Ventilatiedocument: NIET - RESIDENTIEEL - Energiesparen

Ventilatiedocument:
NIET - RESIDENTIEEL
juni 2008
1

2
juni 2008
Inhoud
Vooraf
1 Terminologie 4
2 Wat is een eis, een aanbeveling, een advies? 5
3 Ventilatiecomponenten: eisen bij niet-residentiële gebouwen
3.1 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare toevoeropening (RTO)? 6
3.2 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare afvoeropening (RAO)? 6
3.3 Welke eisen worden er gesteld aan een doorstroomopening (DO)? 7
3.4 Welke eisen worden er gesteld aan een ventilator? 11
3.5 Welke eisen worden er gesteld aan een warmteterugwinapparaat? 12
3.6 Welke eisen worden er gesteld aan natuurlijke afvoerkanalen? 12
4 Basis
4.1
Hygiënische ventilatie – niet-residentieel
Welke normen en documenten worden gehanteerd voor het bepalen van de niet-residentiële
ventilatievoorzieningen? 13
4.2 Hoe worden ventilatiesystemen van een niet-residentieel gebouw gedimensioneerd? 13
5 Type ruimten
5.1 Hoe bepaalt men het ruimtetype? 14
5.2 Wanneer wordt een ruimte beschouwd als een overige ruimte? 15
5.3 Hoe moet een liftkoker geventileerd worden? 16
5.4 Moeten leidingschachten geventileerd worden? 17
5.5 Moet een tochtsas geventileerd worden? 17
6 Debiet
6.1 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bij niet-residentiële gebouwen berekend? 18
6.2
6.3
6.4
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’
van een niet-residentieel gebouw? 18
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke
bezetting’ van een niet-residentieel gebouw? 21
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een ‘speciale ruimte’ van een niet-residentieel
gebouw? 22
6.5 Wat gebeurt er als de ontwerpbezetting niet overeenstemt met de ‘minimumbezetting’? 22
6.6
6.7
Kan voor een ruimte met een groot volume een aangepast minimaal geëist ontwerpdebiet berekend
worden? 23
Kan voor een grote ruimte met een kleine bezetting een aangepast minimaal geëist ontwerpdebiet berekend
worden? 23
6.8 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bepaald van een kleine ruimte met een hoge bezetting? 23
6.9 Zijn de eisen van het ARAB nog van toepassing? 23
7 Luchtkwaliteit
7.1 Moet de toevoerlucht van een ruimte altijd buitenlucht zijn? 24
7.2 Hoe moet ik de kwaliteit van de afvoerlucht van een ruimte bepalen? 25
8 Specifieke ruimten
8.1 Hoe bepaal ik de vloeroppervlakte van een trappenhal? 27
8.2 Hoe moet ik kleedkamers en douches ventileren? 27
8.3 Hoe moet ik een loods ventileren? 28
8.4
Hoe moet ik een wachtkamer, praktijkruimte, operatieruimte van een dierenarts, kinesitherapeut, arts…
ventileren? 28

9 Balancering
9.1 Moeten ontwerptoevoer- en ontwerpafvoerdebieten in balans zijn? 29
9.2 Wat is de drukvoorwaarde? Hoe moet ik die berekenen? 29
10 Systemen
10.1 Is de toepassing van een natuurlijk ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw toegestaan? 31
10.2 Hoe moet een ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw worden geregeld? 31
11 Componenten
11.1 Welke toevoer- en afvoervoorzieningen moeten in elke ruimte voorzien worden? 34
11.2
Als de buitenlucht natuurlijk wordt toegevoerd en over de volledige breedte van het venster een regelbare
toevoeropening wordt geplaatst, is het geleverde debiet voor de ruimte te klein. Hoe kan dat opgelost
worden? 35
11.3 Mag men een ventilator in een niet-residentieel gebouw kunnen afzetten of terugregelen? 36
12 Uitvoering
12.1
Mag het afvoerkanaal bij een natuurlijk ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw horizontaal
verlopen? 36
De doelstelling van dit document is om antwoorden te formuleren op vragen die rijzen bij de
toepassing van de ventilatie-eisen uit de energieprestatieregelgeving. Andere aspecten in relatie
met ventilatie, akoestiek en esthetiek, en bouwkundige, financiële of andere aspecten worden hier
dan ook niet of occasioneel behandeld.
juni 2008
3

juni 2008
4
Vooraf
1 Terminologie
Onderstaande lijst geeft een aantal definities van termen of uitdrukkingen die in de vragen en
antwoorden worden gebruikt. Definities, al toegelicht in bijlage I, paragraaf 2 van het besluit van 11
maart 2005, in NBN D50-001:1991 of in NBN EN 13779:2004, worden hier niet allemaal herhaald.
• Afvoervoorziening: de voorziening voor de afvoer van lucht uit een ruimte kan zijn:
o voorziening die de lucht rechtstreeks afvoert naar buiten het gebouw (via RAO en
kanalen of via AO, kanalen, een ventilator…);
o voorziening die de lucht laat doorstromen naar een andere ruimte via een
doorstroomopening (DO);
o voorziening die de lucht laat doorstromen naar een andere ruimte door middel van een
recirculatievoorziening (via kanalen en een ventilator).
• AO: afvoeropening van een ventilatiesysteem waarvan de afvoer mechanisch verloopt.
• Beschermd volume: zie bijlage I van het besluit van 11 maart 2005.
• Bijlage V: bijlage V van het besluit van 11 maart 2005.
• Bijlage VI: bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005.
• Buitenlucht: de lucht die in het systeem of door openingen van buiten binnenkomt, zonder eerst
door andere ruimten te gaan.
• DO: doorstroomopening
• EPB-regelgeving: regelgeving met betrekking tot EnergiePrestatie en Binnenklimaat.
• EPU: bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van kantoor- en
schoolgebouwen (bijlage II).
• EPW: bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van woongebouwen (bijlage
I).
• Minimaal geëist ontwerpdebiet: het debiet per ruimte waarvoor de installatie volgens de
energieprestatieregelgeving minimaal moet ontworpen worden.
• Nominaal
o nominaal debiet van een ruimte (zoals gebruikt in NBN D50-001): wordt binnen de
energieprestatieregelgeving vervangen door ‘minimaal geëist ontwerpdebiet’;
o nominaal debiet van een RTO, DO of RAO: het debiet dat door de opening (in volledig
open stand) stroomt bij een op te geven drukverschil van 2 of 10 Pa;
o nominaal vermogen van een ventilatormotor: het maximale vermogen dat de motor bij
continu bedrijf kan opnemen. Dat staat los van het vermogen dat de motor opneemt
wanneer hij in een bepaalde toepassing een bepaald debiet levert;
o nominale stand van een ventilator: de stand die verondersteld wordt het ontwerpdebiet
te realiseren. Tenzij anders aangegeven op de standenschakelaar is de maximale stand
de nominale stand. Het nominale debiet is in dit verband het debiet dat de ventilator
levert bij nominale stand.

• Luchtdichtheidsmeting: een meting van de luchtdichtheid van de gebouwschil door gebruik te
maken van overdruk of onderdruk, opgewekt door een ventilator. Het resultaat van de proef is
een lekdebiet over de gebouwschil, bij een opgegeven drukverschil.
• RAO: regelbare afvoeropening
• RTO: regelbare toevoeropening
• TO: toevoeropening van een ventilatiesysteem waarvan de toevoer mechanisch verloopt.
• Toevoervoorziening: de voorziening voor de toevoer van lucht naar een ruimte kan zijn:
o voorziening die de lucht rechtstreeks toevoert van buiten het gebouw (via RTO of via TO,
kanalen, een ventilator…);
o voorziening die de lucht laat doorstromen vanuit een andere ruimte (via een
doorstroomopening (DO));
o voorziening die de lucht laat doorstromen vanuit een andere ruimte door middel van een
recirculatievoorziening (via kanalen en een ventilator).
• Natuurlijke ventilatie: ventilatiesysteem met natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer van lucht.
In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem A genoemd.
• Mechanische toevoerventilatie: ventilatiesysteem met mechanische toevoer en vrije afvoer
van lucht. In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem B genoemd.
• Mechanische afvoerventilatie: ventilatiesysteem met vrije toevoer en mechanische afvoer van
lucht. In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem C genoemd.
• Mechanische toe- en afvoerventilatie: ventilatiesysteem met mechanische toevoer en
mechanische afvoer van lucht. In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem D genoemd.
2 Wat is een eis, een aanbeveling, een advies?
• Aan een eis moet verplicht voldaan worden om conform te zijn met de
energieprestatieregelgeving.
• Een aanbeveling is een formulering die afkomstig is uit de norm en moet aanzien worden als
code voor goede praktijk of regel voor goed vakmanschap. Een aanbeveling is geen
verplichting in het kader van de energieprestatieregelgeving. Bij klachten van de bouwheer
kan een afwijking door een expert of rechter aanzien worden als het niet naleven van de
goede praktijk door ontwerper of installateur.
• Bij sommige vragen worden soms bijkomende adviezen, aandachtspunten, opmerkingen of
tips gegeven (puur informatief).
Belangrijke opmerking:
• Ventilatiesystemen die perfect voldoen aan alle eisen en aanbevelingen leiden niet
noodzakelijk tot een steeds goed werkend ventilatiesysteem. De ontwerper kan verder gaan
dan de minimale eisen om tot een goed ventilatiesysteem te komen. Andere aspecten, die
niet in de norm of regelgeving opgenomen zijn, kunnen ook van belang zijn (akoestiek,
esthetiek, gebruiksgemak, duurzaamheid…).
juni 2008
5

