BSSTAF - Santiago

BSSTAF

Fietsen naar Santiago
28 augustus - 20 september 1992
Vanaf de Frans/Spaanse grens
naar Santiago de Compostela.
Gemiddelde dagafstand ca. 60 km.
Heen/terugreis per bus of trein.
Wij verzorgen
het fiets- en bagagevervoer.
Reissom: v.a. f 1840,-
Folder: 020 - 6 204 304
friewiel
Pied
a
terre
SINGEL 393 1012 WN AMSTERDAM
.- -- P
gidsen & detailkaarten voor bergsport.
voet-, fiets-, kano-, langlauf- en skitochten
SANTiAGO-GANGERS!
3;tuu.t~ f0.65 aan po~;tzeg&
in een e~vcLop en U o&-
vang2 onze nieuwe bu;tcL-
fijaX "S1 NT-SACOBSROUTE"
open ma tlm za 11-17
(van 114 tot 31/7 do ook van 17-21)
postorderservice op
schriftelijke bestelling
telefoon 020 - 274455
Sdu High Tech Zetsystemen
en vorm van grafische dienstverlening die uw communicatieve
slagvaardigheid aanzienlijk kan versterken
IE01 E
Wie regelmatig met de verzorging van letterintensief drukwerk te
maken heeft, weet dat er met betrekking tot het zetwerk rekening
moet worden gehouden met een aantal factoren dat qua tijd en
kosten moeilijk is in te schatten. Zoals tekstwijzigingen die - op het
laatste moment - op verzoek van de opdrachtgever nog moeten
worden aangebracht. Of omdat - bij nader inzien -toch maar een
andere lay-out of ander lettertype gekozen wordt. Soms ook treden
aanzienlijke vertragingen op omdat het eigen systeem van tekst-
verwerking niet geschikt is om een «schone» tekst te leveren die
door de zetterij onmiddellijk verwerkt kan worden.
Sdu Grafische Bedrijven bieden een oplossing voor al deze kleine
- en soms grote! - problemen in de vorm van Sdu High Tech
Zetsystemen. Voor al uw digitale dataprodukties!
Voor verdere informatie kunt U kontakt opnemen met de
heer J. A. v.d. Ende - doorkiesnummer 070-378 93 30
Christoffel Plantijnstraat 2, 251 5 TZ 's-Gravenhage
Faxnummer 070-347 99 19

DE JACOBSSTAF 14
JAARGANG 4 - MEI 1992
VAN DE REDACTIE
Deze Jacobsstaf staat klaar en helder in het teken
van HET ZIEN pelgrimstochten kunnen naast een
verdiepende en emotionele ervaring vooral ook het
genot bieden van de esthetische beleving. De ker-
ken en kloosters, de landschappen en de leeuweri-
ken, de kunst en de cultuur.
Ook kijken kun je leren. Dat blijkt wel uit de manier
waarop Mireille Madou onze ogen gidst langs wand-
schilderingen, kapitelen en panelen. Haar beschrij-
ving van het Cruz de Los Angeles is bijna het 'be-
wijs' dat niemand anders dan engelen dit kruis heb-
ben vervaardigd. Het verhaal dat twee vreemdelin-
gen aan koning Alfonso II aanboden voor hem edel-
smeedwerk te verrichten om, nadat ze dat wonder-
schone kruis hadden geschapen, spoorloos te ver-
dwijnen staat dan opeens niet meer los van de
ervaring van Ruud Harmsen met die Franse vrouw,
die onbewogen uit zijn gezichtsveld fietste. Een
engel op de fiets?
Niet minder moeten de ogen van Cor van Vliet heb-
ben gefeest rond de figuren van de Meester van
Cabestany. In de Notre Dame des Anges van Cabe
stany heeft een onbekende meester met een voor-
liefde voor grote handen, zijn beeld(en) van de
aarde en de hemel in hun eeuwige relatie gewrocht.
Een détour waard!
Wim Beltonvil heeft in ieder geval zijn eigen ogen
vergast op de gedaantewisselingen van de meest
aardse schelp die we kennen, de schelp van Shell.
Hij wijst de weg naar de vroegere afbeeldingen en
merkt met gepast 'chauvinisme' op dat het een feit
blijft dat de Jacobus-pelgrims al vele eeuwen eerder
'hun' schelp droegen. Waarvan acte!
Soms schieten ogen tekort. Dat overkwam Aad
Paauw-Wilms Floed die het lied dat zij had ingestu-
deerd om in plaats van het traditionele Te Deum te
zingen bij aankomst op de Monte del Gozo, ter
plekke niet zou zingen omdat zij door de dichte mist
niet zag dat ze al op de Monte del Gozo waren
aangekomen.
Maar Jacobus is er altijd. Gezien en ongezien!
INHOUD
Van de redactie - 41
Bij de veertiende jacobsstaf - 43
Van ons tweede erelid - 44
Heilige pelgrims - 45
Het rijk van Oviedo
Linosnede - 56
De meester van Cabestany - 57
Notre ûame des Anges
Sint Jacobus in Gouda - 61
Van onze buitenlandse vrien-
den - 62
Op de camino - 63
Schelpjes - 64
Waarom Shell de jakobsschelp
draagt - 65
Verslag ledenvergadering - 66
Kennismaking met de nieuwe
penningmeester - 68
Bestuur van het
Genootschap - 68
Pelgrimsparade - 69
Uit de regio's - 71
In-Druk - 76
Langs de weg - 78
Agenda - 79
Jacobus-vereningingen in
Europa - 80

COLOFON
DE JACOBSSTAF is het vereni-
gingsblad van het Nederlands
Genootschap van SintJacob.
Het verschijnt viermaal per
jaar.
Oplage: 825
ISSN: 0923-1 145
Redactie:
Ted van Gaalen,
Cees Hilberdink,
Peter Jas (secretariaat),
Herman Stokmans.
Medewerkers:
Ruud Conens (foto's),
Diederik Jas (layout).
Redactie-adres:
Grote Noord 3,
1621 KD HOORN.
w (02290) 152 1 O.
De Jacobsstaf he& geregeld
plaats voor bijdragen van lezers.
Kopij, indien mogelijk op schijf
(BM-format 3,5 of 5,25") insturen
naar het redactie adres.
De redactie behoudt zich het
recht voor bijdragen in te korten
of te weigeren.
O Nederlands Genootschap
van SintJacob.
Niets uit deze uitgave mag
worden verveelvoudigd enlof
openbaar gemaakt door mid-
del van druk, fotokopie of op
welke andere wijze dan ook,
zonder voorafgaande schriítelij-
ke toestemming van de uitge-
ver.
Omslag: Ruud Conens.
Druk: NV SDU 's-Gravenhage.
LEDENADMINISTRATIE en LED ENSERVICE
Nico Zijp, Marsdiepstraat 51 2, 1784 AZ Den Helder.
e (02230) - 32572
ONS POSTORDERBEDRIJF
Hieronder vindt u een lijst van de verkrijgbare artikelen,
elk voorzien van een nummer en de prijs inclusief
verzendkosten.
U voldoet het totaalbedrag door middel van betaling
op Postbank-nummer 515.1 1.46 t.n.v. de Penningmeester
Nederlands Genootschap van Sint-Jacob te
Heerhugowaard onder vermelding van het (de) nummer(~)
van de door u gewenste artikelen.
Na ontvangst van het bedrag door de penningmeester
en na controle of de aanvrager wel lid is én zijn
contributie heeft betaald, wordt het bestelde toegezonden
aan het adres dat op het giro-formulier staat
vermeld.
Alleen bij bestelling van een PELGRIMSPAS dient u
uw paspoortnummer op te geven aan het hieronderstaande
adres.
Indien u niet per giro betaalt, maar per bank, dient u
een lijst van de bestelde artikelen separaat' toe te
zendenaan: J.A.Ch. Gigengack, Opaal 15,
1703 CA Heerhugowaard.
ARTIKEL
Alfabetische ledenlijst
Ledenlijst volgens postcode
Gebed, van pelgrim
Stickerc (20 stuks)
Literatuurlijst
Pelgrimspas
Lijst ref ugio's
P/Nr Tijdschrift DE PELGRIM f 2,00
nog te verkrijgen de nummers:
10,11,13,14,15
J/Nr Tijdschrift DE JACOBSSTAF f 6,00
nog te verkrijgen de nummers:,
3,4,6,7,8,10,11,12,13,14

BIJ DE VEERTIENDE JACOBSSTAF
In het vorige nummer van de jacobsstaf beloofde ik u, terug te zullen komen op de
vraag, voor wie het Nederlands genootschap van Sint-Jacob er nu eigenlijk is. Nog
niet zo lang geleden kregen wij namelijk de vraag voorgelegd, of wij een rooms-
katholieke vereniging waren. In de beginperiode van ons bestaan hebben bestuur
en ledenvergadering veel tijd en aandacht besteed aan de vraag, wat eventueel het
levensbeschouwelijke karakter van onze vereniging moest zijn. In het eerste num-
mer van DE JACOBSSTAF heeft een intentieverklaring gestaan, die echter niet aan
iedereen bekend is, met name niet aan onze nieuwe leden. Vandaar dat wij de
uitgangspunten nog maar eens opnieuw vastleggen.
De statuten spreken zich over het doel van het genootschap duidelijk uit:
Het genootschap stelt zich ten doel, de belangstelling voor de pelgrimstochten naar
Santiago de Compostela en Galicië, in heden en verleden, en voor andere vormen
van verering voor Jacobus de Meerdere, te verbreiden en te verdiepen.
Het genootschap Pacht dit doel te bereiken door:
o het bevorderen van die pelgrimstochten;
o het bestuderen van godsdienstige, historische en andere culturele verschijn-
selen die samenhangen met de Jacobusverering;
o het uitwisselen van gegevens en ervaringen iussen de leden onderling;
o het verstrekken van voorlichting aan derden;
o het behartigen van belangen die verband houden met het doel van de ge-
nootschap;
o het bevorderen van contacten met personen of instellingen, in binnen- en
buitenland, die daartoe een bijdrage kunnen leveren.
Mede door de besprekingen tijdens de diverse ledenvergaderingen kan er dan ook
geen misverstand bestaan over de ruimte die binnen ons genootschap aanwezig is
- en er ons inziens ook moet zijn - om aan de soms zeer uiteenlopende menin-
gen, standpunten, verlangens, belevingen en behoeften van onze leden plaats te
bieden. Er zijn de afgelopen jaren in alle landen van West-Europa verenigingen
opgericht die een gemeenschappelijke band hebben in hun belangstelling voor de
pelgrimswegen naar Santiago. Bovendien heeft de Raad van Europa de weg offi-
cieel geproclameerd tot europees cultureel erfgoed.
Dit neemt niet weg, dat ons genootschap, temidden van de andere, een eigen
plaats inneemt: het is een Nederlands genootschap, met een eigen karakter. Gege-
ven de Nederlandse situatie en de Nederlandse traditie zal daarbij de nadruk beho-
ren te liggen op enerzijds pluriformiteit en anderzijds op verdraagzaamheid en we-
derzijds respekt. Natuurlijk waren de wegen naar Santiago in oorsprong pelgrims-
wegen naar het veronderstelde(?) graf van Jacobus de Meerdere. Maar wie belang-
stelling heeft voor die wegen kan die belangstelling baseren op eigen meningen,
gevoelens of gedachten. Zo zal, wie het religieuze element erin wil zoeken, het er
ongetwijfeld ook aantreffen. Maar wie dit niet wil zoeken, of althans niet in eerste in-
stantie, moet er desgewenst aan voorbij kunnen gaan. Vanuit deze gedachte moet
ons genootschap open staan voor iedere belangstellende die zich kan vinden in
onze doelstellingen, ongeacht godsdienstige, levensbeschouwelijke of ideële voor-
keur. De weg is van iedereen, waarbij het niet of nauwelijks relevant is, of die weg
al dan niet naar een kerk voert - en zo ja, wat voor kerk, tempel, moskee of syna-
goge - dan wel in een grote boog eromheen.

