1 2 3 4 5 - FANC

9 maart 2012
Ravensteinstraat, 36
1000 Brussel
FUKUSHIMA
één jaar later
htp:/www.fanc.fgov.be
meldpunt@fanc.fgov.be

INHOUDSTAFEL
Inleiding ....................................................................................................................... 2
I. Terugblik op het ongeval in de kerncentrale van Fukushima Daiichi ....................... 3
1. Ontketening in twee tijden ............................................................................................. 5
2. Instabiliteit en evacuatie ................................................................................................. 6
3. Eerste stappen naar het herstel van de elektriciteitsvoorziening ..................................... 8
4. Evolutie van de situatie op korte termijn ......................................................................... 9
5. Post-crisisbeheer .......................................................................................................... 9
6. Indeling van het ongeval op de INES-schaal ................................................................ 11
II. Impact en reacties van het FANC ingevolge het ongeval ..................................... 12
1. Coördinatie van de communicatie ............................................................................... 12
2. Opvolging van de radioactieve wolk en het radiologisch toezicht ................................. 14
3. Aanbevelingen m.b.t. de invoer ................................................................................... 14
4. Belgische burgers afkomstig uit Japan ........................................................................ 16
5. Europese beleidsbeslissing : stresstests in onze kerninstallaties .................................. 17
III. Lessen die op wereldniveau uit de ramp kunnen worden getrokken .................... 21
1 / 22

Inleiding
Dit dossier schetst, enerzijds, het chronologisch verloop van de gebeurtenissen en incidenten
die zich in Fukushima vanaf 11 maart 2011 hebben voorgedaan en, anderzijds, de impact van
het ongeval en de acties van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) in
België. In dit stadium opteert het FANC ervoor om geen enkel publiek oordeel uit te spreken
over het crisisbeheer door de Japanse autoriteiten. Het (internationaal)
ervaringsfeedbackproces dat aan de gang is, zal het mogelijk maken om een kritische blik te
werpen op het ongeval in Fukushima, en dit zonder overhaaste of voorlopige beslissingen te
nemen.
2 / 22

I. Terugblik op het ongeval in de kerncentrale van Fukushima
Daiichi
Op vrijdag 11 maart 2011, om 14u46 (lokale tijd), doet zich een aardbeving met magnitude 9
op de schaal van Richter voor aan de noordoostkust van Japan. Bovenop de menselijke en
milieuschade die hierdoor wordt aangericht, worden door deze aardbeving vier kerncentrales
uit de regio automatisch stilgelegd: Fukushima Daiichi, Fukushima Daini, Onagawa en Tokai. De
tsunami die zich daarna voordoet, leidt tot het verlies van alle elektriciteitsvoorzieningssystemen
van de centrale van Fukushima Daiichi, gelegen op 145 kilometer van het epicentrum. Japan
maakt zich klaar om het hoofd te bieden aan een van de meest ernstige rampen van zijn
geschiedenis. Er zijn meer dan 15.000 doden tengevolge van de tsunami die tevens zal leiden
tot de fusie van de splijtstof van verschillende eenheden van de centrale en tot een significante
besmetting van verschillende honderden vierkante kilometer op het grondgebied van Japan en
van de Stille Oceaan.
3 / 22

De kerncentrale van Fukushima Daiichi, uitgebaat door TEPCO, omvat 6 reactoren van het type
BWR (Boiling Water Reactor of kokendwaterreactor – zie onderstaande illustratie). Op 11 maart
2011 werken de reactoren 1 (460 MWe), 2 (784 MWe) en 3 (784 MWe) nog. De reactoren 4 tot
6 werden stilgelegd voor een periodieke inspectie en hun splijtstof bevindt zich in het
opslagbekken.
2
1
4
3
5
1. Primair containment 2. Secundair containment
3. Stalen containment 4. Reactorvat
5. Opslagbekken van gebruikte splijtstof
4 / 22

1. Ontketening in twee tijden
Ingevolge de aardbeving worden de reactoren 1, 2 en 3, die op volle kracht werkten,
automatisch stilgelegd door de inbreng van regelbundels in de kern om de kettingreactie te
onderdrukken.
De aardschokken hebben in de eerste plaats tot gevolg dat het externe elektriciteitsnet verloren
wordt. De nooddiesels worden dan opgestart om de elektriciteitsvoorziening verder te
garanderen. De golf van vijftien meter die evenwel enkele tientallen minuten later komt
afgestormd, verzwelgt de diesels van de reactoren 1 tot 4, die daardoor zonder elektriciteit
komen te vallen, ondanks de ultieme bevoorrading door de batterijen die evenwel na enkele
uren reeds uitgeput zijn. Een van de nooddiesels die enkele meters hoger geplaatst werd,
weerstaat daarentegen de tsunami en kan de eenheden 5 en 6 van elektriciteit blijven voorzien.
Zicht vanuit de lucht op de 6 reactoren van de kerncentrale van Fukushima Daiichi vóór 11 maart 2011
Na de stillegging van de reactoren, moet de in de kernreactoren en de opslagbekkens
aanwezige splijtstof verder worden gekoeld om de restwarmte te kunnen evacueren. De
koelkringen zijn evenwel niet langer in voldoende mate beschikbaar, gezien de centrale niet
langer van elektriciteit kan worden voorzien. De operator TEPCO heeft dus als eerste opdracht
om de elektriciteitsvoorziening te herstellen.
5 / 22

