Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

Melkfabrieken en bierbrouwerijen behoorden tot de grootste afnemers van rondtrekkende borstelmakergezinnen.
De enorme ketels in die bedrijven werden schoongemaakt met spoelmachines. Daar zaten
grote borstels in, die regelmatig aan vervanging toe waren. Ook boeren hadden voor het reinigen van de
melkbussen borstels nodig. Die heideboendertjes vervaardigden woonwagenbewoners speciaal voor hen. Ze
vervaardigden ook miniborsteltjes waarmee in de Leidse laboratoria reageerbuisjes schoongemaakt werden.
Vroeger haalden woonwagenbewoners het materiaal om bezems en borstels te maken uit de natuur. Later
betrokken ze het van de groothandel of de (hout)fabriek. Na de oorlog raakten veel borstelmakers hun grote
klanten kwijt, omdat de melkfabrieken en brouwerijen overgingen op borstelloze spoelmachines. De kring van
trouwe klanten was echter uitgebreider. De borstelmaker verkocht zijn producten ook aan particulieren en dat
zou hij nog lang blijven doen. Welke huisvrouw wilde er bij de voorjaarsschoonmaak nu geen stevige bezem
om het stof van de winter weg te vegen? Tot lang na de oorlog ruilde zij haar oude bezems en borstels gewoon
om bij de verkoper.
Rondtrekkende ketellappers
De mens gebruikt van oudsher metalen ketels, potten en pannen om in te koken. Natuurlijk werden niet steeds
nieuwe aangeschaft als er een gaatje in kwam, want dat was veel te kostbaar. Ketellappers of koperslagers
voerden de relatief eenvoudige reparaties uit. Deze beroepsgroep had zeker in de grotere plaatsen, waar
regelmatig vraag was naar hun diensten, altijd volop werk. Op het dunner bevolkte platteland lag dat anders.
Vandaar dat Europa, zeker al sinds de Middeleeuwen, het fenomeen van de rondtrekkende ketellapper kent.
Hij bestreek een uitgebreid gebied en had doorgaans een vaste klantenkring. Sommigen trokken alleen rond
en verlieten hun gezin voor een deel van het jaar, net als veel trekarbeiders. Het benodigde gereedschap, dat
tot in de negentiende eeuw bestond uit een kleine blaasbalg, een aambeeld, tangen en hamers, droegen zij op
hun rug mee. Veel van deze mannen, bijvoorbeeld degenen die bekend stonden als Teuten, werkten voor grote
handelscompagnieën, en combineerden hun ambachtelijke bezigheden met de verkoop van ketels.
Er waren ook ketellappers die hun gezin meenamen. Behalve enkele woonwagenbewoners zijn in Nederland
vooral families uit Hongarije bekend geworden. Zij trokken vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw naar
West-Europa, overnachtten in grote tenten en werden al gauw als ‘zigeuners’ bestempeld. Net als de Teuten
waren zij in compagnieën georganiseerd. Bij het zoeken naar werk volgden ze een vast patroon.
De leider van zo’n groep, die gemiddeld uit veertig personen bestond (mannen, vrouwen en kinderen),
regelde het contact met de autoriteiten en haalde de opdrachten binnen. Als hij toestemming kreeg om zijn
werkzaamheden in Nederland uit te oefenen, volgde de rest van de families met hun grote vierwielige wagens.
Ze bleven enige dagen en trokken na gedane arbeid weer verder. De autoriteiten stonden wantrouwend
tegenover deze ‘zigeuners’, maar ze konden niet ontkennen dat de meesten uitstekende vaklieden waren. Veel
van de Hongaarse groepen waren ook zeer bemiddeld.
Metaalbewerkers wisten zich heel goed aan te passen aan de veranderende arbeidsomstandigheden. Lange
tijd was niet zozeer de industrialisatie de grootste bedreiging voor hun economische positie, maar waren het de
autoriteiten die hun activiteiten dwarsboomden en hen door een strikte toepassing van het Vreemdelingenbeleid
probeerden kwijt te raken. Vooral de voortdurende surveillance door politie of marechaussee schrikte veel
potentiële klanten af.
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 1 5
▼
Index