Ons genootschap wil allen die de wegen naar Santiago de Compostela een goed
hart toedragen, naar vermogen samenbrengen en steunen. Wij willen ons onthou-
den van uitspraken over oudste rechten, primaten of prerogatieven, zolang daarover
onder onze leden geen volstrekte eenheid bestaat. En eigenlijk streven wij niet eens
ernaar, die overeenstemming te bereiken. Wat ons betreft mag Santiago met Rome
gemeen hebben, dat óók in figuurlijke zin vele wegen erheen leiden ...
VAN ONS TWEEDE ERELID
Koen Dircksens, voorzitter
Natuurlijk was ik verguld met het feit, dat de jaarvergadering van ons Genootschap
op voorstel van het bestuur mij zo spontaan het ere-lidmaatschap verleende. .Na het
vele en toegewijde werk op grond waarvan mijn illustere voorganger deze onder-
scheiding kreeg had ik op een dergelijk afscheid als bestuurslid niet durven hopen.
Ik ben u allen daarvoor erg dankbaar; dankbaar ben ik ook voor de vele medewer-
king (en het soms onontbeerlijke begrip!) dat ik van u allen ondervond bij het ver-
vullen van de taak van penningmeester. Ik hoop dat Hans Gigengack deze zelfde
medewerking zal ervaren.
Vreemd genoeg kreeg ik het ware gevoel van voldaanheid over taak en onderschei-
ding pas aan het einde van de vergadering. Toen zich spontaan een aantal pel-
grims, waarvan zelfs één met een muzikale bijdrage (de tekst van dat prachtige lied
is toch zeker elders in deze Jacobsstaf te vinden? blz. 70), meldde om zonder te
rughoudendheid hun meest persoonlijke ervaringen tijdens en na de camino aan
ons bekend te maken. Op zo'n moment blijkt, dat ons Genootschap een unieke
sfeer heeft, dat het in de zes jaren van zijn bestaan eigenlijk één grote familie is
geworden. De grootste beloning voor een scheidend bestuurslid is dan, dat je aan
het ontstaan van dit speciale gevoel van onderlinge verbondenheid wat hebt kun-
nen bijdragen.
Koos van der Werff

HEILIGE PELGRIMS
Pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg
HET RIJK VAN OVIEDO (791-866)
Alfonso I1
De lange regering van Alfonso II el Casto (791-842) is voor de politieke consolida-
tie, het prestige van het religieuze en de artistieke bloei van Asturië van beslissend
belang geweest.
Het door Fruela I gestichte plaatsje Ovetao werd door Alfonso II gekozen als nieu-
we hoofdstad: Oviedo. Hij liet er zijn paleis bouwen en vestigde er zijn hofhouding.
Tijdens het eerste decennium van zijn koningschap ging het hem op militair gebied
niet voor de wind. Jaarlijks moest hij de steeds weer oprukkende Moren op ver-
schillende fronten bevechten. In 795 werd zelfs zijn nieuwe hoofdstad geplunderd
en vernield. Om de vijand het hoofd te blijven bieden en uiteindelijk van zich af te
houden zocht Alfonso II steun in het Frankische rijk. Zo ontstonden vriendschappe-
lijke en vruchtbare politieke contacten tussen de Asturische vorst en Karel de Grote,
alsook met diens opvolger Lodewijk de Vrome. De Karolingische heersers waren
immers evenzeer verwikkeld in de strijd tegen de islam. We zullen verder zien dat
zowel Oviedo als Aken ook op het kerkelijke vlak gemeenschappelijke belangen
hadden.
[7 Ramiro I en Ordono I
Bij de dood van Alfonso II kon Asturië bogen op een solide zelfstandigheid die
onder zijn opvolger Ramiro 1 (842-850) bedreigd werd door een nieuwe vijand, met
name door de Noormannen. Zij werden echter vrij snel teruggedreven. In zijn strijd
tegen de Moren boekte Ramiro I ook succes. Hij slaagde er in grondgebied ten
zuiden van Asturië te heroveren. Deze aanvallende tactiek werd systematisch ge-
bruikt door Ordoño 1 (850-866), zoon en opvolger van Ramiro I. Van Ordoño's talrij-
ke veldslagen tegen de Moren is deze bij Albelda in 859 van groot belang geweest.
De zege van de christen vorst gaf in latere eeuwen aanleiding tot het ontstaan van
de Matamoros-legende van Clavíjo: Santiago, te paard gezeten, verscheen boven
de christen legers en doodde met eigen hand 60.000 Moren! De onvermoeibare
krijgsman Ordoño bevocht eveneens de Noormannen die tussen 858 en 861 voor
de tweede maal de Cantabrische kust onveilig maakten.
Onder Ramiro I kende de herbevolking van het op de Moren heroverde gebied een
aarzelend begin. Ordoño volgde hierin het voetspoor van zijn vader, enigszins door
de omstandigheden genoodzaakt, daar grote groepen christen vluchtelingen uit al-
Andalus naar het noorden kwamen. Zo werden in die tijd onder meer Astorga en
León wederom bewoonde steden.
Het dubbele verschijnsel van bewuste herovering en herbevolking, respectievelijk
aangeduid als reconquista en repoblación, werd het specifieke kenmerk van de
Spaanse middeleeuwen. Dank zij het werk van Ordoño zal diens zoon Alfonso III
een groots opgezette politiek kunnen voeren die zou leiden tot een definitieve over-
macht van het christen rijk op dat van de islam.

~och'laten we niet vooruit lopen op de geschiedenis en terugkeren naar Alfonso ll.
Zijn succesvol beleid beperkte zich niet tot het politieke vlak. De vorst was ook zeer
nauw betrokken bij enkele belangrijke gebeurtenissen van religieuze en kerkelijke
aard.
Vooreerst was er de zaak van het adoptionisme. We weten reeds dat onder Maure-
gat0 die ketterij het vurigst bestreden werd in Asturië door Beatus van Liébana.
Beatus richtte zijn aanvallen ook op de persoon van Elipando, de toenmalige aarts-
bisschop van Toledo, door wie de Asturische kerkprovincie bestuurd werd. De Fran-
kische kerk bemoeide zich eveneens met dit theologische geschil, daar Elipando
een bondgenoot vond in Felix, bisschop van Urgel. Als Catalaans kerkvorst was
Felix een onderdaan van Karel de Grote, die immers de 'Spaanse Mark', waartoe
hoofdzakelijk Catalonië behoorde, onder zijn bestuur had. Wanneer uiteindelijk het
adoptionisme veroordeeld werd op het Karolingische concilie van Frankfurt in 794,
zal dit ongetwijfeld van invloed geweest zijn op het groeiende prestige van Alfonso
ll. Beatus, die in zijn strijd tegen de dwaalleer brieven van bewondering en waarde-
ring ontving van Alcuinus - de geleerde vriend en vertrouweling van Karel de Grote-,
was per slot van rekening een Asturisch onderdaan. De politieke contacten die aan
beide zijden van de Pyreneeën reeds bestonden zullen zich allicht tot het domein
van het religieuze hebben uitgebreid.
Hoewel niets kan bewezen worden is het toch verleidelijk te veronderstellen dat
Alfonso 11, na de veroordeling van het adoptionisme, niet passief is gebleven en het
is even verleidelijk hieruit te concluderen dat de Asturische kerkgemeenschap zich
vanaf 794 onafhankelijker van Toledo zal opstellen. Het kan moeilijk als toeval be-
stempeld worden dat Alfonso II besloot Oviedo tot de zetel van een nieuw bisdom
te maken. Tot die tijd bestond in Asturië geen enkele bisschopszetel. Het initiatief
van de koning om het reeds eerder gestichte kerkje van San Salvador, na de ver-
woesting van 795, te herbouwen en tot kathedraal te verheffen kan een bewijs zijn
van zijn doelbewust kerkelijk beleid. Oviedo kreeg aldus de dubbele rol te spelen
van zowel politiek als religieus centrum van het jonge koninkrijk.
Een derde gebeurtenis zou de naam van Alfonso II nog meer luister bijzetten. Om-
streeks 813 ontdekte men in Galicië het graf van de apostel Jacobus. Onverwijld
reisde de koning er heen en stichtte er het allereerste heiligdom ter ere van Santia-
go. Zonder het te beseffen was de vorst de grondlegger geworden van de belang-
rijkste West-Europese bedevaart! Hij kon evenmin weten dat zijn met zoveel zorg
gekoesterde Oviedo ooit in de schaduw zou komen te staan van Santiago de Com-
postela en dat de talloze Santiagopelgrims uit latere eeuwen slechts occasioneel
zijn hoofdstad zouden aandoen om er San Salvador, de Heilige Zaligmaker te ver-
eren.
Deze paragraaf over de religieuze en kerkelijke situatie in het rijk van Oviedo kan
hiermee afgesloten worden, gezien noch onder Ramiro I, noch onder Ordoño I
noemenswaardige feiten op dit gebied te vermelden zijn. De heersers over het rijk
van Oviedo zijn in de geschiedenis bekend gebleven als grote bouwheren.
Wenden we ons nu tot de Asturische kunst.