2. Instabiliteit en evacuatie
De nucleaire noodtoestand wordt snel uitgeroepen door de Japanse overheid. De avond van
11 maart gebiedt de gouverneur van de prefectuur van Fukushima de evacuatie van een 2.000tal
personen die wonen in een straal van 2 kilometer rondom de kerncentrale van Fukushima
Daiichi. Deze zone zal snel worden uitgebreid tot 10 en vervolgens tot 20 kilometer, waardoor
het aantal geëvacueerde personen tot 80.000 oploopt. Om het contact met de uit de
geaccidenteerde centrale vrijgekomen radioactieve stoffen te beperken, wordt de
schuilmaatregel tevens uitgeroepen voor de zone van 20 tot 30 kilometer rondom de site.
Doordat de koeling ontbreekt, warmt het in de reactorvaten aanwezige water op door contact
met de splijtstofelementen en verdampt. Het waterniveau daalt daardoor progressief tot een
niveau waardoor de koeling niet langer kan worden gegarandeerd en er een reactie optreedt
van oxidatie van de zirconiumhulzen van de brandstofelementen in de reactoren.
Er komen aanzienlijke hoeveelheden waterstof vrij. De geproduceerde stoom leidt bovendien
tot een toename van de druk in het reactorvat en vervolgens in het primair containment,
waardoor er herhaaldelijk moet worden overgegaan tot een ultieme procedure om de druk af te
laten. In de reactoren 1 tot 3 doet zich een kernsmelting voor.
6 / 22

De depressurisatieoperaties van het containment moeten worden uitgevoerd
terwijl de beschadiging van de kern reeds begonnen is. Op 12, 14 en 15 maart
leidt het vrijkomen van waterstof buiten het containment tot extreem heftige
ontploffingen in de reactorgebouwen waardoor een deel van de structuren wordt
vernield en de desactiveringsbekkens worden getroffen.
7 / 22

Deze waterstofexplosies beschadigen het dak en de buitenwand van de reactorgebouwen 1 en
3 en tevens het primair containment van reactor 2. Een brand breekt uit aan het opslagbekken
van eenheid 4. Alle werknemers die niet absoluut onontbeerlijk zijn op de site worden
geëvacueerd.
Om de kern van de reactoren 1, 2 en 3, evenals de gebruikte splijtstof in de opslagbekkens van
de eenheden 1 tot 4 te koelen, werd er door de Japanse autoriteiten beslist om over te gaan
tot de injectie van zeewater. In de opslagbekkens van de eenheden 3 en 4 daalt het
waterniveau. Om dit niveau terug bij te vullen, gaan de Japanse autoriteiten over tot de
besproeiing met zeewater d.m.v. helikopters.
3. Eerste stappen naar het herstel van de elektriciteitsvoorziening
Op 19 maart 2011 wordt er een bijkomende dieselgenerator opgestart in eenheid 6. Twee
dieselgeneratoren zorgen voor de bevoorrading van de koelkringen van de opslagbekkens voor
gebruikte splijtstof van de reactoren 5 en 6. Ten gevolge daarvan daalt de temperatuur van het
opslagbekken van eenheid 5 en deze van eenheid 6 blijft stabiel. De koeling werkt. Hetzelfde
geldt voor het gemeenschappelijk opslagbekken dat gekoeld wordt dankzij de injectie van
water via de normale koelleiding.
De werknemers verdubbelen hun inspanningen om de elektriciteitsleidingen te herstellen op de
eenheden van de centrale. De herstelling van de elektriciteit op de site moet het mogelijk
maken om de pompen die op doeltreffende wijze de splijtstofelementen kunnen koelen,
opnieuw op te starten. De opslagbekkens van de reactoren 3 en 4 worden nog steeds
besproeid met water via vrachtwagens met citernes uitgerust met hogedrukpompen.
De opslagbekkens voor gebruikte splijtstof van de
reactoren 3 en 4 worden constant besproeid
door vrachtwagens uitgerust met waterkanonnen.
Op radiologisch gebied worden er in de omgeving van de centrale van Fukushima Daiichi
melkstalen genomen en de analyses daarvan tonen aan dat het gehalte aan jodium-131 te
hoog ligt. Uit de stalen die van de groenten worden genomen, blijkt dat hier de waarden van
cesium-137 te hoog zijn. Voor het drinkwater blijven de waarden van jodium-131 en cesium-
137 aanvaardbaar. Vanaf 16 maart wordt door de Japanse autoriteiten de verdeling van stabiel
jodium opgelegd voor de geëvacueerde personen in de 20-kilometerzone.
8 / 22

