Onderzoeksvraag Den Helder omarmt de zeewering

Deltaprogramma | Kust
O n d e r z o e k s v r a a g
Den Helder
omarmt de zeewering
Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust
RWO november 2012

Blik over de dijk op de hoogte van de kruin
Deltaprogramma | Kust

Inhoud
Inleiding: Den Helder, stad aan zee 5
Dijkverzwaring 7
Huidige ruimtelijke kaders 9
Kustveiligheid en ruimtelijke ontwikkeling 11
Veilig én aantrekkelijk: Pilot Combikering 13
Den Helder: hart aan zee 15
Structuurplan Stadshart 15
Uitwerkingsplan Stadshart 17
Atelier Kustkwaliteit 21
Haven voor duurzame ontwikkeling van de Noordzee 25
Onderzoeksvraag 29
Inspiratie: Vlissingen 31
Partners 32
Bronnen 33
Deltaprogramma | Kust
O n d e r z o e k s v r a a g
Den Helder
omarmt de zeewering
Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust
RWO november 2012

Razende Bol
Noordzee
Huisduinen
Stelling Den Helder
Marsdiep
Stadshart
Willemsoord
Texel
Haven
Vliegveld
De Kooy
4 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Balgzand

Stad op de Kop
Stad achter de dijk
Inleiding: Den Helder, stad aan zee
Den Helder wordt bepaald door de zee.
De ligging op de kop van Holland met de Noordzee, het
snelstromende Marsdiep en de Waddenzee aan drie kanten heeft
Den Helder gevormd. Deze ligging is doorslaggevend voor de
toekomstige ontwikkeling.
In de zestiende eeuw werd het Waddeneiland Huisduinen verbonden
met het vasteland. Aan het Marsdiep ontstond Helder als visserij en
handelsplaats. De scheepvaartroute vanuit Amsterdam ging in de
Gouden Eeuw over de Zuiderzee en tussen Texel en Huisduinen door
het Marsdiep. Vaak werd hier gewacht op een gunstige wind.
De laatste diepe kreek in de Waddenzee voordat het zeegat werd
verlaten was het Nieuwe Diep. Deze strategisch gelegen toevlucht
werd rond 1800 aangewezen als marinehaven. Ten tijde van
Napoleon ontstond het idee om van Den Helder door de strategische
ligging een “Gibraltar van het Noorden” te maken: Een versterkte
marinevestiging. Deze plannen werden na de franse bezetting
doorgezet: vanaf 1814 werd begonnen met de aanleg van de
Rijkswerf Willemsoord en met de Stelling Den Helder, zes forten
op veilige afstand. In de periode daarna groeide Den Helder hard,
mede door de aanleg van het Noord-Hollands Kanaal rond 1825 en
van een spoorverbinding. In de negentiende eeuw ontwikkelde de
haven zich ook tot koopvaardijhaven. Het Noord-Hollands Kanaal
van Amsterdam naar zee via Den Helder bleek al kort na de opening
te klein voor de grootste schepen, waardoor de vracht in Den Helder
moest worden overgeladen. De economische bloeiperiode die
daaruit volgde duurde ongeveer 50 jaar. In die tijd kreeg Den Helder
langs het Helders Kanaal zelfs een op sommige plekken Amsterdams
aandoende grachtengordel.
Het ging goed totdat het nieuwe Noordzeekanaal zorgde voor
een veel kortere en ruimere verbinding tussen Amsterdam en
de zee. Rond het jaar 1900 stagneerde de koopvaardij in Den
Helder. De militaire betekenis bleef behouden. Den Helder is in
de Tweede Wereldoorlog als militair doelwit en als onderdeel van
de Atlantikwall zwaar getroffen. De volledige bebouwing aan het
Marsdiep van Oud Den Helder tot en met de Hoofdgracht werd
gesloopt ten behoeve van schootsvelden.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
5

Haven Den Helder met blik op de Hoofdgracht, 1835
6 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012