juni 2008
6
3 Ventilatiecomponenten: eisen bij niet-residentiële
gebouwen
3.1 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare
toevoeropening (RTO)?
Eisen
• Het (totale) ontwerptoevoerdebiet van de in een ruimte geplaatste RTO(‘s) moet voldoen aan
de ontwerpeisen van die ruimte. Om dat te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2
Pa (en in sommige gevallen bij 10 Pa) van elke RTO gekend zijn. Deze debieten worden
bepaald aan de hand van een laboratoriummeting zoals vermeld in NBN EN 13141-1:2004.
• De vrije doorsnede van de opening kan manueel of automatisch geregeld worden hetzij
continu, hetzij in een voldoende aantal (minstens 3) tussenstanden tussen ‘gesloten’ en
‘volledig open’ (dus in totaal minstens 5 standen).
• Het binnendringen van hinderlijk gedierte via de regelbare toevoeropening mag niet mogelijk
zijn, te beoordelen volgens de technische bepalingen met een bolletje en een schijfje zoals
vastgelegd in § 2a van bijlage V en § 7.11 van bijlage VI. Deze eis geldt voor elke mogelijke
open stand.
• Er mag geen waterpenetratie mogelijk zijn tot en met een drukverschil van 150 Pa in de stand
'gesloten' en tot en met een drukverschil van 20 Pa in de stand 'open', te meten volgens de
technische bepalingen beschreven in § 2b van bijlage V en § 7.12 van bijlage VI.
• De comforteis: de onderzijde van de regelbare toevoeropeningen moet geplaatst worden op
een hoogte van minstens 1,80 m boven het niveau van de afgewerkte vloer. De onderzijde
mag lager zijn dan 1,80 m voor zover een testrapport over de luchtverspreiding in de woonzone
volgens de norm NBN EN 13141-1:2004 §4.5 beschikbaar is.
• De opening bestemd voor de toevoer van de lucht heeft een kleine doorsnede en is derwijze
ontworpen dat zelfs in geopende stand het risico op inbraak niet verhoogt.
Opmerking
• Bepaalde productkarakteristieken (zelfregelendheid) kunnen eventueel aanleiding geven tot
een lager E-peil.
• Een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kan gevonden worden op
www.epbd.be
3.2 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare afvoeropening
(RAO)?
Eisen
• Het (totale) ontwerpafvoerdebiet van de in een ruimte geplaatste RAO(’s) moet voldoen aan
de ontwerpeisen van die ruimte. Om dit te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2
Pa (en in sommige gevallen bij 10 Pa) van elke regelbare afvoeropening gekend zijn. Deze
debieten worden bepaald aan de hand van een laboratoriummeting zoals vermeld in NBN EN
13141-1:2004.

• De vrije doorsnede van de opening kan manueel of automatisch geregeld worden hetzij
continu, hetzij in een voldoende aantal (minstens 3) tussenstanden tussen ‘gesloten’ en
‘volledig open’ (dus minstens 5 standen).
Opmerking
• een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kunt u vinden op
www.epbd.be
3.3 Welke eisen worden er gesteld aan een DoorstroomOpening
(DO)?
Eisen
• Het ontwerptoevoerdebiet of ontwerpafvoerdebiet van de in een ruimte geplaatste DO (één
of meerdere) moet voldoen aan de ontwerpeisen voor de doorstroomopeningen van die
ruimte. Om dit te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2 Pa of 10 Pa van elke
doorstroomopening gekend zijn.
• De doorstroomopening is niet regelbaar.
Opmerkingen
• Een DO is een permanente opening of spleet in binnenwanden en in of rond binnendeuren.
Het debiet bij 2 Pa of 10 Pa moet bepaald worden door meting zoals vermeld in NBN EN 13141-
1.
o Een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kan gevonden worden
op www.epbd.be
• De eis om de capaciteit te meten wordt vervangen door een berekening onder de 2 hieronder
vermelde condities:
o De DO wordt gevormd door een spleet onder een deur. Voor niet-residentiële
toepassingen geldt bovendien dat de kleinste afmeting minimaal 5 mm bedraagt,
gemeten vanaf het niveau van de afgewerkte vloer. Is de vloerafwerking niet gekend,
dan neemt men hiervoor een dikte aan van 10 mm.
o Voor grote openingen neemt het Vlaams Energieagentschap volgend standpunt in:
De DO wordt gevormd door een grote opening in scheidingsconstructies. De oppervlakte
van de opening wordt gevormd door de projectie van de opening loodrecht op deze
scheidingsconstructie waarin ze is geplaatst en beperkt tot het deel dat een volledige
loodrechte doorgang realiseert (zonder omwegen, waar men door kan kijken). De
minimale oppervlakte van de aaneengesloten opening bedraagt 0.5 m². De diameter
van de grootst mogelijke ingeschreven cirkel is hierbij niet kleiner dan 5 cm en niet kleiner
dan de dikte van de scheidingsconstructie.
Voorbeelden die mogelijk leiden tot een aanvaarde ‘grote opening’:
• Een open keuken, die aansluit bij een woonkamer door de aanwezigheid van
een doorloopopening zonder deur, een niet afsluitbare baropening of
doorgeefopening (geen doorgeefluik).
juni 2008
7

8
juni 2008
• Een badkamer die aansluit aan een slaapkamer, zonder afsluitmogelijkheid.
• Een door muren en deur(en) afgescheiden ruimte waarbij de muren niet tot
tegen de zoldering doorlopen, bijvoorbeeld in een loft. De ruimte tussen de
muren en de zoldering kan leiden tot een aanvaarde ‘grote opening’.
• Ruimten met verschillende functies zonder afscherming, bv. loft.
• Een open trapgat zonder afsluitmogelijkheid dat 2 ruimten verbindt.

juni 2008
9

10
juni 2008
Volgende voorbeelden voldoen niet: afschermingen met vele kleine gaatjes of
perforaties, een spleet rond een deur. Deze vereisen dus een meting.

juni 2008
11
• In de 2 bovengenoemde situaties waarbij een meting wordt vervangen door een berekening
wordt de capaciteit van de doorstroomopening bepaald aan de hand van de oppervlakte
van de opening. De te gebruiken formules voor niet-residentiële toepassingen, zijn:
o 0,36 m³/h en per cm² spleet voor een drukverschil van 2 Pa (of 25,2 m³/h bij 2 Pa per 70
cm²);
o 0,80 m³/h en per cm² spleet voor een drukverschil van 10 Pa.
3.4 Welke eisen worden er gesteld aan een ventilator?
Eisen
• Er worden geen prestatie-eisen gesteld aan de ventilator in het kader van de
energieprestatieregelgeving.
• Er zijn wel bepaalde eisen met betrekking tot de regeling van het ventilatiesysteem. Voor nietresidentiële
ventilatie (zie vraag 10.2).
Opmerking
• Het is uiteraard de combinatie van luchtkanalen en ventilatoren die zo moet ontworpen
worden dat de minimaal geëiste ontwerpdebieten kunnen gerealiseerd worden.
• Bepaalde productkarakteristieken (type, laag verbruik) kunnen het E-peil eventueel
beïnvloeden.
• Een gedetailleerde beschrijving van de testvoorwaarden zal u kunnen vinden op
www.epbd.be

juni 2008
12
3.5 Welke eisen worden er gesteld aan een
warmteterugwinapparaat?
Eis
• Er worden geen prestatie-eisen gesteld aan het warmteterugwinapparaat in het kader van de
energieprestatieregelgeving.
Opmerking:
• Bepaalde productkarakteristieken (rendement, regeling, by-pass, …) kunnen het E-peil
eventueel beïnvloeden.
• Een gedetailleerde beschrijving van de testvoorwaarden zal u kunnen vinden op
www.epbd.be
3.6 Welke eisen worden er gesteld aan natuurlijke afvoerkanalen?
Eis
• de kanalen zijn gedimensioneerd voor een maximale luchtsnelheid van 1 m/s;
• de kanalen lopen hoofdzakelijk verticaal - zie vraag 12.1;
• de kanalen monden uit boven het dak.

