlog als straatmuzikant
hadden gewerkt, gingen daarna met orkesten de cafés, restaurants en theaters in het westen en midden van
Nederland af.
Sommige orkesten bouwden al snel een reputatie op en kregen vaste arrangementen aangeboden. Inmiddels
zijn het Rosenberg Trio en Tata Mirando bekende namen.
Kunstenmakers
Nu nog vertonen acrobaten, muzikanten en levende standbeelden hun kunsten op pleinen en in winkelstraten.
Dat was vroeger niet anders. Het bieden van vermaak is altijd een belangrijke functie geweest van ambulante
groepen. Kermisattracties en circussen mochten zich tot ver na de Tweede Wereldoorlog in een grote
belangstelling van het publiek verheugen. Die grootschalige vormen van amusement, die pas in de twintigste
eeuw tot volle wasdom zijn gekomen, vormden slechts één onderdeel van wat rondtrekkende artiesten te
bieden hadden: acrobatiek, evenwichtskunsten, theater en exotische dieren. In de negentiende eeuw werden
ze algemeen als kunstenmakers aangeduid, al combineerden ze dat vaak met handelen het maken van
muziek.
Onder ‘zigeuners’ en woonwagenbewoners bevond zich een bonte stoet van hardlopers, straatacrobaten,
vuurvreters, buiksprekers, toneelspelers, degenslikkers, goochelaars, boeienkoningen, poppenkastspelers
en waarzeggers. Evenals andere ambulante beroepsbeoefenaren volgden ze het jaarlijkse ritme van de
jaarmarkten en kermissen in Nederland en omringende landen. Maar ze gingen ook dorpen en steden
af om hun kunsten op straat te vertonen. Vrouwen speelden daarin een opvallend zelfstandige rol als
‘kunstenmaaksters’, ‘harpspeelsters’ of ‘acrobates’.
Andere rondreizende families verdienden de kost met uitvoeringen van toneelstukken en met marionettentheater.
Toneelspelers traden in de negentiende eeuw op in herbergen en cafés, en met goed weer in de open
lucht. Later staken ze hun geld wel in een reizend theater en legden ze zich toe op populaire en melodramatische
stukken. Het marionettentheater – beter bekend als poppenkast – was deels in handen van Duitse en Franse
‘zigeuners’ die vanaf de jaren dertig van de negentiende eeuw regelmatig door Nederland trokken.
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 1 9
▼
Index