San Julian de los Prados
Alfonso II liet de stad Oviedo heropbouwen met een kathedraal, verschillende ker-
ken, een hospitaal voor pelgrims en armen en zijn eigen paleis. Van al deze bouw-
werken is weinig tot ons gekomen: slechts de voormalige paleiskapel en de kerk
van San Julian de los Prados. De voormalige paleiskapel is de huidige Cámara
santa, volledig geïncorporeerd in de gotische kathedraal (138a1528). Deze kapel
zal ons vooral om haar inhoud interesseren.
San Julian de los Prados of Santul-
lano is als monument een schep-
ping van grote artistieke waarde.
Tussen 812 en 842 opgetrokken
lag deze kerk, zoals de naam de
los Prados (van de weiden) doet
vermoeden, oorspronkelijk buiten
het toenmalige en ook het huidige
stadscentrum. Het driebeukige
gebouw, met een driedubbele recht
afgesloten absis, wordt gedomi-
neerd door een zeer hoog opge-
trokken dwarsbeuk. De onopge-
smukte buitenzijde laat niets ver-
moeden van de schitterende de-
coratie van het interieur: bogen die
elkaar als statige triomfbogen op-
volgen en wanden die van onder
tot boven beschilderd zijn. De on-
derste zones zijn verdeeld in vlak-
ken die marmeren platen naboot-
sen, een meanderfries en geometri-
sche figuren: achthoeken en ruit-
vormig geplaatste vierkanten. De
middelste zones vertonen een
doorlopende reeks van grote, an-
tiek aandoende gebouwen, behan-
gen met gordijnen waaronder klei-
San Julian de Los Prados - schets van de
wandschildering
nere gebouwtjes te zien zijn. De bovenste zones zijn opnieuw in vakken verdeeld.
Deze zijn afwisselend gevuld met draperieën en gebouwen met gordijnen. De kleu-
ren van het geheel zijn tonen van rood, groen en okergeel. Op de oost- en west-
wanden prijkt tussen de architecturale motieven het Asturische kruis met aan de
beide armen de Griekse letters alfa en omega, hangend aan fijne geschilderde
kettinkjes. De kleuren van deze kruisen suggereren het goud en de glans van edel-
stenen zoals men die kent van de juwelenkruisen uit de Byzantijnse en de Visigoti-
sche kunst.
De ronding van de bogen is geaccentueerd door een reeks kleurige cirkels. Con-
centrische cirkels vullen de zwikken tussen de bogen. De tongewelven boven de
absissen zijn versierd met diverse geometrische patronen die de indruk van moza-
ieken geven en tenslotte verschijnen op de intrados van de bogen brede schalen
met zeer langgerekte gestileerde bloemstukken. In de hoofdabsis is een rij blinde

ogen, rustend op halfronde zuilen. Gelijkaardige halve zuilen zijn in de zijabsissen
op de muren geschilderd. Het hele ensemble is thans gerestaureerd en geconser-
veerd. De ontbrekende fragmenten, waarvan de tekeningen in de kalk waren inge-
krast, heeft men niet opnieuw met kleur bedekt.
Het interieur van San Julian de los Prados moet van een haast verblindende
schoonheid geweest zijn. De polychrome suggestie van marmerplaten, marmeren
schijnarchitectuur, somptueuze stoffen, goud en edelstenen was een evocatie van
het 'Hemels Jeruzalem' en beantwoordde volledig aan het programma dat volgens
de kronieken door Alfonso II was voorzien om de luister van Gods huis te bevorde-
ren.
Cruz de los Angeles
We hebben alle redenen om te veronderstellen dat de koning de door hem gestich-
te kerken ook begiftigde met kunstwerken van grote waarde. Het kostbaarste ge-
schenk dat van hem nog bewaard wordt in de Cámara santa te Oviedo is het zoge-
naamde kruis van de engelen, het Cruz de los Angeles. Het kruis, (46,5 x 44,5 cm)
Cruz de los Angelos (foto Ruud Conens)
is gemaakt uit hout en bedekt met gouden platen. De voorkant is volledig bezet met
uitermate fijn filigrainwerk waartussen niet minder dan achtenveertig kostbare ste-
nen gevat zijn. De achterzijde is eenvoudiger gehouden. In het midden prijkt een
antieke camee, omringd door een dubbele rij parels en gevlochten filigrain, op de
uiteinden van de kruisarmen is een kostbare steen op dezelfde manier gezet.

Rondom het kruis loopt &n Latijnse inscriptie die in vrije vertaling luidt:
kunstwerk te scheppen Cw de lor Angelar (foto Detlef M. Noack)
Zo verspreidde zich het verhaal dat
Alfonso II op zekere dag, bij het
verlaten der kerk, twee vreemdelingen ontmoette die hem hun diensten als edel-
smeden aanboden. De vorst schonk hun goud en edelstenen voor het maken van
een kruis. Zodra de arbeid voltooid was waren de vreemdelingen spoorloos ver-
dwenen. Engelen zijnde, waren ze teruggekeerd naar de hemel.
Op de zonnige helling van de Monte Naranco buiten Oviedo staan thans nog twee
gebouwen, opgetrokken op last van Ramiro I die de faam had een zeer prachtlie-
vend vorst te zijn. Het eerste monument is Santa Maria de Naranco, oorspronkelijk
een paleis en later als kerk gebruikt. Het tweede is de kerk van San Miguel de Lillo.

Santa Maria de Naranco
Santa Maria de Naranco - zuid-west zijde (foto Ruud Conens)
Het paleis heeft een rechthoekige plattegrond en staat op een basemenl. Het telt
een zaal op de begane grond en een bovenzaal. Aan de korte oost- en westzijden
is de gevel op de verdieping opengewerkt tot een mirador door middel van een
driedubbele boog, rustend op slanke zuiltjes. Daarboven is de wand doorbroken
door een kleinere driedubbele boog. De zuidzijde is erg beschadigd; eertijds be-
vond zich in het midden ervan een open balkon of mirador. Aan de noordzijde loopt
een dubbele trap naar de enige deur die toegang geeft tot de bovenzaal. Deze zaal
verrast de bezoeker door het vertikaliserende effect van haar ruimte. De lange wan-
den zijn voorzien van blinde nissen, afgewisseld door ramen. De bogen worden
telkens door paarsgewijze opgestelde zuilen opgevangen. Het tongewelf, verdeeld
door scheibogen, is aan de buitenzijde door slanke steunberen gestut. Buiten en
binnen zijn alle bogen op een geraffineerde wijze afgewerkt met een vierdubbele,
ondiep gekapte streep.
De schachten van de zuilen zijn bewerkt met een golvend motief. De kapitelen van
de buitenste zuilen zijn samengesteld uit drie boven elkaar geplaatste rijen gesti-
leerde bladeren. Binnen het gebouw zijn de kapitelen trapeziumvormig en onderver-
deeld in driehoeken. Elk aldus ontstaan vlak is omlijst door het koordmotief en
opgevuld door ruiters, kleine menselijke figuurtjes of dieren in een zeer laag reliëf
uitgevoerd. De scheibogen eindigen op een rechthoekig gesculpteerd vlak afgeslo-
ten door een cirkel. De zwikken tussen de bogen zijn zowel binnen als buiten opge
vuld met concentrische cirkels die omzoomd zijn met het koordmotief en in het

midden dierenfiguren .dragen. Ze
doen denken aan in steen getrans-
poneerd oosters textiel. Tenslotte is
het Asturische kruis, met alfa en
omega, in laag reliëf uitgevoerd, op
meerdere plaatsen aanwezig.
Hoogstwaarschijnlijk waren de
wanden en het gewelf van de bo-
venzaal ooit met schilderingen
bedekt. Hiervan is helaas niets
overgebleven. Niettegenstaande dit
gemis blijft het paleis van Naranco
door zijn harmonische structuur en
zijn verfijnde decoratie het meest
elegante exemplaar van de Asturi-
sche architectuur.
Santa Maria de Naranco - bovenzaal (foto
Ruud Conens)
Santa Maria de Naranco - detail zwikversiering (foto Ruud Conens)

San Miguel de Lillo
San Miguel de Lillo - rechtstand van het westpottaal (foto Ruud Conens)
Iets hoger op de heuvel van Naranco liet Ramiro I de kerk van San Miguel de Lillo
bouwen. Hiervan is thans nog enkel de westzijde-de gevel en twee traveeën-en
de dwarsbeuk bewaard. De rest van de kerk zou reeds in de dertiende eeuw inge-
stort zijn. De vertikale structuur met de aanwezigheid van steunberen vertoont grote
verwantschap met het paleis. Wat de decoratie betreft heeft de San Miguel een op-
merkelijk programma te bieden. De rechtstanden van het westportaal vertonen twee
gesculpteerde panelen, als het ware transposities in steen van Byzantijnse ivoren
consulaire diptieken. De panelen zijn telkens in drie vakken verdeeld. Boven en
onder is een consul voorgesteld, met de mappa of doek in de hand en geflankeerd
door twee personages die aan weerszijden van zijn stoel hebben postgevat. In de
middelste vakken zijn circusspelen uitgebeeld: een acrobaat die een evenwichtsoe-
fening uitvoert en een leeuw met zijn temmer. Rond de verschillende vakken loopt
een brede band met gestileerde laurierbladen, onderbroken door rozetten en pijn-
appels en ook hier is alles omlijst door het reeds bekende koordmotief.

San Miguel de Lil10 - decoratie van zuilsokkel (foto Ruud Conens)
In het interieur van de kerk is dit koordmotief ook nadrukkelijk aanwezig rond de in
vlak reliëf uitgevoerde geometrische, florale en figuratieve versiering die zich bevindt
rond de bogen, op de kapitelen en hier zelfs op de sokkels van de zuilen. Meester-
werken van technisch kunnen, gepaard met een onfeilbaar esthetisch gevoel voor
lijnvoering, zijn de venstervullingen. Vooral bij het grote raam op de zuidzijde zien
we een perfect voorbeeld van doordachte compositie en harmonie.
Tenslotte zij nog gewezen op enkele slecht bewaarde fragmenten van wandschil-
derkunst waarin de menselijke figuur in monumentale vorm voorgesteld wordt. Er is
jammer genoeg te weinig van overgebleven om een idee te krijgen van enig pro-
gramma dat zich ooit op deze wanden ontplooide.

17 Santa Christina de Lena
Sante Christina de Lena - exterieur (foto Ruud Conens)
Een derde bouwwerk, een veertigtal kilometer ten zuiden van Oviedo gelegen, sluit
geheel aan bij de twee monumenten van de Monte Naranco. Het is het kerkje van
Santa Cristina de Lena. Aan de buitenzijde is ook dit kerkje gekenmerkt door een
uiterste soberheid. Het interieur getuigt evenwel van een grote originaliteit. Het koor
is hoger gelegen dan het schip en via een dubbele trap te bereiken. Op het ver-
hoogde koor staan vier zuilen, verbonden door elegante bogen, die op hun beurt
herhaald worden in een driedubbele bekroning. De aldus ontstane velden tussen
de onderste en de bovenste boog zijn doorbroken door rechthoekige, opengewerk-
te stenen raampjes. Het gaat om herbruikte Visigotische stenen venstervullingen.
Mede door de aanwezigheid van een rijk gesculpteerd cancellum, dat de middelste
opening naar het koor afsluit, wordt de indruk gewekt van een ideaal theaterpodi-
um. De tribune, boven de uiterst westelijke travee aangebracht, vormt als het ware
het optische tegenstuk van het koor. De aldus ontstane prachtige ruimte is afgedekt
met een tongewelf, ritmisch onderbroken door scheibogen. In de decoratie van
kapitelen en zuilschachten vinden we het repertoire terug dat we reeds kennen uit
Naranco.
Door de opvallende stijlgelijkenissen tussen het kerkje van Lena en de monumen-
ten op de Monte Naranco, dateren de meeste kunsthistorici eerstgenoemd kerkje
tussen 842 en 850, de regeringsperiode van Ramiro I. Andere geleerden zijn eerder
geneigd Ordoño I als bouwheer te zien. Het ontbreken van exacte data maakt het
onmogelijk hierover uitsluitsel te geven. Het valt verder ook niet te bewijzen dat