Hygiënische ventilatie – niet-residentieel
4 Basis
juni 2008
13
4.1 Welke normen en documenten worden gehanteerd voor het
bepalen van de niet-residentiële ventilatievoorzieningen?
Voor ventilatie in niet-woongebouwen verwijst bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 onder
andere naar een aantal artikelen uit de Belgische norm NBN EN 13779:2004 (en niet uitgave 2007).
De norm kunt u bestellen via http://www.nbn.be.
Het besluit van 11 maart 2005 en de bijlagen kunt u vrij downloaden van:
http://www.energiesparen.be/energieprestatie/professioneel/info/download.php.
4.2 Hoe worden ventilatiesystemen van een niet-residentieel gebouw
gedimensioneerd?
Bij het dimensioneren worden verschillende stappen doorlopen:
1. Kies het type ventilatiesysteem (natuurlijke ventilatie, mechanische toevoerventilatie,
mechanische afvoerventilatie, mechanische toe- én afvoerventilatie – zie §4 bijlage VI);
2. bepaal voor elke ruimte het ruimtetype (zie vraag 5.1);
3. bepaal voor elke ruimte het minimale geëiste ontwerpdebiet (zie vraag 6.1);
4. bBepaal voor elke ruimte het type van toevoer- en afvoerlucht (zie vragen 7.1 en 7.2);
5. kies voor elke ruimte toevoer- en afvoer voorzieningen (zie vraag 11.1);
6. controleer de drukvoorwaarden voor het gebouw en stuur zo nodig de ontwerpdebieten bij
(zie vraag 9.2);
7. start daarna met de technische uitwerking van de installatie, keuze van kanalen, ventilatoren,
geluid, regeling…

juni 2008
14
5 Ruimtetype
5.1 Hoe bepaalt men het ruimtetype?
Een eerste belangrijk onderscheid wordt gemaakt tussen ruimten binnen het beschermde volume
(BV) van het gebouw enerzijds, waarvoor diverse EPB-eisen kunnen gelden, en ruimten buiten het
beschermde volume anderzijds, waarvoor er in principe geen eisen zijn in het kader van de
energieprestatieregelgeving.
Om de ventilatie-eisen van een ruimte binnen het BV te bepalen moet u eerst het ruimtetype
definiëren.
Volgens bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 is een ruimte ofwel een ‘ruimte niet bestemd
voor menselijke bezetting’, ofwel is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, ofwel een
‘speciale ruimte’:
o Bijlage VI definieert een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ als een ruimte die
bedoeld is om mensen bij een normaal gebruik maar een relatief korte tijd te laten
vertoeven.
o Bijgevolg is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ een ruimte die bedoeld is om
mensen een langere tijd te laten vertoeven.
o Een ‘speciale ruimte’ is een ruimte met (een risico op) speciale verontreiniging waarvoor
andere (specifieke en/of strengere) eisen qua ventilatie kunnen gelden.
• ‘Ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’
Omdat bijlage VI niet definieert wat onder een ‘relatief korte tijd’ en een ‘langere tijd’ moet
worden verstaan, is het bouwteam verantwoordelijk om dat correct te interpreteren. Er is enige
interpretatievrijheid, maar de keuze is uiteraard niet volledig willekeurig. Ze moet verdedigbaar zijn.
Bijlage VI geeft toch een paar voorbeelden: circulatieruimten (zoals gangen, trappenhallen…),
toiletten, archieven, opslagruimten... zijn ruimten waar mensen maar relatief korte tijd vertoeven.
Opmerking: Ook al is de ruimte voortdurend in gebruik, het feit dat het telkens om andere mensen
gaat die maar een korte tijd van de ruimte gebruikmaken, zorgt ervoor dat de ruimte onder de
categorie ‘niet bestemd voor menselijke bezetting’ valt.
Bijlage VI bevat ook een uitsluiting: als in een ruimte een werkplek ingericht wordt (bijvoorbeeld
een schrijftafel voor de werknemer in een archief), dan valt de ruimte niet in de categorie ‘niet
bestemd voor menselijke bezetting’.
Douches en kleedkamers mogen ook gezien worden als ‘ruimte niet bestemd voor menselijke
bezetting’ (zie vraag 8.2).
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’(zie
vraag 6.3).
• ‘Ruimten bestemd voor menselijke bezetting’
De energieprestatieregelgeving is van toepassing op gebouwen waarvoor energie verbruikt wordt
om ten behoeve van mensen een specifieke binnentemperatuur te bereiken (zie artikel 3.18 van
het EPB-decreet). Normaal gezien zijn de meeste ruimten in een gebouw ‘bestemd voor menselijke
bezetting’. Voorbeelden van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’: kantoorruimten,
vergaderzalen, lokettenzaal, onthaal …
In een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ is het minimale geëiste ontwerpdebiet
afhankelijk van de ontwerpbezetting. De functie van de ruimte zal in zekere mate de
ontwerpbezetting van de ruimte bepalen. Daarom definieert bijlage VI 37 types van ‘ruimten
bestemd voor menselijke bezetting’, inclusief het type 'overige ruimten' (zie vraag 5.2).

juni 2008
15
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ (zie
vraag 6.2).
• ‘Speciale ruimten’
De ventilatie van ‘speciale ruimte’, met (een risico op) speciale verontreinigingen, valt buiten het
toepassingsgebied van de energieprestatieregelgeving, maar het is mogelijk dat andere
regelgeving en/of regels van goede praktijk andere specifieke en/of strengere eisen qua ventilatie
opleggen.
Voorbeelden
o garages (als autostalplaats) met een oppervlakte, berekend aan de hand van de
binnenafmetingen, van meer dan 40 m²;
o stookplaatsen;
o brandstofopslagruimten;
o gasmeterruimten;
o ruimten voor drukreduceerinrichtingen van aardgas;
o liftkokers en liftkooien;
o huisvuilkokers en verzamelruimten voor huisvuil;
o bepaalde laboratoria (medisch, biologisch...).
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘speciale ruimten’ (zie vraag 6.4).
5.2 Wanneer wordt een ruimte beschouwd als een ‘overige ruimte’?
Een ‘overige ruimte’ is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ die niet kan beschouwd
worden als één van de andere ruimtetypes van de tabel 1 van bijlage VI. Het spreekt vanzelf dat
de beslissing om een ruimte als ‘overige ruimte’ te beschouwen verdedigbaar moet zijn en dat bij
twijfel altijd de voorkeur moet gegeven worden aan één van de expliciet benoemde ruimtetypes
uit tabel 1.
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 5.1).
Voor meer uitleg over de verschillende types van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ (zie
vraag 6.2).
Voorbeeld: Overdekte binnenruimte in een schoolgebouw
Een schoolgebouw bevat een overdekte en verwarmde ruimte, centraal gelegen ten opzichte
van de verschillende leslokalen. Die ruimte kan beschouwd worden als één van de volgende
ruimtetypes:
o een polyvalente ruimte: als die ruimte in de praktijk gebruikt wordt als speelplaats bij
slecht weer, voor turnlessen, voor feestjes, voordrachten of vergaderingen of andere
gelijkaardige activiteiten;
o een gang: als die ruimte enkel gebruikt wordt als doorgangsruimte tussen de andere
leslokalen en nutsruimten. Dat veronderstelt dat die ruimte door haar afmetingen of door
de aanwezigheid van een vaste uitrusting (bijvoorbeeld vaste bloembakken, een vijver,
wanden en trappen…) niet kan gebruikt worden als polyvalente ruimte.

16
juni 2008
K2
K1
bureel
K3 K4
Ruimtetype?
sanitair
5.3 Hoe moet een liftkoker geventileerd worden?
inkom
Liftkokers worden volgens bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 beschouwd als ‘speciale
ruimte’. Voor speciale ruimten gelden geen ventilatie-eisen volgens de
energieprestatieregelgeving. Het is echter mogelijk dat andere wetgevingen (bv. betreffende
brandveiligheid) wel ventilatie-eisen bevatten voor een liftkoker.
Als een liftkoker voorkomt in een EPU-volume, is het verplicht om de liftkoker expliciet als ‘ruimte’ in
te geven op het tabblad Ruimten (Bouwkundige gegevens) of op het tabblad Ruimten
(Hygiënische ventilatie) in de EPB-software. Hoewel de liftkoker zich kan uitstrekken over
verschillende verdiepingen, hoeft de gebruiksoppervlakte maar eenmaal ingegeven te worden
(bijvoorbeeld alleen op de gelijkvloerse verdieping). Ook in het luik over de hygiënische ventilatie
moeten dus de nodige gegevens ingevuld worden (‘speciale ruimte’, eventueel het geëiste debiet
uit een andere wetgeving, en de aanwezige ventilatievoorzieningen). De liftkooi mag buiten
beschouwing worden gelaten.
Hoewel er geen ventilatie-eisen worden opgelegd, kunnen er voor een liftkoker binnen het
beschermde volume wel isolatie-eisen gelden voor de scheidingsconstructies (U-max en R-min) - zie
bijlage III van het besluit van 11 maart 2005.
Opmerking
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet en het ontwerpdebiet zelf worden alleen bij de EPUberekening
(voor niet-residentiële gebouwen) in rekening gebracht voor het bepalen van het
referentieverbruik (noemer van het E-peil). Bij de EPW-berekening (voor residentiële gebouwen) is
dat niet het geval: daar wordt het referentiedebiet voor het volledige EPW-volume op forfaitaire
wijze bepaald.
K5
K6

5.4 Moeten leidingschachten geventileerd worden?
juni 2008
17
Een leidingschacht wordt in het kader van de energieprestatieregelgeving niet beschouwd als een
ruimte die geventileerd moet worden. Het is daarom niet verplicht om de leidingschacht als ruimte
in te geven in het tabblad Ruimten (Bouwkundige gegevens) of op het tabblad Ruimten
(Hygiënische ventilatie) van de EPB-software.
Hoewel er geen ventilatie-eisen worden opgelegd, kunnen er voor een leidingschacht binnen het
beschermde volume wel isolatie-eisen gelden voor de scheidingsconstructies (U-max en R-min) –
zie bijlage III van het besluit van 11 maart 2005.
Aandachtspunt
Het is mogelijk dat andere wetgevingen (bijvoorbeeld rond brandveiligheid) wel ventilatie-eisen
bevatten voor een leidingschacht.
5.5 Moet een tochtsas geventileerd worden?
Een tochtsas, in de betekenis van een kleine ruimte tussen de buitenomgeving en een gang of een
inkomhal, zonder toegangsdeuren naar een andere ruimte, bijvoorbeeld toiletten of kantoren,
hoeft niet verplicht geventileerd te worden. Het is wel verplicht om het tochtsas expliciet als
‘ruimte’ in te geven in de EPB-software. Als ruimtetype kiest u voor een tochtsas ‘speciale ruimte’.
Uitzondering:
Als een tochtsas expliciet als werkplek wordt ingericht, kan die niet meer als tochtsas beschouwd
worden en moet ze toch geventileerd worden. In de EPB-software wordt dan voor het ruimtetype
de meest logische keuze uit tabel 1 van bijlage VI gemaakt (bv. ‘hoofdingang’, ‘receptie’…).

18
juni 2008
6 Debiet
6.1 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bij nietresidentiële
gebouwen berekend?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte hangt in de eerste plaats af van het
ruimtetype. Daarom moet eerst bepaald worden of het gaat om een ‘ruimte bestemd voor
menselijke bezetting’, een ‘ruimte niet bestemt voor menselijke bezetting’, of een ‘speciale ruimte’
(zie vraag 5.1).
De procedure is in de volgende figuur geschematiseerd.
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten bestemd voor menselijke
bezetting’ (zie vraag 6.2).
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten niet bestemd voor
menselijke bezetting’ (zie vraag 6.3).
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘speciale ruimten’ (zie vraag 6.4).
6.2 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van
een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een nietresidentieel
gebouw?
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 5.1).
Ontwerpbezetting
De ontwerpbezetting geeft aan voor hoeveel personen de ruimte bestemd is. Het bouwteam heeft
de volledige vrijheid om de ontwerpbezetting te bepalen.

juni 2008
19
De zogenaamde ’minimumbezetting’ is de bezetting berekend op basis van de vloeroppervlakte
per persoon vermeld in tabel 1 van bijlage VI voor het ruimtetype dat het bouwteam heeft
gekozen.
Opmerking
Het spreekt voor zich dat er geen wettelijke minimumeis is aan de werkelijke bezetting of de
ontwerpbezetting van een ruimte; de term ‘minimumbezetting’ werd alleen als hulpmiddel
ingevoerd.
De termen ontwerpbezetting en minimumbezetting worden gebruikt om het minimaal geëiste
ontwerpdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een niet-residentieel
gebouw te bepalen.
Minimaal geëiste ontwerpdebiet
De regelgever legt per ruimte een minimaal geëist ontwerpdebiet op, dat in principe bepaald
wordt op basis van de ontwerpbezetting en een minimumdebiet per persoon.
Als de ontwerpbezetting voor een ruimte kleiner is dan de waarde bepaald op basis van tabel 1
van bijlage VI of als het bouwteam zelf geen ontwerpbezetting vastlegt, dan moet bij de bepaling
van het minimaal geëiste ontwerpdebiet, de bezetting volgens tabel 1 van bijlage VI
aangehouden worden. Daarbij wordt het berekende aantal personen op de eenheid naar boven
afgerond.
Het bouwteam is dus altijd verplicht om het ruimtetype te bepalen. De ontwerpbezetting, echter,
moet niet worden opgegeven als ze niet vastgelegd is. In dat geval wordt het minimaal geëiste
ontwerpdebiet alleen bepaald op basis van de ‘minimumbezetting’ - zie vraag 6.5.
Op die manier wil de overheid garanderen dat, ook als voor een ruimte bij het ontwerp een zeer
lage bezetting voorzien wordt, nog een goede binnenluchtkwaliteit (minimaal IDA3 voor de
minimumbezetting van het gekozen ruimtetype) bereikt kan worden, mocht er in een latere fase
een meer gangbare bezetting optreden (bijvoorbeeld bij verandering van gebouwgebruiker)
zonder dat daarvoor de hardware van het ventilatiesysteem aangepast moet worden (wat een
ingrijpende en dure operatie kan zijn).
In een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, is het minimaal geëiste ontwerpdebiet per
persoon (ook minimumdebiet genoemd) gelijk aan:
o 22 m³/h.persoon 1 als roken in de ruimte expliciet verboden is;
o 43 m³/h.persoon 2 als roken in de ruimte niet expliciet verboden is.
Ruimtetype
Het bouwteam is verantwoordelijk voor het bepalen van het ruimtetype. Ze kiezen het type dat de
ruimte volgens hen het best beschrijft. Zoals vermeld in bijlage VI en in de helpfunctie van de EPBsoftware,
zijn de hoofdcategorieën (vette druk in tabel 1) alleen indicatief. Dat wil zeggen dat alle
ruimtetypes in alle gebouwen kunnen worden geselecteerd, onafhankelijk van de hoofdcategorie.
Natuurlijk moet de gemaakte keuze verdedigbaar zijn. Een slaapzaal in een vakantiecentrum als
een kantoor definiëren is vanzelfsprekend niet aanvaardbaar. Een leslokaal als ‘overige ruimte’
definiëren is dat evenmin.
Als een ruimtetype niet expliciet of bij benadering in tabel 1 van bijlage VI is opgenomen, moet
‘overige ruimte’ geselecteerd worden.
1 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het minimumdebiet dat overeenkomt met
binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 11 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’,
waar roken verboden is, gelijk aan 22 m³/h.persoon.
2 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het minimumdebiet dat overeenkomt met
binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 11 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’,
waar roken niet verboden is, gelijk aan 43 m³/h.persoon.

20
juni 2008
Samenvatting: stappenplan voor het bepalen van het minimaal geëiste ontwerpdebiet
Stap 1:
Het bouwteam bepaalt, als het dat wenst, de ontwerpbezetting.
Stap 2:
• het bouwteam kiest het type ruimte;
• het type ruimte bepaalt de vloeroppervlakte per persoon volgens tabel 1 van bijlage VI;
• de gebruiksoppervlakte van de ruimte wordt gedeeld door die vloeroppervlakte per persoon;
• de ‘minimumbezetting’ wordt naar boven afgerond op de eenheid.
Stap 3:
Het bouwteam bepaalt of er in de ruimte al dan niet gerookt mag worden. Het minimumdebiet
dat overeenkomt met binnenluchtklasse IDA 3 bedraagt voor niet-rokers 22 m³/h.persoon; voor
rokers bedraagt dat 43 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het maximum van de resultaten uit stappen 1 en 2 wordt vermenigvuldigd met het minimumdebiet
uit stap 3. Het resultaat is het minimaal geëiste ontwerpdebiet.
Voorbeeld 1: bureel van de directeur van een school, met een oppervlakte van 20 m²
Stap 1:
De ontwerpbezetting is voor dat bureel gelijk aan 1. In de EPB-software geeft men dat aan door
het selectievakje ‘ontwerpbezetting gekend’ aan te vinken en ‘1’ in te vullen als ontwerpbezetting.
Stap 2:
Een bureel is expliciet in tabel 1 opgenomen als ‘kantoor’ onder de hoofdcategorie
‘kantoorgebouwen’. In het EPB-software moet men ‘kantoorgebouwen’ in het veld ‘ruimtecategorie
(indicatief)’ en ‘kantoor’ in het veld ‘soort ruimte’ kiezen.
Volgens tabel 1 van bijlage VI is de vloeroppervlakte per persoon in een kantoor gelijk aan 15
m²/persoon. Dat leidt tot een minimumbezetting van 20/15 = 1,33, naar boven afgerond = 2
personen. Deze minimumbezetting is groter dan de bezetting die bepaald is door het bouwteam
(ontwerpbezetting = 1) en bijgevolg wordt deze minimumbezetting gebruikt om het minimaal
geëiste ontwerpdebiet te bepalen.
Stap 3:
In de ruimte wordt niet gerookt. Het minimumdebiet bedraagt dus 22 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor de ruimte is in het voorbeeld dus gelijk aan 2 personen *
22 m³/h.persoon = 44 m³/h.
Voorbeeld 2: indoor speeltuin met een oppervlakte van 180 m²
Stap 1:
Volgens de bouwheer kunnen er gedurende de week 35 personen en tijdens één namiddag per
week 70 personen in de speelruimte aanwezig zijn. Het ventilatiesysteem moet dus voor 70

juni 2008
21
personen ontworpen worden. In de EPB-sofware wordt het selectievakje ‘ontwerpbezetting
gekend’ aangevinkt en ‘70’ als ontwerpbezetting ingevuld.
Stap 2:
Een indoor speeltuin is niet expliciet in tabel 1 opgenomen. Volgens het bouwteam benadert geen
enkel ruimtetype uit de tabel die ruimte. De speeltuin is immers voorzien van vaste speeltoestellen
en kan dus enkel als speeltuin worden gebruikt. Bijgevolg kan die ruimte niet als polyvalente ruimte
worden aanzien. Men kiest dus voor ‘overige ruimten’. In de EPB-software moet men ‘overige
ruimten’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ en in het veld ‘soort ruimte’ kiezen.
Volgens tabel 1 van bijlage VI is de gangbare vloeroppervlakte per persoon in een ‘overige ruimte’
gelijk aan 15 m²/persoon. Dat leidt tot een minimumbezetting van 180/15 = 12, naar boven
afgerond = 12 personen. Dat is kleiner dan de bezetting die door het bouwteam werd bepaald en
bijgevolg wordt niet de minimumbezetting maar wel de ontwerpbezetting gebruikt om het
minimaal geëiste ontwerpdebiet te bepalen.
Stap 3:
In de ruimte wordt niet gerookt. Het minimumdebiet bedraagt dus 22 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor de ruimte is in het voorbeeld dus gelijk aan 70 personen *
22 m³/h.persoon = 1.540 m³/h.
Opmerkingen
o Een kleuterklas wordt ook als leslokaal aanzien.
o Bij niet-residentiële gebouwen wordt er geen maximumgrens aan het ontwerpdebiet
opgelegd.
o Met betrekking tot het regelen van debieten, zie vraag 10.2.
o Andere regelgevingen of regels van goede praktijk kunnen ook van toepassing zijn, zoals
het Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB). Volgens het ARAB moet het
debiet minstens gelijk zijn aan 30 m³/h.werknemer of gelijkgesteld, zie vraag 6.9.
6.3 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van
een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ van een nietresidentieel
gebouw?
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’, zie vraag 5.1.
Er zijn twee soorten ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’:
o ‘toiletten’;
o ‘andere’.
In ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’ en die niet in de categorie ‘toiletten’ vallen, is
het minimaal geëiste ontwerpdebiet 3 gelijk aan 1,3 m³/h.m². Het minimaal geëiste ontwerpdebiet
is dus afhankelijk van de vloeroppervlakte. In de EPB-software zal u ‘ruimte niet voor menselijke
3 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag, bij de dimensionering van ventilatiesystemen, het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het
minimumdebiet dat overeenkomt met binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 12 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ruimten die niet bestemd zijn voor menselijke
bezetting, gelijk aan 1,3 m³/h.m².

22
juni 2008
bezetting’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen. De EPB-software berekent het minimaal
geëiste ontwerpdebiet van de ruimte.
In toiletruimten is het minimaal geëiste ontwerpdebiet gelijk aan 25 m³/h per wc (tel het totale
aantal toilettoestellen en urinoirs) of 15 m³/h per m² vloeroppervlakte als het aantal wc’s/urinoirs
niet gekend is op het ogenblik van de dimensionering van het ventilatiesysteem. In de EPB-software
zal u ‘toiletten’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen en eventueel het selectievakje
‘aantal toiletten gekend’ aanvinken. In het geval dat het aantal toiletten gekend is, moet u het
aantal invullen. De EPB-software berekent het minimaal geëiste ontwerpdebiet van de ruimte.
6.4 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘speciale
ruimte’ van een niet-residentieel gebouw berekend?
Voor een definitie van ‘speciale ruimte’, zie vraag 5.1.
In § 6.4 van bijlage VI worden ‘speciale ruimten’ omschreven als ruimten met (een risico op)
speciale verontreinigingen waarvoor andere (specifieke of strengere) regelgeving of andere eisen
op het vlak van ventilatie gelden. Bijgevolg valt de ventilatie van speciale ruimten buiten het
toepassingsgebied van de energieprestatieregelgeving. Het ventilatiesysteem moet volgens die
andere regelgevingen, eisen of regels van goede praktijk ontworpen worden.
In de EPB-software moet u ‘speciale ruimte’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen, en het
ontwerpdebiet invullen.
Aandachtspunt
In een speciale ruimte zou het ontwerpdebiet minstens gelijk moeten zijn aan het minimaal geëiste
ontwerpdebiet van het overeenkomstige ruimtetype, als er geen speciale verontreiniging zou
optreden.
Voorbeeld
Een sterk verontreinigde gang van 33 m², die bijvoorbeeld in verbinding staat met een chemisch
laboratorium, zal beschouwd worden als een speciale ruimte. Het ventilatiesysteem kan volgens
andere regels van goede praktijk (bijvoorbeeld internationale of buitenlandse normen)
gedimensioneerd worden. In elk geval zou het ontwerpdebiet gelijk aan of groter moeten zijn dan
het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘ruimte niet voor menselijke bezetting’, dus 33 m² *
1,3 m³/h.m² = 42,9 m³/h.
6.5 Wat gebeurt er als de ontwerpbezetting niet overeenstemt met
de ‘minimumbezetting’?
Als de ontwerpbezetting, zoals het bouwteam die heeft gedefinieerd, bekend is, dan vinkt u het
selectievakje ‘ontwerpbezetting gekend’ aan en geeft u de ontwerpbezetting in.
Als de ontwerpbezetting, zoals het bouwteam die heeft gedefinieerd, kleiner is dan de
‘minimumbezetting’, moet het ventilatiesysteem gedimensioneerd worden voor het minimaal
geëiste ontwerpdebiet dat overeenkomt met de ‘minimumbezetting’. Dat werd zo vastgelegd
omdat de werkelijke bezetting gedurende de levensduur van het gebouw sterk kan variëren (zie
vraag 6.2).

23
6.6 Kan voor een ruimte met een groot volume een aangepast
minimaal geëist ontwerpdebiet berekend worden?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte in een niet-residentieel gebouw dat al of niet
bestemd is voor menselijke bezetting, wordt bepaald volgens de procedure die volledig in de
vragen 6.2 en 6.3 is beschreven.
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte hangt af van het ruimtetype en van de
ontwerpbezetting en/of de gebruiksoppervlakte, maar niet van het volume. De berekening houdt
geen rekening met de hoogte. De hoogte heeft immers nauwelijks invloed op het aantal
aanwezige personen of op de (vervuilende) activiteiten.
Voor een ruimte met een groot volume en een kleine bezetting mag u geen aangepast minimaal
geëist ontwerpdebiet berekenen. Zoals voor alle ruimten is het ook voor hogere ruimten toegelaten
om voor een hoger ontwerpdebiet te kiezen, maar het is niet verplicht.
6.7 Kan voor een grote ruimte met een kleine bezetting een
aangepast minimaal geëist ontwerpdebiet berekend worden?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een
niet-residentieel gebouw wordt bepaald volgens de procedure die volledig in vraag 6.2 is
beschreven.
Het specifieke geval waarbij de ontwerpbezetting kleiner is dan de ‘minimumbezetting’, berekend
door de EPB-software, wordt in vraag 6.5 beschreven.
Samengevat: u mag voor een grote ruimte met een kleine bezetting geen kleiner minimaal geëist
ontwerpdebiet hanteren.
6.8 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bepaald van een
kleine ruimte met een hoge bezetting?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een
niet-residentieel gebouw wordt bepaald volgens de procedure die volledig in vraag 6.2 is
beschreven.
Het specifieke geval waarbij de ontwerpbezetting hoger is dan de ‘minimumbezetting’, berekend
door de EPB-software, wordt in vraag 6.5 beschreven.
Samengevat: als de ontwerpbezetting die bepaald werd door het bouwteam, hoger is dan de
‘minimumbezetting’, berekend door de EPB-software, wordt de ontwerpbezetting gebruikt bij het
bepalen van het minimaal geëiste ontwerpdebiet.
6.9 Zijn de eisen van het ARAB nog van toepassing?
Het Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB) stelt dat ruimten waarin werknemers
tewerk worden gesteld, minimaal met een debiet van 30 m³/h per werknemer of gelijkgesteld
moeten worden geventileerd. Die reglementering blijft geldig, onafhankelijk van de eisen van de
energieprestatieregelgeving - zie http://meta.fgov.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=2062 voor
meer details. Omdat de energieprestatieregelgeving een andere methode hanteert dan het
ARAB, zal u vooraf moeten aftoetsen welke regelgeving het hoogste minimaal geëiste
ontwerpdebiet oplegt.
juni 2008

juni 2008
24
7 Luchtkwaliteit
7.1 Moet de toevoerlucht van een ruimte altijd buitenlucht zijn?
Het antwoord op deze vraag varieert afhankelijk van de ruimte.
• ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’
Het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’,
moet gerealiseerd worden met buitenlucht. Alle bijkomende debieten mogen gerealiseerd worden
met buitenlucht, opnieuw gebruikte lucht van ETA 1 of doorstroomlucht van ETA1.
Bij hergebruik van afvoerlucht moet immers voldaan worden aan elk van de richtlijnen in bijlage
A.6 van de norm NBN EN 13779:2004. Met andere woorden, het bijkomende debiet moet van
luchtkwaliteit ETA1 zijn (zie vraag 7.2).
• ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’
In afwijking van de voorschriften van NBN EN 13779:2004 kan in ‘ruimten niet bestemd voor
menselijke bezetting’, het ontwerptoevoerdebiet volledig worden gerealiseerd met afvoerlucht uit
andere ruimten van de kwaliteit ETA 1 of ETA 2.
Bijlage VI stelt daarbij toch een voorwaarde. De bijdrage van afvoerlucht van kwaliteit ETA 1 of ETA
2 uit andere ruimten in het ontwerptoevoerdebiet van een ruimte, hangt af van het ontwerpdebiet
van de ruimte of ruimten waaruit die lucht betrokken wordt. De som van de ontwerpdebieten
vanuit een ruimte naar andere ruimten kan niet groter zijn dan het eigen ontwerpdebiet van die
ruimte (zie onderstaand figuur).
Opmerking: het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte niet bestemd voor
menselijke bezetting’, mag natuurlijk ook (volledig of gedeeltelijk) gerealiseerd worden met
buitenlucht.
• Speciale ruimten
De ventilatie van speciale ruimten valt buiten het toepassingsgebied van de energieprestatieregelgeving.
Het is toch sterk aanbevolen om aan elk van de richtlijnen in bijlage A.6 van de norm
NBN EN 13779:2004 te voldoen.
Algemene opmerking
Het ruimtetype heeft ook invloed op de kwaliteit van de afgevoerde lucht (zie vraag 7.2).

25
7.2 Hoe moet ik de kwaliteit van de afvoerlucht van een ruimte
bepalen?
Als men de afvoerlucht van een ruimte wil laten doorstromen of opnieuw gebruiken, is het
noodzakelijk om de kwaliteit van de afvoerlucht te bepalen om te oordelen of ze daarvoor
geschikt is. De kwaliteit van de afvoerlucht is afhankelijk van de activiteiten die in de ruimte
plaatsvinden. De norm onderscheidt vier klassen (aan de hand van een omschrijving). Als een
luchtstroom lucht bevat die afkomstig is van verschillende ruimten, is het de categorie met het
hoogste cijfer die de klasse bepaalt.
Tabel 1 Classificatie van de afvoerlucht (volgens de norm NBN EN 13779: 2004 – tabel 3)
Klasse Omschrijving Voorbeelden (ter informatie)
ETA1
ETA2
ETA3
ETA4
Lage vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit ruimten waarin de
vervuiling voornamelijk teweeggebracht
wordt door de menselijke stofwisseling en
het gebouw, met uitzondering van
ruimten waar mag worden gerookt
Matige vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit bezette ruimten die
meer onzuiverheden bevat dan lucht uit
de ruimten uit categorie ETA1 of uit
ruimten met andere activiteiten en lucht
uit ruimten die normaal gesproken tot
categorie ETA1 zouden behoren, maar
waar mag worden gerookt
Hoge vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit ruimten waar de
luchtkwaliteit sterk beperkt wordt door de
productie van vocht, chemische stoffen
enzovoort
Zeer hoge vervuilingsgraad
Lucht die geuren en onzuiverheden
bevat die schadelijk zijn voor de
gezondheid, in concentraties die hoger
zijn dan die welke toegestaan zijn voor
de binnenlucht van bezette ruimten
juni 2008
Kantoren, met inbegrip van kleine
opslagruimten, openbare ruimten,
klaslokalen, trappen, gangen,
vergaderzalen, handelsruimten zonder
andere bron van vervuiling
Restaurants, keukens waar warme
drank wordt bereid, winkels,
opslagruimten, hotelkamers
Toiletten, sauna's, keukens, bepaalde
chemische laboratoria,
fotokopieerruimten, rookruimten
Afzuiging voor grills en
keukendampkappen, garages,
wegtunnels, parkings, schildersateliers,
wasserijen, bepaalde chemische
laboratoria, veelvuldig gebruikte
rookruimten …
Toegepast op de ruimtetypes van tabel 1 van bijlage VI, kan aan de kwaliteit van de afvoerlucht
van elk ruimtetype een ETA-klasse toegekend worden; zie de tabel op pagina 26. Deze tabel is
louter informatief.

26
juni 2008
Ruimtetypes die bestemd zijn voor menselijke bezetting Klasse
Ruimten uit tabel 1 of gelijkaardig, waar roken expliciet
verboden is en met afwezigheid van een gelijkaardige
vervuiling
Restaurants, cafetaria’s, snelbuffetten, kantines, bars …
Slaapkamers in hotels, motels, vakantiecentra …
Slaapzalen in vakantiecentra
Kapsalons, schoonheidssalons
Winkels voor meubilair, tapijten, textiel …
Supermarkten, grootwarenhuizen
Dierenspeciaalzaken
Kleedkamers
Sportclubs: aerobicruimten, fitnessruimten, bowlingclubs
Cellen, dagverblijven
Keukens, kitchenettes, douches
Wasserettes, wassalons
Discotheken, dansgelegenheden
Fotostudio’s, donkere kamers …
Apotheken, bereidingsruimten
Kopieerruimten, ruimten voor printers
Dampkappen en andere directe afzuigingen ETA4
ETA1
bij twijfel valt u terug op een
slechtere ETA
ETA2
bij twijfel valt u terug op een
slechtere ETA
ETA3
bij twijfel valt u terug op een
slechtere ETA
Voor ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’ moet het bouwteam de ETA-klasse geval
per geval bepalen.
De voorschriften van bijlage VI en van de norm NBN EN 13779:2004 zijn in de volgende tabel
samengevat.
Tabel 2 Hergebruik van de afvoerlucht (NBN EN 13779 – tabel A.2)
Klasse Omschrijving
ETA1
ETA2
Geschikt voor doorstroom en voor hergebruik, maar omdat het geen
buitenlucht betreft, wordt het niet meegerekend om te voldoen aan het
minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte bestemd voor
menselijke bezetting’
Alleen geschikt voor doorstroom en voor hergebruik naar ‘ruimten niet
bestemd voor menselijke bezetting’ (of speciale ruimten).
ETA3 Niet geschikt voor doorstroom en voor hergebruik
ETA4 Niet geschikt voor doorstroom en voor hergebruik
In de EPB-software is er een selectievakje ‘roken toegestaan’ in het scherm ‘eigenschappen van
een ruimte’. Het selectievakje kan bij ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’, worden
aangevinkt. In dat geval verschijnt een boodschap: ‘Er mag niet gecirculeerd worden naar andere
ruimten voor mensen!’. Dat is een vertaling van de hierboven vermelde regels, namelijk:
o de afvoerlucht uit een ruimte waar roken niet expliciet verboden is, behoort tot klasse ETA2 of
slechter;
o ETA2 is alleen geschikt voor hergebruik in of doorstroom naar ‘ruimten niet bestemd voor
menselijke bezetting’ (of speciale ruimten).
(zie vraag 7.1)

8 Specifieke ruimten
8.1 Hoe bepaal ik de vloeroppervlakte van een trappenhal?
juni 2008
27
Om de vloeroppervlakte van trappen en hellende vloeren te bepalen, stelt §.2 van bijlage II van
het besluit van 11 maart 2005 dat de verticale projectie op het horizontale vlak van de trap of vlak
moet beschouwd worden.
U kunt de volledige trappenhal als één ruimte invoeren. De vloeroppervlakte van de volledige
trappenhal bepaalt u dan door de som te maken van alle tussenliggende vloeroppervlaktes en de
geprojecteerde oppervlaktes van alle trappen (zie onderstaand figuur).
Voor het voorbeeld uit de figuur resulteert dat in:
de gelijkvloerse verdieping V1
projectie van trappen van de gelijkvloerse verdieping naar de 1e verdieping
T1 + T2
overloop tussen de gelijkvloerse verdieping en de 1e verdieping V2
overloop van de 1e verdieping V3
projectie van de trappen van de 1e naar de 2e verdieping T3
overloop van de 2e verdieping V4
totale vloeroppervlakte van de traphal (V1+V2+V3+V4) + (T1+T2+T3)
8.2 Hoe moet ik kleedkamers en douches ventileren?
Eisen
Kleedkamers waar dezelfde personen een langere tijd aanwezig zijn (bijvoorbeeld een kleedster,
schminkster …) moeten beschouwd worden als ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ - zie
tabel 1.
In vele gevallen kunnen kleedkamers en douches beschouwd worden als ‘ruimten niet bestemd
voor menselijke bezetting’ - zie vraag 5.1, namelijk als dezelfde mensen zich slechts een relatieve
korte tijd aan- of uitkleden en/of wassen. Bijgevolg mag het ontwerptoevoerdebiet volledig
worden gerealiseerd met afvoerlucht uit andere ruimten van de kwaliteit ETA 1 of ETA 2 (zie vraag
7.1).

28
juni 2008
Volgens NBN EN 13779:2004 is de afvoerluchtkwaliteit van douches van klasse ETA3 (of zelfs ETA4).
Die lucht mag bijgevolg niet hergebruikt worden, en moet onmiddellijk naar buiten afgevoerd
worden (zie vraag 7.2).
Aandachtspunten voor douches
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’, is
erg klein (1,3 m³/h.m², zie vraag 6.3) en is zeker niet aangepast aan doucheruimten. Bijgevolg is het
sterk aangeraden om het ventilatiesysteem van doucheruimten volgens andere regels van goede
praktijk te dimensioneren, bijvoorbeeld die van NBN D 50-001 voor kleine doucheruimten (50 m³/h)
of die van NBN EN 13779:2004, § 6.4.3. (mechanische extractie die minstens 50% van de tijd een
debiet van 7,2 m³/h.m² afvoert, met een minimum van 36 m³/h per ruimte).
8.3 Hoe moet ik een loods ventileren?
Als de loods niet verwarmd of gekoeld 4 wordt ten behoeve van mensen, is de energieprestatieregelgeving
niet van toepassing. Toch is het ook in dat geval aanbevolen om die loods volgens de
regels van goede praktijk te ventileren.
Als de loods wel verwarmd wordt ten behoeve van mensen, is bijlage VI van het besluit van 11
maart 2005 van toepassing. In dat geval moet men de procedure in 4.2 volgen om het
ventilatiesysteem te dimensioneren. De belangrijke stap is de bepaling van het ruimtetype (zie
vraag 5.1).
o Een loods kan een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ zijn, bijvoorbeeld als mensen
daar hun werkplek hebben.
o Een verwarmde loods kan ook een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ zijn. Er is dus
een onderscheid tussen de kwalificaties ‘verwarmd ten behoeve van mensen’ en ‘niet
bestemd voor menselijke bezetting’. Het is mogelijk dat men de loods toch wil verwarmen, niet
alleen voor de goederen die daar blijven (om vorstgevaar of vochtproblemen te vermijden),
maar ook voor de mensen die daar een relatief korte tijd verblijven.
o De loods kan in sommige gevallen ook een speciale ruimte zijn, bijvoorbeeld een loods die een
garage is van meer dan 40 m² (zie vraag 6.4).
8.4 Hoe moet ik een wachtkamer, praktijkruimte, operatieruimte van
een dierenarts, kinesitherapeut, arts… ventileren?
Een dierenartsenpraktijk valt onder ‘andere specifieke bestemming’ en is daarom onderworpen
aan de ventilatie-eisen van bijlage VI.
Voor elke ruimte moet het bouwteam het meeste geschikte ruimtetype bepalen, zoals in vraag 5.1
is beschreven. Het bouwteam heeft daarbij enige vrijheid, maar de keuze moet verantwoord en
verdedigbaar zijn.
Bv. : in een dierenartsenpraktijk kunnen de voorbereidings- en de nabehandelingskamer en de RXruimte
als ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ of als ‘speciale ruimten’ beschouwd
worden, afhankelijk van de tijd die personen er doorbrengen.
In een dierenartsenpraktijk is het van belang de kwaliteit van de afvoerlucht goed te bepalen, om
te vermijden dat het ventilatiesysteem geuren en andere verontreinigende stoffen in het gebouw
verspreidt.
4 Met ‘verwarmd’ of ‘gekoeld’ wordt bedoeld dat in de loods energie verbruikt wordt om een specifieke
binnentemperatuur te bereiken ten behoeve van mensen.