4. Evolutie van de situatie op korte termijn
26 maart 2011: er zijn vijftien dagen verstreken sinds de aardbeving Japan heeft getroffen en
de technische balans van de zes stilgelegde reactoren laat toe te concluderen dat de kernen
van de reactoren 1, 2 en 3 beschadigd werden. De elektriciteitsleidingen zijn gedeeltelijk
hersteld en de werknemers controleren bepaalde componenten van de reactoren vooraleer ze
opnieuw van elektriciteit te voorzien.
Tijdens deze periode worden de koelingoperaties verder gezet, maar al snel stelt zich het
probleem van het beheer van het besmette water. Al het geloosde water is geladen met
radioactieve elementen en stapelt zich op in de lager gelegen delen van de gebouwen. Het op
de site aanwezige besmette water wordt gepompt, opgeslagen, behandeld en vervolgens
opnieuw geïnjecteerd in de verschillende reactoren om de koeling te verzekeren. TEPCO
probeert het op de site te houden, maar er worden op verschillende plaatsen lekken naar de
oceaan geconstateerd. De Japanse autoriteiten laten daarom de lozing van licht besmet water
in de oceaan toe om zo opslagruimte vrij te maken.
Metingen op de site
De dosisdebieten op de site van de kerncentrale blijken globaal af te nemen. Daarenboven blijkt
uit grondstalen die op de site werden genomen dat er verschillende plutoniumisotopen
aanwezig zijn, die zeer waarschijnlijk afkomstig zijn van de reactoren van de centrale.
Metingen op Japans grondgebied
Er worden regelmatig metingen naar de besmetting op het grondgebied rondom de centrale
van Fukushima Daiichi (eveneens op grote afstand) uitgevoerd.
Metingen van het water en de voedingsmiddelen
In de oceaan langs de centrale worden belangrijke besmettingswaarden aangetroffen. Er
worden regelmatig stalen van het drinkwater genomen en geanalyseerd. Mettertijd kunnen
bepaalde zaken die eerder verboden werden opnieuw worden opgeheven. De Japanse
autoriteiten verbieden daarentegen de consumptie van bepaalde voedingsmiddelen, zoals
groenten, melk,… afkomstig van bepaalde specifieke prefecturen rondom de centrale.
5. Post-crisisbeheer
Op 17 april, maakt TEPCO aan de Japanse autoriteiten een actieplan over waardoor de lozing
van de radioactieve stoffen in het leefmilieu kan worden beheerst en het radioactiviteitsniveau
op het niveau van de site globaal kan afnemen.
Dit plan is gebaseerd volgens 5 hoofdlijnen: de koeling van de reactorkernen, de afkoeling van
de opslagbekkens voor gebruikte splijtstof, de bestemming van het sterk besmette water, de
beheersing van het containment van de reactoren en de bescherming van de werknemers.
TEPCO past dit actieplan toe en herziet het regelmatig op basis van de evoluties op het terrein.
In de maanden die volgen op de catastrofe zorgen de meteorologische omstandigheden voor
een dispersie van het grootste gedeelte van de uitstoot naar de Stille Zuidzee. Een cartografie
van de afzetting met een straal van 80 km landinwaarts heeft aangetoond dat er een
9 / 22

aanzienlijke besmetting is van de bodem in een zone die zich vanaf de site van Fukushima
Daiichi naar het noordwesten uitstrekt.
Wat de vloeibare uitstoot in de oceaan betreft: deze wordt grotendeels beheerst, hoewel een
diffuse besmetting die veroorzaakt wordt door de continue toevoer van radioactieve stoffen
door de afvloeiing van oppervlaktewater van de besmette bodems niet helemaal kan worden
afgewend.
Rekening gehouden met de korte halfwaardetijd (8 dagen) van het radioactief jodium (I-131), is
de radioactiviteit van deze stof in aanzienlijke mate afgenomen sinds het einde van de maand
maart en is de impact ervan verwaarloosbaar geworden, vergeleken met die van de twee
cesiums (Cs-137 en Cs-134).
In Japan wordt de controle op de besmetting van de voedingsmiddelen verder gezet in 19
prefecturen, en dit zowel voor de producten die uit de grond als uit de zee gewonnen worden.
Uit de metingen blijkt nog steeds dat een klein percentage van de gemeten stalen
besmettingswaarden vertoont (afkomstig van cesium) die hoger liggen dan de normen.
Op 16 december 2011 kondigt de Japanse overheid aan dat alle reactoren van de kerncentrale
van Fukushima Daiichi een toestand die gelijk is aan een « koude stilstand » hebben bereikt.
Volgens de uitgevoerde analyses en berekeningen zou het magma (corium) dat resulteerde uit
de kernfusie van de reactoren 1 tot 3 de vaten op verschillende manieren hebben doorboord
en zou dit zich gedeeltelijk hebben verspreid over de betonnen sokkel van het gebouw van
deze reactoren. De temperatuur van de reactoren is evenwel onder controle dank zij het herstel
van de elektriciteitsvoorziening en dus van de koelkringen. Er waren negen maanden werk in
buitengewone postaccidentele omstandigheden nodig om de getroffen centrale te stabiliseren.
De volgende fases zullen bestaan in de optimalisatie van de aangewende middelen om de
uitstoot te beperken en de installaties te beveiligen met het oog op een toekomstige
ontmanteling, die tussen 30 en 40 jaar zal duren. Parallel hiermee bestuderen de Japanse
autoriteiten de radiologische situatie van de verboden zone rondom de site om een eventuele
terugkeer van de geëvacueerde bevolking te kunnen bewerkstellingen.
10 / 22