Santa Cristina een koninklijke stich-
ting zou zijn. Over de artistieke
activiteiten van Ordoño 1 is verder
niets bekend. Dit alles neemt echter
niet weg dat het kerkje van Lena,
een juweel te meer van de Asturi-
sche architectuur, zonder bezwaar
gerangschikt kan worden onder de
zogenaamde 'Ramiro-stijl'.
Zo zagen we dat in minder dan een
eeuw tijd, het rijk van Oviedo zich
manifesteerde als een centrum van
artistiek zeer hoogstaande presta-
ties. Onder Alfonso 111 (866-91 O), de
laatste van de Asturische koningen
zal de kunst van het Noord-
Spaanse koninkrijkje haar grandio-
ze uitbloei kennen.
Mireille Madou
Rectificatie:
De in het vorige artikel van me-
vrouw M. Madou opgenomen stam-
boom was helaas niet geheel juist.
We plaatsen daarom indit nummer
een verbeterde versie.
Sante Christina de Lena - interieur naar het
oosten (foto Ruud Conens)
PELAYO PEDRO
718-737 Hertog van Cantabrië
FRUE~A I X MUNIA ADOSINDA X SILO MAUR~GATO AUR~LIO BER~UDO I
774 - 783 783 - 788 768 - 774 788 - 791
757-768 1
(bastaard) 1

LINOSNEDE
Omdat ik moe was, pijn aan mijn voeten had én omdat ik jarig was had ik besloten
om 'uit te slapen'. Een andere reden was de bakker, de vorige avond was mij ver-
zekerd dat de rijdende bakker tot tien uur bij de kerk zou staan. Toen ik ver voor
tienen daar aankwam was hij in geen velden of wegen te bekennen. Inlichtingen
ingewonnen - nee die was al vertrokken en winkels waren er verder niet. Ja, drie
kilometer terug was een boulangerie of vijftien kilometer verder op. Teruglopen? Dat
nooit! Daar ging mijn plannetje om mezelf op mijn verjaardag te verwennen met
verse croissants, een pain au chocolat of iets dergelijks.
Ik bedelde bij een vrouw om wat brood - rien! Dan was ik wel gedwongen om vijf-
tien kilometer met een lege maag te lope,n. Teruggaand naar de tent kwam een
jonge vrouw me op de fiets achterna -was ik die mijnheer die om brood had ge-
vraagd? Welaan, zij zou wel gaan zoeken.Binnen het kwartier stond ik met een vers
stokbrood in mijn handen! Ik vertelde haar in mijn enthousiasme van mijn verjaar-
dag, ze bleef er onbewogen onder. Ik gaf haar als dank een kus, ze bleef er onbe
wogen onder. Ik verhaalde v,an mijn reis, ze reageerde niet. Ik dankte haar nog-
maals voor haar vriendelijkheid, zij fietste weg.
Blijkbaar was het voor haar de gewoonste zaak van de wereld, maar voor mij was
dit het mooiste cadeau wat ik die dag maar krijgen kon!
Courcemain, 19 juli 1988 Ruud Harmsen

DE MEESTER VAN CABESTANY
Op de zuidelijke route tussen Saint-Gilles en Toulouse blijkt de abdijkerk Saint-Guil-
hem-te-Désert (het heiligdom van Willem van Oranje, paladijn van Karel de Grote
die in menig ballade werd bezongen), een parel in een ruig berglandschap. De har-
monie van de apsisgalerij is een hoogtepunt in de Occitaanse architectuur. Het
beeldhouwwerk van de in twee etages uitgevoerde kloosterhof is in haar raffinement
minstens zo belangrijk als de architectuur. Helaas is het niet mogelijk de unieke ge-
watergolfde pilaren in hun luister ter plaatse te bewonderen. In een periode van
desinteresse en onoplettendheid is het grootste gedeelte van de plastische kerk-
schat gesloopt en in particulier bezit overgegaan. Momenteel is het een onderdeel
van een gereconstrueerde kloosterhof in de Verenigde Staten waar het samen met
o.a. kunst uit Saint-MicheldeCuxa en Notre Dame-de-Pontaut te bezichtigen is in
een opzet die getuigt van zorg en liefde voor dit wereldlijke erfgoed.
Een alternatieve route richting Perpigan is een pleister op de wonde en verschaft
onvermoede plastische schoonheid. Even voor Béziers, op de via Domitia, eerst het
dorpje Saint-Thibéry. De overspanning van de oude romeinse brug in Saint-Thibéry
heeft de strijd tegen de tijd opgegeven en reikt nog maar halverwege de Hérault.
Het plaatsje kende in 1209 een drukte als nimmer tevoren. Naar schatting verzamel-
den zich 50.000 mensen op de vlakte tegenover de brug. Niet ter devotie van de re-
lieken in het klooster maar om de wapens op te nemen tegen de bevolking. Het
drama van Béziers stond op het punt te worden voltrokken. Voorbij Béziers, langs
de kust naar het Zuiden afdalend, koers je vervolgens aan op een Hollands aan-
doende vlakke kuststreek. Langgerekte meren lopen er parallel aan de zee. Dit
gebied, dat met de Pyreneeën aan Spanje grenst, is het Franse Catalonië: de Rous-
sillon. Perpignan, eertijds residentie van de koningen van Mallorca, is de hoofdstad
van Roussillon.
Notre Dame des Anges in Cabestany
In een nietig voorstadje met de welluidende naam Cabestany staat, verscholen in
een smal doodlopend straatje, de Notre Dame des Anges. Zelden een meer be-
scheiden kerk betreden. De zijdeur geeft toegang tot een kerkschip dat zonder zij-
beuken naar het koor voert. In het, in de 14e eeuw toegevoegde, transept staat het
kunstobjekt dat onze belangstelling heeft. Na enig zoeken valt er een 'minuterie' in
te schakelen en geeft het schemerlicht haar geheim prijs. In een hoek aan een
zijmuur hangt, met verroeste klampen bevestigd, een onregelmatige halfronde plaat
marmer van ca. 3 meter breed en 1 meter hoog. De vorm geeft aan dat de plaat als
timpaan dienst heeft gedaan en ooit boven de officiële toegangsdeur van het kerk-
gebouw prijkte. Het is duidelijk dat het een kunstuiting uit een ver verleden betreft
met (merkwaardig genoeg) eigentijdse vormen. De uitgebeelde figuren zijn eerder
robuust dan verfijnd. De beeldhouwer heeft de centraal geplaatste gestalte bena-
drukt. De figuur is groter dan .de anderen en de handen zijn gigantisch. De rechter
hand wijst zegenend en vermanend omhoog met duim, wijs- en middelvinger. De
linker hand houdt ter hoogte van de taille een enorm boek vast dat tegen de borst
rust. Het hoofd is beschadigd, de neus geschonden en de schedel gelicht. Deson-
danks is de blik zo autoritair en streng dat de vernieling niet overheerst. De onbe
schadigde aanblik van dit rovershoofd moet onverdraaglijk geweest zijn. Deze
Christus in Majesteit is er één van het type Conques en Beaulieu, onverbiddelijk en

despotisch. Alhoewel onlosmakelijk deel uitmakend van het timpaan, is de gestalte
zo diep uitgehouwen dat deze bijna loskomt van de achtergrond en ieder moment
uit het timpaan lijkt te stappen.
Notre Dame des Anges - timpaan voormalige zuidgevel (foto Cor van Wiet)
Links naast Christus staat Maria en ook hier weer die onbevattelijk grote handen.
De handen worden in een orantehouding met de palmen naar voren voor de borst
gehouden. Het hoofd van Maria is naar Christus gekeerd en wat bij haar wellicht
nog het meest aanspreekt zijn haar ogen. De beeldhouwer heeft de amandelvormi-
ge, bolle ogen met uithollingen in de ooghoeken vormgegeven en daarmee de
oogopslag benadrukt. Maria wordt drie maal in het timpaan, dat aan haar is gewijd,
afgebeeld. De gevolgde leidraad is een apocrief geschrift en handelt over de slaap
van Maria de 'dormitio maria?'. In een tafereel aan de buitenzijde van het timpaan is
de Tenhemelopneming van Maria uitgebeeld. Zij wordt hier, door engelen omstuwd,
naar de hemel gevoerd. In tegenstelling tot de opstanding uit het graf (aan de an-
dere zijde van het timpaan) waarbij zij tot leven is gewekt en zij haar zoon dankbaar
aankijkt, zijn haar ogen bij de hemelvaart gesloten. De kunstenaar maakt hiermee
zichtbaar dat haar overgang naar de hemel niet alleen spiritueel is maar ook licha-
melijk.

Notre Dame des Anges - tenhemelopneming van Maria (foto Cor van Vliet)
0 Raadsel
De herontdekking van het timpaan in 1934 maakte de kunsthistorici nieuwsgierig en
stimuleerde verder onderzoek. Op zeker vijf andere plaatsen in het gebied Langue-
doc/Roussillon bleken skulpturen van de meester van Cabestany, zoals men de
anonieme kunstenaar was gaan noemen, aanwezig. Zijn stijl staat volkomen los van
de gerenommeerde kunst in dit artistiek zo belangrijke milieu. Het blijft vooralsnog
een raadsel waarom men deze vrijbuiter (hij maakte deel uit van een rondtrekkende
beeldhouwersgroep) zo lang heeft ondergewaardeerd. Indien U niet opziet tegen
een détour dan is het zeker de moeite waard zijn skulpturen op te zoeken.
In het volgende nummer maken we kennis met de kerk in Boulou aan de Frans-
Spaanse grens en het werk van de meester van Cabestany aan de gevelfries.
C. van Vliet

SINT JACOBUS IN GOUDA
naar gegevens ingestuurd door: Jaap de Ruiter
Er is weinig bekend over een relatie tussen de stad Gouda en Sint Jacobus. Toch
geeft een plattegrond van Gouda van omstreeks 1600 aan dat er een 'St. Jacobsca-
pel' moet hebben gestaan. Een serie artikelen van G.J.J. Pot in de Goudsche Cou-
rant (1954) geeft antwoord op de vraag hoe het stond met de bekendheid van
Jacobus in de kaarsen- en kaasstad.
Zo was er eertijds sprake van het Jacobserf dat een grote ruimte vormde rond de
Jacobskapel en aan de noordzijde van Het Raem was gelegen. Op dit erf werden
reeds in de zestiende eeuw huisjes gebouwd; in de volksmond werd deze plaats
aangeduid als Jaapjeserf. Tegenwoordig is zowel de naam als het erf verdwenen.
Gouda stelt kennelijk in het openbare leven geen prijs meer op de 'aanwezigheid'
van deze heilige.
-=G+-
(tekening Jaap de Ruiter)
GOUDA
Dat was in 1417 wel anders, want in dat jaar werd in de St. Jan, de prachtige kruis-
baseliek, een kapel gesticht ter ere van St. Jacob. Een feestelijke gebeurtenis van
een kennelijk dermate grote importantie dat er tevens een St. Jacobsmarkt wordt
ingesteld. In de stichtingsbrief staat: 'Ende die Kerckmisse cal men alle jaer op 't
voornoemde autair ende vicarie des sonnendags na Sint Jacobsdag feestelijk sin-
gen. '