9 Balancering
juni 2008
29
9.1 Moeten ontwerptoevoer- en ontwerpafvoerdebieten in balans
zijn?
Om diverse redenen kan er best gestreefd worden naar een evenwicht tussen het totale
ontwerptoevoerdebiet en het totale ontwerpafvoerdebiet op gebouwniveau. De
energieprestatieregelgeving eist geen perfect evenwicht, maar er moet wel voldaan worden aan
de drukvoorwaarde (zie vraag 9.2).
9.2 Wat is de drukvoorwaarde? Hoe moet ik die berekenen?
De drukvoorwaarde (PC) wordt veroorzaakt in het gebouw door een onevenwicht tussen de
ontwerptoevoerdebieten (qv,supply) en de ontwerpafvoerdebieten (qv,extract).
De definitie van, de berekeningsmethode voor en de eis van de drukvoorwaarde, zijn in § 6.3.1 en
§ 7.5 van bijlage VI te vinden. Ze kunnen als volgt worden samengevat.
De drukvoorwaarde in een gebouw of gedeelte van een gebouw, ten gevolge van het verschil in
ontwerpdebiet tussen de luchttoevoer en de luchtafvoer, wordt berekend met behulp van de
volgende formule:
PC = sign(
q
met :
v,
supply
− q
v,
extract
⎛abs( qv,
supply −q
) ⋅
⎜
⎝ V&
50
v,
extract
• PC = drukvoorwaarde [Pa]
• qv, supply = ontwerptoevoerdebiet [m³.h-1 ]
• qv, extract = ontwerpafvoerdebiet [m³.h-1]
• V = lekdebiet bij 50 Pa [m³.h-1] van het gebouw of van een deel van het gebouw zoals
&
50
gedefinieerd door de norm NBN EN 13829, per conventie gelijkgesteld aan V, het volume
(berekend op basis van de buitenafmetingen, in m³) van het gebouw of van het beschouwde
deel van het gebouw.
• Sign (x) : een functie die het teken van het argument x aanneemt. M.a.w.:
o sign (x) = 1, als x ≥ 0
o sign (x) = -1 als x < 0
o voorbeeld: het teken van 5 is “+1”, het teken van -5 is “-1“
• abs (x): de absolute waarde van x. M.a.w.:
o abs (x) = x als x ≥ 0
o abs (x) = -x als x < 0
o voorbeeld: de absolute waarde van 5 is “5”, de absolute waarde van -5 is eveneens “5”
De drukvoorwaarde mag niet kleiner zijn dan -5 Pa (onderdruk) of groter zijn dan 10 Pa (overdruk).
Het doel van deze eis is om te grote onbalans tussen luchttoevoerdebiet en luchtafvoerdebiet te
vermijden.
) ⎞
⎟
⎠
1
0,
65
⋅ 50

30
juni 2008
Voorbeeld van een kantoorgebouw
Het gebouw bestaat uit twee identieke verdiepingen met kantoren en toiletten. Het totale volume
is gelijk aan 3136 m³.
Het ontwerptoevoerdebiet in de kantoren is gelijk aan 1122 m³/h.
Het ontwerpafvoerdebiet in de toiletten is gelijk aan 360 m³/h.
De drukvoorwaarde is gelijk aan:
PC =
sign(
1122
⎛ abs(
1122 − 360)
⎞
− 360)
⋅ ⎜
⎟
⎝ 3136 ⎠
1
0,
65
⋅ 50 = 5,
7Pa
In dat geval is er dus aan de eis voor de drukvoorwaarde voldaan.

10 Systemen
juni 2008
31
10.1 Is de toepassing van een natuurlijk ventilatiesysteem in een nietresidentieel
gebouw toegestaan?
Het is toegestaan om een natuurlijk ventilatiesysteem toe te passen in een niet-residentieel
gebouw.
Opmerking
De verplichting om bepaalde regelsystemen te gebruiken, is alleen geldig voor mechanische
ventilatiesystemen. Natuurlijke ventilatiesystemen blijven uiteraard regelbaar door middel van de
regelbare toevoeropeningen (RTO’s) en regelbare afvoeropeningen (RAO’s) (zie vraag 10.2).
10.2 Hoe moet een ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw
worden geregeld?
Het ontwerpdebiet hoeft bij gebruik van het gebouw niet altijd (24 uur per dag, 7 dagen per
week...) effectief gerealiseerd te worden. Het is toegestaan om op bepaalde momenten het
debiet te verminderen of zelfs helemaal te stoppen 5 .
Zorgen voor een doordachte regeling op het ventilatiedebiet heeft een groot aantal voordelen:
o het levert de luchtverversing die men in de praktijk nodig heeft en het grootste deel van de tijd
zal die veel lager zijn dan het ontwerpdebiet van de installatie, zodat op elk ogenblik een
aangenaam binnencomfort kan worden gegarandeerd;
o het bespaart op de verwarmingskosten die nodig zijn om de ventilatielucht voor te verwarmen;
o het bespaart op het elektrische verbruik van de ventilator (afhankelijk van het soort
ventilatieregeling) als men het hoge ventilatiedebiet niet nodig heeft;
o door gebruik van de ventilatie-installatie kan, afhankelijk van het seizoen, een koelend effect
worden gerealiseerd.
De energieprestatieregelgeving laat toe om de luchtkwaliteit te regelen door het aanpassen van
de debieten en moedigt een zuinige regeling zelfs aan in de E-peilberekening.
De eisen voor de regeling van natuurlijke en mechanische ventilatiesystemen worden in
onderstaande beschreven:
• Natuurlijke ventilatiesystemen (systemen A volgens de terminologie die geldig is voor
ventilatiesystemen in residentiële gebouwen)
Eisen
Er zijn geen eisen voor de regeling van het systeem. Er zijn wel eisen voor de regelbare
toevoeropeningen (RTO’s) en regelbare afvoeropeningen (RAO’s). Volgens § 7.8 van bijlage VI
moeten de RTO’s en RAO’s ‘manueel of automatisch regelbaar zijn. Ze moeten in voldoende
tussenstanden kunnen worden afgesteld tussen de standen « Gesloten » en « Volledig open ». Die
afstelling kan hetzij continu gebeuren, hetzij via minstens 3 tussenstanden tussen de standen «
Gesloten » en « Volledig open »’ (zie vraag 3.1).
5 Opmerking: dit is alleen geldig bij niet-residentiële gebouwen. Bij residentiële gebouwen moet de mechanische toevoer of
de mechanische afvoer permanent werken, eventueel op een lager debiet. Zie ventilatiedocument - residentieel voor meer
uitleg.

32
Opmerking
juni 2008
De regelbaarheid van een RTO of RAO heeft niets te maken met de IDA-C klasse, zoals hieronder
wordt beschreven.
• Mechanische ventilatiesystemen (systemen B, C, D volgens de terminologie die geldig is voor
ventilatiesystemen in residentiële gebouwen)
Eisen
Mechanische ventilatiesystemen moeten minstens een regelsysteem van het type IDA-C3 bevatten
- zie § 7.4, bijlage VI.
De definities van de verschillende IDA-C-klassen staan in de norm NBN EN 13779: 2004:
o IDA–C1: geen controle - het systeem werkt permanent
o IDA–C2: manuele controle - het systeem heeft een handbediende schakelaar
o IDA-C3: kloksturing
o IDA-C4: bezettingscontrole - infraroodsensoren en dergelijke
o IDA-C5: regeling afhankelijk van aantal aanwezigen
o IDA-C6: directe controle van de luchtkwaliteit.
Regeling van de luchtkwaliteit kan bijvoorbeeld door het regelen van de ventilator, door het
werken met automatische regelkleppen in het kanaalnet of in andere componenten van het
ventilatiesysteem (bijvoorbeeld automatisch gestuurde regelbare toevoeropeningen).
De toevoeropeningen voor mechanische afvoerventilatiesystemen en de afvoeropeningen voor
mechanische toevoerventilatiesystemen moeten blijvend voldoen aan de eis voor regelbaarheid,
zoals hierboven is beschreven (voor het geval van een volledig natuurlijk ventilatiesysteem).
Opmerkingen
Bij een regeling is er altijd sprake van:
o een input (het signaal waarop het regelapparaat zal reageren);
o het regelapparaat zelf, met ingebouwde regelstrategie of regellogica;
o een output (het signaal dat het regelapparaat genereert om het debiet te wijzigen).
Een automatische regeling veronderstelt dat die drie componenten met elkaar verbonden zijn en
als geheel automatisch functioneren.
De eisen richten zich nagenoeg alleen tot de input. Die kan bestaan uit één van de
bovenvermelde geaccepteerde klassen:
o een klok waarbij de ventilatie buiten de gebruiksuren wordt uitgeschakeld of verlaagd in
debiet. Die klok kan een eenvoudig dag-nachtregime bevatten of een veel complexere
instelling met verschillende uurprogramma’s, weekenddienst…;
o een aanwezigheidssensor zoals een infraroodsensor die aangeeft of er personen aanwezig zijn
(maar niet hoeveel);
o een regeling afhankelijk van het aantal aanwezigen, bijvoorbeeld een telmechanisme aan de
ingang van een bioscoop;
o een directe controle van de luchtkwaliteit, bijvoorbeeld met een CO 2 -meting, een
vochtmeting of een meting van andere verontreinigingen.
Het verbod op regelsystemen die alleen gebruik maken van een IDA-C1 of IDA-C2-regelsystemen
slaat op regelsystemen die alleen op die wijze werken. Een IDA-C3 regeling mag voorzien worden
van een manuele schakelaar om, los van de automatische regeling, het debiet tijdelijk te
verhogen (of te verlagen en zelfs af te zetten, zie vraag 11.3). Worden kantoren bijvoorbeeld

juni 2008
33
gebruikt voor een receptie buiten de normale werkuren, dan kan de ventilatie manueel bediend
worden.
Welke regellogica gebruikt moet worden, wordt overgelaten aan de keuze van het bouwteam en
de gebruiker.
Uitzondering (zie § 7.4, bijlage VI)
Een regelsysteem dat gebaseerd is op luchttemperatuur dat toelaat het ventilatiedebiet onder het
minimaal geëiste ontwerpdebiet te verlagen, is niet toegestaan. Bij het regelen van
luchtverwarming door in te spelen op het debiet zal er vanuit de verwarmingsregeling steeds
minstens het minimaal geëiste ontwerpdebiet worden aangehouden. Vanuit luchtkwaliteitsregeling
is regeling naar onder toe wel toegestaan.
Er kan gewerkt worden met een aan-uit-regime, met een regeling in enkele stappen, met een
proportionele regeling of met een regeling naar een grenswaarde.
Met een CO2-sensor kan bijvoorbeeld op volgende wijze geregeld worden:
o boven 500 ppm (aanwezigheid van personen waarschijnlijk) aan, eronder uit;
o tussen 500 ppm en 1000 ppm op halve snelheid, eronder uit, erboven op maximale snelheid, of
volledig traploos;
o regeling naar een concentratie van 1000 ppm: als veel personen aanwezig zijn, vergt dat een
sterke ventilatie, met weinig personen zal het resulteren in een lage luchtwisseling.
Ook de wijze waarop de ventilatiedebieten worden gereduceerd, wordt niet vastgelegd in eisen.
Zo bieden zich bijvoorbeeld de volgende mogelijkheden aan:
o aan-uitschakeling van de ventilator;
o toerentalregeling van de ventilatormotor met transformator, triac, frequentiesturing, DCmotoren
…;
o aanpassen van de ventilatorkarakteristieken door waaierschoepverstelling, inlaatklepverstelling;
o plaatsen van regelkleppen in de kanalen;
o gebruik van automatisch regelbare toevoer- of afvoeropeningen.
Aandachtspunt
Het is niet altijd zo dat een terugregeling van het debiet zorgt voor een verlaging van het
energieverbruik van de ventilator. Een aantal regelstrategieën zal alleen het debiet verlagen,
terwijl het energieverbruik van de ventilator toch niet kleiner wordt.
Voorbeeld 1
In een hal van 1000 m² met een bezetting (waarde bij ontstentenis) van 67 personen (=1000/15,
naar boven afgerond) is het minimaal geëiste ontwerpdebiet 67 x 22 m³/h.persoon = 1474 m³/h.
Dat betekent echter niet dat de ventilatie continu dat debiet moet leveren. Als er minder mensen
aanwezig zijn in de hal, kan het ventilatiedebiet bijvoorbeeld verlaagd worden. Bij niet-residentiële
gebouwen mag de ventilatie ook stilgelegd worden tijdens bepaalde periodes, bv. ’s nachts als
het gebouw niet in gebruik is.
Voorbeeld 2
Men kan in een showroom opteren voor een klokgestuurde regeling, die bijvoorbeeld buiten de
openingsuren de ventilatie uitschakelt en tijdens de openingsuren de ventilatie op een lage stand
zet. Tevens is een manuele bijregeling (hogere ventilatiestand) mogelijk op speciale tijdstippen
zoals tijdens een opendeurdag of na het verplaatsen van wagens in de showroom.

juni 2008
34
11 Componenten
11.1 Welke toevoer- en afvoervoorzieningen moeten in elke ruimte
voorzien worden?
Het type van toevoer- en afvoervoorzieningen dat in een ruimte moet voorzien worden, is
afhankelijk van de kwaliteit van de toevoer- en afvoerlucht en van het type van ventilatiesysteem.
Bij ‘eigenschappen van de toevoeropeningen’ heeft u de keuze tussen:
Keuze bij ‘eigenschappen van de
toevoeropeningen’
Regelbare toevoeropeningen (RTO)
Mechanische toevoer
Doorstroomopeningen (DO)
Doorstroomopeningen (DO) en regelbare
toevoeropeningen (RTO)
Doorstroomopeningen (DO) en
mechanische toevoer
Voorbeeld van toepassing
Ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte bestemd
voor menselijke bezetting’ bij systemen met
natuurlijke toevoer
Ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte bestemd
voor menselijke bezetting’ bij systemen met
mechanische toevoer
Ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte niet
bestemd voor menselijke bezetting’
RTO: Ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte
bestemd voor menselijke bezetting’ bij systemen
met natuurlijke toevoer
DO: Bijkomende debiet – wordt niet meegeteld in
het ontwerptoevoerdebiet
Mechanische toevoer: Ontwerptoevoerdebiet van
een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ bij
systemen met mechanische toevoer
DO: Bijkomende debiet – wordt niet meegeteld in
het ontwerptoevoerdebiet

Bij ‘eigenschappen van de afvoeropeningen’ heeft u de keuze tussen:
Keuze bij ‘eigenschappen van de
afvoeropeningen’
Regelbare afvoeropeningen (RAO)
Mechanische afvoer
Doorstroomopeningen (DO)
Doorstroomopeningen (DO) en regelbare
afvoeropeningen (RAO)
Doorstroomopeningen (DO) en
mechanische afvoer
Voorbeeld van toepassing
juni 2008
35
Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte bij systemen
met natuurlijke afvoer
Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte bij systemen
met mechanische afvoer
DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met
afvoerlucht van klasse ETA1 naar een ‘ruimte
bestemd voor menselijke bezetting’, of van klasse
ETA 1 of ETA2 naar een ‘ruimte niet bestemd voor
menselijke bezetting’
RAO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met
afvoerlucht van klasse ETA1 of ETA2, bij systemen
met natuurlijke afvoer
DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met
afvoerlucht van klasse ETA1 naar een ‘ruimte
bestemd voor menselijke bezetting’, of van klasse
ETA 1 of ETA2 naar een ‘ruimte niet bestemd voor
menselijke bezetting’
Mechanische afvoer: Ontwerpafvoerdebiet van een
ruimte met afvoerlucht van klasse ETA1 of ETA2, bij
systemen met mechanische afvoer
DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met
afvoerlucht van klasse ETA1 naar een ‘ruimte
bestemd voor menselijke bezetting’, of van klasse
ETA 1 of ETA2 naar een ‘ruimte niet bestemd voor
menselijke bezetting’
11.2 Als de buitenlucht natuurlijk wordt toegevoerd en over de
volledige breedte van het venster een regelbare toevoeropening
wordt geplaatst, is het geleverde debiet voor de ruimte te klein.
Hoe kan dat opgelost worden?
Er zijn verschillende manieren om het ontwerpdebiet op te voeren:
o er kan geopteerd worden voor een andere RTO, met een groter ontwerptoevoerdebiet (per
lopende meter);
o er kunnen aanvullend RTO’s in de muur voorzien worden;
o er kan beslist worden om geen RTO in het venster te plaatsen, maar alleen RTO’s in de muur te
realiseren waarmee het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet kan worden gehaald;
o in het geval van mechanische afvoerventilatie, kan er geopteerd worden voor een directe
mechanische extractie uit de ruimte zelf, zodat de RTO’s mogen gedimensioneerd worden voor
een drukverschil van 10 Pa;
o er kan in de volledige ventilatiezone gekozen worden voor een systeem met mechanische
toevoer.

juni 2008
36
11.3 Mag men een ventilator in een niet-residentieel gebouw kunnen
afzetten of terugregelen?
Een automatische regeling mag het debiet van de toevoer- of afzuigventilatoren terugregelen of
afzetten. Het systeem mag ook manueel teruggeregeld of volledig uitgeschakeld worden. Bij
volledige uitschakeling moet een automatische regeling het systeem opnieuw kunnen aanzetten.
Voor meer detail in verband met regelmogelijkheden, zie vraag 10.2.
12 Uitvoering
12.1 Mag het afvoerkanaal bij een natuurlijk ventilatiesysteem in een
niet-residentieel gebouw horizontaal verlopen?
De regelbare afvoeropeningen voor natuurlijke afvoer moeten verbonden zijn met een
afvoerkanaal dat uitmondt boven het dak. De afvoerkanalen moeten zo veel mogelijk een
verticaal traject hebben. Afwijkingen van hoogstens 30° ten opzichte van de verticale worden
toegestaan.