6. Indeling van het ongeval op de INES-schaal
De Japanse veiligheidsautoriteit (NISA) beslist op 12 april 2011 om de gebeurtenis die zich in
de kerncentrale van Fukushima Daiichi heeft voorgedaan in te delen op niveau 7 van de INESschaal
(International Nuclear Event Scale). Deze indeling resulteert uit een evaluatie van de
totale uitstoot van de radioactiviteit in de lucht, uitgevoerd op basis van een analyse van de
toestand van de reactoren en de resultaten van de monitoring van de uitstoot. De uitgestoten
hoeveelheden worden geschat op 1,3x10 17 Becquerel (Bq) voor jodium-131 en 6,1x10 15 Bq
voor cesium-137. Volgens de Japanse Nuclear Safety Commission (NSC), vertegenwoordigt dit
ongeveer 10% van de radioactieve uitstoot die werd veroorzaakt door het ongeval in de
kerncentrale van Tsjernobyl.
Wanneer de gebeurtenis een niveau 7 bereikt, spreekt de Internationale Organisatie voor
Atoomenergie (IAEA) van wijdverspreide gezondheidseffecten door meervoudige stralingslekken
die lucht, drinkwater, gewassen en zeewater verontreinigen.
INES (International Nuclear Event Scale) is een
schaal die toelaat de ernst van een
gebeurtenis waarbij bronnen van ioniserende
stralen betrokken zijn, gemakkelijker te
situeren. Alle gebeurtenissen waarbij bronnen
van ioniserende straling betrokken zijn en die
een impact hebben of kunnen hebben op de
installaties, op de bevolking, de werknemers
of op het leefmilieu kunnen op de INES schaal
geklasseerd worden volgens 7 niveaus (van 1
tot 7).
11 / 22

II. Impact en reacties van het FANC ingevolge het ongeval
Reeds enkele uren na de eerste aardschokken overschreden de gevolgen van het ongeval van
Fukushima Daiichi de grenzen van Japan. Door de verergering van de situatie in de dagen na
11 maart 2011 bleek nog meer de uitzonderlijke aard van de gebeurtenissen. De respons die
daarna op gang kwam, beoogde zowel de technische aspecten van het ongeval als de sociale,
ecologische, economische en politieke aspecten aan te pakken. Net als Tchernobyl 26 jaar
geleden, stelt zich in Fukushima Daiichi het probleem van de aanvaardbaarheid van het civiel
gebruik van kernenergie.
1. Coördinatie van de communicatie
Vanaf 14 maart wordt er binnen het FANC een crisiscel opgericht ten einde te zorgen voor een
systematische opvolging van de situatie in Japan en een antwoord te bieden op de vragen die
van alle kanten toestromen door de burgers, de media en de politieke wereld.
Deze cel is samengesteld uit vertegenwoordigers van verschillende diensten van het
Agentschap om zo een globale dekking van het ongeval te kunnen bewerkstelligen. Op
nationaal niveau werd er een coördinatie georganiseerd van alle betrokken Belgische partners
op het Federaal Crisiscentrum om de gevolgen van de ramp te evalueren.
De website van het FANC is het eerste informatiemedium voor de bevolking. Er worden
dagelijks verschillende updates gepubliceerd en ondergebracht in een continu dossier. Dit
dossier is niet beperkt tot de technische en radiologische toestand van de site van Fukushima
Daiichi want je kan er ook achtergrondinformatie vinden over de veiligheid van de Belgische
kerncentrales en over het radiologisch toezichtsprogramma op ons grondgebied.
Tussen 11 en 31 maart, kreeg de website van
het FANC 60.000 bezoekers over de vloer
(tegenover 10.000 gewoonlijk).
In antwoord op de verschillende telefonisch, per brief en mail gestelde vragen wordt er een lijst
met vragen-antwoorden gepubliceerd op de website. Deze vragen hebben betrekking op alle
aspecten van de ramp (zowel de situatie in Japan als de eventuele impact ervan in België).
Dank zij de medewerking van deskundigen van het FANC wordt deze lijst regelmatig aangevuld
en geüpdatet. Deze informatie maakt tevens het voorwerp uit van een permanente uitwisseling
met de betrokken instanties, zoals de ambassade van Japan of het Federaal Crisiscentrum dat
een callcenter voor de bevolking beheert.
12 / 22