Blijkbaar is de Jacobsmarkt opgegaan in de Goudsche kermis want een kritische
courantier vraagt zich in 1953 af of de naam Jacobsmarkt niet weer in ere hersteld
zou moeten worden.
Maar er schijnt nog een teken van Jacobus in Gouda te zijn geweest. Een zekere
Dirc Janszn verkocht ooit aan de Coningsstraat een erf met huis alwaar 'de Jacobs-
capel wordt gebouwd'. Een verklaring hiervoor kan zijn dat na twee felle branden in
de St. Jan (1438 en 1552) Jacobus een veiliger onderkomen kreeg in een eigen
Jacobscapel aan de Coningstraat.
VAN ONZE BUITENLANDSE VRIENDEN
Het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela besteedt in 'De Pelgrim
(28) ' onder andere aandacht aan Sint Christoffel als pelgrimsheilige. Christoffel
is één van de weinige heiligen die zowel in de Oosterse als Westerse kerk populair
is geworden. Tot op zekere hoogte mag hij een concurrent van Sint Jacob worden
genoemd; zij hebben namelijk dezelfde feestdag: 25 juli. Het is vooral in het Alpengebied
dat Christoffel de beschermheilige is geworden van reizigers en pelgrims.
Samen met Sint Jacob beschermde hij bijvoorbeeld een gasthuis langs de Altopascio,
een bekende bergpas in de buurt van Lucca, op de weg naar Rome.
Als pelgrimsheilige moest Christoffel ook concurrentie doorstaan van Sint Julianus,
een andere pelgrimsheilige. Maar hoe het ook zij, op het retabel van het lam Gods
van de gebroeders van Eyck (1432) is de leiding over de groep pelgrims (een oom-
postelapelgrim incluis) toevertrouwd aan Christoffel.
Erg aardig is het hoofdstuk: Rust in Aulnay-deSaintonge in de reeks 'Pelgrims
Onderweg'. Hierin komt het verhaal van Le Jongleur de Notre Dame aan de orde.
De goochelaar die niet kon bidden. Hij wou monnik worden en ging in een klooster.
Maar van bidden werd hij alleen maar treurig; bij hem ging het niet. Tenslotte deed
hij dan maar het enige dat hij goed kon: goochelen. Voor Gods altaar in Gods kerk.
De vrome monniken schreeuwden heiligschennis en wilden hem eruit gooien. Al-
leen de wijze abt begreep hem: dit was de goochelaar z'n manier van bidden.

OP DE CAMINO
Geachte heer Zijp
Bij deze zend ik u nadere informatie omtrent m'n reis naar Santiago de Compostela.
Jammer genoeg ben ik 'gestrand' vlakbij Najera ongeveer 22 km. ten westen van
Logroño.
De voorzienigheid, of het toeval (waar ik echt niet in geloof), samenloop van omstan-
digheden, of de wet van oorzaak en gevolg (Boeddha). Heeft ervoor gezorgd, mijns
inziens dus 'ik zelf': dat ik door een ongeval niet verder kon.
Ik ben aangereden door een auto op de N120, voorbij Logroño op de afslag naar
Najera. Hierdoor had ik een gebroken been. Nadat ik, als eerste buitenlander werd
opgenomen in een 'streekziekenhuis', ben ik terug naar Holland 'gevlogen'. Ik had
geen reisverzekeringen, alleen het aanvullingspakket van het ziekenfonds; alles, zelfs
de fiets, werd kosteloos teruggevlogen naar Holland.
Wel een advies: sta erop dat alles met het zelfde vervoermiddel, waar je mee terug
reist wordt meegenomen, anders lopen de zaken mis. In eerste instantie wilde men
m'n fiets niet meenemen, maar toen ik zei dat ik dan niet mee met de ambulance en
het vliegtuig ging, werd het een en ander toch geregeld,
Met fiets op de Camino - (foto Frans f Sas)

De M120 is, vind ik, voor fietsers op dit moment erg gevaarlijk, buiten Logroño word
je over rotondes gestuurd en er zijn weinig mogelijkheden voor een alternatieve
route. In verband met het komende 'heilige jaar' slaat de asfaltering toe en hierdoor
wordt aan dit heilige jaar de dimensie van 'heilige koe' toegevoegd. Voor mij is dit
echter geen reden om de tocht niet af te maken.
Ik- hoop dit jaar wederom vanuit Nieuwegein de sprong te wagen; wel echter met
een andere 'instelling', voor mij meer oplettendheid en minder gehaast door hetgeen
ik zonodig per dag moet afleggen en volbrengen. Want 'rust' - rust en nog eens
rust dat is mijn ervaring gedurende de maanden dat ik niet mobiel was.
'Santiago' de weg erheen heeft mij iets totaal anders gebracht dan hetgeen ik ver-
wacht had. Ik heb hieruit geleerd nu niets te verwachten; gewoon weer gaan en zien
hoe het loopt en nog meer te aanvaarden wat me overkomt. Tijd te nemen voor
aangeboden ölee of een glas wijn, of een slaapplaats en deze niet te weigeren om-
dat ik toevallig dit wel kan betalen in een hotel.
Met groeten
SCHELPJES
Frans f Sas
Foto - impressie van Ruud Conens
In tien foto's geeft Ruud Conens een beeld van de rijke
historie van de schitterende weg naar Santiago de Com-
postela. Deze tentoonstelling is tijdens de openingsuren te
zien in de volgende openbare bibliotheken:
Aalsmeer-centrale gedurende de maand mei, Edam in juni,
Enkhuizen in juli, Venhuizen in augustus, Stede Broec in
september.
Refugio te Astorga
In tegenstelling tot eerdere berichten kunnen wij a.s. pel-
grims.melden dat de refugio te Astorga in het Colegio:
Santa Maria de la lglesia (de voormalige 'Hollandse Broe-
ders') ook in 1992 open zal zijn. Evenals vorig jaar wordt
het beheer in de maanden juli en augustus door Nederlan-
ders waargenomen, maar ook buiten deze periode zijn de
pelgrims er welkom.

WAAROM SHELL DE JAKOBSSCHELP DRAAGT
De schelp die al vele eeuwen het symbool is van de pelgrimages naar de H. Jaco-
bus draagt zelfs zijn naam: Jakobsschelp of Coquille St. Jacques. Maar deze
schelp, officieel Pecten Maximus geheten, is ook het embleem en handelsmerk van
een grote oliemaatschappij: KoninklijkeIShell. En menigeen wil weten waarom is er
verband tussen Jakobus en olie, of tussen olie en schelpen, of heette de eerste
directeur Jacques?
Voor de juiste verklaring moeten we teruggaan naar de dertiger jaren van de ne-
gentiende eeuw toen Marcus Samuel vanuit Londen handel dreef met het Verre
Oosten, onder andere in sierschelpen die in het Victoriaanse Engeland voor veel
decortieve doeleinden werden gebruikt. Later wordt het bedrijf door zijn zonen Mar-
cus en Samuel overgenomen. De handel en het vervoer van schelpen, rijst en sui-
ker en thee wordt uitgebreid met kolen en daarna ook met olie.
In 1897 wordt een firma opgericht die de oliebelangen van M. Samuel and Compa-
ny overneemt. De nieuwe firma wordt 'Shdl' Transport and Trading Company ge-
doopt. Marcus jr. en zijn broer kiezen een schelp (Engels: shell) als naam en em-
bleem, zonder twijfel geïnspireerd door de sierschelpen die reeds door hun vader
werden verhandeld. De schelp die door de gebroeders Samuel als embleem werd
gekozen was in eerste instantie niet de Jakobsschelp, maar een schelp van onbe
paald uiterlijk. In 1904 wordt de Pecten Maximus het handelsmerk, waarschijnlijk
vanwege de harmonische en symmetrische vorm.
Toen in 1907 de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij en 'Shell'
Transport and Trading Company associeerden tot de Koninklijke/Shell Groep, hield
deze alliantie het Shell-embleem aan. De schelp is sindsdien nog enige malen ge-
moderniseerd en gestileerd tot het embleem dat tegenwoordig wijd en zijd bekend
is.
Sinds de vroegste tijden werd de schelp bij vele zaken en gelegenheden afgebeeld,
maar op het moment dat de schelp als naam en embleem van deze oliemaatschap-
pij werd gekozen was dat gebruik sterk teruggelopen. Shell staat er zich dan ook
op voor het tijdloze symbool een nieuw leven en een nieuwe betekenis te hebben
gegeven. Maar feit blijft dat Jakobus-pelgrims al vele eeuwen eerder 'hun' schelp
droegen.
Wim Bettonvil
Geraadpleegde literatuur:
The Scallop - studies of a shell and its influences on humankind, The 'Shell'
Transport and Trading Company Limited, London 1957.
The Petroleum Handboek, Shell International Petroleum Company Limited, Lon-
don 1966.
C] Koninklijke Olie: de eerste honderd jaar 1890-1990, Shell Internationale Petro-
leum Maatschappij BV, 's Gravenhage 1990.

VERSLAG LEDENVERGADERING
Den Bosch op 28 maalt 1992
Onder winterse omstandigheden - het sneeuwde en hagelde - begaven ongeveer
200 leden zich naar het St. Janslyceum in Den Bosch waar de koffie met de be-
faamde Bosschebol reeds klaarstond.
Na de berichten van verhindering deelde de voorzitter de vergadering mede dat de
heer Andrés Mujoz - organisator van de looptocht Roncevalles-Astorga - overleden
is. Dit bericht werd ontvangen door de heer en mevrouw Ackermans die tevens het
nieuwe adres voor eventuele belangstellenden doorgaven.
Dat ons Genootschap nog steeds groeiende is bleek uit de mededeling dat het
ledental op dit moment 772 bedraagt. In het kader van de spreiding van de leden-
vergaderingen over het land werd door de voorzitter een oproep gedaan voor de
organisatie van de najaarsvergadering op 7 november a.s. in het oosten van het
land. Spontaan meldden zich een aantal leden die bereid zijn om de najaarsverga-
dering in de stad Deventer te organiseren.
Met een oproep voor versterking van de redaktie van de Jacobsstaf, de mededeling
dat er tijdens de lunchpauze lopers- en fietsersgroepen gevormd zouden worden
en er in de hal een expositie van litho's, gemaakt door de heer Harmsen naar aan-
leiding van zijn tocht naar Santiago te bezichtigen was, besloot de voorzitter zijn
mededelingen. Zonder kommentaar ging de vergadering accoord met het jaarver-
slag van de secretaris. Aan de penningmeester werd de vraag gesteld wat er met
het vermogen gaat gebeuren. Gezien de grootte en groei van het Genootschap is
een zeker weerstandsvermogen noodzakelijk en bovendien heeft het bestuur, juist
vanwege deze groei, besloten over te gaan tot automatisering van de leden- en de
financiële administratie. De apparatuur hiervoor is inmiddels aangeschaft.
Na het voorlezen van het verslag van de kascommissie, bestaande uit de heren H.
Hodes en P Verstraten, werd, onder dankzegging aan beide heren, décharge ver-
leend aan de heer K. v.d. Werff. Als nieuwe kaskommissieleden voor het jaar 1992
meldden zich de heren ten Burg uit Amstelveen en Nijenhuis uit Purmered. Onder
dankzegging aan de heer v.d. Werff, die vanaf het begin het penningmeesterschap
van het Genootschap vervuld heeft en zijn functie nu ter beschikking stelde, werd
door de vergadering de voordracht van het bestuur om de heer v.d. Werff tot erelid
te benoemen onder luid applaus goedgekeurd. Ook de voordracht om de heer
J.A.Ch. Gigengack als nieuw bestuurslid te benoemen werd goedgekeurd.
Tijdens de rondvraag kwamen de volgende onderwerpen aan de orde:
o Het verzenden van een condoléance naar Spanje in verband met het overlijden
van de heer Mujoz.
o Door de heer Peter Jas, redaktie sekretaris, werd een oproep gedaan voor ver-
sterking van de redaktiestaf en om goede artikelen te schijven voor de Jacobsstaf.
Het blad is er voor de leden, maar dient ook dóór de leden geschreven te worden.
o Uit de regio Midden-Nederland werd de vraag gesteld waarom Utrecht hiervan
uitgesloten is. Door de voorzitter werd medegedeeld dat er in Utrecht veel leden
wonen, maar dat het nooit tot een aparte regio Utrecht is gekomen.