Rood: gesloopt in 1944
wederopbouwplan Wieger Bruin
Na de oorlog werd besloten dat Den Helder dé marinehaven van
Nederland zou worden. Er werd een wederopbouwplan gemaakt
door Wieger Bruin. Aan de dijk kende dit plan twee groepen van
respectievelijk drie en vier hogere woongebouwen aan de dijk. Deze
zijn niet uitgevoerd. Wel is het Marineclubgebouw uitgevoerd.
De jaren 50 en 60 werden gekenmerkt door een enorme
bevolkingsgroei en een eenzijdige economische oriëntatie op
de marine. Vanaf de oliecrisis in de jaren 70 kwamen er met
de olie- en gaswinning op de Noordzee nieuwe economische
kansen. Deze ontwikkeling zorgde er voor dat de teruggang in de
werkgelegenheid bij defensie vanaf de jaren negentig deels kon
worden gecompenseerd.
Dijkverzwaring
Een aanzienlijke verhoging en verbreding van de dijk aan het eind
van de jaren 70 heeft de beleving van de stad aan zee lastiger
gemaakt. Daarvoor kende de dijk een flauwe helling en kon men
vanuit de stad bijvoorbeeld eenvoudig bootjes op de helling leggen
of naar het zwembad in het Marsdiep gaan. Alle bebouwing die
nog op de dijk stond, voornamelijk militaire en kustgerelateerde
installaties werden gesloopt. Historische resten van kustbatterijen
kwamen onder de dijk te liggen. Het gebouw van de Marineclub
(Huijs Tijdverdrijf) bleef staan en kreeg vanuit de bovenverdieping
een oversteek naar de dijk. Dit gebouw is uiteindelijk eind jaren ‘90
gesloopt.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
7

Voor de dijkvezwaring: Marsdiep met zwembad
Den Helder achter de dijk met marineclubgebouw(1981)
8 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Structuurvisie Den Helder 2025

Strategische Agenda Kust Provincie Noord Holland
Huidige ruimtelijke kaders
Nu de groei van Den Helder is gestopt heeft de stad een aantal
belangrijke uitdagingen:
- Economisch: De werkgelegenheid bij de Marine neemt sinds 20
jaar af. De haven dient te worden getransformeerd om aan te
haken bij de ontwikkeling van de Noordzee tot bron van duurzame
energie. Medegebruik in de bestaande haven en een uitbreiding van
de haven moeten dit op termijn mogelijk maken. Toerisme is een
andere belangrijke economische pijler voor de toekomst.
- Ruimtelijk: Om als stad aantrekkelijk te blijven ondergaat het
stadshart een ingrijpende opknapbeurt. Delen van het nieuwe
Stadspark, dat het gebied rondom het station koppelt aan de
Zeedijk, zijn al gerealiseerd. Op termijn moet de beleving van
een stad aan zee terugkeren in het Stadshart. De koppeling met
de haven via de voormalige Rijkswerf Willemsoord is daarbij een
belangrijke troef.
Deze uitdagingen vinden hun weerslag onder andere in de
Structuurvisie Den Helder 2025.
De Strategische Agenda Kust van de Provincie Noord Holland
verwoordt het aldus: Vanuit veiligheidsoogpunt is van belang
dat de zeekering van Den Helder niet gemakkelijk zeezijdig met
zand kan worden versterkt vanwege de diepe geul (50 meter)
van het Marsdiep. De 3e ronde toetsing heeft uitgewezen
dat de steenbekleding van deze zeekering nu moet worden
verbeterd. Daarna zijn hier de eerstkomende decennia geen grote
veiligheidsingrepen nodig (zie het Deltares-rapport Toekomstvaste
zeekeringen). Wanneer die op termijn wel nodig zijn, rond
2050, is de kans groot dat de zeekering zelf op de schop moet,
omdat (alleen) met zand versterken hier erg moeilijk is. Omdat
het havengebied van Den Helder ook pas op termijn uitbreiding
behoeft, kunnen de ruimtelijke en de veiligheidsopgaven hier t.z.t.
misschien gecombineerd worden, mits deze in de tijd op elkaar
afgestemd kunnen worden.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
9

Type geul: bij Kaap Hoofd
Type natuur: ter plaatse van de Grafelijkheidsduinen
10 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Type dorp (d.w.z. stad) achter de dijk: bij het Stadshart
Type haven: in de haven

Kustveiligheid en ruimtelijke ontwikkeling
Het Deltaprogramma Kust laat er in het Nationaal Kader Kust, Naar
een veilige, sterke en mooie Noordzeekust, (maart 2011) geen
misverstand over bestaan: De Noordzeekust staat onder druk. De
huidige zeespiegelstijging leidt tot een veiligheidsopgave. Tevens is
er een ruimtelijke ontwikkelingsopgave voor de kustzone. Dit vraagt
om een integrale visie op de ontwikkeling van de kust.
De ruimtelijke ontwikkeling aan de kust dient ten alle tijde in te
spelen op de kustveiligheid op de lange termijn.
In het Nationaal Kader Kust wordt een aantal typerende doorsneden
gepresenteerd. In Den Helder komen een groot aantal van deze
doorsneden in een klein gebied bij elkaar.
Om vier voorbeelden te noemen:
Type natuur: ter plaatse van de Grafelijkheidsduinen
Type geul: bij Kaap Hoofd
Type dorp (d.w.z. stad) achter de dijk: bij het Stadshart
Type haven: in de haven
Het meest interessant in de relatie tussen ruimtelijke ontwikkeling
en kustveiligheid zijn in dit verband type „Stad achter de dijk”
en type Haven. Hier spitst zich het raakvlak van de economische
en de ruimtelijke ontwikkeling aan zee toe. De aansluiting tussen
beide biedt mogelijk kansen voor de toekomst. Wat is de potentie
van de zeewering die door het havengebied heen loopt? Wat zijn
de mogelijkheden buitendijks? Hoe gaan wij op een constructieve
manier om met de reserveringszone zodat Den Helder weer voelbaar
aan zee ligt?
In het Atelier Kustkwaliteit is een aantal van deze kansen in
creatieve workshops gevisualiseerd.
Doel van het Voorhoedeproject Den Helder is om de plannen voor
het Stadshart en voor de haven op een concrete manier in relatie
tot de kustveiligheid voor de langere termijn (2100) uit te werken.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
11

Beelden voor de toekomst
Traditioneel
Dijkstad
•
Terrasstad
Zeestad
12 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Om de ideeën uit de bijeenkomst te structureren heeft een architect schetsen
gemaakt. Deze schetsen geven toekomstbeelden weer, die laten zien dat er op
verschillende manieren tegen de dijk kan worden aangekeken.
De zeedijk lijkt op de dijk van nu, maar is hoger en breder. Een strook
met bebouwing achter de dijk is gesloopt, om voor de dijkversterking
plaats te maken [schetsen: D. Doepel].
De zeedijk heeft dezelfde omvang als nu. Op de dijk bevinden zich
waterkerende huizen en hotels.Tussen de bebouwing kan een flexibele
damwand worden geplaatst, die voorkomt dat er golven over de dijk
heenslaan.
In Den Helder slaan er met heel zwaar weer golven over de dijk heen.
Sloten en grachten van de stad vangen het zoute water op. De bebouwing
en infrastructuur is aangepast aan de incidentele aanwezigheid
van een laag zout water. Het achterland blijft veilig.
Den Helder is een stad met het gezicht naar zee. Een drijvende golfbreker,
evenwijdig aan de dijk, zorgt voor veiligheid van het achterland. De
golfbreker dient als fietspad en boulevard. Je ondervindt hier de zee aan
den lijve met storm, geur en uitzicht.
disciplines en het werken met schetsen werkte inspirerend en bracht creativiteit
met zich mee. Door de duidelijke uitleg over de verkennende en lange ter-
Vier denkrichtingen in de pilot Combikering

Veilig én aantrekkelijk: Pilot Combikering
Van 2002 tot 2004 heeft het Rijksinstituut voor Kust en Zee (in 2007
deels overgegaan in de Waterdienst van Rijkswaterstaat en deels in
Deltares) een pilot uitgevoerd:
„Combikering Den Helder
LOOPTIJD:2002-2004
Het project combikering Den Helder is een verkenning naar de
haalbaarheid van het combineren van ‘stedelijke kwaliteit’
en veiligheid. De aanleiding was een kwaliteitsimpuls die het
gemeentebestuur aan de stad wil geven. Een traditionele verhoging
en verbreding van de zeedijk sluit hier niet bij aan. Daarom zijn
verschillende toekomstbeelden ontworpen waarbij de zeedijk wordt
gecombineerd met waterkerende huizen en hotels (Dijkstad) of met
een drijvende boulevard (Zeestad).
Achteraf blijkt het betrekken van verschillende vakdisciplines,
actoren en burgers in de verkenning heel inspirerend te zijn
geweest en te hebben geleid tot creatieve oplossingen. WINN (Water
Innovatie) beveelt dan ook aan om ook in abstracte beleidsmatige
projecten niet terughoudend te zijn in het benutten van integrale
en maatschappelijke inbreng.”
Dit onderzoek gaat over de vraag hoe de opgave van de
waterveiligheid op de lange termijn voordelen kan bieden voor de
ruimtelijke ontwikkeling.
In dit breed opgezette project zijn in eerste instantie vele
uiteenlopende ideeën de revue gepasseerd in verschillende
workshops met een gevarieerde samenstelling. Uiteindelijk zijn drie
concepten nader uitgewerkt:
Dijkstad: gebruik van een bouwwerk als zeewering.
Terrasstad: deels toelaten van hoog water in de stad.
Zeestad: drijvende golfbrekers voor de kust, eventueel met
toegevoegd ander gebruik.
In het kader van dit project is ook uitgebreid gerapporteerd over de
technische, juridische en maatschappelijke consequenties.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
13

14 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012

STRUCTUURPLAN STADSHART DEN HELDER 2020
C
C
C
Den Helder: hart aan zee
De verbetering van het stadshart van Den Helder is een van de
belangrijkste opgaven waaraan de stad op dit moment werkt.
De littekens van schade en de afbraak in de oorlog zijn nog steeds
aanwezig.
Na de oorlog is door Wieger Bruin een plan gemaakt voor de
wederopbouw. Belangrijk was in dit plan het terugleggen van het
station om de barrièrewerking tussen de oostelijke en westelijke
delen van de stad te verminderen. Dit plan is nooit volledig
uitgevoerd. Bovendien zijn aan de randen van de doorbraken uit die
tijd nog steeds onaantrekkelijke restruimtes overgebleven.
In de jaren ‘70 is door ingrijpende dijkverzwaring de directe relatie
met het Marsdiep in het gedrang gekomen.
In de jaren ‘90 is een begin gemaakt met de transformatie van de
oude Rijkswerf Willemsoord tot een stadsdeel met een onmiskenbare
maritieme identiteit.
Structuurplan Stadshart
In 2005 is door Atelier Quadrat een structuurplan voor het Stadhart
van Den Helder opgesteld. Veel aandacht gaat daarbij uit naar de
zuidelijke helft van het Stadshart en de relatie met Willemsoord.
Aan het Marsdiep wordt met name ten noorden van Wilemsoord een
bebouwing voorgesteld die een relatie met de beleving van de zee
krijgt. De Hoofdgracht wordt een stadsbalkon. Het verkeer naar
Texel wordt omgeleid langs de haven.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
15

16 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Huidige situatie: achterkanten aan zee

Uitwerkingsplan Stadshart
De opgaven voor het stadshart zijn verwoord in het Uitwerkingsplan
Stadshart, opgesteld door West 8 in opdracht van Zeestad,
Woningstichting Den Helder en Proper Stok, vastgesteld in 2008. In
dit plan staat de ruimtelijke ontwikkeling voorop. Zeestad is een
ontwikkelmaatschappij van de gemeente Den Helder en de Provincie
Noord Holland.
Aan de noordzijde bevat dit plan een schets voor een Dijkbuurt, die
met bebouwing tussen de dijk en het Helders Kanaal de relatie tot
de zee herstelt.
Op de schets staat een grote hoeveelheid aaneengesloten
bebouwing. Deze zou zelf wel een relatie aangaan met het Marsdiep,
maar tegelijk vanuit de rest van het stadshart een barrière kunnen
vormen.
Over het veiligheidsaspect staat er het volgende:
„In dit gebied geldt een aantal aandachtspunten, dat meegenomen
moet worden bij de verdere uitwerking van het plan. Zo is er sprake
van een vrijwaringzone van de zeewering die 200 m vanaf de dijk
beslaat. In deze vrijwaringzone mag in principe niet gebouwd
worden. Het project Dijkbuurt ligt in de vrijwaringzone. Deze zone
is voor Den Helder echter niet berekend, maar zonder onderbouwing
aangewezen door de provincie. Het Hoogheemraadschap beheert
de dijk en bewaakt de vrijwaringzone voor de Provincie Noord-
Holland. Met het Hoogheemraadschap is afgesproken dat
gezamenlijk de mogelijkheden worden onderzocht om tóch binnen
de vrijwaringzone te kunnen bouwen. Daar is nader onderzoek naar
de dijk voor nodig, in relatie tot de klimatologische ontwikkelingen.
Het onderzoek zal zeker nog één jaar duren. Tijdens dit proces
worden dan ook de plannen uit het UP verder uitgewerkt.”
Gezien de huidige fasering van de verschillende projecten binnen
het Uitwerkingsplan is aan deze intentie tot op heden geen invulling
gegeven.
Het voorhoedeproject kan hierin een stap zetten op weg naar een
aangescherpt voorstel, zowel met betrekking tot de ontwikkeling
van de ruimtelijke doelstellingen als tot de incorporatie van
vraagstukken op het gebied van kustveiligheid.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
17

18 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Uitwerkingsplan Stadshart, Zeestad, 2008

Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012 19

Interpretatie van Atelier Kustkwaliteit door bureau .FABRIC
20 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012

Den Helder een eiland?
Atelier Kustkwaliteit
Den Helder doet op verschillende manieren mee in het Atelier
Kustkwaliteit van het Deltaprogramma Kust:
- Veiligheid en identiteit van kustplaatsen in Noord-Holland
Een ontwerpend onderzoek naar kustveiligheid en de versterking
van het profiel en karakter van vier kustplaatsen in Noord-Holland
In een aantal breed samengestelde workshops ter plaatse zijn ideeën
gegenereerd over de integratie van ruimtelijke en economische
ontwikkeling van een aantal kustplaatsen. Deelnemers waren Den
Helder, Petten en IJmond (Wijk aan Zee en IJmuiden).
Gebruikte scenario’s waren „zeewaarts”, „consoliderend” en
„landwaarts”. Van de vele ideeën die in de workshops naar voren
zijn gekomen zijn door bureau .FABRIC een aantal schetsontwerpen
gemaakt.
De voorstellen zijn bewust een uiting van een schetsmatige visie ter
inspiratie en niet getoetst op haalbaarheid.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
21

Studentenproject (Wybrand Gorter): Terrassen op een verhoogde dijk
Studentenproject (Radu Sansebes): meer haven
22 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Studentenproject (Yannick Angkotta): Den Helder op zee
Studentenproject (Josefine van Lohuizen): ruimte in de dijk

Studentenproject (Verali von Meyenfeldt): zeewering en TESO terminal
Studentenproject (Stef Bogaerts): de dijk als park
- Studentenprojecten voor de kust 2011
TU Delft, Urbanism - Wageningen Universiteit,
Landschapsarchitectuur
In 2011 heeft een internationale groep van ca. 25 studenten in het
kader van hun studie voor het Master of Urbanism aan de TU Delft
zich over Den Helder gebogen.
Men heeft in groepen een visie op de ontwikkeling van de stad
als geheel geschetst. De leden van de groep hebben vervolgens
een onderdeel individueel nader uitgewerkt. Doordat de oefening
ingebed is in het Atelier Kustkwaliteit hebben veel van de
voorstellen een directe of indirecte relatie met het versterken van
de ligging van Den Helder aan Zee. Het resultaat was een grote
hoeveelheid originele en inspirerende ideeën. Zij zijn op een avond
onder grote belangstelling in Den Helder gepresenteerd.
Behalve Den Helder waren ook Vlissingen en Katwijk onderwerp van
studie.
Op dit moment vindt er een tweede serie plaats met als
onderwerpen Zandvoort, IJmuiden en ook Den Helder. De resultaten
worden in november 2012 verwacht.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
23

de Noordzee, de bron van duurzame energie
24 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012

Haven voor duurzame ontwikkeling van de Noordzee
De haven van Den Helder ligt op een plek die logisch voortvloeit uit
een bewogen geschiedenis, zoals geschetst in de inleiding.
De haven van Den Helder bestaat uit een in de jaren 50 ruim
aangelegde marinehaven en een visserij- en offshorehaven die nog
grotendeels aan het Nieuwediep ligt.
Er is economisch draagvlak voor uitbreiding. Vooral als kan worden
ingespeeld op de omschakeling van fossiele (olie en gas) naar
duurzame (wind, waterkracht, biomassa) energiewinning op de
Noordzee, zijn er grote kansen. De ontwikkeling van de haven
tot een kennishaven wordt bijvoorbeeld ondersteund door de
„Maritieme Campus Nederland”, door Wageningen-IMARES, door
TNO, door ECN en door het NIOZ.
Er zijn plannen gemaakt voor een havenuitbreiding in
noordoostelijke richting. Een havenuitbreiding in de Waddenzee
is alleen acceptabel als de gevolgen voor de natuur en voor de
kustveiligheid niet nadelig zijn. Beide aspecten zijn verkennend
onderzocht.
Voordat er met deze plannen kan worden doorgegaan moet het
ruimtegebruik in de bestaande haven binnen de mogelijkheden
optimaal zijn. Deze ontwikkeling is sinds enige tijd bespreekbaar
met defensie. Een “Taskforce Civiel Medegebruik” heeft de
mogelijkheden onderzocht. Het verzelfstandigd havenbedrijf zorgt
voor een daadkrachtig vervolg.
Dwars door het gebied van de huidige civiele haven loopt de
primaire waterkering. De Nieuwe Haven met de marine ligt
buitendijks. In de ontwikkeling van het civiel medegebruik zullen
vragen opkomen die betrekking hebben op de kustveiligheid in het
algemeen en op de primaire waterkering in het bijzonder.
De daaropvolgende uitbreiding van de haven heeft een directe
invloed op de waterhuishouding in het snelstromende Marsdiep.
Door Deltares is een aantal varianten onderzocht. Aanvankelijk is
een Noord-noordoostvariant vergeleken met een Oostvariant. Uit de
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
25

26 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Kansen verzilveren aan Zee

de haven van Den Helder, in de toekomst met Stadshartstrandje?
Stromingsonderzoek door Deltares:
stroomsnelheid en verschil met huidige situatie
berekeningen over de verandering van de stroming is een derde, de
Noordoostvariant voortgekomen. In de tabel waarin de drie varianten
naast elkaar beoordeeld worden valt op dat laatstgenoemde
een sterk negatieve invloed zou hebben op de zeewering aan de
noordzijde van Den Helder.
Het plan voor de havenuitbreiding omvat de verplaatsing van de
TESO-veerhaven.
Voor de havenuitbreiding inclusief de verplaatsing is een verkennend
onderzoek gedaan naar de stroming rondom de westelijk aan te
leggen pier die de stroom over de nieuwe Noordoosthaven geleidt.
Datum
Ons kenmerk
Pagina
Voor een eventueel alternatief, 30 havenuitbreiding november 2010 1203366-000-HYE-0005
zonder 12/22
verplaatsing, is nog geen onderzoek gedaan. Met name de vorm
kwelderontwikkeling van die westelijke daar verhoogd pier en kan de worden gevolgen omdat de kans voor op de ophoging stroming, van het gebied de hierdoor
toeneemt. Wel gaat de 3 zandaanwassing en de haveningang voor de TESO verdienen dan de
aandacht.
Belangrijk is in ieder geval de koppeling aan de ontwikkelingen
binnen de stedelijke vernieuwing van het Stadshart en Willemsoord.
e variant ten koste van permanent met water overdekte platen aan de
noordzijde van het Balgzand, omdat deze naar verwachting zullen veranderen in droogvallende platen.
Dit derde alternatief bevestigd dat vanuit een morfologisch perspectief het beste geconcentreerd kan
worden op noordelijke havenvarianten. Zoals bij de twee oorspronkelijke alternatieven reeds genoemd,
dient daarbij ook, naarmate het ontwerp vordert, aandacht geschonken te worden aan de
(overstromings)veiligheid van Den Helder en Texel via modelstudies. Ook stormvloedberekeningen
met hogere stroomsnelheden en golven worden dringend aanbevolen in een later stadium van de
ontwerpstudies.
Tabel II: inschatting morfologische effecten beide varianten in de komende decennia. -- = sterk
negatieve effecten; - = negatieve effecten; 0 = neutraal; += positieve effecten; ++ = sterk positieve
effecten.
NNOvariant
O-variant Variant 3
met verdiepte
Marsdiep
Afslag westkust Noord-Holland -/0 -/0 -/0
Zeewering Den Helder Noord -/0 - --
Beïnvloeding Hors, Texel - - 0
Zeewering ’t Horntje 0 -/0 0
Herstel ongestoorde bodems
H1110 permanent overstroomd
- --/- -
H1130 Estuaria 2
Zoet-zout via Balgzandkanaal
0/+ 0/+ 0/+
H1140 droogvallende
slikwadden en zandplaten
-/0 --
- (afname van schorren leidt tot
toename plaatareaal: dit is nog niet
+
H1330 Atlantische schorren 0 verdisconteerd bij H1140, omdat
kwantificatie in de huidige studie niet
mogelijk is)
0/+
Toestand voor vogels
afhankelijk schorren
0 -- 0/+
Discussie en aandachtspunten haalbaarheidsstudie
De historische ontwikkeling vanaf het jaar 0 leert ons dat de morfologie van de Waddenzee, zeker na
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
1600, op hoofdlijnen erg stabiel is. Daarom mag verwacht worden dat dit ook in de toekomst zo zal
blijven. Daarnaast wordt geconcludeerd dat de effecten van de afsluiting van de Zuiderzee en het
Amstelmeer de morfologische ontwikkeling in de nabije toekomst voor een belangrijk deel bepalen; de
effecten van een havenuitbreiding zijn daaraan ondergeschikt. Verwacht mag worden dat de
27

28 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
Den Helder:
Primaire waterkering en
reserveringszone.

Onderzoeksvraag
De onderzoeksvraag voor de beleving van Den Helder aan zee kan
daarmee zijn:
Welke ingrepen (ruimtelijk, programmatisch, economisch,
beleidsmatig ... ) zijn minimaal noodzakelijk om de beleving van de
zee vanuit het stadshart en de haven van Den Helder te versterken?
Welke ingrepen zouden op termijn leiden tot een optimale situatie?
Is er in de relatie tot de kustveiligheid een meegroeiscenario
denkbaar, eventueel gekoppeld aan verschillende verwachtingen
voor de zeespiegelstijging?
Zijn de ingrepen, vertaald in de zeewering, landwaarts,
consoliderend of zeewaarts?
Onderwerpen die aan bod kunnen komen zijn:
- multifunctioneel gebruik van de zeewering
- effecten van de havenuitbreiding op de zeewering
- voor de stad bruikbare effecten van havenuitbreiding, zoals een
stadsstrand.
- welke ruimtelijke ontwikkelingen zijn er mogelijk in het gebied
rondom de Hoofdgracht indien de verbinding naar Texel voorlopig
nog op zijn plek blijft? Wat betekent dit voor de haven zelf en voor
de kustveiligheid?
Dit onderzoek kan worden gedaan door een stedenbouwkundig
bureau met affiniteit voor kustontwikkeling, bijgestaan door een
civieltechnisch adviseur.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
29

30 Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012

Inspiratie: Vlissingen
Op 18 oktober 2012 bezocht het Helders Voorhoedeproject Vlissingen.
Een wandeling langs de verschillende ruimtelijke situaties
aan de zeewering en een toelichting door de gemeente Vlissingen
leverde een schat aan inspiratie op.
De ligging aan een geul en de omvang van de stad maken dat Vlissingen
goed kan worden vergeleken met Den Helder.
De oude stad ligt met een stadsmuur in zee. Deze is wel enigszins
versterkt, maar zal in de toekomst zeker aandacht behoeven. De
boulevards Bankert en Evertsen waren in het verleden al in gebruik
in combinatie met het stadsstrand. Nadat de bebouwing grotendeels
heeft moeten wijken voor de dijkverzwaring was het uitgangspunt
van de gemeente wel dat deze weer teruggebouwd moest worden.
Ongeveer tien jaar geleden is er een forse bebouwing gerealiseerd,
die in de plint door de hoogte en de constructie de mogelijkheid
biedt mee te groeien met de zeewering.
Op dit moment werkt Vlissingen in verschillende scenario’s aan het
Eiland, een bewoonde strook tussen de oude stad en het station aan
de oostzijde. Dit onderzoek wordt gedaan samen met andere kustplaatsen
op Walcheren.
Natuurlijk zijn er behalve Vlissingen nog andere voorbeelden van
steden die met grote plannen of juist met kleine strategische ingrepen
meer maken van hun ligging aan zee. Als voorbeelden zijn onder
andere Malmö en Delfzijl genoemd.
Den Helder omarmt de zeewering Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust november2012
31

Deltaprogramma | Kust
Deltaprogramma | Kust
Partners
- Gemeente Den Helder:
Willem Stam
Frits op ten Berg
Michel Bakelaar (gebiedsontwikkeling haven)
- Deltaprogramma Kust:
Yigall Schilp
Boudewijn Vester
Stefan Ebels
- Woningstichting Den Helder:
Arnold Eigemann
Henk van der Veen
- Provincie Noord Holland:
Gerda Dinkelman
- Zeestad:
Wieneke van Overmeeren
- Hoogheemraadschap NHNK
Dennis Kos
- Rijkswaterstaat
Titia Kalker

Bronnen
Structuurvisie Den Helder 2025, Gemeente Den Helder, 2012
Gebiedsontwikkeling Haven; Kansen verzilveren aan Zee, 2011
Deltares; Evaluatie grootschalige invloed alternatieven van
landaanwinning voor havenuitbreiding Den Helder, 2010
Zeestad, Woningstichtin Den Helder en Proper Stok:
Uitwerkingsprogramma Stadshart Den Helder, 2008
Structuurplan Stadshart Den Helder, gemeente Den Helder, 2006
Combikering Den Helder? Een verkenning naar zeeweringen in de
toekomst. RWS, 2004.
Deltaprogramma Kust; Nationaal Kader Kust, 2011
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: Een Deltavisie voor
Hollands Noorderkwartier. Basis voor gezamenlijke ontwikkeling,
2012.
Atelier Kustkwaliteit; Studentenprojecten voor de kust 2011
TU Delft, Urbanism - Wageningen Universiteit,
Landschapsarchitectuur
Atelier Kustkwaliteit; Veiligheid en identiteit van kustplaatsen in
Noord Holland, 2012
Provincie Noord Holland; Strategische Agenda Kust Noord Holland,
2012.
Deltaprogramma | Kust
O n d e r z o e k s v r a a g
Den Helder
omarmt de zeewering
Voorhoedeproject Deltaprogramma Kust
RWO november 2012
33

Deltaprogramma | Kust