Zo werden er bij wijze van voorbeeld tussen de ontketening van de ramp en het einde van de
maand maart 2011, 63 interviews gegeven op de Belgische nationale radio- en tv-zenders.
De vragen van de politieke wereld concretiseren zich met name onder de vorm van
parlementaire vragen. In totaal hadden er 42 van deze vragen rechtstreeks betrekking op de
kernramp in Japan en de impact ervan in België.
Het ongeval te Fukushima heeft een belangrijke impact gehad op
de mediabelangstelling en de vraag naar informatie door de
Belgische bevolking (cijfers van maart-april).
Bezochte pagina’s van de FANC website
Vragen gesteld via de FANC website
Artikels in de geschreven pers betreffende het FANC
13 / 22

2. Opvolging van de radioactieve wolk en het radiologisch toezicht
Dank zij de voorspellingen van de baan van de radioactieve wolk door het Koninklijk
Meteorologisch Instituut, de verschillende maatregelen die werden getroffen, evenals de
rapporten van het IAEA, wordt de verplaatsing van de radioactieve wolk, evenals de eventuele
impact ervan voor ons land constant opgevolgd.
Het radiologisch toezichtsprogramma voor het Belgisch grondgebied wordt geïntensiveerd
vanaf 21 maart 2011. De frequentie van bepaalde bemonsteringen van stofdeeltjes in de lucht
en van de regen wordt verhoogd en de meetresultaten sneller verkregen. Deze worden voor de
bevolking regelmatig op de website gepubliceerd en worden aan de nationale en internationale
autoriteiten meegedeeld. De resultaten bevestigen voor België dat er geen significante
radioactiviteit aanwezig is, gezien de metingen van de radioactiviteitconcentraties over het
algemeen op het niveau van de detectielimieten liggen. Dit wordt verklaard door het feit dat de
residuele radioactieve wolk België pas verschillende dagen na de ontketening van het ongeval
bereikte en dat ze daarvoor een afstand heeft moeten afleggen van ongeveer 10.000 kilometer.
Wanneer de restanten van deze wolk België bereiken, is de concentratie ervan aan radioactieve
partikels reeds zeer sterk afgenomen. Bij haar overtocht heeft de radioactieve wolk een
gedeelte van haar radioactiviteit verloren (radioactief verval, fall-out of radioactieve neerslag) en
werd ze vermengd met niet-besmette lucht. Eind maart en begin april 2011 worden er lichte
verhogingen van de concentratie aan jodium-131 gemeten in België (van de grootteorde van 3
mBq/m³ in de lucht en 10 tot 15 Bq/m² voor de atmosferische afzetting), zonder enig
gezondheidsrisico voor de werknemers, de bevolking of het leefmilieu.
3. Aanbevelingen m.b.t. de invoer
Het FANC legt zich ook toe op het probleem van de vervaardigde producten afkomstig van
Japan. Uit voorzorg beslisten de autoriteiten van de Belgische zeehavens (Antwerpen,
Zeebrugge, Gent en Oostende) en het FANC om de eerste schepen die Japan na de ramp
zouden verlaten aan een minutieuze controle te onderwerpen. Er wordt een procedure
opgesteld in overleg met de douane- en havenautoriteiten. Ze bevat aanbevelingen inzake de
maatregelen die moeten worden getroffen m.b.t. de vervaardigde goederen, de containers en
de colli die worden ingevoerd, evenals voor de controle van de schepen. Deze controle spitst
zich toe op het schip en de lading ervan en wordt door het FANC uitgevoerd aan boord van het
schip terwijl het nog op zee is.
Parallel hiermee stelt het FANC specifieke richtlijnen op voor de behandeling van vervaardigde
producten afkomstig van Japan die moeten worden opgevolgd door gespecialiseerde bedrijven
die radioactiviteitcontroles kunnen uitvoeren. Deze bedrijven dienen het FANC te verwittigen
van zodra ze de minste besmetting constateren.
14 / 22

Metingen van het radioactiviteitsgehalte op een container (links) en op auto’s afkomstig uit Japan
Op 20 april 2011 wordt er een ontmoeting
georganiseerd met de pers in de haven van
Gent. Het FANC is er aanwezig om de
controlemethode uit te leggen, evenals de
gebruikte criteria voor de opstelling van de
waarden en de voorzorgsmaatregelen die
ingevolge de controle zullen worden
getroffen.
15 / 22

Bovendien beslist het Japans ministerie MLIT (Ministry of Land, Infrastructure, Transport and
Tourism) om de richtlijnen te publiceren m.b.t. de stralingsdosisattesten voor de containers,
schepen en goederen die uit Japan afkomstig zijn en België aandoen. Deze informatie wordt
door het FANC overgemaakt aan de Belgische invoerders die deze attesten vanaf 28 april 2011
kunnen aanvragen.
Op basis van de talrijke detecties in België en op international niveau en van de evolutie en de
evaluatie van de situatie in Japan, worden de aanbevelingen van de Belgische autoriteiten voor
de controle van de invoer van vervaardigde producten afkomstig uit Japan regelmatig herzien.
In totaal zal er een beperkte verhoging van het radioactiviteitsgehalte worden gedetecteerd op 17
containers bij hun passage langs een meetpoort. Deze worden geïsoleerd en manueel gecontamineerd.
Hun inhoud was op zich niet besmet.
Eind 2011 wordt er door de Belgische autoriteiten aanbevolen om geen versterkte controle
meer door te voeren van de vervaardigde producten afkomstig uit Japan, maar om terug te
keren naar het normaal controleregime, zoals dit wordt uitgevoerd door de douanes in de
havens en luchthavens voor de invoer in België.
De controles op de voedingsmiddelen worden door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid
van de Voedselketen georganiseerd.
4. Belgische burgers afkomstig uit Japan
Vanaf 27 maart 2011 kunnen de Belgische burgers die terugkeren uit Japan, op vrijwillige
basis, op de site van het militair ziekenhuis van Neder-over-Heembeek, een meting ondergaan
om te zien of ze radioactief besmet zijn. Deze controle die gezamenlijk door het FANC en het
Studiecentrum voor Kernenergie (SCK•CEN) wordt uitgevoerd, heeft betrekking op zowel de
interne als externe besmetting. Ze bestaat erin de schildklier en het lichaam te controleren,
evenals de bagage van de betrokken personen. Er wordt geen enkel spoor van besmetting
gedetecteerd, zelfs niet bij personen die verschillende dagen binnen een straal van 80 kilometer
rondom de site van Fukushima Daiichi verbleven.
16 / 22

Daarenboven vaardigt het FANC een reeks aanbevelingen uit t.a.v. de bemanning van schepen
en vliegtuigen die mogelijk in de buurt van de getroffen zone zijn geweest.
5. Europese beleidsbeslissing : stresstests in onze kerninstallaties
T.a.v. de draagwijdte van het ongeval en de impact ervan op wereldniveau, zal de aandacht
van verschillende politieke ontmoetingen toegespitst worden op het beheer van de ramp.
De Europese Ministerraad van 24 en 25 maart 2011 kondigt aan dat de veiligheid van alle
Europese kerncentrales gecontroleerd moet worden op basis van een transparante en integrale
risicoanalyse die stresstest genoemd wordt. Het doel van deze weerstandstests bestaat in de
uitvoering van een gerichte evaluatie van de veiligheidsmarges van de kerncentrales in het licht
van het ongeval te Fukushima Daiichi, en waarbij er rekening wordt gehouden met extreme
natuurlijke gebeurtenissen die de veiligheidsfuncties van de centrales in gevaar kunnen brengen
en tot ernstige ongevallen kunnen leiden.
Deze stresstest bestaat, enerzijds, uit een evaluatie van de respons van de nucleaire installatie
ten aanzien van een set van extreme situaties en, anderzijds, uit een verificatie van de
bestaande preventieve en reactieve maatregelen om zo de gevolgen van een ongeval te
beperken. Concreet gezien gaat het erover om te vertrekken van bepaalde initiërende
gebeurtenissen (bvb. een aardbeving of een overstroming) en er vervolgens van uit te gaan dat
de verschillende verdedigingsniveaus, ingebouwd volgens het defence-in-depth-principe,
achtereenvolgens falen. Deze scenario’s zijn extreem penaliserend en dus conservatief en laten
toe om de robuustheid van de aanwezige verdedigingsmechanismen te evalueren.
De stresstest betreft geen reële testen van extreme situaties, maar wel technische evaluaties op
basis van studies, berekeningen en ‘engineering judgement'. Het doel bestaat er dus in om
eventuele verdere verbeteringen te identificeren zodat gegarandeerd kan worden dat de
gepaste maatregelen getroffen kunnen worden.
Ingevolge de beleidsbeslissing van de
Europese Raad worden de specificaties m.b.t.
de uitvoering van de stresstests voorgesteld
door de European Nuclear Safety Regulators
Group (ENSREG).
De exploitant is de eerste verantwoordelijke voor de veiligheid van zijn installaties
overeenkomstig het gezond verstand en de internationale wetgeving. Het is dus hij die de
nodige studies moet uitvoeren. De rol van het FANC en zijn technisch filiaal Bel V bestaat erin te
bepalen wat deze studies moeten omvatten, op basis van het Europees lastenboek en om de
resultaten ervan te evalueren. De evaluatie van het FANC m.b.t. de kerncentrales zal op haar
beurt onderzocht worden door een groep van Europese deskundigen (peer review). Op basis
hiervan zal de Europese Commissie een eindverslag opstellen.
Op 17 mei 2011 heeft het FANC zijn versie van de specificaties m.b.t. de uitvoering van de
stresstests overgemaakt aan de exploitanten van de Belgische kerncentrales (Electrabel). Dit
document overstijgt de Europese specificaties. Naast de risico’s op aardbevingen en
overstromingen (onderzoek gevraagd door ENSREG), wordt er aan de Belgische
kerninstallaties gevraagd om andere extreme weersomstandigheden te onderzoeken (stormen,
17 / 22

stortregens, of bosbranden), alsook terroristische aanslagen (vliegtuiginslag) en andere door de
mens veroorzaakte gebeurtenissen (bijvoorbeeld een computervirus).
Hoewel er op Europees niveau enkel gevraagd werd om de kerncentrales aan een stresstest te
onderwerpen, werden de Belgische weerstandstests uitgebreid tot alle nucleaire inrichtingen
van klasse I die nog worden uitgebaat.
In België heeft dit dus voor de kerncentrales betrekking op de eenheden 1, 2, 3 en 4 van de
kerncentrale van Doel en de eenheden 1, 2 en 3 van de kerncentrale van Tihange.
Kerncentrale van Doel Kerncentrale van Tihange
Wat de andere installaties van klasse I betreft, gaat het hier over Belgoprocess en het bedrijf
Franco-Belge de Fabrication du Combustible (FBFC) te Dessel, het Instituut voor Radioelementen
(IRE) te Fleurus, het Institute for Reference Materials and Measurements (IRMM) in
Geel, het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK•CEN) in Mol, evenals het Water- en
Afvalbehandelingsgebouw (WAB) op de site van de kerncentrale van Doel. De definitieve
specificaties van de stresstest werden begin juli 2011 aan de betrokken exploitanten
meegedeeld.
In deze context, moet de analyse de impact evalueren van het beschouwde risico op de
installatie en de veiligheidsmarge bepalen waarover de installatie beschikt om hieraan het hoofd
te bieden. Voor de kernreactoren, in geval van uitval van het koelsysteem, moet de
risicoanalyse zowel rekening houden met de koeling van de kern van de reactor als deze van
de opslag van de gebruikte splijtstof. Voor de andere nucleaire installaties van klasse I, moet
het onderzoek betrekking hebben op de koeling van de reactor (wanneer het bijvoorbeeld gaat
over een onderzoeksreactor), maar ook, meer specifiek op het risico op dispersie van de
radioactieve deeltjes. Daarenboven moeten, bij de analyse van ernstige ongevallen, de andere
nucleaire installaties van klasse I tevens onderzocht worden vanuit het oogpunt van het
brandrisico, het risico op explosie en criticaliteit (kettingreactie).
Op basis van de specificaties die voor hen kenmerkend zijn, zullen de exploitanten de nodige
acties ondernemen die hen moeten toelaten om deze stresstest uit te voeren binnen de
toegekende termijnen. M.b.t. de kerncentrales, past België de kalender toe die werd bepaald in
de ENSREG-specificaties. De kalender die geldt voor de andere nucleaire installaties van klasse
I verschilt in tijd van de kalender voorzien voor de kerncentrales. Deze installaties worden niet
18 / 22

aan een peer review op Europees niveau onderworpen en er dient geen verslag te worden
opgesteld voor de Europese Commissie.
Kalender voor de stress tests van de kerncentrales
Kalender voor de stress tests van andere nucleaire installaties van klasse I
11/03/2011
Ongeval te Fukushima Daiichi
24/03/2011 ‐ 25/03/2011
Beslissing van de Europese Ministerraad
over de stress tests
15/12/2011
Opvolgingsverslag exploitanten
15/02/2012
Opvolgingsverslag nationale autoriteiten
30/06/2012
Eindverslag exploitanten
30/10/2012
Eindverslag nationale
autoriteiten
Op 28 oktober 2011 ontving het FANC de verslagen van Electrabel over de stresstests van de
kerncentrales. Het FANC ging toen, in samenwerking met Bel V, over tot de grondige evaluatie
van de verslagen van Electrabel over de weerstandstests van de centrales van Doel en
Tihange. Deze evaluatie werd officieel afgesloten op 31 december 2011, datum waarop de
verslagen aan ENSREG dienden te worden overgemaakt door de nationale autoriteiten van elk
land dat deelnam aan de oefening.
De evaluaties die werden uitgevoerd ingevolge het ongeval in Fukushima Daiichi tonen aan dat
de Belgische kerncentrales hun essentiële veiligheidsfuncties behouden in alle beschouwde
scenario’s. Toch stelt de exploitant een reeks verbeteringen voor op technisch, organisatorisch
en menselijk vlak om zo de veiligheid van zijn installaties te verhogen en beter te beantwoorden
aan bepaalde specifieke ongevalsomstandigheden, met name op de oudste eenheden.
Op basis van de evaluatie van de verslagen van de exploitant, evenals van de technische
vergaderingen en inspecties op de site die daarop volgden, hebben het FANC en Bel V de
voorstellen van de exploitant aangevuld met bepaalde vereisten die de
verbeteringsmogelijkheden zullen uitbreiden in de context van de Europese stresstests.
19 / 22

De door de exploitant voorgestelde acties, evenals de bijkomende verbeteringen die vereist
worden door de veiligheidsautoriteit zullen binnen de kortst mogelijke tijd geïmplementeerd
worden, rekening gehouden met de complexiteit van de werkzaamheden die moeten worden
uitgevoerd en hun belang voor de veiligheid van de installaties. Om dit te bereiken zal de
exploitant een geconsolideerd actieplan updaten en ambitieuze deadlines voorstellen die
samen met het FANC zullen worden besproken.
Op het niveau van de stresstests voor de kerncentrales werken het FANC en Bel V samen met
de Nederlandse autoriteiten van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en
Innovatie (EL&I), meer in het bijzonder voor de kerncentrales van Borssele en Doel. Er werd
tevens een samenwerkingsverband opgericht met de Autorité de Sûreté Nucléaire française
(ASN), vooral voor de centrales van Chooz, Gravelines en Tihange. De informatie-uitwisseling
heeft betrekking op de draagwijdte van de Europese stresstests.
Op 15 december 2011 ontving het FANC de opvolgingsverslagen m.b.t. de weerstandstests
van de exploitanten van de andere inrichtingen van klasse I. Het FANC en Bel V concluderen
hieruit hoofdzakelijk dat de voortgang van het programma voor deze installaties toereikend is.
Rekening gehouden met de specificiteiten van hun inrichting, hebben de exploitanten
voldoende gekwalificeerd personeel gemobiliseerd en een organisatie op poten gezet waardoor
hun stresstests binnen de toegekende termijnen moeten kunnen worden uitgevoerd.
De opvolgingsverslagen van de exploitanten en het FANC,
evenals de eindverslagen worden op de website van het FANC
gepubliceerd.
http://www.fanc.fgov.be/nl/page/nucleaire-stresstests/1411.aspx
20 / 22

III. Lessen die op wereldniveau uit de ramp kunnen worden
getrokken
Van 20 tot 24 juni 2011 kwam de ganse internationale gemeenschap bijeen op het IAEA te
Wenen. Daar werden de nuttige bakens uitgezet voor een meer concrete bepaling van de te
ondernemen acties als gevolg van het ongeval te Fukushima Daiichi. De beleidsverklaring die
eruit volgde, verankert een aantal standpunten en verbindt de lidstaten ertoe om hun beleid op
het gebied van het civiel gebruik van kernenergie opnieuw in vraag te stellen.
Dit proces zal worden verder gezet in alle betrokken internationale kringen. Er zullen
verschillende jaren nodig zijn om het ongeval geheel tot klaarheid te kunnen brengen en er de
technische en organisatorische lessen uit te kunnen trekken die nodig zijn om het
veiligheidsniveau van het nucleair park op wereldniveau te kunnen verbeteren.
NUTTIGE LINKS
FANC : http://www.fanc.fgov.be
AIEA : http://www.iaea.org
Crisiscentrum : http://www.crisis.ibz.be
ENSREG : http://www.ensreg.eu
NISA : http://www.nisa.meti.go.jp/english
NSC : http://www.nsc.go.jp/english
Nucleair risico : http://www.nucleairrisico.be
TEPCO : http://www.tepco.co.jp/en
21 / 22

COLOFON
Verantwoordelijke uitgever : Willy De Roovere
Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle
Ravensteinstraat, 36
1000 Brussel
Verantwoordelijke van de publicatie : Céline Faidherbe
Redactie en reportage : Sébastien Berg
Grafische vormgeving : Jens De Braekeleer
Foto’s : AFCN, TEPCO, AIEA, Electrabel, US NRC, ENSREG
Foto cover : TEPCO
Wij bedanken hartelijk de medewerkers van het FANC die hebben meegewerkt aan de
realisatie van dit dossier.
22 / 22