o De regio Nijmegen deed het voorstel om in een volgende ledenvergadering het
dia-concert van Conens en van Wiechen te vragen.
o Enkele leden wilden graag weten tot welke regio zij behoorden hetgeen staande
de vergadering werd medegedeeld.
o De heer W. Bonenekamp uit Ulvenhout stelde het bestuur de vraag of er niet
geïnvesteerd kon worden in het onderhoud van de refugio's. Bij monde van de
voorzitter werd het antwoord gegeven dat dit niet tot de taak van het genootschap
behoort, maar iets is voor de leden. Zoals in Engeland waar de leden een behoorlij-
ke som bijeengebracht hebben ten behoeve van dit onderhoud.
o Inzake TV-opnames over Santiago waarbij de voorzitter medewerkin g heeft ver-
leend werd de toezegging gedaan dat hierover mededeling gedaan zal worden in
de Jacobsstaf.
o Vanuit de regio Friesland zullen acht Friezen naar de Evermarusspelen te Rutten
bij Tongeren gaan.
o Op de vraag over het Heilig Jaar 1993 werd een toelichting gegeven door de
voorzitter. leder jaar wanneer de verjaardag van Jacobus (25 juli) op zondag valt is
een heilig jaar waarbij in de nacht van 31 december van het voorafgaand jaar om
middernacht de heilige deur geopend wordt. De koning van Spanje komt dan op 25
juli naar Santiago. Er zijn vele festiviteiten waaronder een enorm vuurwerk, hetgeen
op de octaafdag herhaald wordt. Voor volgend jaar is alles al volgeboekt aan over-
nachtingsruimte.
o Ook in verband met het komend heilig jaar wordt door het bestuur in samenwer-
king met één van onze leden onderzocht of er een mogelijkheid is om het dagboek
van zijn reis naar Santiago als facsimile-uitgave te laten verschijnen. Door de verga-
dering werden de suggesties gedaan om culturele sponsoring door de EEG of het
Prins Bernhardfonds te onderzoeken.
o Gewezen werd op de wandelmarkt in Marcanti te Amsterdam op 12 april as..
o De vraag wordt gesteld of er geen kontakten gelegd konden worden tussen de
leden die dia's vertonen. Dit is iets voor de regio's.
o Op de vraag over een gezamenlijke aktiviteit in het heilig jaar werd door de voor-
zitter de toezegging gedaan dat hierover in de Jacobsstaf mededelingen volgen.
Met een kleine overschrijding van het tijdschema werd vervolgens de vergadering
gesloten en kon ieder zich naar de diverse lokaties begeven om de maaltijd te
nuttigen en ervaringen uit te wisselen. De aangekondigde lezing door mevrouw
Madou over 'Europa 1492-1992' was zoals altijd zeer boeiend en van hoogstaand
niveau, hetgeen ook bleek uit het applaus aan het einde.
Het sluitstuk van de bijeenkomst - de pelgrimsparade - dreigde een anti-climax te
worden, maar door deskundig ingrijpen van de voorzitter werd het toch een einde
zoals wij dat al jaren kennen:
I< Een emotionele getuigenis van mensen die naar Jacobus in
Santiago de Compostela zijn geweest. ))
J.A.Ch. Gigengack

KENNISMAKING MET DE NIEUWE PENNINGMEESTER
Om nu niet te beginnen met een bekend N-programma zal ik beginnen met mijn
personalia op te noemen.
J.A.Ch. Gigengack, Roepnaam: Hans, Opaal 15, 1703 CA Heerhugowaard.
Geboren: 14 juni 1928 te Haarlem. ZP 02207-41 976
Hoe ik in kontakt met het Genootschap ben gekomen? Door de schooltelevisie. In
1980 was er een uitzending over Santiago. Omdat mijn vrouw en ik in 1982 begon-
nen zijn met het idee met het maken van lange fietstochten, kwam een paar jaar
later het idee bij ons op om naar Spanje te gaan fietsen. Toen herinnerden wij ons
het televisie-programma en gingen op zoek naar informatie hierover. Wij kwamen
terecht bij de KRO en konden op die wijze in het bezit komen van de complete
schooltelevisie-uitzending.
Van het één kwam het ander; maar de uiteindelijke doorslag gaf het boek van Hans
Annink waarin hij verslag doet van zijn heen- en terugreis te voet naar Santiago. Het
plan groeide en na een mislukte poging in 1988 zij wij in 1989 per fiets naar Santi-
ago de Compostela gegaan. Ons uiteindelijke plan is om eens per fiets heen en
terug naar Santiago te gaan, maar dat is nog maar een idee en moet nog groeien
en uitgewerkt worden.
Mochten er mensen zijn die informatie willen dan kunnen zij altijd bellen en wij
zullen dan proberen antwoord te geven op hun vragen. Als penningmeester wil ik
de 126 leden die nog niet betaald hebben oproepen om dit vóór 1 mei te doen
teneinde mij extra werk te besparen.
Met vriendelijke groeten,
BESTUUR VAN HET GENOOTSCHAP
De heer K. Dircksens
Mevrouw M. Madou
De heer F. Claessen
De heer J. Gigengack
De heer N. Zijp
Mevrouw K. v/d Berg
De heer A. Ederveen
Mevrouw E. van Helmond-van Berkel
Mevrouw A. van Wiechen
uw nieuwe penningmeester
voorzitter
vice-voorzitter
secretariaat internationaal
penningmeester en overig secratariaat
ledenadministratie en ledenservice
bestuurslid
bestuurslid
bestuurslid
bestuurslid

PELGRIMSPARADE
Het was moeilijk voor degenen die het afgelopen jaar hun 'compostolana' hadden
behaald de 'penitentie' van het spreken na Mireille Madou te overwinnen.
Nadat één van onze leden onder woorden had gebracht dat de 'pelgrimsparade'
niet op de voorjaarsvergadering van ons Genootschap mocht ontbreken, kwam het
eerste persoonlijke verhaal waarna de rest vanzelf volgde.
0 Bedankt,
28 maart bezocht ik voor de eerste keer de jaarvergadering in Den Bosch. Ik heb
daar geweldige ervaringen opgedaan, gesprekken gevoerd, verbaasd gekeken en
praktische tips gehoord; maar vooral genoten van dat laatste uur, waarin zes pel-
grims vertelden over hun ervaringen.
Ik was onder de indruk van die ervaringen en hun lef om ons in die ervaringen en
gevoelens te laten delen. Ik heb deze mensen niet bedankt en wil dit graag bij deze
doen. Voor mij is door jullie verhalen en het liedje me duidelijk geworden wat de
meerwaarde en de nawerking van zo'n pelgrimage is. In de trein naar huis dacht ik:
Door de ontmoetingen en de verhalen is mijn tocht de 28e gestart.
Bedankt daarvoor.
Op de Monte del Cozo
Teu n v/d Bosch .
Heel vaak hoor je pelgrims naar Santiago de Compostela vertellen, dat hun aan-
komst in de stad van St. Jacobus nou niet het grandioze hoogtepunt van de tocht
werd. Eerlijk gezegd viel het tegen. Ze hadden een ander verwachtingspatroon.
Ook mij verging het zo; de gespannen verwachtingen vielen de eerste uren in Santi-
ago in het niets. Zelfs na een eenvoudige avondvierdaagse word je min of meer
triomfantelijk binnengehaald. Maar in Santiago wordt niet op je gewacht en na de
pelgrimsmis moet je alleen afkicken.
Heel anders verging het mij echter de dagen ervóór; de laatste dagen van m'n al
tien weken durende pelgrimstocht. Misschien omdat ik hier geen verwachtingen van
had, was ik toen heel direkt verbonden met m'n emoties. Ik was vaak heel diep
ontroerd, waarbij de tranen over m'n wangen vloeiden. Er was blijdschap over het
aanstaande weerzien met m'n man en kinderen. Een verlangen dat ik heel lang niet
toegelaten had, maar dat groter werd naarmate ik het eindpunt naderde.
Er was opluchting; een fysieke wel te verstaan. Nog een paar dagen en dan gaat
de rugzak, (die mijn zo'n geweldige dienst had bewezen) voorlopig in de hoek!
Trots was ik! Maar bovenal was er grote dankbaarheid! Wat was alles goed ge-
gaan! Wat voelde ik me gezond en sterk! In deze dagen was ik echt ten diepste
ontroerd. Deze ontroering was zo groot, dat het wel weken duurde, eer ik ons wel-
komstlied, gemaakt om het op de weg naar de Monte del Gozo te zingen, in plaats
van het traditionele Te Deum, zonder tranen kon zingen. De ironie wil dat we (mijn
tochtgenoot Jacques en ik) het lied ter plekke niet gezongen hebben, in de dichte
mist zagen we niet dat we op de Monte del Gozo waren.

Monte del Cozo (foto Herman Gresnigt)
We zijn er bijna
Wijze: 'Die Gedanke sind frei'
Wij gingen op weg;
De weg van St. Jacob!
Wij volgden het spoor
en liepen maar door.
Wat eeuwen geleden
de pelgrims al deden!
We zijn er bijna!
Santiago! Hoera!
De weg was vaak zwaar;
De paden soms moeilijk.
Maar één ding is waar:
I k voelde me rij k!
't Was krijgen en geven
en de weg van m'n leven
Die gaat nu weer door!
Graag in hetzelfde spoor!!
Aad Paauw-Wilms Floed

UIT DE REGIO'S
O REGIO AMSTERDAM
Contactpersoon: Janna Baaijens, Geerdinkhof 31, 1 103 PP Amsterdam,
W 020-69961 73
Voor de eerste bijeenkomst van onze regio staat op vrijdag 18 september om 20.00
uur mijn huis open. Iedereen in Amsterdam wordt hiervoor uitgenodigd.
De avond heeft twee onderwerpen: 1. Sint Jacob in Amsterdam en 2. peiling van de
behoefte om in kleinere kring informatie uit te wisselen met het opzetten van geza-
menlij ke activiteiten.
Als u deze avond niet aanwezig kunt zijn, maar wel deel zou willen nemen aan
komende activiteiten wilt u dat dan aan mij doorgeven.
Janna Baaijens
O REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET Y
Contactpersoon: Mieneke Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn,
e 02290-1 52 1 0
Op 10 oktober willen we een regiobijeenkomst houden; misschien kan dat vast in
de agenda genoteerd worden. Meer informatie in de volgende Jacobsstaf. De leden
in de regio ontvangen nog een persoonlijke uitnodiging.
O REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND
Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 15, 221 5 GE Voorhout,
e 025223 1 147
Op 7 maart j.1. kwamen de leden bijeen in de regio bollenstreek - rijnland. Het was
een vruchtbare gedachte de ochtend te vullen met het voorstellen van de nieuwe
leden of leden die niet altijd onze bijeenkomst bezoeken.
Het was daarom vreugdevol te vernemen hoe onze nieuwelingen zich presenteer-
den en wat hun verwachtingen zijn omtrent de toekomstplannen voor ons aller
einddoel Santiago de Compostela.
Na de lunch kwam Marien van Leeuwen die met haar lezing ons weer het een en
ander liet passeren, wat de meeste van ons wel wisten, maar de manier waarop
Marien het een en ander weer liet leven noopt ons zeker haar nogmaals voor onze
regio te vragen. Zelfs al ontbraken de lichtbeelden toch slaagde Marien erin zonder
deze beelden de presentatie duidelijk voor te stellen.
Het was dan ook snel half vier toen we weer huiswaarts keerden.
Corn. G. van Tongeren
O REGIO DEN HAAG
Contactpersoon: Geertrui van Traa, Elia Kazanstrook 104, 2726 VG Zoetermeer,
e 079-425344 en
Janneke Kootte-v/d Heuvel, Parkweg 137, 2771 AH Voorburg.

O REGIO MIDDEN NEDERLAND
Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576,
3607 DG Maarsenbroek,
e 03465-691 33
O REGIO BREDA
Contactpersoon: A. Claessen, Raaimoeren 31, 4824 KA Breda.
O REGIO TILBURG
Contactpersoon: E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, 'Leyenhorst',
Gemullenhoekenweg 14C, 5062 CD Oisterwijk,
e 02442-1 6582
O REGIO 's HERTOGENBOSCH - OSS
Contactpersoon: Vera Stassen-Susa, Doornakkerlaan 14, 5282 PS Boxtel,
e 041 16-72793
Zondag, 5 april 1992 - vijf en twintig leden en enkele introducés waren aanwezig
op onze tweede bijeenkomst van dit jaar. In verband met de verjaardag van Anne
marie Roebert, tot eind februari contactpersoon van onze regio en nu in haar eentje
op pelgrimstocht naar Santiago, konden wij het niet nalaten met z'n allen het lang
zal ze leven aan te heff en.
Daarna kreeg dhr. W.E. van Vught uit Ede gelegenheid om in woord en beeld iets
te vertellen over zijn voettocht naar Santiago de Compostela. En wat hebben we
genoten: van een St. Jacob, die geen Jacob was, Marie Louise en haar zoek ge-
raakt stempel en stempelkussen, meer blaffende dan bijtende honden alsmede de
onmisbare engelen van de weg enz.. Hij wist ons te boeien door zijn rake typerin-
gen en de talrijke ontmoetingen onderweg. In kleurrijke beelden en woorden ston-
den ze 'in levende lijve' voor ons.
De pelgrim: van Vught maakte ons ook deelgenoot van de emoties die hem over-
manden toen hij de Pórtico de la Gloria aanschouwde, het gevoel van blijdschap en
geluk het gehaald te hebben, maar ook de weemoed van 'nu is het over'. Dit alles
bracht hij zonder pretenties maar zo inspirerend dat menigeen met 'Santiago -
kriebels' naar huis is gegaan
J. Stassen
O REGIO LIMBURG
Contactpersoon: Chr. Janssen, Eurenderweg 107, 6417 PA Heerlen,
e 045419406

O REGIO NIJMEGEN - ARNHEM
Contactpersoon: Ruud Harmsen, Vizier 5, 6641 HJ Beuningen,
e 08897-71 183
Bijeenkomst op 14 maart 1992 - op de schriftelijke convocatie had bijna de helft
gereageerd. Het gezelschap bestond derhalve uit 18 leden, die weer en wind trot-
seerden om Elst te bereiken. Na een korte kennismaking met koffie vertrok deze
groep naar de Hervormde en Gereformeerde kerk. De koster, de heer van de Horst,
een man die in lief en leed betrokken is geweest bij deze kerk, gaf een boeiende
uiteenzetting over de ontstaansgeschiedenis van deze plek en de gebouwen.
Bij archeologisch werk, mogelijk omdat het gebouw aan het eind van wereldoorlog
II tot ruÏne was geschoten, kwamen restanten te voorschijn van twee romeinse tem-
pels, alsmede van een vroeg romaans kerkje. Eén van de takken van de Rijn liep
langs een zandheuvel in het verder lage en regelmatig overstroomde land. Op deze
heuvel bouwden de Romeinen met steen aangevoerd uit Duitsland, een tempel.
Deze werd verwoest, waarop een nieuwe en grotere werd gebouwd.
Rond 690 kwamen vanuit Ierland Willibrordus en Werenfridus naar de 'Lage Lan-
den'. De laatste vestigde zich in Elst om de Betuwe te kerstenen. Waarschijnlijk met
de resten van de romeinse tempels werd op dezelfde plaats een romaans kerkje
neergezet. De huidige kerk dateert uit de 15e eeuw met (opmerkelijk) maar één
zij beuk.
Vondsten van de opgravingen werden getoond en er werd een bezoek gebracht
aan de ruimte onder het koor waar de resten van de muren en de romeinse tempel-
vloer zichtbaar zijn.
Hierna maakten we een wandeling naar het op zes kilometer gelegen dorpje Val-
burg, waar de twee Jacobuskerkjes werden bekeken. De oudste, de Hervormde
Kerk, een romaans kerkje met in het interieur muurschilderingen - waaronder een
afbeelding van Jacobus met staf en schelp en hoed. De andere is de huidige
Rooms-Katholieke parochiekerk, daterend uit 1886, met een (gipsen)beeld en een
glasraam van Jacobus.
Aan de reacties afgemeten is dit een geslaagde middag geweest waarin naast het
actieve gedeelte de contacten onderling werden verstevigd.
Ruud Harmsen.
De volgende bijeenkomst is gepland op zaterdag 26 september. In verband met
mijn reis naar Santiago is daarvoor nog niets georganiseerd. Wilt u voor nadere
inlichtingen contact met mij opnemen na midden september. Noteert u de bijeen-
komst reeds in uw agenda.
O REGIO OOST NEDERLAND
Contactpersoon: A. van Gessel, Enschedesestraat 116, 7551 ES Hengelo,
e 074-91 7879
Op vrijdag 27 maart kwam een twintigtal Jacobsleden uit de oostelijke regio bij
elkaar in Hengelo(0). Het onderwerp was 'Muziek rond de Camino'.
Paul Schaepman, die de avond verzorgde, heeft een aantal jaren in Spanje ge-
woond en weet veel van de pelgrimage naar Santiago de Compostela. Met name
heeft hij zich verdiept in de muziek, die in de loop der eeuwen in heel Europa hier-

over is ontstaan. De boeiende inleiding werd verlevendigd door het laten horen van
muziekfragmenten en met prachtige foto's van de 'Camino'. Het was een erg ge-
slaagde avond. Waarvoor nogmaals dank aan Paul Schaepman.
Vrijwel aan de vooravond van zgn vertrek naar Santiago was in ons gezelschap ook
de Hengeloër Gerard Boerrigter (63). Hij is inmiddels (maandag 6 april) de yoet-
tocht begonnen en hoopt daar eind juli aan te komen. Ook vanaf deze plaats wen-
sen wij hem nogmaals een zeer goede reis en een behouden aankomst en thuis-
komst.
Het thema van de volgende bijeenkomst in het oosten is daarmee ook alweer be-
kend. Namelijk het verslag van een naar wij hopen geslaagde tocht.
De datum is op vrijdag 30 oktober.
0 REGIO FRIESLAND
Contactpersoon: CPJ. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden.
Ton van Gessel
Het was weer goed om elkaar, tijdens de achtste bijeenkomst van de regio Fries-
land van ons Genootschap, in een vertrouwde sfeer te ontmoeten. Er is weer heel
wat besproken en verteld. Pastor Jan van der Wal heeft ons verteld van de H. Ever-
marus en zijn zeven friese pelgrims. Deze waren op de terugreis van hun tocht naar
Santiago de Compostela en werden in Rutten (België) door Haco en zijn trawanten
vermoord. Dit verhaal werd door Jan met prachtige dia's begeleid. Want ...... in
Rutten wordt dit trieste gebeuren ieder jaar, op 1 mei, feestelijk herdacht!
Nu gaan wij met onze regio op 30 april naar Tongeren, waar we om 4 uur bij hotel
'De La Gare' bij elkaar komen, om vandaar als hedendaagse pelgrims de 4 kilome-
ter naar Rutten te lopen. Op 1 mei hopen we dan het feest met de bevolking mee
te vieren, in het volste vertrouwen weer heelhuids thuis te komen. Jan van der Wal
heeft ons beloofd nog een berichtje te sturen over het hoe en waarom van deze
reis.
In het najaai; 4 oktober, komen we voor de negende keer bij elkaai: Afgesproken is
elkaar omstreeks 1 uur bij café "'t Hoekje" in Nijbeets te ontmoeten en vandaar met
elkaar een stuk van de oude pelgrimsweg te lopen. Jan van der Wal ontvangt ons
daarna in Balk en Riet van de Pavert zorgt voor de maaltijd.
Om middernacht namen we afscheid van elkaar.
Riet van de Pavert
O REGIO GRONINGEN
Contactpersoon: Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen,
050-255 144

JACOBUS - BOEKEN
Er schijnen bij verschillende uitgevers in Nederland forse stapels aanwezig te zijn
van aangeboden dagboeken die betrekking hebben op een (pelgrims)tocht naar
Santiago de Compostela. De reden dat niettemin weinig dagboeken worden uitge-
geven, schijnt onder andere gelegen te zijn in het ego-documentaire karakter ervan.
Of zoals een uitgever eens zei: Die manuscripten gaan meer over huishoudelijke
beslommeringen tijdens zo'n tocht dan over Sint Jacobus.
In die categorie moeten helaas voor een groot deel ook de boekwerkjes Lopend
naar Santiago de Compostela van Henk Rijntjes en Pelgrims over Asfalt van Mien en
Fred Moussalt worden gerangschikt.
Lopend naar Santiago de Compostela / Henk Rijntjes. Den Haag 1992, eigen be-
heer. 112 pg.; geill.. Prijs f 17,50. Bestellen door storting op girorekening 17145
van H.A.W. Rijntjes, Goudsbloemlaan 128, 2565 CW Den Haag.
Henk Rijntjes is een lustige babbelaar die de lezer en lezeres deelgenoot maakt van
het feit dat om zeven uur het wekkertje afloopt, de soep uit een pakje wordt ge-
maakt met warm water uit de kraan op de wastafel en dat reisgezel Toon een dutje
doet. Uitgebreid wordt vervolgens toegelicht hoe elke stempel in het pelgrimspas-
poort tot stand komt en hoe Femie vaak net niet thuis is als Henk haar wil bellen.
Een aardige tip van Henk is om zachte klompzooltjes mee op reis te nemen, licht
van gewicht en verademend schoeisel na een zware tocht. De beschrijving van de
botafumeiro die ook de door hem meegebrachte wierook door de kerk laat walmen,
is één van de eerste momenten in het dagboek dat Sint Jacobus dichter tot de
reizigers is genaderd. Maar dan is het boekje bijna uit.
Pelgrims over Asfalt / Mien en Fred Moussalt, Tilburg 1992, eigen beheer. 1 52 pg.;
geill.. Prijs f 12,50. Besteladres: EMoussalt, Redemtoristenstraat 217, 5024 DN
Tilburg.
Mien en Fred Moussalt hebben ook erg veel genoteerd over geurende koffie, stokbrood
met smeerkaas en de onvermijdelijke yoghurt. Zinnen als '...ik twee chefarientjes
en Mien een finimal' vertragen in hoge mate hun relaas. En dat is jammer
want tussen deze loze ditjes en datjes door hebben de Moussalts wel degelijk veel
te vertellen.
De 'toeristische' informatie doet plezierig aan, is niet obligaat en getuigt van veel
sfeer. Ook de persoonlijke impressies getuigen van verdieping zoals de beschrijving
van het kerkje langs de route: Chartres - Chateaudun. ...' De hele kerk is beschilderd
met taferelen over de dood, dansende skeletten in spookachtige gewaden met
de zeis in de hand. Een enorme dans macabre rondom je heen, op alle muren van
het kerkje. Zou de franse componist SaintSaëns hier de inspiratie hebben opge-
daan voor De dans van de dood?'
'
Ronduit prachtig is hun beider visioen in de kerk van St. Hilaire te Melle (tussen
Lezay en St. Jean d'Angely). Zij beleven daar een intens oprecht wonder en alleen
al vanwege die ervaring wordt iedereen aangeraden hun boekje: Pelgrim over
Asfalt te kopen.
CH

IN - DRUK
Diepe indruk heefi Astorga op de meeste pelgrimvaarders niet gemaakt. Geen emo-
ties of diepe gevoelens. Komt dat omdat Astorga eigenlijk geen etappeplaats is?
Wel reacties! Veel reacties zelfs, zodat dit bezoek een alleszins interessante gebeur-
tenis is geworden.
Astorga kan benaderd worden via Orbigo. Het is goed toeven bij de achttien bogige
brug die 'Paso Konkroso' wordt genoemd. Waarschijnlijke betekenis: de smadelijke,
de eerloze omdat in het jaar 1434 Spaanse roofridders de brug vol pelgrims schij-
nen te hebben aangevallen. Dat vertelt Frans Baas die onderweg verkoeling zocht
in een lemen wijngrot (cave) alvorens bovenop een heuveltop en in aanwezigheid
van El Crusero de San Justo te genieten van het prachtige uitzicht dat het dal rond-
om Astorga hem bood.
In de middeleeuwen bevatte het stadje tientallen hospitalen en gastenhuizen voor
pelgrims. Schoenmakers waren de belangrijkste personages. Het schijnt een ere-
zaak te zijn geweest om voor 'arme drommels' de schoenen voor niets te lappen.
Wie te voet over de camino Astorga binnengaat mist het gezicht op de kathedraal
en het Gaudi-paleis. Voor dat uitzicht moet de autoweg (N120) worden genomen,
tippen Anneke en Wim Bettonvil ons. Hun herinnering aan Astorga waar zij vier
wekenlang de beheerders van de refugio zijn geweest, haalt de stad heel dichtbij.
'Bijna dagelijks boodschappen doen bij Masy Mas, koffiedrinken in Bar Correros,
bezoekjes aan de kathedraal, opnieuw een rondgang door Palacio Gaudi' ... Over
hun refugio schrijft mevrouw J. den Duik ons dat zij het niet makkelijk kon vinden.
'De muur geleidt je het stadje in, je kunt er niet om heen ... Waar het refugio dan
weer boven, dan weer beneden, dan weer daar moest zijn'.
De kathedraal roept bij toeschouwers en beschouwers gemengde gevoelens op.
Jessy Bruusmann: 'Velen vinden de kathedraal van buiten, vanaf de westkant ge-
zien, teleurstellend; bij nader inzien wel curieus. Maar loop eens met me mee. We
gaan de straat tegenover haar in en bekijken haar vanaf een afstand, zoals ze daar
verstild staat in de namiddagzon.' Jessy herinnert ons ook aan de afbeelding op de
kerk waarvan Cees Nooteboom zegt: 'Zo dicht al bij Santiago en nu pas zien we de
zending van Jacobus door Christus gevisualiseerd.' En dan is er nog die mannenfi-
guur in eigenaardige kledij op de kerk boven de absis. Wie is die man, vroeg zij
Mireille Madou. Het is een maragato. De maragatos vormden een oud volk van
onbekende oorsprong. Zij vestigden zich langs 'de oude Jacobsweg tussen Astorga
en Foncebadôn. Het waren 'andere' spanjaarden, met eigen zeden en gewoontes;
hun oorsprong is onbekend. Zijn het afstammelingen van de berbers (mauritano,
maurigothos), joden, kelten of Asturiërs? Lang waren zij de vrachtvervoerders op de
grote handelswegen waarbij Astorga het kruispunt was.
Over de interieurs van kathedraal en bisschoppelijk paleis (Gaudi) wordt heel ver-
schillend gedacht. Waar Jac. A. van Hooren spreekt over 'het jeugdwerk van Gaudi,
bedoeld als aartsbisschoppelijk paleis maar nu een museum, volgestouwd met
mooie en lelijke Jacobussen, Madonna's, Rochussen en wat dies meer zij.' Spreekt
Jessy Bruusmann over een soort spookachtig kasteel dat facineert; afstoot en aan-
trekt. 'Alleen al de werking van het licht van de namiddagzon door Gaudi's ramen.

En dan de Madonna's met kind; hun gezichten vormen herhaaldelijk als het ware
één gezicht. Ze ontroeren echt.'
Ook Mieke en Kees Verhage spreken over 'de mooiste beelden van Sint Jacob',
terwijl ze tegelijkertijd vragen of iemand bekend is met een nieuw uitgekomen Ame-
rikaans boek (1992 - 400 jaar na 1492) over Santiago in de Oude en Nieuwe We
reld. Ook de binnenkant van de kathedraal vindt in de ogen van - van Hooren geen
genade. 'Afschuwelijk bombastische altaren' oordeelt hij. 'maar de kerk als geheel
mooi van ruimte' voegt hij eraan toe. Jac. van Hooren besluit zijn betoog echter met
het diepe inzicht van de ware reiziger: Hoeveel oordelen zullen we weer moeten
wijzigen tijdens onze volgende (sic) tocht?!
(foto Ruud Conens)
Dit is niet zo maar een prijsvraag
Dit moet een Santiagoganger bekend voorkomen. Wij willen niet alleen van u we-
ten waar deze foto gemaakt is en wat het voorstelt. Maar ook welke indrukken,
herrinneringen en emoties deze afbeelding bij u oproept. Uw reacties worden dan
in het volgende nummer van DE JACOBSSTAF vermeld.
Onder de inzenders verloten we dit keer een foto van 12 x 47 cm. gemaakt van een
meer dan manshoog beeld van Jacobus de Meerdere.
Graag ontvangen wij uw reacties op het redactie-adres:
Peter Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn

LANGS DE WEG
Daar 9&d alweer aen stukje I
beweyvvijze~iy.
(tekening N. Steen-Bommezij)

Vermeld in deze agenda worden de volgende aktiviteiten: (dia)lezingen, film-,mu-
ziek-uitvoerringen, tentoonstellingen e.d. die door anderen georganiseerd worden
en die 'iets' met de pelgrimage naar Santiago de Compostela te maken hebben,
(regio)-bijeenkomsten van het Genootschap etc. Vergissingen en wijzigingen zijn
altijd mogelijk, controleer daarom de gegevens voor u op pad gaat via het genoem-
de adres/telefoonnummer.
14 mei
26 mei
27 mei
18 juni
12-28 juli
16 juli
18 september
26 september
4 oktober
10 oktober
30 oktober
31 december
Dialezing de eeuwenoude pelgrim naar Santiago de ComposWa
van Conens en Van Wiegen in de openbare bibliotheek te Heerhu-
gowaard. Aanvang 19.30 uur.
In 'Het Hanzestad' te Kampen dialezing zie 14 mei. Aanvang 20.00
uu K
In de openbare bibliotheek te Purmerend dialezing zie 14 mei.
Aanvang 10.15 uur.
In de openbare bibliotheek te Edam dialezing zie 14 mei. Aanvang
20.00 uur.
Culture busreis naar Santiage de Compostela verzorgd door Frans
Waltmans, inlichtingen e 045-71 1 529.
Vanaf 16 juli organiseert de Jacobusvereniging van Navarra een
internationale looptocht van Roncesvalles naar Astoraga (487 km).
De laatste etappe Astorga - Santiago de Compostela zal in 1993
worden gelopen. Inlichtingen: Amigos del Camino de Santiago en
Navarra, C/Ansoleaga 14-3", 31 001 Pamplona (Navarra) Spanje.
Regiobijeenkomst Amsterdam
Regiobijeenkomst Nijmegen-Arnhem.
Regiobijeenkomst Friesland.
Regiobijeenkomst Noord-Holland boven het IJ.
Regiobijeenkomst Oost-Nederland.
Begin Año Santo in Santiago de Compostela; opening: Puerta
Santa.

JACOBUS-VERENIGINGEN IN EUROPA
NEDERLAND
Nederlands Genootschap van Sint-Jacobus
secretariaat: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda
en Nico Zijp, Marsdiepstraat 512, 1784 AZ Den Helder
BELGIë
Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela
secretariaat: Sint-Andriesabdij Zevenkerken,
B-8200 Brugge 2
Association des Amis de St. Jacques de Compostelle
secretariaat: Rue de Marbais, 7, B-6320 Villers la Ville
DUITSLAND
Deutsche St. Jakobus-Gesellschaft e.v.
secretariaat: WilhelmstraPe 50-52, D-5 100 Aachen
FRANKRIJK
.
Société des Amis de Saint Jacques de Compostelle
secretariaat: 4 square du Pont de Sèvres,
F-92 100 Boulogne sur Seine
SPANJE
Asociaciones españolas de Amigos del Camino de Santiago
(veel regionale onderafdelingen)
secretariaat: Apartado de Correos 60,
E-26260 Santo Domingo de la Calzada
ENGELAND
Confraternity of St. James
secretariaat: 46 Dolben Street, GB-SE1 OUQ London
Bredereth Sen Jago
The Cornish society of St. James of Compostel
ZWITSERLAND '
Les Amis du Chemin de Saint Jacques
secretariaat: Isabelle Pillet, Rue des Pâquis 8, SWSSE -
CH- 120 1 Genève
ITALIë
Centro Italiano di Studi Compostellani
secretariaat: Via del Verzaro 49, 1-06100 Perugia

DERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT-JACOB
Redactieadres: Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn