GENESIS 1 - Schepping of Evolutie

GENESIS 1 

GESCHIEDSCHRIJVING OF 

KADERVERTELLING? 

Drs. A. Capellen

GENESIS 1 

GESCHIEDSCHRIJVING OF 

KADERVERTELLING? 

Drs. A. Capellen

Inhoudsopgave 

Woord vooraf 1 

Inleiding 2 

Opzet van deze studie 

Hoofdstuk 1. 

Wat wordt er onder de kaderopvatting verstaan? 5 

De opvatting van Noordtzij 

De opvatting van Ridderbos 

1.3 De opvatting van Doedens 

1.4 De opvatting van Douma 


De argumenten van de kaderopvatting 15 

2.1 Het scheppingsbericht staat in een literair kader 

2.2 De beschrijving van Genesis 1 is niet-chronologisch 

2.3 Het letterlijk opvatten van Genesis 1 leidt tot absurde conclusies 

2.3 Het bijzondere karakter van de zevende dag 

2.4 Het gebruik van antropomorfe uitdrukkingen 

2.5 Genesis 2:5-6 

2.6 De bijzondere aard van de geschiedschrijving van Genesis 1 

2.7 In Genesis 1 is sprake van een kosmologie op twee niveaus 

Hoofdstuk 3 

De argumenten voor de kaderopvatting gewogen 37 


3.2 De beschrijving van Genesis 1 is niet-chronologisch 

3.3 Het letterlijk opvatten van Genesis 1 leidt tot absurde conclusies 

3.4 Het bijzondere karakter van de zevende dag

3.5 Het gebruik van antropomorfe uitdrukkingen 

3.6 Genesis 2:5-6 

3.7 De bijzondere aard van de geschiedschrijving van Genesis 1 

3.8 In Genesis 1 is sprake van een kosmologie op twee niveaus 


Genesis 1 in de christelijke kerk 88 

4.1 Genesis 1 in het Nieuwe Testament 

4.2 De uitleg van Genesis 1 in de oud-christelijke kerk 

4.3 De uitleg van Genesis 1 in de Middeleeuwen 

4.4 De uitleg van Genesis 1 bij de reformatoren en hun opvolgers 

4.5 De uitleg van Genesis 1 in het gereformeerd protestantisme 

van de 19 e en 20 e eeuw 


De Kaderopvatting en de natuurwetenschappen 102 


Het belang van deze discussie 116 

6.1 Waar het niet om gaat 

6.2 Waar het wel om gaat 

6.3 De helderheid van de Schrift 

6.4. Naïef Bijbellezen? 

6.5. Betrouwbaarheid 

6.6 Willekeur

Woord vooraf 

In deze brochure heb ik een aantal artikelen over de 

kaderopvatting gebundeld die verschenen zijn op de site Een 

in waarheid. 

De ervaring wijst uit dat het lezen ‘uit de hand’ door velen 

als plezieriger ervaren wordt dan het lezen van een scherm. 

Deze uitgagave komt aan die behoefte tegemoet. 

De opzet van de oorspronkelijke artikelen over de kaderopvatting 

heb ik in deze brochure zoveel mogelijk gehandhaafd. 

Wel heb ik hoofdstukken die op de site in tweeën 

geknipt waren, samengevoegd. 

Over de uitleg van Genesis 1 bestaat veel verwarring en 

onzekerheid, ook bij orthodoxe christenen. Werd deze 

onzekerheid tot voor kort vooral veroorzaakt door theologen 

van buiten de gereformeerde kerken, die de inzichten van de 

moderne natuurwetenschappen trachtten te verenigen met 

wat de Bijbel ons leert in haar eerste hoofdstuk, de laatste 

tijd wordt de aanval ook binnen de kerken ingezet. Een van 

de belangrijkste aanvallen op de betrouwbaarheid van 

Genesis 1 is de zogenaamde kaderopvatting. Verschillende 

theologen in de GKv hebben deze theorie al in bescherming 

genomen en met een beroep op de vrijheid van exegese 

ruimte bepleit om deze hypothese te verkondigen. Daarmee 

dreigt een ongereformeerde exegese en hermeneutiek in 

deze kerken gelegitimeerd te worden met als gevolg dat het 

gezag van de Schrift wordt aangetast. 

Deze brochure wil tegen deze verkeerde ontwikkeling 

waarschuwen en een weg uit de verwarring wijzen. Opdat de 

gemeente bewaard mag blijven bij de vastheid van het 

Woord van God en zich de klaarheid van die Waarheid niet 

laat ontroven door allerlei modieuze vormen van 

Schriftuitleg die onder invloed van narratieve theologie, 

modieuze hermeneutische inzichten, of evolutionistische 

natuurwetenschappen worden aangeboden. 

A. Capellen 

Augustus 2006 

1

Inleiding 

Sinds het verschijnen van het boek Woord op schrift staat de 

uitleg van Genesis 1 weer sterk in de belangstelling. Vooral 

het artikel van ds. J.J.T. Doedens heeft de vraag weer doen 

herleven of het eerste hoofdstuk van de Bijbel nu een 

betrouwbare beschrijving biedt van de geschiedenis van de 

schepping van hemel en aarde, of dat het niet meer is dan 

een literair product, een knap gecomponeerde vertelling, 

zonder historische pretenties. In de discussie over Genesis 1 

speelt de vraag hoe we de daarin beschreven scheppingsdagen 

moeten opvatten een belangrijke rol. Gaat het hier 

om werkelijke dagen, zoals wij die ook kennen, of moeten 

deze veelmeer symbolisch worden opgevat? 

Eeuwenlang was dit voor eenvoudige gelovigen geen vraag. 

Vanzelfsprekend dacht men bij het lezen van Genesis 1 aan 

gewone dagen. Dat stond er toch? De ontwikkeling van de 

moderne wetenschap maakte aan deze vanzelfsprekendheid 

een einde. Beoefenaars van wetenschappen als paleografie, 

geologie en archeologie brachten feiten aan het licht die 

moeilijk te combineren waren met een aarde die niet ouder 

was dan ca.10.000 jaar. Dateringsmethoden als de radiocarbon-methode 

leken feiten aan het licht te brengen dat er 

leven op aarde moet zijn geweest, miljoenen jaren voordat 

de mens op het toneel verscheen. Vondsten van skeletten 

van indrukwekkende dieren als dinosaurussen leken deze 

feiten te bevestigen. Onder invloed van deze wetenschappelijke 

vondsten begon ook de traditionele kijk op de eerste 

hoofdstukken uit de Bijbel te veranderen. Was het inderdaad 

zo dat de Bijbel ons leerde dat God de hemel en de aarde en 

alle daarop levende wezens in zes dagen had geschapen? Of 

had de kerk dit gedeelte van de Bijbel te naïef gelezen en 

ten onrechte hierin een chronologisch verslag gezien dat de 

schepping beschreef als een historische gebeurtenis? 

Een vraag die hiermee samenhing, was of wij de Bijbelse 

geschiedschrijving wel mochten meten aan de maat van 

onze wetenschappelijke normen. Doen wij dan wel recht aan 

de bedoeling van de Bijbelschrijvers, of leggen wij dan een 

maatstaf aan die hen innerlijk vreemd is? Wilde de schrijver 

2

van de eerste hoofdstukken van de Bijbel eigenlijk wel 

geschiedenis beschrijven, of stond hem een ander doel voor 

ogen? 

Het is onze bedoeling om aan deze en andere vragen een 

aantal artikelen te wijden. Centraal zal daarbij de zogenaamde 

kaderopvatting staan. Daarbij richten wij ons vooral 

op de vraag of wij in Genesis 1 een verslag lezen van wat 

God van dag tot dag heeft gedaan bij het scheppen van de 

hemel en de aarde. 

Opzet van deze studie 

1. In het eerste deel van deze studie willen wij onderzoeken 

wat precies bedoeld wordt met de zogenaamde 

kaderopvatting. We willen daarbij ons uitgangspunt nemen 

in de publicaties van dr. A. Noordtzij en dr. Nic.H. Ridderbos. 

In die van Noordtzij, omdat hij als eerste Nederlandse theoloog 

de kaderopvatting heeft verdedigd; in die van Ridderbos, 

omdat hij de meest uitgebreide verdediging van deze 

opvatting heeft gegeven. Van Noordtzij en Ridderbos trekken 

we de lijn door naar vandaag. Daarbij willen we 

aandacht schenken aan het artikel van ds. J.J.T. Doedens in 

de bundel Woord op schrift en aan wat dr. J. Douma 

kortgeleden over deze materie heeft geschreven in zijn boek 

Genesis. 

2. Nadat wij duidelijk in beeld hebben gekregen wat deze 

schrijvers precies bedoelen met de kaderopvatting, willen wij 

aandacht schenken aan de argumenten waarmee deze 

opvatting wordt verdedigd. Dat zal het onderwerp van ons 

tweede hoofdstuk artikel zijn. 

3. In een volgend hoofdstuk onderwerpen wij deze argumenten 

aan een nader onderzoek. Zijn de aangevoerde argumenten 

inderdaad sterk genoeg dat zij een andere kijk op 

Gen.1 rechtvaardigen? Omdat het in dit gedeelte vooral gaat 

om de exegese van de Bijbeltekst beschouwen wij dit als het 

centrale deel van deze artikelenreeks. Doorslaggevend voor 

een christen is immers niet wat buitenbijbelse bronnen ons 

leren, maar wat de Schrift zelf zegt. Zij is het enige 

richtsnoer waarnaar wij ons geloof moeten richten (NGB. 

Art.5). Ook in onze Bijbeluitleg willen wij gehoorzame leer- 

3

jongeren blijven van onze hoogste Profeet en Leraar Jezus 

Christus. 

4. In een vierde hoofdstuk willen we aandacht schenken aan 

de manier waarop Gen.1 in de geschiedenis van de 

christelijke kerk gelezen is. De reden hiervoor is dat wel 

beweerd wordt dat de kadervertelling veel minder een 

noviteit is, dan vaak wordt gedacht. In dit gedeelte willen wij 

aantonen dat de geschiedenis van de Bijbeluitleg deze 

bewering logenstraft. Op een enkele uitzondering na heeft 

de christelijke kerk vastgehouden aan de historisch letterlijke 

opvatting van de dagen van Genesis. Dat is de 

doorgaande lijn die de kerkgeschiedenis ons laat zien. 

5. In het vijfde hoofdstuk bespreken we de vraag in 

hoeverre de kaderopvatting gezien moet worden als een 

poging om Bijbel en wetenschap met elkaar te combineren. 

Maken de verdedigers van de kaderopvatting een knieval 

voor de moderne wetenschap, of proberen zij eerlijk de 

Schrift zelf aan het woord te laten? 

6. In het afsluitende hoofdstuk gaan wij in op de vraag hoe 

belangrijk deze discussie nu eigenlijk is. Is het een discussie 

over een detailkwestie, of raakt het aan de fundamenten van 

het christelijk geloof? 

4


Wat wordt er onder de kaderopvatting 

verstaan? 

1.1. De opvatting van Noordtzij 

In het boek Gods Woord en der Eeuwen Getuigenis 

verdedigt dr. A. Noordtzij als eerste gereformeerde auteur 

de opvatting dat de beschrijving van de scheppingsdagen in 

Genesis 1 niet letterlijk moet worden genomen. Belangrijk 

voor Noordtzij’s benadering van dit eerste hoofdstuk uit de 

Bijbel, is zijn overtuiging dat de schepping geen wetenschappelijk 

te benaderen feit is, maar het uitgangspunt is 

van een religieuze conceptie. “Noch Genesis 1 noch Genesis 

2 noch Job 26 noch eenige andere uitspraak der H.S. 

betreffende de schepping wil ons natuurkunde leeren. De 

H.S. stelt het feit der schepping steeds in het licht van het 

centrale heilsfeit der verlossing…”. 1 

Belangrijk voor het verstaan van Genesis 1 is dus de 

bedoeling die de Schrift heeft met het bekendmaken van het 

scheppingsfeit. De fout die veel uitleggers volgens Noordtzij 

hebben gemaakt is dat zij de schepping als een op zichzelf 

staand feit hebben beschouwd en daardoor in de 

moeilijkheden kwamen als zij kennis namen van de resultaten 

van de moderne wetenschap. Het gevolg was dat zij 

dan òf aan dit hoofdstuk vasthielden met ontkenning van het 

wetenschappelijke feitenmateriaal, òf juist de overeenstemming 

daarvan probeerden aan te tonen door een 

gekunsteld beroep te doen op allerlei catastrofen-theorieën, 

òf het scheppingsbericht van Genesis gingen opvatten als 

een symbolisch verhaal. Noch aan de Heilige Schrift, noch 

aan het wetenschappelijke feiten-materiaal, werd in deze 

gevallen recht gedaan. Zodoende is Noordtzij van mening 

1 Dr. A. Noordtzij, Gods Woord en der Eeuwen Getuigenis, Kampen, 

1932 (2), p.105. 

5

“dat de H.S. alleen daarom en alleen in zooverre van het 

scheppingsfeit spreekt, wijl ze van het machtige feit der 

herschepping spreken wil. De schepping kan derhalve alleen 

worden verstaan bij het licht van de herschepping”. 2 

Gen.1 laat ons de scheppende werkzaamheid van God zien 

in het licht van Zijn heilsgedachten en daarom laat dit 

hoofdstuk door zijn structuur ook het volle licht vallen op de 

mens, die de kroon is van het scheppingswerk. 3 De zes 

scheppingsdagen zijn dan ook niet een beschrijving van het 

verloop van een natuurproces, maar een middel om, wat 

Noordtzij noemt, de ideële orde te tekenen waardoor de 

goddelijke bedoeling met het afzonderlijk geschapene des te 

duidelijker zou uitkomen en Gods heerlijkheid des te 

helderder kon schijnen. 

Noordtzij ziet in de scheppingsdagen een som van twee 

drietallen waartussen een duidelijke parallellie bestaat. Deze 

twee drietallen vertonen de volgende structuur: 

1. het oerlicht; 4. de lichtgevende 

hemellichamen, m.a.w. de 

afgeleide lichten; 

2. het uitspansel als scheiding 5. de waterdieren en vogels 

tussen hemelse en aardse 

wateren 

3. landen en zeeën 

gescheiden; de plantenwereld 

6. de landbewoners: dieren en 

mensen 

De zes dagen die dus eigenlijk twee drietallen vormen 

hebben samen de bedoeling om de uitnemende heerlijkheid 

van de mens in het licht te stellen, die zijn bestemming 

bereikt in de sabbat, d.w.z. in zijn wijding aan God zelf. 4 Het 

is volgens Noordtzij dan ook onjuist de nadruk te leggen op 

het begrip ‘dag’. Het gaat niet om de ‘dagen’, maar om het 

getal 6 + 1. 

“De werken van God staan in het licht van den sabbat en 

daarom teekent ons de Schrift al de groote scheppings- 

2 Dr. A. Noordtzij, a.w., p.112. 



6

gebieden in oorsprong, wording en doel als daarop aangelegd. 

De zes dagen wijzen alle zes naar den sabbat heen en 

in die zes dagen wijst heel de schepping met de 

verscheidenheid harer levensgebieden naar de verheerlijking 

Gods… Daarom en daarom alleen is er in Gen.1 van 

zes dagen sprake, waarop de sabbat volgt als de dag bij 

uitnemendheid, wijl het Gods dag is. Zooals alle dagen der 

week met hun arbeid en strijd, met hun levensroeping voor 

den mensch op elk scheppingsgebied, hun beteekenis aan 

den sabbat ontleenen en van uit den sabbat eerst recht 

verstaan en gewaardeerd worden, zoo is het met de gansche 

schepping met al haar levensgebieden. Zij worden eerst 

recht verstaan en gewaardeerd in het licht van Gods dag”. 5 

1.2. De opvatting van Ridderbos 

Ridderbos heeft de kaderopvatting verdedigd in zijn boek 

Beschouwingen over Genesis 1. Op bladzijde 66 van dit boek 

geeft hij een omschrijving van wat hij onder de kaderopvatting 

verstaat. Daar schrijft hij: 

“Onder de ‘kader-opvatting’ wordt hier het volgende 

verstaan. De geïnspireerde schrijver geeft ons in Gen.1 een 

verhaal van de schepping. Hij bedoelt echter niet een exact 

verslag te geven van wat bij de schepping is gebeurd. Door 

van een achtvoudig werken Gods te verhalen, brengt hij de 

lezer ervan onder de indruk, dat al het bestaande door God 

geschapen is. Dit achtvoudig werken Gods zet hij in een 

kader: hij verdeelt het over zes dagen, waaraan dan de 

zevende dag als rustdag wordt toegevoegd. Dat het 

achtvoudige werken Gods in dit kader wordt gezet, heeft een 

dubbel aspect. Hierdoor wordt ons geopenbaard, dat het 

scheppingswerk volkomen is, dat God zich verlustigen kan in 

zijn werk, dat het scheppen uitloopt op de eer van God. 

Maar hierdoor wordt ook krachtig onderstreept, dat de mens 

in zijn werken en in zijn rusten navolger Gods heeft te zijn”. 6 

5 Dr. A. Noordtzij, a.w., p.119, 120. 

6 Dr. Nic.H. Ridderbos, Beschouwingen over Genesis 1, Kampen, 

1963 (2), p.66 

7

Het eerste wat opvalt in deze beschrijving is dat Ridderbos 

spreekt van een geïnspireerde Bijbelschrijver. Deze schrijver 

staat in het middelpunt. Zijn bedoelingen zijn doorslaggevend 

voor de manier waarop wij het boek Genesis moeten 

lezen. Hiermee plaatst Ridderbos de accenten anders dan de 

Belijdenis dit doet. De Belijdenis legt in haar spreken over 

inspiratie de nadruk op het resultaat. De Bijbel zelf is 

geïnspireerd. En daarbij heeft de Heilige Geest gewone 

mensen in dienst genomen. 

Het tweede wat opvalt, is dat zijn opvatting in veel opzichten 

overeenkomt met die van Noordtzij. Beiden benadrukken dat 

we in Genesis 1 geen historische beschrijving vinden in de 

strikte betekenis van het woord. Er is geen sprake van een 

exact verslag. 

Daarnaast zijn er ook punten van verschil. Zo legt Ridderbos 

minder eenzijdig de nadruk op het heilshistorische kader 

waarin van de schepping gesproken wordt. Genesis 1 levert 

ons wel degelijk ook gegevens op die normatief zijn voor de 

natuurwetenschappen, ook al onderschrijft Ridderbos de 

uitspraak dat God zich in de Bijbel openbaart in het 

aangezicht van Christus. 7 Eerlijk gezegd zou het ons 

bevreemd hebben als hij anders had gezegd. Op de indeling 

van Noordtzij van tweemaal drie dagen oefent Ridderbos 

milde kritiek. Liever spreekt hij over een kader van zes 

dagen. 8 Toch wijst hij de opvatting van Noordtzij, dat er 

sprake is van parallellisme tussen de eerste drie dagen en 

dag vier t/m zes, niet af, ook al erkent hij dat dit parallellisme 

niet met ijzeren consequentie is volgehouden. Hij 

acht het mogelijk dat deze oneffenheden hun oorsprong 

hebben in het feit dat het scheppingsverhaal onder Israël 

nog niet direct zijn definitieve vorm heeft gekregen, die wij 

nu in de Bijbel aantreffen. 9 Het feit dat er acht scheppingsdaden 

over zes dagen moeten worden verdeeld, en dat 

zowel op de derde als de zesde dag twee scheppingsdaden 

worden vermeld, vormt voor Ridderbos een sterke aanwijzing 

dat er sprake is van een schematische indeling. Ook 

het veelvuldig voorkomen van het getal ‘drie’ kan wijzen op 

7 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.32. 



8

een schematische indeling van Genesis 1. Zo wordt er 

gesproken over drie soorten planten, drie diersoorten op de 

vijfde dag (vs.21), drie soorten dieren op de aarde (vs.24) 

en drie soorten hemellichamen (vs.16). 10 

Waarom heeft de Bijbelschrijver eigenlijk gekozen voor een 

schematische ordening? Volgens Ridderbos deed hij dat om 

aan te geven dat het resultaat van het scheppingswerk een 

welgeordend geheel was. Dit geldt niet alleen van de 

afzonderlijke scheppingswerken, maar ook van alle scheppingswerken 

bij elkaar. 11 Dat de Bijbelschrijver juist gekozen 

heeft voor het schema van zes dagen + een, zou verband 

kunnen houden met het feit dat dit een bekend indelingsprincipe 

was om gebeurtenissen te beschrijven. In de 

literatuur van Ugarit komen we dit ‘zeven-dagen-schema’ 

wel meer tegen. Ridderbos is hier erg voorzichtig met het 

trekken van overhaaste conclusies. Wel ziet hij er een 

onderstreping in van zijn stelling dat “wanneer de auteur 

van Gen.1 het spreken over zeven dagen als een inkleding 

heeft bedoeld, (…) de tijdgenoten van de auteur er veel 

minder moeite mee gehad hebben dat te ontdekken, dan wij 

er mee hebben”. 12 

Ridderbos wil het spreken over 6 + 1 dagen echter niet 

reduceren tot een puur literair schema. 13 Er zit volgens hem 

wel degelijk een opbouw in de volgorde waarin de scheppingsdaden 

ons wordt verteld. Maar daaruit kunnen we geen 

conclusies trekken over de volgorde waarin de 

scheppingsdaden hebben plaats gehad. Hetzelfde geldt voor 

de dagen. Genesis 1 spreekt wel van dagen, maar daarbij 

moeten we niet aan echte dagen denken. De reden daarvoor 

is dat het hier om mensvormige uitdrukkingen gaat. Er is 

geen reden te denken dat God werkelijk zes dagen heeft 

gewerkt en daarna een dag rust heeft genomen. 14 

Ridderbos gelooft dat de kaderopvatting verdedigd kan 

worden op louter exegetische gronden, ja dat deze gronden 

zo sterk zijn dat de kaderopvatting sterker staat dan enig 

10 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w. ,p.55. 




14 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.66 

9

andere uitleg. Hij meent ook dat bij elke andere opvatting 

grote moeilijkheden rijzen ten aanzien van de natuurwetenschappen. 

Hij ontkent echter dat de kaderopvatting is 

ingegeven door de natuurwetenschappen. Het belangrijkste 

argument tegen die beschuldiging is dat de kaderopvatting, 

of in ieder geval de daarmee samenhangende opvattingen, 

reeds bestonden voordat de resultaten van de wetenschappen 

de historische betrouwbaarheid van het Genesisbericht 

in twijfel begonnen te trekken. 15 

1.3. De opvatting van Doedens 

Doedens geeft zijn artikel over Genesis de titel mee: Taal en 

teken van trouw. Over vorm en functie van Genesis 1. Met 

deze titelkeuze wil hij duidelijk maken dat de schepping een 

teken is dat God trouw is. God heeft de schepping na de 

zondeval niet aan haar lot overgelaten, maar Hij heeft haar 

in stand gehouden, en Hij zal dat doen tot aan de Jongste 

Dag. Het verhaal over het tot stand komen van die 

schepping heeft tot doel diezelfde trouw voor het voetlicht te 

brengen. Genesis 1 wil ons leren dat God de aarde wél heeft 

toebereid voor de mens om daarop te wonen en zijn taak te 

kunnen vervullen. Voor het verstaan van het 

scheppingsverhaal is het belangrijk je te realiseren dat dit 

geschreven is ná de zondeval. Sindsdien heeft de schepping 

ook iets bedreigends gekregen. Genesis 1 maakt duidelijk 

dat deze leven-bedreigende kant niet uit de handen van de 

Maker komt. Omdat door de zondeval het boek der natuur 

gedeeltelijk onleesbaar is geworden heeft de HERE Zijn 

Openbaring gegeven om het oorspronkelijke boek weer te 

kunnen lezen. 16 

De bedoeling van het scheppingsverhaal is niet zozeer de 

aandacht te vestigen op de schepping zelf, maar om daar 

achter de blik te richten op de Schepper. Doedens vergelijkt 

het eerste hoofdstuk van Genesis met een röntgenfoto; 

daardoor kunnen we achter de zichtbare werkelijkheid kijken 

15 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.66-7. 

16 J.J.T. Doedens, Taal en teken van trouw. Over vorm en functie 

van Genesis 1, In: C. Trimp (red.), Woord op schrift. Theologische 

reflecties over het gezag van de Bijbel, Kampen, 2002, p.104. 

10

en zien Wie daarachter aan het werk is. Genesis 1 is ons niet 

gegeven om het scheppingsgeheim te ontrafelen, maar om 

ons op het hart te drukken dat God als Schepper trouw blijft 

aan Zijn werk. 17 

Doedens baseert de gedachte dat het in Genesis 1 gaat om 

Gods trouw op het steeds herhaalde refrein bij de 

scheppingsdagen (aankondiging, opdracht, bevestigingsformule, 

uitvoering en goedkeuring).. M.n. blijkt dit uit de 

aankondiging, die Doedens onderscheidt van de werkelijke 

scheppingsdaad. In die aankondiging zit een beschrijving 

van wat er voortaan moet zijn. M.a.w. het spreken van God 

heeft dus betrekking op het voortbestaan van elk 

scheppingswerk. 18 En daarmee zitten we midden in het 

thema van Gods trouw. Het gaat in Genesis 1 dus niet 

zozeer om de oorsprong van alle dingen, maar om Gods 

trouw aan het werk dat hij eenmaal begonnen is. “God heeft 

déze wereld klaargemaakt als woonplaats voor de mens. 

Voor het voortbestaan daarvan staat Hij zelf garant. Hij 

heeft dat uitgesproken als zijn wil en het vervolgens ook 

uitgevoerd. Dát is wat Genesis 1 wil zeggen”. 19 

Een ander belangrijk doel van Genesis 1 is volgens Doedens 

dat daarmee stelling wordt genomen tegen de heersende 

opvatting van die tijd, namelijk dat de materie zelf niet 

geschapen is en dat de goden samen met de wereld uit deze 

oerstof zijn ontstaan. Kosmogonie (wording van de wereld) 

en theogonie (wording van de goden) zouden op die manier 

samenhangen. Genesis 1 zou daartegenover het onderscheid 

tussen schepping en Schepper hebben willen benadrukken. 

Het eerste Bijbelhoofdstuk heeft daarom een belangrijke 

kritische en polemische spits: het afwijzen van een 

vergoddelijkte schepping. 20 

Volgens Doedens moeten we de zeven dagen in Genesis niet 

letterlijk nemen. Er is geen sprake van een chronologische 

volgorde. Beter is het te spreken van een thematische 

opvatting. Doedens wil dan ook de mogelijkheid openlaten 

17 J.J.T. Doedens, a.w., p.72-73. 

18 J.J.T. Doedens, a.w., p.84. 


20 J.J.T. Doedens, a.w., p.86-7 

11

dat Genesis 1 Gods scheppen wil beschrijven in de vorm van 

een Israëlitische zevendaagse week. 21 

Een opvallend verschil met Noordtzij en Ridderbos is dat 

Doedens de kaderopvatting meer ziet als een hypothese. 22 

Als kritiek op de kaderopvatting brengt hij naar voren dat 

deze opvatting het gevaar loopt verkeerde vragen aan 

Genesis 1 te willen stellen. Door al te zeer gepreoccupeerd 

te zijn met de zeven dagen lopen wij het risico aan Genesis 

1 een antwoord te willen afpersen op een vraag waarop dit 

hoofdstuk helemaal geen antwoord wil geven. Om heel het 

probleem van de dagen van Genesis zou de Bijbelschrijver 

zich niet hebben drukgemaakt. 23 Om die reden vergelijkt 

Doedens onze vragen met het tegendraads draaien van een 

schroef. Zo’n schroef komt nooit vast te zitten, omdat 

daarvoor de goede draairichting noodzakelijk is. 24 Hij pleit er 

daarom voor “dat er bij de uitleg van Genesis 1 op 

exegetische gronden ruimte opengelaten kan worden om 

deze ouverture van de bijbel te lezen als een vertelling 

vanuit het aspect van de in Israël bekende sabbatsweek”. 25 

Als we zo Genesis 1 gaan lezen, betekent dit niet dat alle 

vragen rond schepping en ontwikkeling of rond de ouderdom 

van de aarde zijn opgelost, maar is er wel ruimte om met 

die vragen rustig wetenschappelijk bezig te zijn. Genesis 1 

hoeft dan niet steeds in overeenstemming te worden 

gebracht met het laatste creationistische of evolutionistische 

model. 26 Het is niet helemaal duidelijk of Doedens hiermee 

21 

J.J.T. Doedens, a.w., p.97. 

22 

J.J.T. Doedens, a.w., p.75. Doedens noemt Noordtzij en 

Ridderbos als verdedigers van de kaderhypothese, maar zij zelf 

gebruiken deze term niet. De reden daarvoor is dat zij van mening 

zijn dat alleen de kaderopvatting berust op een juiste exegese van 

de tekst. Doedens gaat zover niet, al is ook hij er van overtuigd dat 

er goede exegetische gronden voor deze opvatting zijn aan te 

voeren. Tegen deze achtergrond moet ook de volgende zin gelezen 

worden: “De beschrijving in zes plus één scheppingsdagen is 

mogelijk gekozen vanuit het aspect van een door Gód gegeven 

Israëlitische sabbatsweek”. a.w, p.105. 

23 


24 


25 

J.J.T. Doedens, a.w., p.102. (Cursivering van mij). 

26 


12

wil zeggen dat Genesis 1 ons dus geen betrouwbare 

informatie verschaft waaraan ook de natuurwetenschapper 

gebonden is. 

1.4. De opvatting van Douma 

Dr. J. Douma heeft in zijn boek Genesis. Gaan in het spoor 

van de Bijbel ook enkele opmerkingen gemaakt die op ons 

onderwerp betrekking hebben. Douma kiest voor de 

kaderopvatting van Genesis 1 omdat deze in zijn ogen de 

meest bevredigende opvatting is en oude papieren heeft. 27 

Douma ziet Genesis 1 als het door Gods Geest geleide 

getuigenis van de Bijbelschrijver van de wereld die hij zag. 

“Hij plaatste de beschrijving van de schepping in het kader 

van de werkweek zoals hij die kende, met de sabbat aan het 

eind ervan. Hij liet zien hoe planmatig God deze wereld in 

een week bewoonbaar maakte voor de mens. Hij getuigde 

van de geschapen wereld dat zij (zeer) goed was en dus (…) 

beantwoordde aan de bestemming die God met de wereld 

had”. 28 Genesis 1 spreekt ons van de grootheid, de goedheid 

en de trouw van de Schepper. 

Het accent op Gods trouw zagen wij ook al bij Doedens. Wat 

dat betreft sluit Douma hierbij aan. Wij vinden in Genesis 1 

volgens Douma geen historisch verslag hoe het tijdens de 

schepping van de wereld is toegegaan. Ook in Gen.2:4v 

vinden we geen geschiedenis in de strikte zin van het woord. 

Daarom hoeven we er ook geen probleem van te maken dat 

de volgorde van de scheppingshandelingen in de twee 

scheppingsverhalen verschillend is. Het gaat immers niet om 

de volgorde waarin de dingen gebeurd zijn. Die is van 

ondergeschikt belang. 29 

Juist omdat we van geschiedenis pas kunnen spreken in de 

door God geschapen wereld, is de volgorde waarin de 

scheppingsdaden van God in Genesis 1 wordt beschreven 

ook niet zo belangrijk. Noch in de ‘week’ van de schepping, 

noch in de volgorde van de geschapen zaken, noch in hun 

27 Dr. J. Douma, Genesis. Gaan in het spoor van de Bijbel, Kampen, 

2004, p.42. 

28 Dr. J. Douma, a.w., p.42. 

29 Dr. J. Douma, a.w., p.44. 

13

eschrijving, vinden we volgens Douma een wetenschappelijk 

te verifiëren verslag van Gods scheppingswerk. 30 

Douma trekt deze conclusie omdat het wereldbeeld van de 

Bijbelschrijver nu eenmaal een ander was dan dat van ons. 

De schepping wordt ons dus verteld, “niet in een 

wetenschappelijk verantwoord verslag van het verloop van 

de schepping, maar in een voor alle mensen begrijpelijke 

inkleding van Gods scheppend en ordenend werk, gevat in 

het kader van de werkweek”. 31 Daardoor ontstaat ook 

ruimte voor wetenschappelijk onderzoek dat uitgaat van een 

veel oudere aarde, dan wij op grond van de Bijbelse 

gegevens zouden vermoeden. En niet alleen dat. Ook kan op 

grond van de Bijbel het astronomische gegeven, dat de zon 

al bestond voor de planeten en dus ook voor de aarde, niet 

bestreden worden. 32 Zelfs acht Douma een theorie als de 

oerknal niet in strijd met wat de Bijbel ons leert van de 

schepping. Met instemming citeert hij ook een auteur die 

wijst op de geringe omvang van het heelal zo’n 13 tot 20 

miljard geleden. Even daarvoor wijst Douma er op dat 

“wetenschappelijk verantwoorde ontdekkingen en hypothesen 

(…) ons niet in strijd met de Schrift (brengen). In de 

interpretatie van die ontdekkingen treedt een scheiding op 

tussen gelovigen en ongelovigen”. 33 Op de vraag of we met 

een dergelijke datering niet reeds het terrein van de 

interpretatie hebben betreden, gaat Douma overigens niet 

in. 

In de discussie over de verhouding tussen geloof en 

wetenschap legt Douma de volle nadruk op het vasthouden 

aan het feit dat God de Schepper van alle dingen is. Iedere 

theorie die daarvan probeert af te doen, wordt door hem 

radicaal verworpen. Binnen het scheppingsgeloof wil Douma 

het spreken over een beperkte vorm van evolutie niet 

afwijzen. 

30 Dr. J. Douma, a.w., p.51. 

31 Dr. J. Douma, a.w., p.46. 

32 Dr. J. Douma, a.w., p.46. 

33 Dr. J. Douma, a.w., p.47. 

14


De argumenten voor de kaderopvatting 

In het voorgaande hoofdstuk hebben wij beschreven hoe de 

verschillen-de voorstanders van de kaderopvatting Genesis 1 

lezen. In dit hoofdstuk willen we de argumenten die zij voor 

hun standpunt aanvoeren uiteenzetten. 

In de literatuur over de kaderopvatting komen wij 

argumenten tegen die steeds terugkeren. Daarnaast komen 

we ook argumenten tegen die een ondergeschikte rol spelen. 

We willen in dit gedeelte aandacht aan al deze argumenten 

besteden. Daarbij willen wij zo volledig mogelijk de genoemde 

argumenten de revue laten passeren. Daarmee is niet 

gezegd dat elke voorstander van de kaderopvatting ook al 

deze argumenten voor zijn rekening neemt. Meestal spitst 

hun verdediging zich toe op de hoofdargumenten. Maar 

soms merken we meningsverschillen op, en een enkele keer 

is er zelfs sprake van duidelijke tegenspraak. Sommige 

argumenten kom je vrijwel uitsluitend tegen bij een kleine 

groep. Ter wille van de volledigheid heb ik gemeend ook 

deze argumenten te moeten noemen. Met deze aanpak 

doorbreken we echter wel de vaderlandse grenzen van deze 

discussie. Het debat over de kaderopvatting beperkt zich 

namelijk niet tot ons land, maar wordt, veel uitgebreider 

nog, in de Angelsaksische wereld gevoerd. 34 Het leek ons 

34 Het meest uitgebreid is de discussie over de dagen van Genesis 

gevoerd in de Orthodox Presbyterian Church. In 1998 stelde de 

Presbytery of Southern California een studiedeputaatschap in om 

het confessionele gehalte van de kaderopvatting te onderzoeken. 

Dit resulteerde in 1999 in een Report of the Committe to Study the 

Framework Hypothesis, (Het integrale rapport is te vinden op: 

http://www.asa3.org/gray/framework/frameworkOPC-SC.html) dat 

door genoemde presbyterij werd aangenomen. Het vraagstuk kreeg 

echter ook landelijke bekendheid. Uiteindelijk mondde de discussie 

15

daarom juist in dit artikel ook aandacht te schenken aan wat 

in die landen over de kaderopvatting te berde is gebracht. 


Een belangrijk argument dat de scheppingsdagen niet 

letterlijk moeten worden opgevat, is dat er sprake zou zijn 

van een literair kader in Genesis 1. In Genesis 1 hebben we 

volgens de aanhangers van de kaderopvatting te maken zes 

dagen die verdeeld zijn in twee drietallen. Als bewijs 

daarvoor wordt door hen gewezen op de schepping van het 

licht op de eerste dag, terwijl pas op de vierde dag sprake is 

van de schepping van de zon en de andere hemellichamen. 

Omdat er ook van de eerste dagen gesproken wordt als 

gewone zonnedagen, waarbij avond en morgen, donker en 

licht elkaar afwisselen, ligt het voor de hand de eerste en de 

vierde dag met elkaar in verband te brengen 35 . Dat dit 

volgens hen de bedoeling is van de auteur van Genesis, 

blijkt verder uit het door hem gehanteerde taalgebruik. 

Nadat God de beide grote lichten op de vierde dag heeft 

gemaakt, stelt Hij ze aan het uitspansel van de hemel om 

licht te geven op de aarde, en om te heersen over de dag en 

over de nacht, en om het licht en de duisternis te scheiden. 

Precies dezelfde termen worden in vs.4 en 5 gebruikt bij de 

schepping van het licht. Ook hier lezen wij dat God scheiding 

maakte tussen het licht en de duisternis en dat Hij het licht 

dag noemt, en de duisternis nacht. Beide dagen vervullen 

dus dezelfde functie, namelijk het scheiden van licht en 

in 2004 uit in een rapport dat werd aangeboden aan de 71 e General 

Assembly van de Orthodox Presbyterian Church. Dit rapport 

adviseerde, zij het niet unaniem, deze generale synode om uit te 

spreken, dat de kaderopvatting niet in strijd is met de leer van de 

belijdenisgeschriften. We willen in het vervolg nog aandacht aan dit 

rapport schenken. Het volledige rapport is te vinden op: 

http://www.opc.org/GA/CreationReport.pdf 




16

duisternis. 36 Wie vast wil houden aan twee verschillende 

scheppingswerken op dag een en dag vier, die moet de 

consequentie aanvaarden dat een alwijze God eerst een 

lichtproducerend mechanisme heeft geschapen waarvan Hij 

zei dat het ‘goed’ was, om dat vervolgens op de vierde dag 

te vervangen door een nieuw mechanisme. In feite betekent 

dat het in twijfel trekken van Gods wijsheid. 37 

Er zijn wel uitleggers geweest die getracht hebben aan deze 

consequentie te ontkomen door te beweren dat de hemellichamen 

al voor de vierde dag bestonden, maar dat ze pas 

op de vierde dag gingen functioneren als lichten voor de 

aarde. Maar deze uitleg voldoet volgens de verdedigers van 

de kaderopvatting niet. Zij zou leiden tot een onaanvaardbare 

exegese, omdat vs. 16 uitdrukkelijk zegt dat God 

de twee grote lichten en de sterren ‘maakt’. 38 De reden 

waarom het Bijbelverhaal eerst spreekt van de schepping 

van het licht en pas daarna van de schepping van de 

hemellichamen is dat de Bijbelschrijver duidelijk wilde 

maken dat wij uiteindelijk niet afhankelijk zijn van de zon en 

de maan, maar van God alleen. Dát is de reden waarom de 

schepping van de zon nog niet vermeld wordt op de eerste 

dag! 39 De schrijver van Genesis heeft dus een bijzondere 

reden gehad om de schepping van het licht en de 

lichtdragers, die feitelijk op hetzelfde moment zijn geschapen, 

in zijn vertelling van de schepping te verdelen over 

verschillende dagen. Wat op dag één en dag vier beschreven 

wordt, is dus een en hetzelfde feit, beschreven onder een 

verschillende gezichtshoek en verdeeld over twee afzonderlijke 

verteldagen. En daarmee achten de voorstanders 

van de kaderopvatting bewezen dat er dus sprake is van een 

duidelijke parallel tussen dag één en dag vier en dat dus de 

dagen van Genesis 1 geen werkelijke dagen zijn geweest. 

36 

Lee Irons & Meredith Kline, The Framework view, In: David G. 

Hagopian (ed.), The Genesis Debate, Mission Viejo California, 2001, 

p.229. 

37 

Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.229. 

38 

Dr. Nic.H. Ridderbos, Beschouwingen over Genesis 1, Kampen, 

1963 (2), p.82. 

39 

Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.90. 

17

Eenzelfde parallellie wordt door hen gezien tussen de tweede 

en de vijfde dag. Op de tweede dag maakt God scheiding 

tussen de wateren boven en beneden het firmament, terwijl 

op de vijfde dag door Hem de grote zeemonsters en de 

vissen, die in het water onder het firmament leven, en de 

vogels, die langs het firmament vliegen, geschapen worden. 

Met deze beschrijving maakt de schrijver van Genesis 1 

duidelijk dat God niet alleen de machten van de chaos aan 

banden legt, maar dat ook de zeemonsters (tannīnīm), bij 

andere volken vaak beschouwd als anti-goddelijke machten, 

geschapen heeft en in Zijn macht houdt. Net als de eerste 

en de vierde, hebben dus ook de tweede en de vijfde dag 

een polemische strekking. 40 En ook hier zou de Bijbelschrijver 

dezelfde gebeurtenis hebben beschreven, maar 

deze verdeeld hebben over twee aparte dagen. 

Op de derde dag maakt God scheiding tussen het water en 

het droge, waarmee de schepping van de landdieren en de 

mens op de zesde dag corresponderen. 

Ook het aantal scheppingswerken op de verschillende dagen 

vertoont parallellie. Op de eerste, tweede, vierde en vijfde 

dag steeds één werk. Maar op de derde en zesde dag elk 

twee werken. Dat de eerste drie dagen een aparte groep 

vormen blijkt verder nog uit het feit dat deze alle getypeerd 

worden door een scheppingsdaad die omschreven kan 

worden als ‘scheiding maken’. 41 Verder kan wat op de eerste 

drie dagen geschapen wordt, gezien worden als de vorming 

van de rijksgebieden, terwijl de vierde, vijfde en zesde dag 

ons de heersers van die gebieden tekenen. 42 Doedens gebruikt 

hier het beeld van een huis dat in de eerste drie 

dagen wordt gebouwd en de andere drie dagen wordt 

aangekleed. 43 

Volgens Ridderbos moeten we ons realiseren dat het getal in 

de wereld van Israël niet op dezelfde wijze functioneerde als 



42 Dr. A. Noordtzij, Gods Woord en der Eeuwen Getuigenis, Kampen, 

1931 (2), p.117. In de discussie over dit onderwerp in Amerika 

treffen we nog een ander element aan: dat van de Schepper Koning 

aan wie op de zevende dag alle eer wordt bewezen. Zo b.v. Lee 

Irons & Meredith Kline, a.w., p.224. 


18

ij ons. Als voorbeeld wijst hij op de kubusvorm van zowel 

het heilige der heiligen in de tabernakel en de tempel als 

van het nieuwe Jeruzalem. Daarmee wordt de volkomenheid 

uitgedrukt. Op dezelfde wijze zouden de twee parallel 

lopende drietallen van de scheppingsdagen spreken van het 

welgeordende van de schepping. 44 

Het is niet toevallig dat de schrijver van Genesis 1 zich 

bedient van een zevental dagen om het verhaal van de 

schepping te vertellen. Het zeven-dagen-schema kwam in 

die tijd veel voor. Doedens wijst er op dat we het bijvoorbeeld 

tegenkomen in het Gilgamesj-epos. Volgens hem 

gaat het om een literair gereedschap dat in vertellingen vaak 

gebruikt werd om de spanning op te voeren. Wel heeft de 

Bijbelschrijver dit schema aangepast, omdat bij hem, i.t.t. 

het Gilgamesj-epos, iedere dag sprake is van iets nieuws 

alvorens het hoogtepunt bereikt wordt op de zevende dag. 

De schepping van de mens op de zesde dag kan als een 

eerste hoogtepunt worden beschouwd. Dit blijkt o.a. uit het 

gegeven dat alleen aan de schepping van de mens goddelijk 

overleg vooraf gaat. Dat is bij geen enkel ander schepsel het 

geval. Heel de overige schepping kan gezien worden als een 

voorbereiding op de mens. Toch is het werkelijke hoogtepunt 

het ‘zeer goed’ van vs.31 en de goddelijke rust van de 

zevende dag. 45 

2.2 De beschrijving van Genesis 1 is niet-chrono- 

logisch 

Dit groeperen van historische stof is niet iets uitzonderlijks. 

Het komt meermalen in de Bijbel voor. Noordtzij wijst op de 

volgorde van de plagen in Egypte, die in Ps.78:44v.v. 

verschilt van die in Exodus 7-11. Ook met betrekking tot de 

verzoeking in de woestijn is het niet mogelijk de precieze 

volgorde vast te stellen, omdat Luk.4:1-13 een andere 

volgorde geeft dan Matth.4:1-11. Noordtzij wijst verder nog 

op de moeite om uit 2 Kon.18-21 te komen tot het 

vaststellen van een chronologische volgorde van de feiten 


45 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.94,100. 

19

uit het leven van Hizkia, terwijl de gebeurtenissen rond het 

vinden van het wetboek in Josia’s tijd in 2 Kon.22 anders 

zijn gegroepeerd dan in 2 Kron.34. Uit de beschrijving van 

de scheppingsfeiten in Gen.2:4v.v. zou eveneens blijken dat 

de Bijbelschrijver zijn stof soms niet-chronologisch 

groepeerde. Dit alles rechtvaardigt volgens Noordtzij de 

conclusie dat we in Genesis 1 te maken hebben met een 

beschrijving van de ideële orde, i.p.v. een historische orde. 46 

Ook andere voorstanders van de kadervoorstelling hebben 

op dit verschijnsel gewezen, dat dischronologisatie genoemd 

wordt. 47 Ridderbos wijst nog op Ps.105:27,28 en Ps.106:13- 

33 en Ps.78:20 waaruit duidelijk blijkt dat de historische 

volgorde: eerst manna, daarna water uit de rots, wordt 

omgekeerd. 48 Een sprekend voorbeeld van dischronologisatie 

vinden we ook in de beschrijving van de schepping van de 

mens in Gen.2 . Deze wijkt af van wat we in Gen.1 lezen. De 

reden daarvoor is dat Genesis 2 een inleiding geeft op de 

geschiedenis van de zondeval. Daarin gaat het om de 

verhouding van God en ‘de mens’. Daarom begint Gen.2 met 

te vertellen hoe God de mens schiep, om daarna de blik te 

richten op de hof waarin hij werd geplaatst en de geschapen 

dieren, waaronder ook de slang. Ook de schepping van 

Manninne wordt uitgebreid beschreven. Bij dit alles wordt de 

volgorde waarin dit alles wordt verteld niet bepaald door de 

chronologie, maar door de daaropvolgende geschiedenis van 

de zondeval. 49 

Behalve door een ordening op onderwerp komen we in de 

Bijbel nog andere vormen tegen waarbij de chronologische 

volgorde wordt doorbroken. Een voorbeeld daarvan is de 

temporele recapitulatie. Daarmee wordt bedoeld dat de 


47 Zo b.v. Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.221. Genoemde 

auteurs wijzen ook nog op Ezra 4:1-24, waarin eerst het verzet 

tegen de herbouw van de tempel wordt beschreven, die in de late 

zesde eeuw plaatsvond, terwijl daarna in de verzen 6-23 de 

Bijbelschrijver de tegenwerking bij de herbouw van de muur 

beschrijft, waarbij het gaat om gebeurtenissen in de vijfde eeuw, 

om vervolgens in vs.24 weer terug te keren tot wat er gebeurde in 

de zesde eeuw. 



20

Bijbelschrijver eerst een korte samenvatting geeft van een 

gebeurtenis,en er dan op terugkomt om er verdere details 

over mee te delen. Voorbeelden daarvan vinden we in 

Gen.1:26-28 waarin gezegd wordt dat God de mens 

mannelijk en vrouwelijk schiep, terwijl in Gen.2: 7, 21-25 

uitgebreider op de schepping van Adam en Eva wordt 

ingegaan. Ook in Gen.2:8 en 2:15 zou sprake zijn van deze 

stijlfiguur. 50 Het bekendste voorbeeld van temporele recapitulatie 

in het boek Genesis is misschien wel het gebruik 

van de toledoot-formule, waarbij steeds de draad van een 

historische vertelling wordt opgepakt op een eerder punt 

dan de laatst vermelde gebeurtenissen. 51 Doedens noemt als 

voorbeeld Genesis 22:1 waar staat: “hierna gebeurde het 

dat God Abraham op de proef stelde”, waarna de 

geschiedenis volgt van Gods opdracht aan Abraham om zijn 

zoon Isaäk te offeren. Ook de gelijkenis van de tien meisjes 

die uittrekken om de bruidegom in te halen (Matth.14:1), is 

daarvan een voorbeeld. De meisjes zijn al in de bruiloftszaal 

aanwezig, maar moeten de zaal uitgaan om de bruidegom in 

te halen als hij er aan komt. 52 Ook het eerste vers van 

Genesis 1 zou fungeren als zo’n opschrift: eerst wordt 

vermeld dat God de hemel en de aarde heeft geschapen. 

Daarna vermeldt de Bijbelschrijver hoe dit alles in zijn werk 

is gegaan. 

2.3 Het letterlijk opvatten van Genesis 1 leidt tot 

absurde conclusies 

Volgens de voorstanders van de kaderopvatting leidt een 

letterlijke lezing van Genesis 1 tot verlegenheidsexegeses en 

absurde conclusies. 53 Wij kunnen ons nu eenmaal onmogelijk 

een voorstelling maken van de eerste drie dagen, 

waar wél sprake is van morgen en avond, maar waarop de 

hemellichamen nog niet geschapen zijn. Ook de manier 

waarop gesproken wordt over het firmament, als een hard 

oppervlak, kunnen wij niet in overeenstemming brengen met 

50 Lee Irons & Meredith Kline, a.w.,p.222. 

51 J.J.T. Doedens, a.w., p.76, 78. 



21

de werkelijkheid. Er is immers geen sprake van een 

scheiding in de vorm van een koepel tussen het water van 

de wolken en dat van de zeeën. Laat staan dat aan zo’n 

koepel de sterren bevestigd zouden zijn. In plaats van een 

harde scheidingswand is er een dampkring, terwijl de 

sterren op onmetelijke afstanden van de aarde staan. 54 We 

stuiten volgens Douma in Genesis 1 op een ander 

wereldbeeld, dat onmogelijk letterlijk kan worden genomen. 

De op zich juiste gedachte dat we hier te maken hebben met 

de taal van de menselijke waarneming lost het probleem 

niet echt op, maar verschuift dit alleen. Immers ook de 

naïeve ervaring van de wereld kan niet los worden gezien 

van de stand van het wetenschappelijk onderzoek. Onze 

dagelijkse ervaring van de wereld is nu eenmaal anders 

geworden dan die van een oosterling uit het tweede of 

eerste millennium voor Chr. Daarmee is overigens niet 

gezegd dat wij de taal van Genesis 1 niet meer zouden 

begrijpen. 55 

Wat leren ons de verzen 6-8 dan? Dat God wijs is, en 

almachtig, en dat Hij ons liefheeft. God heerst over de 

watermassa’s. Hij beteugelt de bedreigende tohu wabohu 

(de woeste leegte van de oervloed). Hij scheidt de wateren 

en bewaart de watervloeden in schatkamers (Ps.33:7) om ze 

te zijner tijd daaruit weer te voorschijn laten komen, als 

regen die het land vruchtbaar maakt. 56 Maar wij mogen uit 

deze verzen geen conclusies trekken over de feitelijk 

inrichting van de aarde en het heelal. Daarover bieden deze 

verzen helemaal geen informatie. 

Een andere moeilijkheid die zich voordoet bij het letterlijk 

opvatten van wat in Genesis 1 beschreven staat, wordt 

gevormd door de symbiose van de planten- en dierenwereld. 

Hoe kunnen planten die voor hun voortbestaan afhankelijk 

zijn van dieren, zonder die dieren voortbestaan? Pleit dit er 

54 Dr. J. Douma, Genesis. Gaan in het spoor van de Bijbel, Kampen, 

2004, p.40. Ridderbos wijst op hetzelfde probleem. Hij acht het 

overigens mogelijk dat de schrijver van Genesis zelf niet geloofde in 

het bestaan van een koepel, maar dat hij zich slechts bediend heeft 

van een in die tijd populaire voorstellingswijze. Dr. Nic.H. Ridderbos, 

a.w.,p.83. 

55 Dr. J. Douma, a.w., p.40-1. 


22

niet voor de dagen vooral te zien als een classificatiemiddel, 

i.p.v. als letterlijk dagen ten behoeve van gedateerde 

notulen? Ook het grote aantal gebeurtenissen dat plaatsvond 

op de zesde dag, wijst in de richting van een 

thematische volgorde van de scheppingsdagen. 57 

2.4. Het bijzondere karakter van de zevende dag 

Een belangrijke hoeksteen van de kaderopvatting is, dat een 

letterlijke opvatting van de zes scheppingsdagen, geen recht 

zou doen aan de bijzondere aard van de zevende dag. 

Volgens Lee Irons en Meredith G. Kline, twee Amerikaanse 

theologen, maakt de keuze voor een schema van zes dagen 

+ één duidelijk, dat de auteur van Genesis 1 gebruik heeft 

gemaakt van sabbatssymboliek. Deze sabbatssymboliek 

komen we regelmatig in de Bijbel tegen. Zo bijvoorbeeld bij 

de ballingschap. Deze duurde weliswaar 66-67 jaar, maar in 

de Bijbel wordt er steeds gesproken over een periode van 

zeventig jaar. Zo vermeldt de schrijver van 2 Kronieken dat 

Nebukadnezar de bewoners van Juda en Jeruzalem 

wegvoerde naar Babel en dat zij hem en zijn zonen tot 

slaven werden, totdat het land zijn sabbatsjaren vergoed 

gekregen had en het land rustte om zeventig jaar vol te 

maken (2. Kron.36:20-1). Ook bij Daniël komen we het 

getal zeventig tegen, als een veelvoud van zeven. Zo 

57 J.J.T. Doedens, a.w., p.96-7. Doedens beroept zich voor zijn 

mening dat er wel erg veel dingen gebeurd zijn op de zesde dag om 

aan een werkelijke dag te denken op dr. H. Bavinck, Gereformeerde 

Dogmatiek II, Kampen 1928, p.462-3. Als voorbeeld van de 

absurdistische consequenties, waartoe een letterlijke uitleg van 

Genesis 1 kan leiden, moge het voorbeeld van dr. C. van der Waal 

volstaan: “Tijgers en leeuwen aten gras als een rund. We moeten 

dan maar consequent wezen. Zwaluwen pikten zaadjes op, want 

vliegen waren voor hen taboe. Men zag geen merel, die wormen uit 

een grasveld ‘organiseerde’. De spinnen dronken nectar uit de 

bloemen en vleesetende planten waren er niet. De snoek voedde 

zich met vallisneria. De koe legde een rups op een bloemstengel 

eerst voorzichtig aan de kant voordat hij de bloem verorberde. De 

schorpioen is blijkbaar tegelijk met alle roofdieren na de zondeval in 

een tweede schepping ontstaan”. Dr. C. van der Waal, Wat staat er 

eigenlijk? Goes, 1971, p.6. Ook Douma verdedigt het standpunt dat 

de dood al in het paradijs voorkwam. Douma, a.w, p. 22-3. 

23

ijvoorbeeld in het mysterie van de zeventig weken. In 

Dan.9:24-27 onthult Gabriël aan Daniël het geheimenis van 

de zeventig ‘weken’. Met deze zeventig ‘weken’ wordt de 

hele periode bedoeld tot aan de komst van de Messias en de 

verwoesting van de tempel, en misschien wel tot aan het 

einde van de geschiedenis. Het is duidelijk dat deze periode 

veel langer duurt dan de letterlijke 490 jaar. Deze getallen 

moeten ook niet letterlijk worden genomen, want hiermee 

wil de profeet aankondigen dat de komst van de Messias de 

afschaffing betekent van het Oude Verbond en het 

aanbreken van de eschatologische sabbatsrust voor het volk 

van God. 58 

Ditzelfde sabbatsthema treffen we ook aan in het 

geslachtsregister van Christus in het evangelie naar 

Mattheüs. Om een sabbatsstructuur te kunnen geven van de 

heilsgeschiedenis van Abraham tot Christus heeft Mattheüs 

doelbewust een aantal namen weggelaten, terwijl hij de 

naam van David tweemaal heeft gebruikt. De bedoeling van 

deze indeling is duidelijk te maken dat met Christus het 

zevende zevental begint (vgl. Daniël). Drie keer veertien 

geslachten is immers gelijk aan zes keer zeven geslachten. 

M.a.w. met de komst van Christus begint de uiteindelijke 

sabbatsrust. Irons en Kline concluderen op grond van deze 

gegevens: “Als het consequente gebruik van het zevendagen 

schema in de heilsopenbaring symbolisch is, en niet 

noodzakelijk gericht is op exacte chronologische berekeningen, 

dan kunnen we hetzelfde verwachten voor het 

oorspronkelijke gebruik van de sabbatsstructuur in Genesis 

1-2”. 59 

Een ander argument dat samenhangt met de betekenis van 

de zevende dag is dat het hier helemaal niet gaat over een 

gewone dag, maar over een eeuwige dag. Voor deze visie 

worden de volgende argumenten aangedragen. Allereerst 

wijzen de voorstanders van de kaderhypothese er op dat bij 

58 Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.226. 

59 Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.227. Ook Ridderbos noemt de 

rubricering van het geslachtsregister van Christus een kras voorbeeld 

van kunstmatig hanteren en groeperen van historische 

gegevens. Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.60-1. 

24

de zevende dag de ‘avond en morgen-formule’ ontbreekt. 

Daarmee wordt de indruk gewekt dat deze dag nog gewoon 

voortduurt. 60 Verder wordt er op gewezen dat de zevende 

dag gezien moet worden als de dag waarop God de 

Schepper Zijn troon besteeg en dat om die reden de 

zevende dag zonder einde moet zijn, omdat immers het 

koningschap van God geen einde heeft. 61 Een laatste 

exegetisch argument vormt het beroep op Joh.5:17 en 

Hebr.4:3-5. Volgens de tekst uit het Johannes-evangelie 

werkt de Vader op de sabbat tot nu toe, wat volgens de 

voorstanders van de kaderopvatting zou impliceren dat de 

sabbat ook voortduurt toe nu. Hetzelfde geldt voor de tekst 

uit Hebreeën waar gesproken wordt over de eeuwige rust, 

waartoe de kerk van zowel het oude als het nieuwe verbond 

alleen door geloof kan ingaan. In dit verband acht men het 

is veelzeggend dat de schrijver van de Hebreeënbrief niet 

alleen de rust, maar de zevende dag zelf, gelijkstelt met de 

eschatologische rust van Ps.95:11. Dit alles zou er op wijzen 

dat de zevende dag eeuwig is en dus niet letterlijk moet 

worden genomen. Maar als de zevende dag niet letterlijk 

moet worden genomen, dan geldt dit natuurlijk ook voor de 

andere zes scheppingsdagen. 62 

60 Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.86-7. 

61 Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.86-7. 

62 Lee Irons & Meredith Kline, a.w., p.87. Ook Ridderbos gebruikt 

het argument van het bijzondere karakter van de zevende dag. Hij 

werpt de vraag op wat die zevende dag precies is. Hij wijst er dan 

op dat ook door sommige voorstanders van een letterlijke uitleg 

beweerd wordt dat deze dag ook nu nog voortduurt. Dit brengt hem 

tot de volgende conclusie: “M.i. worden we hier gedwongen tot de 

gevolgtrekking, dat de auteur niet het oog heeft op een werkelijke 

dag, maar dat hij met het rusten Gods op de zevende dag zeggen 

wil: het scheppen Gods loopt hierop uit, dat God zich verlustigen 

kan in wat Hij gemaakt heeft”. Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.40. 

Ridderbos acht het om nog een andere reden onaannemelijk dat de 

Bijbelschrijver met de zevende dag een concrete dag op het oog 

heeft gehad. “We kunnen ons voorstellen, (zo schrijft hij) dat Gods 

scheppend inwerken op de tohu wabohu in de tijd plaats had, maar 

we kunnen ons niet voorstellen, dat Gods ‘rusten, adem scheppen’ 

aan een bepaalde periode verbonden was”. Anders dan Irons en 

Kline ziet Ridderbos de zevende dag niet als een dag die nog altijd 

25

2.5. Het gebruik van antropomorfe uitdrukkingen 

In de eerste hoofdstukken van Genesis komen wij tal van 

uitdrukkingen tegen waarin God op menselijke wijze wordt 

getekend. Zo lezen wij dat God ‘sprak’, dat Hij ‘rustte’ dat 

Hij de mens ‘vormde uit de aarde’, dat Hij hem ‘de 

levensadem inblies’. Vooral dit laatste voorbeeld maakt 

volgens Ridderbos duidelijk dat een realistische opvatting 

niet mogelijk is. Dat zou immers betekenen dat God, als een 

soort pottenbakker, uit het stof der aarde eerst een dode 

pop zou hebben gemaakt en deze daarna de levensadem 

zou hebben ingeblazen. 63 Hij beroept zich voor deze mening 

op Calvijn die m.b.t. Gen.3:21 opmerkt, dat we daaruit niet 

mogen afleiden dat God optrad als een kleermaker. 64 

Ridderbos is van mening dat ook het spreken over ‘dagen’ 

en over ‘week’ moet worden opgevat als een mensvormige 

uitdrukking. “Gen.1 zegt, dat God eerst zes dagen werkt en 

dan één dag rust. Dit is een mensvormige uitdrukkingswijze. 

Bij ‘dagen’ moet men dus aan gewone dagen denken. Maar 

het zijn niet werkelijke dagen”. 65 Ridderbos wil hiermee 

zeggen dat het beeld dat de Bijbelschrijver gebruikt dat van 

een gewone dag is, maar dat we niet moeten vergeten dat 

hij zich dan bedient van een beeldspraak. 

Ook Noordtzij wijst op het belang van antropomorfe 

uitdrukkingen om de boodschap van de Bijbel juist te 

kunnen verstaan. “De Geest Gods bezigt in de Schrift steeds 

menschelijke woorden en begrippen; Hij neemt uit het volle, 

rijke, dagelijksche leven de voorstellingswijzen om tot zijn 

volk te spreken. De Heilige Geest spreekt altijd de sprake 

Gods in menschelijke taal. De Schrift zelve predikt ons dit 

met nadruk en beroept er zich op om degenen, die 

tegenstaan, te weerstaan. Daarom heet het in 2 Petr.3:8, 

voortduurt. Hij acht deze exegese onaanvaardbaar bij Gen.2:1-3 en 

niet minder bij Ex.20:11 en 31:17. Ridderbos, a.w., p.42,45. 

63 Ridderbos voert deze gedachtelijn consequent door en 

concludeert dan ook, dat ook het stof, waaruit de mens genomen is, 

niet beschouwd moet worden als werkelijke stof. Dr. Nic.H. 

Ridderbos, a.w., p.109 



26

dat wij er aan denken moeten, dat één dag bij den Heere is 

als 1000 jaren en omgekeerd, wat toch zeker niet anders 

zeggen wil dan dit: dat voor God geen tijd bestaat. Onze 

tijdsverhoudingen gelden niet voor Hem”. 66 Noordtzij trekt 

hieruit de conclusie dat de dagen van Genesis 1 dan ook niet 

bedoeld zijn als werkelijke dagen. Bij dagen gaat het immers 

om menselijke eenheden van tijd. Maar die zijn op de 

eeuwige God nu eenmaal niet van toepassing. 

Irons en Kline erkennen dat het gebruik van analoge 

uitdrukkingen (wat antropomorfismen in feite zijn) niet 

helemaal ondubbelzinnig is. Maar daarmee geven zij nog 

niet toe dat zulke uitdrukkingen daarom ook zonder inhoud 

zijn. Net zoals we het ernstig nemen als er beschreven staat 

dat God handen en ogen heeft, zonder dit letterlijk te 

nemen, zo nemen we het ernstig als er staat dat God de 

hemel en de aarde in zes dagen heeft geschapen. Maar 

daarom hoeven we dit nog niet letterlijk op te vatten. De 

reden waarom de Bijbel zo spreekt over God, is gelegen in 

het feit dat de mens naar het beeld van God is geschapen. 

Daarom wordt er ook echte waarheid doorgegeven als het 

handelen van God beschreven wordt in menselijke 

beelden. 67 Irons en Kline brengen dit antropomorfe spreken 

van God in verband met wat zij noemen het ‘hogere en 

lagere niveau’ in Genesis. In de paragraaf ‘kosmologie op 

twee niveaus’ komen wij daar op terug. 

2.6. Genesis 2:5-6 

Een belangrijk argument in de discussie rond de 

kaderopvatting vormt Gen.2:5-6. Dit Schriftgedeelte zou 

duidelijk maken dat het niet om letterlijke dagen kán gaan 

in het scheppingsverhaal. Met name in de Amerikaanse 

discussie speelt dit argument een belangrijke rol. Vooral 

theologen als Meredith G. Kline en Mark D. Futado hebben 

op dit Schriftgedeelte gewezen. In de Nederlandse discussie 

speelt dit Schriftgedeelte een minder belangrijke rol. 

Slaan wij de Bijbel open dan lezen we in Gen.2:4-6 het 

volgende: ”Dit is de geschiedenis van de hemel en de aarde, 



27

toen zij geschapen werden. Ten tijde, dat de HERE God 

aarde en hemel maakte, - er was nog geen enkel veldgewas 

op de aarde, en er was nog geen enkel kruid des velds 

uitgesproten, want de HERE God had het niet op de aarde 

doen regenen, en er was geen mens om de aardbodem te 

bewerken; maar een damp steeg op uit de aarde en 

bevochtigde de gehele aardbodem”. 

In een klassiek geworden artikel Because it had not rained, 

verdedigt Kline de mening dat de ‘dagen’ in Genesis 1 niet 

exclusief gekarakteriseerd kunnen worden als scheppingsdagen. 

Op die dagen was er volgens hem namelijk sprake 

van gewone voorzienigheid. Ook tijdens de scheppingsdagen 

zou God gebruik hebben gemaakt van secundaire middelen 

als b.v. natuurwetten. Anders gezegd de wijze waarop God 

Zijn voorzienigheid uitoefende was gedurende de scheppingsperiode 

gelijk aan die van nu. 68 Dit alles zou blijken uit 

Gen.2:4-6. 

Volgens Kline geven veel vertalingen een verkeerde indruk 

van wat de schrijver van Genesis ons wil zeggen. Waar het 

om gaat, is dat er een tijd is geweest dat er nog geen 

vegetatie was op aarde. De reden daarvoor was dat de HERE 

God het nog niet had laten regenen. Uit dit gegeven trekt 

Kline de conclusie dat de gewone voorzienigheid dus ook 

gedurende de scheppingsperiode een rol speelde. Het feit 

dat in deze tekst daarna gewezen wordt op de afwezigheid 

van de mens zodat de grond dus nog niet was bebouwd, zou 

deze conclusie bevestigen. 

Sommige vertalingen wekken de indruk dat er al sprake was 

van een alternatieve vorm van bevochtiging van de aarde op 

het moment dat de situatie van vs.5 nog bestond. 69 Dit is 

68 Meredith G. Kline, Because it had not rained, in: The Westminster 

Theological Journal, 20 (1958), p.146-157. Het door mij gebruikte 

artikel is te vinden op het volgende internetadres: 

http://www.asa3.org/ASA/resources/WTJ/WTJ58Kline.html Vanwege 

een ontbrekende paginering wordt in het algemeen naar dit artikel 

verwezen. 

69 Zo bijvoorbeeld de NBV en de NBV die resp. vs.6 vertalen als: 

‘maar een damp steeg op uit de aarde en bevochtigde de gehele 

aardbodem’ en ‘wel was er water dat uit de aarde opwelde en de 

aardbodem overal bevloeide’. Futado verdedigt de stelling dat het 

hier niet gaat om een damp of een stroom, maar om een regen- 

28

volgens Kline onjuist. Weliswaar kan het woord ‘opstijgen’ in 

vs.6 op twee verschillende manieren worden vertaald, 

namelijk als ‘was gewoon op te stijgen’ en als ‘begon op te 

stijgen’, maar de eerste vertaling past niet bij de 

gedachtegang. Die vertaling zou immers betekenen dat er 

sprake was van voldoende watervoorziening, terwijl vs.5 nu 

juist laat zien dat er een gebrek aan water was 70 In vs.6 

gaat het om een nieuw verschijnsel dat de voorwaarde 

vormt voor de schepping van de flora, beschreven in vs.5. 

Daarom wordt na vs.6 gesproken over de schepping van de 

mens. Deze zou immers de taak krijgen de aarde te 

bewerken en daarvoor moest hij ook gebruik maken van de 

natuurlijke bevloeiïng. 

Het is duidelijk dat deze lezing van Gen.2:5 het onmogelijk 

maakt de dagen van Genesis letterlijk te nemen. Want dit 

zou betekenen dat de continenten, één dag na het 

droogvallen, al zo zouden zijn uitgedroogd dat er zonder 

regen geen plantengroei meer mogelijk was. Dit is met een 

normaal verlopend verdampingsproces echter niet mogelijk. 

Dit alles vereist veel langere perioden dan één dag en dus 

moeten we de conclusie trekken dat de ‘dagen’ in Genesis 1 

onmogelijk letterlijk kunnen worden genomen. Kline wijst er 

op dat het geen oplossing is om de dagen hier uit te rekken 

tot tijdperken, omdat dan het probleem opduikt, dat er 

gedurende een heel lange periode bloemen, planten en 

bomen op aarde moeten hebben gegroeid, zonder dat er 

sprake was van zonlicht. Maar Gen.2:5 dringt ons er echter 

toe, aan te nemen dat de planten groeiden op de gewone 

botanische wijze. Met andere woorden: dat wat beschreven 

wordt van de plantengroei op de derde dag, vond gelijktijdig 

plaats met wat er op de vierde dag gebeurde. En dat zou 

geheel overeenkomen met de kaderopvatting die de dagen 

wolk. Ook dit gegeven geeft steun aan de opvatting, dat ook tijdens 

de schepping sprake zou zijn van gewone voorzienigheid. Dr. 

Mark D. Futado, Because it had rained. A Study of Genesis 2:5-7 

with implications for Genesis 2:4-25 nd Genesis 1:1-2:3, reprint 

from The Westminster Theological Journal, te vinden op: 

http://www.thirdmill.org/files/english/theology/92974~9_27_99_7- 

13-34_PM~TH.Futato.Rained.1.pdf, p.1-12. 


29

ziet als een vertelschema, en niet als afzonderlijke, 

chronologisch opeenvolgende, dagen. 

Immers als God gewild had dat er planten zouden kunnen 

leven, zonder de aanwezigheid van zonlicht, dan had Hij er 

ook wel voor kunnen zorgen dat deze in leven zouden 

kunnen blijven, zonder regen. Maar uit Gen.2:5 blijkt dat Hij 

dit niet wilde. 71 Zo vormt Gen.2:5 een sterke aanwijzing dat 

ook de schepping van het licht gelijktijdig plaatsvond met de 

schepping van de zon, en dat alleen het literaire schema van 

de Bijbelschrijver er verantwoordelijk voor is dat deze 

gebeurtenis over twee verschillende dagen is verdeeld. Dit 

betekent dat de schepping van de planten ook niet vóór de 

schepping van de zon kan hebben plaatsgevonden. Immers 

ook tijdens het scheppingswerk was er sprake van het 

normale proces van fotosynthese, en hadden de planten 

zonlicht nodig om te kunnen blijven bestaan. 

Met klem stellen Kline en Irons dat zij daarmee niets willen 

afdoen van de almacht van God. God had ook op bovennatuurlijke 

wijze planten kunnen scheppen, zonder 

daarmee tegelijkertijd het daarbij behorende bio-systeem in 

het leven te roepen. Hij had zelfs de planten kunnen 

scheppen voordat er sprake was van een droog aardoppervlak. 

Als almachtige Schepper had Hij dat allemaal 

kunnen doen. Maar Hij deed het niet. En daarom moet ook 

geen beroep worden gedaan op zulke bovennatuurlijke 

krachten. 

Overigens ontkent Kline niet elke chronologische ordening in 

het scheppingsverhaal. Als er gesproken wordt van Gods 

vreugde over het volbrachte scheppingswerk, dan impliceert 

dit dat de schepping af is. Ook het cultuurmandaat dat de 

mens krijgt, veronderstelt een schepping na de planten en 

de dieren. Maar Gen.2:5 maakt duidelijk dat dit niet voor al 

het geschapene geldt. 

2.7. De bijzondere aard van de geschiedschrijving 

van Genesis 1 

71 Meredith G. Kline, Because it had not rained, 

http://www.asa3.org/ASA/resources/WTJ/WTJ58Kline.html 

30

In het debat over de Bijbelse geschiedschrijving wordt 

herhaaldelijk aandacht gevraagd voor de bijzondere aard 

daarvan. Ook in de discussie over de dagen van Genesis 

speelt dit punt een belangrijke rol. We zagen hiervoor al dat 

Noordtzij zich moeite gaf om duidelijk te maken, dat de 

Bijbelschrijver het verhaal van de schepping vertelt in een 

heilshistorisch kader. Het ging hem dus eigenlijk niet zozeer 

om het vermelden van de feitelijke gebeurtenissen bij de 

schepping, maar om de grote lijn van schepping naar de 

wedergeboorte van alle dingen. 

Ook bij Doedens en Ridderbos komen we deze gedachte 

tegen, zij het dat elk zijn eigen accenten plaatst. Bij Douma 

speelt de bijzondere aard van de Bijbelse geschiedschrijving 

een ondergeschikte rol. Hij benadrukt dat de Bijbelschrijver 

de taal sprak van de gewone waarneming en dat het hem er 

dus niet om te doen was zo precies en volledig mogelijk te 

beschrijven wat er bij de schepping plaatsvond. 72 Doedens is 

wat uitgebreider. We zagen hem reeds de aandacht vestigen 

op de verteltechniek van de schrijver van Genesis. 73 

Doedens is van mening dat Genesis 1 geen poëzie is, maar 

wel meer is dan verhalend proza. De manier waarop de 

dingen beschreven worden, moet niet veronachtzaamd 

worden. De vele herhalende formuleringen functioneren als 

een soort refrein en hebben een eigen betekenis. We 

moeten deze herhalende stijl in ieder geval niet opvatten als 

een vorm van redundantie. 74 

Het meest uitgebreid is hier Ridderbos. Hij wijst er op dat 

het niet waarschijnlijk is dat Genesis 1 van dezelfde auteur 

is, of afkomstig is uit dezelfde kring van overlevering, als 

Genesis 2 en 3. Genesis 1 behoort volgens hem tot een 

andere literatuursoort en daarom gelden voor de uitlegging 

daarvan andere regels dan voor Genesis 2 en 3. 75 Ook 

72 

“We worden in Genesis 1 niet ingelicht over hoe wij ons intellectueel 

het scheppingsproces voor moeten stellen, maar hoe wij 

existentieel aan God als Schepper verbonden zijn”. Dr. J. Douma, 

Genesis, p.45. Maar dat neemt niet weg dat Genesis 1-3 wel een 

periode in de geschiedenis beschrijft waarin de mens nog niet 

gevallen was. 

73 

Zie hiervoor noot 49. 

74 


75 

Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.106. 

31

Ridderbos plaatst de schepping in het licht van de verlossing. 

Maar hij doet dit minder eenzijdig dan Noordtzij. De 

schepping mag niet eenvoudig worden gezien als een middel 

om tot het doel (de verlossing) te geraken. Zij heeft ook een 

zelfstandige betekenis. Door bekendmaking van het feit dat 

God de Schepper van alle dingen is, werd de openbaring die 

God gaf aan Israël verrijkt, zodat hun lofzang verdiept werd. 

De betekenis van Genesis 1 moet om dezelfde reden niet 

versmald worden tot een etiologie van Israël, een verhaal 

over de oorsprong van dit volk. 76 

Op het verschijnsel dischronologisatie wezen wij reeds in 

paragraaf 2.2.van dit artikel. Ridderbos wijst er op dat dit 

verschijnsel ook voorkomt in de moderne geschiedschrijving. 

Het verschil met de moderne geschiedschrijving is echter, 

dat in de oosterse geschiedschrijving de chronologische 

volgorde vaak doorbroken wordt zonder dat de schrijver dit 

expliciet vermeldt. Ridderbos acht het mogelijk dat dit 

samenhangt met een verschillende tijdservaring in de tijd 

van het Oude Testament. 77 Hij ziet hier een overeenkomst 

met de profetie en de apocalyptiek. De laatstgenoemden zijn 

weliswaar op de toekomst gericht, terwijl Genesis 1 handelt 

over het verleden, maar in beide gevallen gaat het wel om 

een verre toekomst, of een ver verleden. 78 

Ook de polemiek met de godsdienstige voorstellingen van 

Babylonië, Egypte en Ugarit verleent aan de Bijbelse 

geschiedschrijving een aparte kleur, waardoor deze van 

karakter verschilt met de hedendaagse geschiedschrijving. 

Omdat we hier al in een eerder verband aandacht aan 

hebben geschonken, laten we het bij deze vermelding. 

2.8. In Genesis 1 is sprake van een kosmologie op 

twee niveaus 

Het is vooral Meredith G. Kline geweest die dit argument in 

de discussie over de kaderopvatting heeft ingebracht. In een 

artikel met de titel Space and Time in the Genesis 

Cosmogony, verdedigt hij het standpunt dat we in Genesis 1 




32

te maken hebben met een verhaallijn, die zich afspeelt op 

twee verschillende niveaus, namelijk in de hemel en op de 

aarde. Dit betekent dat er sprake is niet alleen van een 

verschillende dimensie wat betreft de plaats waar de dingen 

zich afspelen, maar ook wat betreft de tijd waarop de dingen 

gebeuren. Tussen beide niveaus zou een metaforische 

relatie bestaan, waarbij het hemelse niveau beschreven 

wordt in termen en beelden, ontleend aan het aardse 

niveau. Om die reden moet wat over het hemelse niveau 

gezegd wordt niet letterlijk, maar figuurlijk worden verstaan. 

Dit geldt bijvoorbeeld voor het zevendagen-schema. Dit 

behoort tot het hemelse niveau en moet volgens hem 

daarom niet letterlijk worden genomen. 79 

Het is niet gemakkelijk een samenvatting te geven van wat 

Kline in dit artikel betoogt. Wij adviseren de lezer dit stuk 

rustig over te slaan als hij op het kronkelige gedachtenspoor 

van Kline het spoor bijster raakt. Voor de discussie over de 

kaderopvatting in Nederland spelen de ideeën van Kline 

nauwelijks een rol. Ter wille van de volledigheid wil ik echter 

zijn opvattingen niet onvermeld laten. 

Er zijn verschillende passages in het bovengenoemde artikel 

waarin Kline de lezer in verwarring brengt, omdat hij er niet 

voldoende in slaagt de bedoeling van zijn woorden duidelijk 

te maken. Wat Kline met zijn onderscheid in twee niveaus 

wil zeggen, is niet dat de hemel ruimtelijk gezien ‘boven’ de 

aarde moet worden geplaatst, maar dat de hemel een 

andere dimensie is. 80 Als de bijbel het heeft over de 

woonplaats van God ‘boven’ ons, dan wil hiermee vooral de 

verhevenheid van God aangeduid zijn. Om die reden wordt 

Gods woonplaats ook hemel genoemd, naar analogie van het 

hoogste deel van de aardse werkelijkheid. Om dezelfde 

reden wordt Gods majesteit vaak in verband gebracht met 

de wolken. Het bestaan van de beide niveaus is geen 

permanente eigenschap van de Bijbelse kosmologie. Bij de 

schepping waren beide niveaus met elkaar verbonden, maar 

79 Meredith G. Kline, Space and Time in the Genesis Cosmogony, 

p.1. Voortaan gecit. als: ‘Space and Time’. 

80 In dit verband wijst Kline op Gen.28:16,17 en 2 Kon.6:17, p.2. 

33

door de zondeval zijn ze van elkaar gescheiden geraakt om 

bij de Wederkomst weer met elkaar verbonden te worden. 81 

Na de zondeval herstelt de HERE Zijn troon door het 

schenken van de tabernakel en de tempel, beide gemaakt 

naar het voorbeeld getoond aan Mozes en Salomo. 82 

In de Bijbel komen we op verschillende plaatsen in 

aanraking met deze twee niveaus. De proloog van het boek 

Job geeft daarvan een goed voorbeeld. Ook in het boek 

Openbaring wordt ons de interactie getekend van wat zich in 

de hemel afspeelt en wat er op aarde gebeurt. Het eerste 

hoofdstuk van Genesis biedt ons daarvan eveneens een 

voorbeeld. Volgens Kline biedt de scheppingsproloog een 

theologische kaart van de kosmos met ruimte- en tijdcoördinaten. 

Deze beide dimensies tonen ons een bijbelse 

kosmologie op twee niveaus die heel dit hoofdstuk beheerst. 

Voor de uitleg van de tijdgegevens is dit volgens hem van 

beslissende betekenis. 83 Zo worden we in het scheppingsverhaal 

beurtelings verplaatst in wat zich afspeelt in de 

hemel en wat er op aarde gebeurt. Als God zegt: ‘Laten wij 

mensen maken’ dan verkeren we in de hemelse werkelijkheid, 

waar God temidden van zijn hofhouding van 

engelen bekend maakt welke plannen Hij wil gaan uitvoeren. 

Als we in de tekst echter lezen: ‘en het was alzo’, dan 

bevinden we ons op het lagere, aardse niveau. 

De twee genoemde niveaus komen ook nog op een andere, 

meer betekenisvolle manier naar voren in de twee parallelle 

dag-drietallen in het eerste Bijbelhoofdstuk. Kline meent 

namelijk dat in het eerste drietal de schepping van het licht 

in feite een replica is van het licht van de hemelse 

heerlijkheid. Op dezelfde manier kan de schepping van het 

uitspansel op de tweede dag gezien worden als een 

nabootsing van de hemel als de woonplaats van God, terwijl 

de bergen in de Schrift volgens hem ook wel getekend 

81 Kline beschouwt de hemel, of firmament als behorend bij de 

aarde. Daarom kan hij de aarde en de hemel ook een replica 

noemen van de hemel als de woonplaats van God. Het eerste vers 

van Gen.1 beschouwt hij dan ook niet als een opschrift, maar als 

een verklaring over de eerste fase van de scheppingsgeschiedenis. 

a.w, p.3,5. 

82 Meredith G. Kline, Space and Time, p.3. 


34

worden als een geschikt beeld van de kosmos. Kortom: wat 

geschapen wordt op de eerste drie dagen zou in feite een 

kopie zijn van de werkelijkheid op het hemelse niveau. 84 

Wat op dag vier tot en met zes geschapen wordt, is volgens 

Kline echter een kopie van de hemelse Koning. Het bewijs 

daarvoor ziet Kline in de koninklijke terminologie m.b.t. de 

lichten van dag vier. Deze moeten heersen over de dag en 

de nacht. Ook in het zegenen van de dieren van dag vijf zien 

wij volgens hem iets van die koninklijke taal. De vogels en 

de vissen krijgen immers de opdracht vruchtbaar en talrijk 

te zijn, waarmee volgens Kline een element van heersen zit. 

Bij de mens is dit koninklijke aspect het duidelijkst. Hij krijgt 

de opdracht te heersen over de dieren en de aarde te 

bebouwen en te bewaren. Daarmee bekleedt de mens de 

positie van onderkoning. Daarom staat er ook geschreven 

dat hij geschapen is naar het beeld en de gelijkenis van God. 

Bij de schepping van de mens bereikt de analogie van de 

twee verschillende niveaus zodoende een hoogtepunt. Beide 

niveaus zijn op elkaar betrokken. Wat op het lagere niveau 

plaats vindt, is daarbij steeds een weerspiegeling van de 

werkelijkheid van het hoogste niveau. 

Bij de tijdcoördinaat zien we eenzelfde betrokkenheid van de 

beide niveaus. De tijdcoördinaat hangt bovendien samen 

met de plaatscoördinaat. We zien dit uitgesproken in Gods 

rust van de zevende dag. Hiermee wordt een tijdsconcept 

verbonden met de ruimtelijke realiteit van Gods troonzaal. 

Kline acht het daarom voor de hand liggend dat ook de 

tijdcoördinaat eenzelfde patroon vertoont, zodat het bovenste 

niveau getekend wordt in beelden, die ontleend zijn 

aan het lagere niveau. Dit betekent dat de tijd uit het lagere 

niveau, als metafoor dient voor het hogere niveau: dat van 

de hemelse werkelijkheid. 85 Het bewijs hiervoor ziet Kline in 

het terugkerend refrein ‘toen was het avond geweest en het 

was morgen geweest’, en het gebruik van temporele recapitulatie 

en dischronologisatie. Met name uit de manier 

waarop eerst van de schepping van het licht wordt 

gesproken en pas drie dagen later over de schepping van 

zon, maan en sterren, blijkt dat het scheppingsverhaal niet 



35

letterlijk en in volgorde gelezen moet worden. De vertelvolgorde 

in Genesis 1 is dus volgens Kline niet gelijk aan de 

chronologische volgorde. 

Het bijzonder karakter van de zevende dag zou de gedachte 

aan een kosmologische orde op twee niveaus bevestigen. De 

mens wordt namelijk van de hemelse sabbat gescheiden 

gehouden, tot aan de dag waarop hemel en aarde met 

elkaar verenigd zullen worden. De zevende scheppingsdag 

behoort tot die tijd niet tot het lagere niveau van de 

menselijke zonnedagen. Het bijzondere van de zevendag 

dag is dat deze oneindig is en daarom principieel verschilt 

van de aardse tijd. 86 

De indruk zou kunnen ontstaan dat Kline wel de zevende 

dag beschouwt als behorend tot het hogere niveau, terwijl 

de andere zes dagen gewoon aardse dagen zijn en tot het 

lagere niveau behoren. Die indruk is echter onjuist. Ook de 

eerste zes dagen behoren tot de hemelse sfeer. Dat het 

dagen genoemd worden is echter beeldspraak, ontleend aan 

het lagere niveau. Hoe de zevende dag binnen het geheel 

van de scheppingsweek een aparte plek inneemt, blijft bij 

Kline onhelder. In feite is bij de zevende dag sprake van een 

dubbele beeldspraak: enerzijds, omdat er gebruik wordt 

gemaakt van het beeld ‘dag’, dat ontleend is aan het 

onderste niveau, anderzijds, omdat ook op het hogere 

niveau deze dag een bijzondere plaats inneemt, vanwege de 

eeuwige voortduur ervan. Dit is allemaal erg verwarrend 

omdat er in feite ook wat de andere zes dagen betreft geen 

sprake is van een afgrenzing in de tijd, maar alleen gebruik 

wordt gemaakt van een metafoor die zo’n afgrenzing 

suggereert. De eeuwigheid laat zich nu eenmaal niet meten 

in de beperkte maat van de tijd. 


36


De argumenten voor de kaderopvatting 

gewogen 

We zijn nu toegekomen aan de bespreking van de 

ingebrachte argumenten. Dwingen ze ons inderdaad tot een 

andere lezing van Genesis 1? Of kunnen de argumenten de 

toets van de kritiek niet doorstaan, zodat er goede gronden 

zijn om aan de letterlijke opvatting van de scheppingsdagen 

vast te houden? 

Bij de bespreking van de argumenten voor de kaderopvatting 

zullen we zoveel mogelijk vasthouden aan de 

volgorde waarin deze in het vorige hoofdstuk naar voren zijn 

gebracht. 

3.1. Het scheppingsbericht staat in een literair kader 

Is het inderdaad juist dat de schepping van het licht op de 

eerste, en de schepping van de zon, de maan en de sterren 

op de vierde dag, een overtuigend bewijs is dat de beschrijving 

van de schepping gemodelleerd is naar de Israëlitische 

sabbatsweek? Moet hieruit inderdaad geconcludeerd worden 

dat het op beide dagen feitelijk gaat over hetzelfde scheppingswerk, 

waarbij op de eerste dag alle nadruk valt op het 

licht zelf, en op de vierde dag op de bron van het licht? 

Betekent het spreken over ‘avond en morgen’ na iedere 

scheppingsdag niet dat er in Genesis 1 sprake is van gewone 

zonnedagen, ook wat de eerste drie dagen betreft, toen de 

zon nog niet bestond? En wat te denken van de parallellen 

tussen het eerste en het tweede drietal scheppingsdagen? 

Wijst dit niet allemaal in de richting van een literaire constructie? 

Om met het laatste te beginnen, van een consequent 

volgehouden parallellie tussen de dagen is geen sprake. 

Edward J. Young wijst er in zijn boek Genesis Een op dat er 

wel sprake is van een zeker parallellisme. Maar deze 

parallellie houdt volgens hem niet meer in dan dat er een 

37

epaalde relatie bestaat tussen het licht van de eerste dag 

en de lichtdragers van de vierde dag. Maar wat er over het 

licht en de lichtdragers wordt meegedeeld is totaal verschillend. 

Zo wordt er bijvoorbeeld bij de schepping van het 

licht helemaal niet gesproken over de functie van het licht, 

terwijl van de zon en de maan gezegd wordt dat zij moeten 

heersen over de dag en de nacht. Zij moeten dienst doen in 

een wereld waarin land en zee van elkaar gescheiden zijn en 

waarop plantaardig en dierlijk leven kan bestaan. 87 Van een 

echte parallel tussen de eerste en de vierde dag kan ook 

geen sprake zijn, omdat op de vierde dag de lichten aan het 

firmament worden geplaatst, terwijl het firmament op de 

eerste dag nog niet aanwezig was. 88 Dit betekent dat de beweerde 

parallellie alleen volgehouden kan worden als 

beweerd wordt dat het uitspansel al voor de eerste dag 

bestond. Maar daarmee worden dan wel alle grammaticale 

overwegingen prijsgegeven. 89 

Met betrekking tot de tweede en de vijfde dag moet worden 

opgemerkt dat ook hier het parallellisme niet zuiver is, 

omdat er op de vijfde dag, na het scheppen van de grote 

walvissen en allerlei gevleugeld gevogelte, sprake is van 

twee aanvullende handelingen van God, namelijk (‘God zag’ 

en ‘God zegende’) terwijl dit in de beschrijving van de 

tweede dag ontbreekt. Men heeft wel getracht zich van dit 

argument af te maken door er op te wijzen dat juist de 

variatie in het gebruik van deze parallellie nu juist bewijst 

87 Edward J. Young, Genesis Een, Groningen, 1971, p.97 

88 Edward J. Young, a.w., p.95. Andrew S. Kulilovsky, A critique of 

the litterary framework view of the days of creation, 

www.kulikovskyonline.net/hermeneutics/Framework.pdf , p.9, wijst er op 

dat het uitspansel niet gelijk mag worden gesteld aan de atmosfeer 

omdat de zon, de maan en de sterren in het uitspansel worden 

geplaatst. Het beschouwt het uitspansel dan ook als de interstellaire 

ruimte. Daarmee komt overeen dat de schrijver van Genesis niet 

zegt dat de vogels in het uitspansel vliegel, maar er langs, of er 

over. Volgens Kulikovsky is hier sprake van fenomenologisch 

taalgebruik. De afstand tussen de hemel en de vogels zijn namelijk 

nog wel ongeveer te bepalen. De afstand tussen de sterren en het 

begin van de interstellaire ruimte niet. 

89 Edward J. Young, a.w., p.95. 

38

dat er een kern is. 90 Maar zo kun je natuurlijk alles bewijzen. 

Dan is het voorkomen van overeenkomsten tussen twee 

dagen een bewijs van parallellie, maar het voorkomen van 

verschillen eveneens een bewijs daarvan. Om dezelfde reden 

moet de opmerking van Ridderbos, dat we geen ijzeren 

consequentie moeten verwachten in het gebruik van een 

schematische indeling, omdat deze indeling nu eenmaal niet 

het enige richtsnoer was bij het bepalen van de volgorde van 

de scheppingswerken, beschouwd worden als een oratio pro 

domo (praatje in het eigen straatje). 91 

Ook qua inhoud is er geen sprake van een parallel tussen de 

tweede en de vijfde dag. De grote zeemonsters en de 

levende wezens die op de vijfde dag geschapen worden, 

mogen ook niet gelijkgesteld worden aan de oervloed van 

vs.1 en 7, maar met de zeeën. Deze zeeën worden echter 

pas geschapen op de derde dag. Hetzelfde kan gezegd 

worden van de vogels. In vs.20 zegt God dat er vogels 

moeten vliegen langs het hemelgewelf. Maar is daarmee is 

nu het bewijs geleverd dat de schrijver van Genesis een 

parallel heeft willen trekken met de tweede scheppingsdag, 

waar eveneens van een hemelgewelf wordt gesproken? Als 

dat zijn bedoeling was geweest, had hij niet even verderop 

gezegd (vs.22), dat het gevogelte zich moet vermenigvuldigen 

op aarde. Nu kan niet ontkend worden dat 

vogels langs het uitspansel vliegen, maar het feit dat in vs. 

20 ook wordt gezegd dat ze geschapen worden om boven de 

aarde te vliegen, wijst er in ieder geval op dat de 

Bijbelschrijver niet de aandacht heeft willen vestigen op de 

parallellie van de tweede en de vijfde dag. Verder moet 

worden opgemerkt dat er op de tweede dag helemaal nog 

geen sprake was van een drooggevallen aarde. 92 

De zesde dag is alleen op geforceerde manier met de derde 

dag in verband te brengen. De wijze waarop de schepping 





1963 (2), p.53. 


39

van de mens wordt aangekondigd is volstrekt uniek. De 

enige manier waarop een parallel getrokken kan worden is 

dat op de derde dag het rijksgebied geschapen wordt van de 

landdieren en de mens, terwijl op de zesde dag de dieren en 

de mens zelf geschapen worden. Maar ook deze parallel 

klopt niet. De mens wordt immers niet alleen aangesteld om 

te heersen over het droge deel der aarde, maar ook over de 

vogels (die volgens de kaderopvatting behoren tot het 

hemelgewelf!), terwijl de derde dag alleen maar spreekt 

over de scheiding tussen aarde en zeeën en de schepping 

van jong groen, zaadvormende planten en vruchtdragende 

bomen. Als het inderdaad de bedoeling van de Bijbelschrijver 

was geweest om een parallel tussen rijksgebied en 

heersers over die rijksgebieden te tekenen, dan zouden we 

op de zesde dag ook de schepping van de vissen 

verwachten. Maar die zijn al op de vijfde dag geschapen. 

Ook in dit opzicht is dus sprake van een onzuivere parallel. 

Verder wordt nergens gezegd dat de dieren, vissen en 

vogels moeten heersen over hun element. Er wordt slechts 

gezegd dat zij zich moeten vermenigvuldigen. Zodoende 

bestaat er evenmin een duidelijke correspondentie tussen 

dag 3 en dag 6. 93 Terecht concludeert dr. G. CH. Aalders dan 

ook dat er zeker geen sprake is van een duidelijk uitgesproken 

parallel. 94 Het aanwijzen van deze parallellen kan 

daarom met recht vergeleken worden met het zien van 

gezichten in de wolken. 95 

We willen nog met een enkel woord ingaan op het argument 

dat het bij de schepping van het licht en van zon, maan en 

sterren om dezelfde zaak zou gaan, namelijk het scheiden 

van licht en duisternis. Nauwkeurig lezen van Genesis 1 leert 

ons dat dit niet het geval is. Bij de schepping van het licht 

gaat het om een scheiding tussen licht en duisternis (vs.4). 

Bij de schepping van de lichten in het uitspansel gaat het om 

93 

Andrew S. Kulilovsky, A critique of the litterary framework view of 

the days of creation, 

www.kulikovskyonline.net/hermeneutics/Framework.pdf, p.10. 

94 

Dr. G. CH. Aalders, De Goddelijke openbaring in de eerste drie 

hoofdstukken van Genesis, Kampen, 1932, p.235. 

95 

Zo Robert L. Reymond, In the Space of Six Days, 

http://www.semper-reformanda.org/reymond_c.html . 

40

het scheiden van dag en nacht en om het aangeven van de 

seizoenen, de dagen en de jaren (vs.14). De hemellichten 

krijgen dan de functie om licht te geven op de aarde (vs.15) 

Hier wordt bij de schepping van het licht op de eerste dag 

helemaal niet over gesproken. De mening van Irons en Kline 

dat het aanvaarden van deze uitleg zou betekenen, dat God 

daarmee Zijn goedkeuring over het licht op de eerste dag, 

zou hebben ingetrokken op de vierde dag, is wel suggestief, 

maar niet overtuigend. Nergens wordt immers in Genesis 1 

gezegd dat God bij de schepping van het licht een bepaald 

mechanisme heeft geschapen dat dienst deed om dit licht 

voort te brengen, en dat Hij dit mechanisme op de vierde 

dag zou hebben vervangen door de zon. Er staat zelfs 

helemaal nergens in dit hoofdstuk dat de zon de bron van 

het licht is. Wat Genesis 1 ons leert, is nu juist dat wij voor 

het licht helemaal niet afhankelijk zijn van de zon, maar van 

God alleen. Hij schiep immers het licht vóórdat er sprake 

was van de zon! Dat zon en maan geen noodzakelijke 

voorwaarden zijn voor het bestaan van licht, leren we ook 

uit Openbaring 21:23 en 22:5, waaruit duidelijk blijkt dat er 

in het Nieuwe Jeruzalem geen zon en maan meer zullen 

zijn. 96 

3.2. Genesis 1 bevat geen chronologische beschrijving 

Is het waar, dat in de Bijbelse geschiedschrijving soms 

afgeweken wordt van de volgorde waarin de dingen zijn 

gebeurd, zonder dat de lezer daarvoor wordt 

gewaarschuwd? En zo ja, kan hieraan een argument worden 

ontleend, dat dit ook in Genesis 1 het geval is? Heeft 

Noordtzij gelijk als hij de dagen van Genesis een ideële orde 

noemt? 

Het kan niet ontkend worden dat in de Bijbel de 

vertelvolgorde soms afwijkt van de volgorde waarin de 

gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Zo noemt Ps.78:44 

v.v. de tien plagen in een andere volgorde dan het boek 

96 

Andrew S. Kulilovsky, A critique of the litterary framework view of 

the days of creation, 


41

Exodus. Maar in deze Psalm wordt nu juist geen tijdsorde 

genoemd, terwijl dit in Genesis 1 wel het geval is. De 

verschillende volgorde van de verzoeking in de woestijn, 

zoals die door de evangelisten beschreven wordt, kan al 

evenmin als argument dienen voor een ideële ordening van 

de dagen in Genesis 1. Want ook hier ontbreekt iedere 

tijdsbepaling. 97 Het verschil tussen 2 Kon.22 en 2 Kron.34 

m.b.t. de hervorming van Josia rechtvaardigt al evenmin de 

conclusie dat deze geschiedenis beschreven wordt volgens 

een ideële orde. Uit 2 Kon.22 blijkt dat Josia al op zijn 18 e 

jaar begon met het doorvoeren van een reformatie, terwijl 2 

Kron.34 beweert dat het begin van zijn reformatorische 

maatregelen al in het 12 e jaar geplaatst moeten worden. De 

verklaring hiervoor is waarschijnlijk dat Josia al op zijn 12 e 

jaar begon met het doorvoeren van reformatorische 

maatregelen, maar dat de beslissende maatregelen pas 

volgden in zijn 18 e jaar. Er is dan ook alle reden in te 

stemmen met het oordeel van Aalders: “Indien men wil 

bewijzen, dat in Gen.1 met zijn duidelijk aangegeven 

tijdsorde (eerste dag, tweede dag, enz.) eigenlijk slechts 

een ideëele orde is bedoeld, zal men andere analogieën uit 

de H. Schrift moeten aanhalen dan die welke Noordtzij heeft 

te berde gebracht. Dan zal men moeten komen met plaatsen 

waar wel uitdrukkelijk een tijdsorde is vermeld, maar 

duidelijk blijkt dat een andere, een ideëele orde is bedoeld. 

Doch zulke plaatsen zijn er niet”. 98 

Maar Gen.2 dan? Vormt dit Schriftgedeelte niet het 

onomstotelijke bewijs dat de volgorde in het scheppingsbericht 

niet beschouwd moet worden als historisch? Blijkt 

daaruit niet overtuigend dat dischronologisatie wel degelijk 

een kenmerk is van Genesis 1? Aalders wijst er op dat er in 

Gen.2:4 v.v. helemaal geen sprake is van een andere 

groepering van de scheppingsfeiten. Er is hooguit sprake 

van een in herinnering brengen van de belangrijkste feiten 

van de schepping. Ook is er geen reden om van een andere 

orde van de scheppingsfeiten te spreken dan in Genesis 1. 

Aalders beroept zich in dit verband op de vertaling die de 

Statenvertaling geeft van Gen.2:19. De Statenvertaling luidt 

97 Dr. G. CH. Aalders, a.w., p.233. 


42

hier: ‘Want als de HEERE God uit de aarde al het gedierte 

des velds en al het gevogelte des hemels gemaakt had, zoo 

bracht Hij ze tot Adam, om te zien hoe hij ze noemen zou, 

en zoo als Adam alle levende ziele noemen zou, dat zou haar 

naam zijn’. De NBG vertaalt hier: ‘En de HERE God 

formeerde uit de aardbodem al het gedierte des velds en al 

het gevogelte des hemels. Ook bracht Hij het tot de mens, 

om te zien hoe deze het noemen zou; en zoals de mens elk 

levend wezen noemen zou, zo zou het heten’. De NBV volgt 

hierin de vertaling van de NBG. Het verschil is duidelijk. In 

het eerste geval zijn eerst de dieren geschapen en pas 

daarna Adam. In het tweede geval is Adam eerst geschapen 

en daarna de dieren. Er zijn echter geen dwingende 

grammaticale redenen om aan één van beide vertalingen de 

voorkeur te geven. Beide vertalingen zijn volgens Aalders 

mogelijk. Alleen het verband kan hier dus de doorslag 

geven. Omdat in het eerste hoofdstuk van Genesis de 

schepping van de mens op de zesde dag, na de schepping 

van de dieren, wordt vermeld, verdient dus de weergave van 

de Statenvertaling de voorkeur. 99 

Zoals gezegd, wij willen hiermee niet beweren dat een 

andere dan de chronologische volgorde in een geschiedverhaal 

niet kan voorkomen. Hetzelfde geldt voor het 

voorkomen van temporele recapitulatie. De voorbeelden die 

wij daarvan in paragraaf 2.2 van het vorige artikel genoemd 

hebben zijn overtuigend. Maar in al deze gevallen blijkt uit 

99 Dr. G. CH. Aalders, a.w., p.52. Douma beschouwt dit echter, 

zonder daarvoor redenen te noemen, als een gekunstelde oplossing. 

Douma, a.w., p.44. Ook Ridderbos gaat op deze kwestie in. Hij 

erkent de mogelijkheid om een imperfectum consecutivum vertaald 

kan worden als een voltooid verleden tijd, maar dat kan alleen als 

het deel uitmaakt van een hele reeks werkwoorden in onvoltooid 

consecutieve verleden tijden. Dit is echter in Genesis 2 niet het 

geval. Ridderbos ziet in de afwijkende volgorde waarin in Gen.2 de 

schepping in herinnering wordt gebracht op zich echter geen bewijs 

dat de volgorde van de scheppingswerken in Genesis 1 nietchronologisch 

is. Het gaat in Gen.2 er immers niet om een tweede 

‘scheppingsverhaal’ te vertellen, maar de noodzakelijke feiten weer 

te geven die van belang zijn om de val van de mens en zijn 

verdrijving uit het paradijs te kunnen tekenen. Ridderbos, a.w., 

p.37, m.n. noot 5 op p.37. 

43

de tekst zelf dat de historische volgorde is losgelaten. Maar 

in Genesis 1 ontbreken deze aanwijzingen geheel en al. Wie 

desondanks de kaderopvatting wil verdedigen, moet de 

vraag onder ogen zien, wat Mozes dán had moeten doen om 

duidelijk te maken dat God de hemel en de aarde geschapen 

heeft in zes dagen? 

Nu kan daar tegenin worden gebracht dat het woord ‘yom’ 

niet altijd de betekenis heeft van ‘dag’. Zo betekent ‘yom’ in 

Gen.1:5 ‘licht’, in Gen.1:14-18 ‘daglicht’ (= twaalfurige 

morgen), terwijl het ook kan slaan op alle zes scheppingsdagen. 

Dit laatste is misschien het geval in Gen.2:4, 

hoewel het begrip ‘yom’ hier ook betrekking zou kunnen 

hebben op alleen de eerste dag. Het gebruik van het woord 

‘yom’ op zich geeft dus nog geen uitsluitsel over de 

betekenis ervan. Wel is het zo dat van de 225 keer dat het 

woord dag in het OT voorkomt het vrijwel alle keren gewoon 

‘dag’ betekent. Uit de context moet dus blijken dat er een 

bijzondere reden is om een andere betekenis aan dit begrip 

te geven. Die reden is er echter in Genesis 1 niet. Het 

gebruik van het refrein ‘toen was het avond geweest, en het 

was morgen geweest’ wijst eerder op een gewone dag. 

Zeker in combinatie met een rangtelwoord is het wel zeer 

onwaarschijnlijk dat het niet over gewone dagen gaat. Alle 

119 keer dat in de Pentateuch het woord ‘dag’ samen met 

een rangtelwoord wordt gebruikt, is er sprake van een 

gewone dag. Hetzelfde geldt voor de 357 keer dat dit buiten 

de Vijf Boeken van Mozes het geval is. 100 Men heeft hier wel 

tegenin gebracht dat er geen sprake is van een chronologische 

volgorde, omdat niet voor elke dag een lidwoord 

wordt gebruikt, ook niet voor de rangtelwoorden 1 t/m 5. 

Maar het veelvuldig gebruik van de waw-consecutief (een 

grammaticale vorm waarmee voortgang van de ene 

gebeurtenis naar de andere wordt aangeduid) die 55 keer 

voorkomt in Gen.1-2:3, wijst op de beschrijving van 

opeenvolgende gebeurtenissen. Er kan dan ook met recht 

100 Robert L. Reymond, In the space of six days, 

http://www.semper-reformanda.org/reymond_c.html 

44

worden geconcludeerd dat Mozes Genesis 1 en 2 bedoelde 

als geschiedschrijving. 101 

Maar zelfs als deze argumenten niet als toereikend worden 

beschouwd om een opeenvolging van de dagen te 

verdedigen, dan is daarmee nog niet weerlegd, dat er sprake 

is van chronologie. Dan is er immers sprake van een impliciete 

chronologie, waarbij de schepping is voortgeschreden 

van dag 1/ 4 →naar dag 2/5 → naar dag 3/ 6. 

Zelfs áls wordt toegegeven dat de beweerde parallellie 

tussen de scheppingsdagen inderdaad bestaat, dan kan nog 

niet ontkend worden dat er tussen die dagparen sprake is 

van een chronologische orde. 102 

Wij stelden hierboven de vraag wat Mozes dan had moeten 

doen als hij niet de bedoeling had te zeggen dat God de 

hemel en de aarde in zes dagen geschapen heeft. We 

kunnen de vraag echter ook omdraaien: Waarom heeft 

Mozes überhaupt gekozen voor een duidelijk chronologisch 

kader als hij iets dat niet-chronologisch is duidelijk wilde 

maken? Het antwoord op beide vragen moeten de 

aanhangers van de kaderopvatting schuldig blijven. De 

reden daarvoor is dat zij voorbijgaan aan het historische 

karakter van Genesis 1, en dat zowel de taal, de syntaxis, 

de vertelstijl en de gedachtegang alle wijzen op een 

chronologische geschiedenis. 103 

3.3. Het letterlijk opvatten van Genesis 1 leidt tot 

absurde conclusies 

Is het waar dat het letterlijk nemen van de scheppingsdagen 

leidt tot absurde conclusies en verlegenheidsexegeses, zoals 

Doedens beweert? Is het inderdaad zo dat het bestaan van 

het licht, zonder dat er sprake is van een zon, ons voor 

onoverkomelijke problemen plaatst? Kan er zonder aanwe- 

101 

Robert L. Reymond, In the space of six days, 

http://www.semper-reformanda.org/reymond_c.html 

102 

Edward J. Young, a.w., p.94. 

103 

Andrew S. Kulilovsky, A critique of the litterary framework view 

of the days of creation, 


45

zigheid van de zon wel gesproken worden over een avond en 

een morgen? 

Deze vragen zijn reëel. Avond en morgen verbinden wij 

immers met ondergang en opgang van de zon? Wij kunnen 

ons dan ook geen voorstelling maken hoe avond en morgen 

elkaar kunnen opvolgen zónder het bestaan van de zon. 

Maar is dat een doorslaggevend argument? We moeten niet 

vergeten dat wij bij het lezen van Genesis 1 staan op heilige 

grond. Alles wat in dit hoofdstuk beschreven wordt is even 

wonderbaarlijk. Wie kan begrijpen dat God heel de wereld 

om ons heen, wijzelf incluis, en het onmetelijk uitgestrekte 

heelal heeft geschapen door slechts een woord te spreken? 

En toch is het zo. Hij sprak en het was er, Hij gebood en het 

stond er (Ps.33:9). Wie zou bij het zien ervan niet 

instemmen met de woorden van de Psalmist: “Looft de 

HERE, mijn ziel, HERE mijn God, Gij zijt zeer groot?” 

(Ps.104:1). Wat kunnen wij kleine mensjes begrijpen van 

Zijn grote scheppingswerk? Dat wij ons er geen voorstelling 

van kunnen maken geldt niet alleen een aantal onderdelen 

van de schepping. Alles wat Genesis 1 beschrijft gaat ons 

begrip verre ten boven. En van al die werken geldt dat zij 

met wijsheid zijn gemaakt (Ps.104:24). 

Wij zijn dan ook niet onder de indruk van dit soort vragen. 

Niet omdat ze niet reëel zijn, maar omdat ze te weinig 

rekening houden met de totaal unieke situatie, zoals die in 

de eerste scheppingsweek bestond. Het feit dat Genesis 1 

vertelt dat het licht er was, voordat er een zon geschapen 

was, is een wonder. Evenzeer is dit het geval met de 

samenhang in de natuur tussen planten en dieren, die toen 

blijkbaar een andere was dan wij nu kennen. Maar dit geldt 

net zozeer het allereerste begin van de schepping. Terwijl de 

aarde nog woest en leeg was en alles duisternis was, 

zweefde Gods Geest over de wateren. Maar waarom staat er 

‘wateren’? Er was immers nog geen licht, laat staan dat er 

een zon was? Toch staat er niet dat Gods Geest over het ijs 

zweefde, maar over de wateren. Hoe kan dat? Het zijn 

vragen waarop wij geen antwoord kunnen geven. Om de 

doodeenvoudige reden dat de HERE dit ons niet geopenbaard 

heeft. Hij wilde ons, om het met een woord van 

Augustinus te zeggen, namelijk niet maken tot mathematici, 

46

maar tot christenen. Zo leert ook Baronius als hij zegt: “De 

Schrift zegt niet, hoe de hemel gaat, maar hoe wij naar de 

hemel gaan”. 104 We mogen dus best onze vragen hebben, 

maar we moeten niet vergeten dat we de Bijbel niet hebben 

gekregen om op al deze vragen een antwoord te krijgen. Bij 

onze vragen moeten we al helemaal niet vergeten wie wij 

zijn. Ongemerkt kun je zomaar bezig zijn de almacht van 

onze goede God in te perken. Als Hij het licht tevoorschijn 

roept, zonder dat er nog sprake is van een zon, wie zijn wij 

dan om met ons kleine verstand dat in twijfel te trekken? 

Past dan niet veelmeer de taal van de verwondering, dat 

God niet afhankelijk is van de zon om het licht te laten 

schijnen? En geldt dat niet evenzeer voor het scheiden van 

licht en duisternis? Als God licht en duisternis van elkaar 

scheidt, kan Hij er dan ook niet voor zorgen dat licht en 

duisternis elkaar afwisselen, zodat er gesproken kan worden 

van avond en morgen, zonder dat daarbij de rotatie van de 

aarde t.o.v. de zon een rol speelt? 

Genesis 1 spreekt niet de taal van de wetenschap, zo wordt 

ons van alle kanten verzekerd, en het is waar. Vaak wordt 

ons dit voorgehouden om ruimte te maken voor de inzichten 

van die wetenschappen, ten koste van wat er in dit 

hoofdstuk te lezen staat. Maar geldt dit niet ook voor de 

ruimte die wij onszelf gunnen om allerlei vragen te stellen? 

Overvragen wij de Bijbel niet als we met onze vragen naar 

haar toekomen? De Bijbel spreekt nu eenmaal de taal van 

de menselijke waarneming, zo erkent ook Douma. Maar is er 

nu werkelijk zoveel verschil tussen onze naïeve waarneming 

en die van de oosterling, als tegelijkertijd erkend moet 

worden dat wij de taal van Genesis nog steeds begrijpen? 

Trouwens hoezeer verschilt onze naïeve waarneming 

werkelijk van die van de oosterling? Is het niet veel meer zo 

dat onze wetenschappelijke kennis in veel opzichten juist dat 

‘naïeve’ uit onze waarneming wegfiltert, zodat deze 

voortdurend wordt gecorrigeerd? Is het niet zo dat, als wij 

onze wetenschappelijke inzichten over de aarde en het 

heelal werkelijk tussen haakjes zouden zetten, wij het 

firmament als een koepel zouden zien, waaraan de sterren 

104 Zie voor deze citaten, H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek I, 

Kampen, 1967(5), p.416. 

47

evestigd zijn? De gedachte dat met dit firmament letterlijk 

een harde scheidingswand wordt bedoeld tussen het water 

boven en onder op de aarde, behoort ook niet tot het 

wereldbeeld van de oosterling. Ook hij wist de tekenen van 

de hemel te onderscheiden en wist dat als er zich wolken 

samenpakten regen ging vallen (Deut.11:17; 1Kon.18:44; 

Luk.12:54). M.a.w. hij wist net als wij dat de regen uit de 

wolken afkomstig was. En dat er niet letterlijk sprake was 

van een hemelgewelf. En hij wist ook dat wolken bestonden 

uit waterdamp en dus niet ‘hard’ waren. Om die reden 

spreekt de Schrift soms ook over het uitspansel als een tent 

die wordt uitgespannen. Tegelijkertijd wordt er soms onbekommerd 

gesproken over de sluizen van de hemel, alsof het 

water inderdaad door een harde scheidingswand wordt 

tegengehouden (2Kron.7:13; Gen.7:11). Daartussen ervoer 

de Israëliet geen spanning, net zo min als wij dat doen bij 

staande uitdrukkingen als ‘de zon gaat op, en de zon gaat 

onder’. 

En toch… De Schrift gebruikt het beeld van het uitspansel 

niet zonder goede reden. Door de instelling van het 

hemelgewelf deelde God immers de oerzee die de aarde 

aanvankelijk bedekte, in tweeën, zodat het regenwater werd 

afgescheiden van het water van de oerzee. J.R. Wiskerke 

wijst er in een preek over Gen.1:6-8 op dat het uitspansel 

ook diende als wachter om te voorkomen dat het water 

boven zich in één keer zou verenigen met het water 

beneden. Hoezeer de aarde afhankelijk is voor haar 

voortbestaan van deze dam bleek bij de zondvloed toen God 

dit firmament weghaalde en de sluizen van de hemel 

opende. Toen voegden de wateren boven en beneden zich 

weer samen zodat de toenmalige wereld werd verzwolgen. 

De oorspronkelijke situatie van de oerzee herstelde zich voor 

korte tijd. Wiskerke wijst er daarbij op dat ook nu dodelijke 

wateren boven het hoofd van de mensheid hangen, maar 

dat Gods trouw er voor zorgt dat deze de aarde niet meer 

zullen bedekken. Het is dus helemaal niet waar dat er 

vandaag geen uitspansel meer zou zijn. Wie dat beweert, 

verstaat het teken van de regenboog niet en ontkent in feite 

48

Gods trouw. 105 Het uitspansel is dus meer dan alleen maar 

een manier van spreken. Het duidt een werkelijkheid aan die 

het voortbestaan van alle leven op aarde garandeert. Als 

zodanig vermeldt Gen.1:6 ons een natuurkundig feit van het 

grootste belang. 106 Maar zij doet dit zonder de taal te 

105 J.R. Wiskerke, Brood voor Gods Volk,Goes, 1969, p.35-36. 

Wiskerke laat hier nog op volgen: “Wie verstandig is, ziet naar de 

regenboog. Teken van Gods sparende gunst. Teken van het 

vasthouden aan de scheppingsordinantie. Merkteken in het 

uitspansel, dat naar Gods hoog bevel, de wereld niet laat omkomen 

in het regenwater. 

Weerprofeten komen in menigte voor. Meestal spreken zij erg 

kortzichtig. Het is hun gewoonte te zwijgen over het firmament. Dan 

belijden ze Gods goedertierenheid niet. 

Gemeente, dat moet u wèl doen. Dag en nacht houdt het firmament 

als het ware u de hand boven het hoofd. Op Gods hoog bevel. Opdat 

alles, wat adem heeft, Hem prijze. Opdat de mensheid, die niet 

verdrinkt, Hem zou eren!”, a.w., p.36. 

106 Hierbij wordt er van uitgegaan dat God na de zondvloed de 

situatie zoals die na de tweede scheppingsdag intrad weer 

herstelde. Of dit ook letterlijk het geval is geweest is m.i. een open 

kwestie. De mogelijkheid dat er na de zondvloed een heel nieuwe 

situatie ontstond, waarin er geen sprake was van een letterlijke 

scheiding van wateren boven de aarde, maar van een dampkring 

zoals wij die vandaag de dag kennen, moet niet uitgesloten worden. 

De toestand van voor de zondvloed wordt immers niet in alle 

opzichten hersteld na het droogvallen van de aarde. Dit blijkt o.a. 

uit het nadrukkelijk vermelden van het voortduren van de 

afwisseling der seizoenen. Ook de sterk verminderde leeftijd van de 

mensen na de vloed (en de mogelijke uitsterving van de 

dinosauriërs) kan op een ingrijpende wijziging van de atmosferische 

gesteldheid duiden. De goddelijke verzekering dat de wateren de 

aarde nooit meer zo als tijdens de zondvloed zullen overdekken, 

behoeft hiermee niet in strijd te zijn. Dit hoeft immers niet te 

betekenen dat ook vandaag de dag het uitspansel als een letterlijke 

scheidingswand tussen de wateren onder op de aarde en boven aan 

de hemel, zou moeten worden opgevat. Het kan ook betekenen dat 

de HERE die scheiding na de zondvloed op een ándere wijze tot 

stand heeft gebracht. Daarmee is natuurlijk de waarheid van de in 

noot 19 geciteerde uitspraak van ds. J.R. Wiskerke niet ontkend. 

Want ook vandaag bestaat de scheiding tussen zee en droog land 

dankzij de grens die God aan de zeeën gesteld heeft. Als zodanig 

bestaat de scheppingsordening nog steeds, ook al is de vorm 

daarvan misschien een andere geworden. Een stijging van de 

49

spreken van een natuurkundeboek. Want ook in het spreken 

over het uitspansel gebruikt de Schrift de taal van alle dag. 

Zo sprak de gelovige Israëliet de Schrift na als hij het had 

over het hemelgewelf. 

Op dezelfde wijze kon hij spreken over een aarde die 

gegrond is op pilaren (Job 9:6), maar tevens erkennen dat 

deze aan het niet is opgehangen (Job 26:7, mogelijk is ook 

de vertaling: ‘boven het niets’) en dus helemaal nergens op 

rust. Zo ook met de hemel. Rustte zij niet even als de aarde 

op pilaren? (Job 26:11). 

We moeten daarom uitkijken met het gebruiken van het 

argument dat de oosterling nu eenmaal een ander wereldbeeld 

had dan wij. De Bijbel leert ons helemaal geen 

wereldbeeld. 107 Wij zijn het die een wereldbeeld hebben en 

sinds Copernicus het hebben afgeleerd om onbevangen over 

de wereld te spreken in de taal van de waarneming. 

Daardoor menen wij voortdurend andere culturen op ‘fouten’ 

te moeten betrappen als zij de verschijnselen der natuur 

benoemen in niet-wetenschappelijke, alledaagse taal. 

Op deze plaats willen wij nog even stilstaan bij de vraag 

naar de symbiose van de planten- en dierenwereld. Wij 

kunnen ons niet indenken hoe planten zonder dieren hebben 

kunnen bestaan, terwijl zij nu voor hun voortbestaan 

daarvan wel afhankelijk zijn. Hetzelfde geldt natuurlijk voor 

roofdieren, die wij ons nu eenmaal moeilijk kunnen voorstellen 

als planteneters. Toch is het God zelf die het gedierte 

van de aarde en het gevogelte des hemels en al het 

kruipend gedierte het groene kruid tot spijze geeft 

bodem van de zee zou immers een onmiddellijke overstroming van 

het droge tot gevolg hebben. Mocht het inderdaad zo zijn dat de 

situatie van na de zondvloed onvergelijkbaar is met die van 

daarvoor, dan vervalt daarmee ook in één klap het argument dat de 

beschrijving van de schepping van het uitspansel op de tweede dag 

in strijd is met de bevindingen van de natuurwetenschappen in onze 

tijd. Dan spreken Gen.1 en de natuurwetenschappen immers 

helemaal niet over dezelfde zaak. Het behoeft geen betoog dat dan 

het argument, dat wat er in het eerste hoofdstuk van Genesis 

beschreven staat in strijd is met de werkelijkheid, dan ook geen 

doel meer treft, omdat er dan gesproken wordt over twee 

verschillende werkelijkheden. 

107 Dr. G. CH. Aalders, a.w.,196, 200. 

50

(Gen.1:30). Zo staat het er. En zo laten wij het ook staan, 

en wij leggen de hand op de mond, in het besef dat God in 

de hemel is en wij op de aarde. Vanuit dit besef van ons 

beperkte verstand willen wij dan ook niet gaan speculeren 

over de vraag of er in het paradijs al sprake was van dood. 

De Schrift laat er geen twijfel over bestaan dat de dood door 

de zonde in de wereld is gekomen. De val van de mens had 

niet alleen consequenties voor hem zelf, zijn vrouw en zijn 

nageslacht, maar voor de hele schepping. Hoe groot de 

incisie van de zonde is geweest kunnen wij onmogelijk 

beseffen. Er is een vloek over de aardbodem gekomen zodat 

deze dorens en distels voortbrengt. Paulus karakteriseert de 

situatie van na de val als een schepping die in barensweeën 

verkeert. De schepping is aan de vruchteloosheid onderworpen, 

nu de zonde de wereld is binnengekomen. Levend 

in de situatie van na de val, die door de zonde zo misvormd 

is, kunnen wij ons geen voorstelling maken van een 

ongerepte schepping, waarin de dood nog geen plaats had. 

Hoe dit moet zijn leert ons Jesaja, als hij het toekomstig 

Messiaanse vrederijk schetst, als een tezamen liggen van 

leeuw en lam (Jes.11:6-8). Ik weet het, dat is een 

beeldspraak in een profetisch geschrift over de toekomst. 

Maar zou het niet ook iets laten zien van het verloren 

paradijs? Is het niet veelzeggend dat Jesaja de vrede van 

het Messiaanse rijk tekent met het beeld van een jongetje 

dat speelt bij het hol van een adder, als beeld van de 

volkomen harmonie tussen mens en dier, maar daarbij ook 

het bij elkaar liggen van leeuw en lam vermeldt? Waarom 

kiest Jesaja dit voorbeeld als illustratie voor de vrede van 

het koninkrijk der hemelen, als het elkaar verscheuren van 

dieren gewoon een natuurlijke zaak is? Dan is daar toch 

niets mis mee? Dan geldt daarvoor toch nog gewoon het 

oordeel dat de HERE op de zesde scheppingsdag daarover 

gaf, namelijk dat het goed, ja zelfs zeer goed was? Door te 

spreken over een leeuw en een lam die bij elkaar liggen, 

wekt Jesaja in ieder geval op zijn minst de indruk dit geen 

ideale situatie te vinden. De vraag kan dan ook gesteld 

worden waarom in het vrederijk het gevaar van het dier wel 

voor de mens geweken zou zijn, terwijl de dieren elkaar nog 

steeds zouden verscheuren? Het laat zich moeilijk met 

elkaar rijmen dat in een en dezelfde profetie het ene deel 

51

letterlijk zou moeten worden opgevat en het andere figuurlijk. 

Moeten we alles in Genesis 1 dan letterlijk lezen? Dat willen 

wij niet beweren. We zagen reeds dat er een verschil moet 

worden gemaakt tussen de eerste drie dagen en dag vier tot 

en met zes. De eerste drie dagen kunnen onmogelijk 

zonnedagen zijn geweest, omdat er nu eenmaal nog geen 

zon was. Het feit dat Mozes ook die eerste drie dagen 

gewoon ‘dagen’ noemt, laat echter zien dat het 

kenmerkende van een dag blijkbaar niet gelegen is in de 

positie van de aarde t.o.v. de zon, maar in de afwisseling 

van een periode van licht en een periode van donker. Dat 

hebben alle scheppingsdagen met elkaar gemeen. Hetzelfde 

geldt voor de tijdsduur van de dagen. Als de eerste drie 

dagen van een zodanige lengte waren dat het in feite 

tijdperken zijn geweest, dan ligt het niet voor de hand dat 

Mozes daarvoor hetzelfde woord zou hebben gebruikt als 

voor de gewone zonnedagen. 108 Temeer omdat het 

Hebreeuws een woord heeft voor perioden van langere duur. 

Het zou bovendien in strijd zijn met de orde en de 

symmetrie die zo kenmerkend zijn voor het werk van onze 

God. 109 Hieruit volgt dat er in Genesis 1 sprake is van echte 

dagen, zonder daarmee ook te willen zeggen dat die dagen 

voldoen aan de definitie van het begrip ‘dag’ zoals een 

astronoom in onze tijd die hanteert. Wie desondanks de 

opvatting wil verdedigen dat de dagen in Genesis figuurlijk 

moeten worden opgevat, moet dat dan ook maar doen met 

108 Aalders komt tot een andere conclusie. Hij meent dat de 

scheppingsdagen licht-dagen zijn geweest, zonder de nacht. Hij 

baseert dit op het feit dat er ook bij de eerste dag gesproken wordt 

over een avond en een morgen, terwijl er op de eerste dag helemaal 

geen avond is geweest. Dr. G. CH. Aalders, a.w., p.247. Toch hoeft 

deze conclusie niet getrokken te worden als de duisternis die voor 

de schepping van het licht bestond beschouwd wordt als de avond 

van de eerste dag. 

109 G. Menken, De duur van de schepping en van de geschiedenis 

der wereld, Aalten, 1954, p.27. 

52

de seizoenen en de jaren. Dat dit onzinnig is moet hij dan 

maar op de koop toe nemen. 110 

Hoewel wij ons ervan bewust zijn dat de aanhangers van de 

kaderopvatting allen van mening zijn dat er in Genesis 1 een 

vertelkader wordt gebruikt van gewone dagen, willen wij op 

deze plaats korte aandacht geven aan de opvatting dat de 

dagen ook wel perioden kunnen zijn geweest. In dat 

verband wijst men op Psalm 90:4 en 2 Petrus 3:8. Deze 

Schriftplaatsen lijken op het eerste gezicht de mogelijkheid 

te openen voor een meer metaforische uitleg van het begrip 

‘dag’. Staat er in Ps.90:4 niet: “Want duizend jaren zijn in 

Uw ogen als de dag van gisteren” en in 2 Petr.3:8: “dat één 

dag bij de Here is als duizend jaren en duizend jaren als één 

dag”? 

Toch is dit een misverstand dat berust op een oppervlakkig 

lezen van de tekst. Er staat niet dat één dag gelijk is aan 

duizend jaar, maar dat dit voor de Here zo is. In Zijn ogen is 

dit zo. Voor de eeuwige God die boven de tijd verheven is, 

en leeft in het eeuwige heden, zijn duizend jaren als niets. 

Maar dat wil nog niet zeggen dat dit dus voor ons ook zo is. 

Voor de sterfelijke mens zijn tachtig jaren alleen voor de 

zeer sterken, laat staan duizend jaar. Als Mozes het in Psalm 

90 heeft over duizend jaren als één dag dan heeft hij 

helemaal niet het oog op de scheppingsdagen, maar op de 

kortstondigheid van de sterfelijke mens. En Petrus heeft het 

evenmin over de dagen van Genesis, maar over de spotters 

die zich vrolijk maken over de christelijke hoop en in het 

uitblijven van Christus’ wederkomst een bewijs zien van de 

dwaasheid van die verwachting. 111 

We keren terug tot de vraag, of de aanhangers van de 

kaderopvatting geen gelijk hebben met hun stelling, dat we 

het eerste Bijbelhoofdstuk onmogelijk letterlijk kunnen ne- 

110 J. Ligon Duncan III & David W. Hall, The 24-hour view, In: David 

G. Hagopian (ed.), The Genesis Debate, Mission Viejo California, 

2001, p.54. 

111 Zie Dr. P.H.R. van Houwelingen, 2 Petrus/Judas. Testament in 

tweevoud, CNT 3 e serie, Afdeling Katholieke Brieven en Openbaring: 

dl.3, Kampen, 1993, p.85-6. 

53

men. Wij ontkennen niet dat dit inderdaad niet met alles 

kan. Waar het om gaat is echter dat alleen de tekst dat kan 

beslissen. D.w.z. er moet een aanleiding voor zijn, en de 

tekst zelf zal daarop ook moeten attenderen. Zo maakt de 

Schrift zelf ons op andere plaatsen duidelijk dat we het 

hemelgewelf niet letterlijk moeten nemen. Maar zulke 

aanwijzingen ontbreken geheel als het gaat over de zes 

scheppingsdagen. Op geen enkele manier geeft de Schrift 

aan dat het hier om een literair schema gaat. Sterker nog, 

bij de motivering van het sabbatsgebod wijst de HERE zelf 

uitdrukkelijk terug naar de dagen van de scheppingsweek. 

In Exodus 20: 9-11 lezen wij: “Gedenk de sabbatdag, dat gij 

die heiligt; zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; 

maar de zevende dag is de sabbat van de Here, uw God; 

dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw 

dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch 

uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont. Want 

in zes dagen heeft de Here de hemel en de aarde gemaakt, 

de zee en al wat daarin is, en Hij rustte op de zevende dag; 

daarom zegende de Here de sabbatdag en heiligde die”. Hier 

wordt het rusten op de sabbat geplaatst in het kader van de 

navolging van God. Omdat de HERE gerust heeft op de 

zevende dag, moet ook Zijn volk die dag heiligen en daarop 

rusten. De aanhangers van de kaderopvatting draaien deze 

volgorde echter om. Zij maken van het navolgen van de 

daden van God, een navolgen van een manier van vertellen 

over de daden van God. Maar dat is wel iets anders. 112 

112 Dr. G. CH. Aalders, a.w., schrijft op p.232 het volgende: “Echter 

moet elke poging om aan de “dagen” van Gen.1 alle reëele 

beteekenis voor de scheppingswerkzaamheid Gods te ontzeggen 

afstuiten op deze twee overwegingen: 1 e . dat de tekst van Gen.1 

zelf geen enkele aanwijzing bevat, dat de dagen slechts als een 

vorm of voorstellingswijze zouden bedoeld zijn en derhalve voor de 

wezenlijke kennis van de Goddelijke scheppingswerkzaamheid geen 

waarde zouden hebben; en 2 e . dat in Ex.20:11 het doen Gods aan 

den mensch tot voorbeeld wordt gesteld; en dit veronderstelt zeer 

zeker, dat in dat doen Gods een realiteit is geweest, welke door de 

mensch kan worden nagevolgd. Hoe zou den mensch kunnen 

worden voorgehouden dat hij na zes dagen arbeiden op den 

zevenden dag moet rusten, omdat God in zes dagen alle dingen 

geschapen heeft en rustte op den zevenden dag, indien aan die zes 

54

Heel duidelijk zien we dit bij Ridderbos. Centraal in de 

opvatting van Ridderbos staat de gedachte dat de dagen van 

Genesis beschouwd moeten worden als mensvormige uitdrukkingen. 

Hij verbindt daaraan de volgende conclusie: 

“maar daarbij moet wel bedacht worden: dit mensvormige 

spreken over God vindt zijn grondslag hierin, dat de mens 

navolger, beelddrager van God is”. God heeft de openbaring 

van de schepping in een bepaalde vorm gegeven, nl. van zes 

scheppingsdagen, en op dit scheppingsverhaal grijpt 

Ex.20:11 terug. Maar omdat de dagen in Genesis 1 geen 

werkelijke dagen zijn, zo zijn ook de dagen in Ex.20 geen 

werkelijke dagen. In beide gevallen is er dus volgens 

Ridderbos sprake van een vertelschema. Ex.20:11 grijpt 

terug op de ‘mensvormige’ scheppingsdagen van dit 

vertelschema, maar wil daarmee allerminst zeggen dat het 

dus werkelijke dagen zijn geweest. En daarmee verliest het 

sabbatsgebod volgens Ridderbos niets van zijn betekenis. 

Maar de werkelijkheid is anders. Als Ridderbos gelijk heeft 

dan is God meer de navolger van de mens geworden, dan de 

mens van God. En dat is de zaken op zijn kop zetten. 

Ook Doedens heeft een ingewikkelde redenering nodig om 

zich te ontdoen van de klem van Ex.20. Hij begint met er op 

te wijzen dat in Gen.2:1-3 helemaal niet gesproken wordt 

van een rusten van God. Het woord šabat dat hier gebruikt 

wordt betekent ‘ophouden, stoppen’, en niet rusten. Die 

betekenis kán het wel hebben, maar volgens Doedens alleen 

als het woord ‘sabbat’ er ook bij wordt genoemd. Omdat er 

in Ex.20:11 gesproken wordt van een ‘rusten’ van God, en in 

Ex.31:17 van een ‘adem scheppen’, ‘op krachten komen’, 

concludeert hij dat er in de teksten van Exodus sprake is van 

een verwijzing naar de scheppingsdagen vanuit een andere 

gerichtheid. “Het rusten van de mens op de zevende dag, de 

sabbat die door God speciaal voor Israël is ingesteld, wordt 

in een vergelijking verbonden aan Gods stoppen met werken 

op de zevende dag. Dat God op de zevende dag gerust 

scheppingsdagen in het Goddelijke scheppingswerk geen enkele 

realiteit beantwoordde?”. Naar aanleiding van deze woorden merkt 

Young op: “Voorzover schrijver dezes bekend, heeft niemand ooit 

deze beide overwegingen van Aalders beantwoord”. Edward J. 

Young, a.w., p.74. 

55

heeft, staat niet in Genesis 2:1-3, maar wordt in Exodus 

geconcludeerd naar analogie van de rust die God de mens 

heeft bevolen op de zevende dag”. 113 

Twee dingen vallen in dit citaat op: allereerst de nadruk die 

Doedens legt op de sabbat als een instelling voor Israël 

vervolgens het accent dat hij legt dat het hier gaat om een 

conclusie. 

Door nadruk te leggen op de sabbat als een de instelling 

voor Israël creëert hij bewust afstand tussen Gen.2 en 

Ex.20. Door van de sabbat een Israëlitische aangelegenheid 

te maken, i.p.v. een scheppingsordinantie wil hij aannemelijk 

maken dat het scheppingsbericht gelezen moet 

worden in het licht van de Israëlitische sabbatsweek, i.p.v. 

dat de sabbat begrepen moet worden vanuit de scheppingsdagen. 

De bewering dat de sabbat pas bij de 

woestijnreis is ingesteld, is echter omstreden. Het is wel zo 

dat de term ‘sabbat’ pas voor het eerst in de Bijbel voorkomt 

bij de reis van de Israëlieten door de woestijn, maar de 

geschiedenis van het manna lijkt er toch op te wijzen dat de 

Israëlieten niet onbekend waren met het bestaan van de 

sabbat. Op de zesde dag verzamelde het volk immers 

tweemaal zoveel dan op de eerste vijf dagen. Als de vorsten 

van de vergadering dit aan Mozes komen melden keurt hij 

dit gedrag van het volk goed en verwijst hij ter rechtvaardiging 

daarvan naar de sabbat (Ex.16:22-3). Blijkbaar 

kende het volk de sabbat al en trof het daarom al bij 

voorbaat voorzorgsmaatregelen om ook de volgende dag 

nog eten te hebben. Ook het gebruik van de termen 

‘gedenken’ en ‘onderhouden’ in het vierde gebod, wijzen in 

de richting van een reeds bekende zaak bij de Israëlieten. 

Door er nadruk op te leggen dat het hier gaat om een 

conclusie lijkt Doedens te willen suggereren dat het verband 

tussen Gen.2:1-3 en Ex.20:11 en Ex.31:17 een door Mozes 

gelegd verband is. Hij zou, naar analogie van het rusten op 

de sabbat, de conclusie hebben getrokken dat God bij de 

voltooiing van het scheppingswerk ook gerust heeft op de 

zevende dag. Maar de werkelijkheid is dat God zelf het 

vierde gebod en de motivering daarvan eigenhandig op twee 

stenen tafelen heeft gegraveerd. Zou God zelf het verschil 


56

niet weten tussen ‘ophouden’ en ‘rusten’? Blijkt hier niet dat 

beide woorden samen horen als de keerzijden van een 

munt? Als God zelf het stoppen met Zijn scheppingswerk en 

het rusten op de zevende dag aan elkaar verbindt, moet dan 

niet de conclusie getrokken worden dat het subtiele 

onderscheid tussen ophouden en rusten dat Doedens hier 

maakt, alleen maar bestaat in zijn eigen geest? 114 

Daar komt nog bij dat Doedens de zaak omdraait. In 

Ex.20:11 staat helemaal niet dat de rust van de mens op de 

zevende dag de conclusie wettigt dat God ook op de zevende 

dag gerust heeft. Er staat dat de mens zes dagen heeft om 

te arbeiden, maar op de zevende dag moet rusten, omdat 

God de hemel en de aarde in zes dagen heeft gemaakt en 

daarna gerust heeft. De analogie die wij in Ex.20:11 

aantreffen is dus omgekeerd aan de volgorde die Doedens 

geeft. Er wordt in Exodus 20 helemaal niets geconcludeerd. 

Er wordt alleen een gebod opgelegd om de zevende dag te 

rusten en te heiligen, omdat God dat ook heeft gedaan. 

Hoezeer de redenering van Doedens wringt blijkt uit het 

vervolg. Hij schrijft dan: “Beide teksten uit Exodus bedoelen 

dan niet in de eerste plaats iets over de chronologie van de 

scheppingsdagen te zeggen, maar verwijzen naar de 

scheppingsdagen om Gods keuze van de zevende dag te 

motiveren”. 115 Maar bewijst deze uitspraak nu juist niet het 

tegendeel? Als we deze uitspraak serieus nemen, dan wordt 

hier toch niets anders gezegd dan dat de keuze voor de 

sabbat als zevende dag van de week, verklaard wordt uit het 

feit dat ook God op de zevende dag heeft gerust van Zijn 

scheppingswerk? Dan is deze verwijzing toch juist het bewijs 

dat er juist wel sprake is geweest van zes opeenvolgende 

dagen van scheppingsactiviteit en een zevende dag van 

rust? En zou dat dan niet ook iets zeggen over chronologie? 

Getallen als zes en zeven hebben toch alles te maken met 

volgorde, en toegepast op de tijd, met chronologie? 

114 Verschillende bijbelvertalingen maken dit onderscheid tussen 

‘ophouden’ en ‘rusten’ niet. De vertalingen die ik heb geraadpleegd 

vertalen vs. 3 zoals de NBG dat doet: “En God zegende de zevende 

dag en heiligde die, omdat hij daarop gerust heeft van al het werk, 

dat God scheppende tot stand had gebracht”. 


57

Daarmee is niet gezegd dat het rusten op de zevende dag 

alleen zou opgaan in een imitatie-aspect. 116 Doedens doet 

het voorkomen alsof dit de consequentie is van het 

vasthouden aan de opvatting dat de sabbat gevierd moet 

worden, omdat God op de zevende scheppingsdag gerust 

heeft. Bij mijn weten is dat in de gereformeerde exegese zo 

nooit beweerd. Het rusten op de sabbat heeft zeer zeker óók 

een diepere, geestelijke betekenis. De HERE heeft Zijn volk 

er ook mee willen leren dat zij afhankelijk moesten leren zijn 

van Hem. Door de sabbat te houden, moesten zij leren op 

God alleen te vertrouwen en het niet te verwachten van hun 

eigen inspanningen. Ook de verering van God in de 

erediensten en het nalaten van boze werken behoren tot de 

elementen die onlosmakelijk met de sabbat verbonden zijn. 

Voor deze diepere betekenis hebben gereformeerde 

Schriftuitleggers altijd oog gehad. Daarvoor hoef je echt 

geen aanhangers van de kaderopvatting te zijn. 

3.4. Het bijzondere karakter van de zevende dag 

We zijn toegekomen aan de bespreking van de aard van de 

zevende dag. Is het inderdaad zo dat er in Genesis 1 sprake 

is van een sabbatssymboliek, zodat de scheppingsdagen niet 

letterlijk, maar figuurlijk moeten worden opgevat? Wij 

erkennen dat het getal zeven in de Bijbel vaak in figuurlijke 

zin voorkomt. De in paragraaf 2.9 genoemde Schriftplaatsen 

in het derde artikel tonen dat inderdaad aan. De zeventig 

jaren van de ballingschap, de zeventig weken waarvan het 

boek Daniël spreekt en de drie keer veertien geslachten in 

het geslachtsregister van Christus hebben geen van alle de 

functie een exacte tijdsduur aan te geven, maar moeten 

zinnebeeldig worden verstaan. 

Maar daarmee is nog niet bewezen dat de zeven scheppingsdagen 

figuurlijk zijn bedoeld. Er zijn tal van plaatsen in 

de Schrift aan te wijzen waar het getal zeven zondermeer 

letterlijk moet worden genomen. Het meest sprekende 

voorbeeld daarvan is natuurlijk de Joodse feestkalender die 

helemaal gebaseerd is op het getal zeven, of een veelvoud 

daarvan (sabbat, sabbatsjaar, jubeljaar). Een ander 


58

voorbeeld uit de Schrift waarbij het gebruik van een zevental 

dagen duidelijk historisch bedoeld is, vinden we in de 

geschiedenis van de inname van de stad Jericho. De 

Israëlieten krijgen de opdracht zes dagen achterelkaar één 

keer om de stad heen te trekken, maar op de zevende dag 

moeten zij dit zeven keer doen. Dat hierin symboliek zit, 

spreekt voor zich. Maar deze symboliek zit wel in de 

gebeurtenissen zelf. Er is geen reden om te betwijfelen, dat 

het volk op de zevende dag ook werkelijk zevenmaal om de 

stad is heengetrokken. Maar waarom zou dan wel moeten 

twijfelen aan de werkelijkheid van de scheppingsdagen? 

Ook in de geschiedenis van de zondvloed komen we het 

getal zeven voortdurend tegen. Zo krijgt Noach van God het 

volgende bevel: “Van alle reine dieren zult gij zeven paar 

nemen, het mannetje en zijn wijfje, maar van de dieren, die 

niet rein zijn, een paar, het mannetje en zijn wijfje; ook van 

het gevogelte des hemels zeven paar, mannetjes en wijfjes, 

om het geslacht in het leven te behouden op de gehele 

aarde. Want over nog zeven dagen zal Ik het op de aarde 

veertig dagen en veertig nachten doen regenen, en Ik zal 

alles wat bestaat, hetgeen Ik gemaakt heb, van de 

aardbodem verdelgen (Gen.7:2-4). “Na zeven dagen 

kwamen de wateren van de vloed over de aarde”. (Gen. 

7:10 ). “Toen wachtte hij nog zeven dagen en hij liet de duif 

weer uit de ark; (…) “Voorts wachtte hij nog zeven dagen en 

hij liet de duif uit, en zij keerde niet weer tot hem terug” 

(Gen. 8:10 ; Gen.8:12). Moeten we al deze getallen soms 

symbolisch verstaan, alleen omdat er sprake is van het getal 

zeven? Het gaat hier wel over gebeurtenissen die deel 

uitmaken van de toledoot van Noach (Gen.6:9), een duidelijke 

indicatie dat het hier een stuk geschiedschrijving 

betreft! 

Ook in de geschiedenis van Jakob komen we het getal zeven 

bij herhaling tegen. Zo werkt Jakob achtereenvolgens zeven 

jaar voor Lea en Rachel (Gen.29:30). En in de geschiedenis 

van Jozef lezen wij van een periode van zeven jaren van 

overvloed en zeven jaren van hongersnood. (Gen.41:53-4). 

Tonen al deze voorbeelden niet aan dat het herhaaldelijk 

voorkomen van het getal zeven blijkbaar iets zegt over de 

stijl van Gods werken, in plaats van dat we te maken 

hebben met een literaire stijlfiguur? Moeten we daarin niet 

59

de verklaring zoeken waarom in de voorschriften van de Wet 

het getal zeven zo’n belangrijke plaats inneemt? 

Nu kan men wijzen op de buiten-Bijbelse parallellen, 

bijvoorbeeld in het Babylonische scheppingsverhaal Enuma 

elisj en het Gilgamesj-epos, waarin eveneens sprake is van 

een schema van zes dagen gevolgd door een zevende. Maar 

is dit afdoende bewijs dat het hier gaat om een wijdverbreid 

literaire stijlfiguur? Kan men niet met hetzelfde gemak 

andersom redeneren, en er een bewijs in zien dat het zeven 

dagen- patroon teruggaat op de schepping zelf? 

Het argument van het geslachtsregister van Christus lijkt op 

het eerste gezicht wel sterk, maar dat is maar schijn. 

Toegegeven moet worden dat er in dit geslachtsregister 

sprake is van een zekere schematisering, om uit te komen 

op drie keer veertien geslachten, maar dat betekent nog niet 

dat dit geslachtsregister daarom een niet-chronologische 

structuur vertoont. Het betekent nog veel minder dat de 

geslachten van Abraham tot David, parallel lopen aan de 

geslachten van David tot de ballingschap, en dat deze 

samen weer parallel lopen aan de geslachten van de 

Babylonische ballingschap tot aan Christus. 117 De evangelist 

Mattheüs heeft de geslachten wel op een bepaalde manier 

gegroepeerd, maar daarmee nog niet de chronologie opzij 

gezet. Zodoende speelt het getal zeven wel een symbolische 

rol in het geslachtsregister van Christus, maar kan uit het 

voorkomen van het getal zeven nog niet geconcludeerd 

worden dat er geen sprake is van opeenvolgende 

geslachten. En dat zou nu juist wel het geval moeten zijn om 

als mogelijk bewijs te kunnen dienen, dat ook de 

scheppingsdagen geen opeenvolgende dagen zijn. 

Blijft over de vraag hoe we de zevende scheppingsdag 

moeten zien. Is dit een gewone dag geweest, of duurt deze 

eeuwig? Ter verdediging van de opvatting dat het hier een 

eeuwige dag betreft, wijzen de aanhangers van de 

kaderopvatting op het feit dat de ‘avond en morgen-formule’ 

bij de zevende dag ontbreekt. Nu is dit inderdaad het geval. 

Maar is dat reden genoeg om te concluderen dat de zevende 

117 Edward J. Young, a.w., p.91 

60

dag daarom eeuwig is en nu nog voortduurt? Door de 

woorden van Gen.2:2-3 wordt deze gedachte in ieder geval 

niet opgeroepen. Daar staat niet meer dan: “Toen God op de 

zevende dag het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, 

rustte Hij op de zevende dag en heiligde die, omdat Hij 

daarop gerust heeft van al het werk, dat God scheppende tot 

stand had gebracht”. Veelzeggend is het feit dat de schrijver 

van Genesis direct hierop aansluit met de toledoot (de 

geschiedenis) van de geschapen hemel en aarde. 

Nu valt het op dat hier niet wordt gezegd dat God begon te 

rusten, wat je zou verwachten als hier sprake zou zijn van 

het begin van een eeuwige dag. 118 Er wordt slechts gezegd 

dat God rustte op de zevende dag. De schrijver van Genesis 

benadrukt hiermee dat het werk van de schepping af is. Hij 

doet dat door er op te wijzen dat God het werk heeft 

voltooid en door te zeggen dat God rustte van al het werk, 

dat Hij scheppende tot stand had gebracht. In dat kader 

spreekt hij van Gods rusten. Als hij daarop had laten volgen 

dat het avond was geweest en morgen geweest: de zevende 

dag, zou hij de suggestie hebben gewekt dat het 

scheppingswerk toch nog niet af was. Maar alle nadruk valt 

in de genoemde tekst nu juist op het wel voltooid zijn. God 

kijkt op de zevende dag terug op het werk dat Hij daarvoor 

gemaakt heeft en Hij verlustigt zich in Zijn schepping, want 

van dit alles kon gezegd worden dat het zeer goed was. Er 

viel niets meer aan te verbeteren. De zevende dag volgt niet 

zomaar alleen op de zesde dag, maar is de afsluiting van 

heel de scheppingsweek en daarom is het begrijpelijk dat die 

dag ook niet wordt afgesloten met de formule waarmee de 

afzonderlijke, voorgaande dagen waren afgesloten. Dat zou 

nu juist de indruk hebben gewekt dat de zevende dag niet 

meer dan een tussenbalans zou geven van het scheppingswerk 

tot dusver. Maar alle nadruk valt juist op het afzijn. 

Aan het scheppen is een einde gekomen. Nu gaat de 

schrijver van Genesis alleen nog vertellen hoe het verder 

met die schepping is gegaan: de opstand van de mens tegen 

zijn Schepper en de onpeilbare liefde en genade van God 

door het schenken van Zijn belofte van verlossing. 

118 David Livingston, The ‘Days’ of the Creation Week, 

http://www.ancientdays.net/creationdays.htm, p.3. 

61

Dat met de zevende dag geen eeuwige dag bedoeld kan zijn, 

blijkt verder uit het feit dat dit leidt tot ongerijmde 

conclusies. Dit zou namelijk betekenen dat de hele geschiedenis 

van de mensheid zich op die dag heeft 

afgespeeld, inclusief de zondeval en de gevolgen daarvan, 

en dat God desondanks die dag gezegend en geheiligd 

heeft. 119 

Als de schrijver van Genesis had willen zeggen dat de 

zevende dag nog voortduurt, dan wordt onbegrijpelijk wat 

bedoeld wordt met het feit dat God die dag geheiligd heeft. 

Wat moet je je voorstellen bij een eeuwige dag die God 

apart heeft geplaatst? Hij die een ontoegankelijk licht 

bewoont is immers niet onderworpen aan dag en nacht? Dat 

geldt ook voor de tijd. Als in Genesis 1 gesproken wordt 

over scheppingsdagen dan hebben we toch te maken met 

dagen als tijdsindelingen die horen bij de menselijke maat? 

Mensen hebben het ritme van dag en nacht nodig omdat zij 

moeten rusten van hun inspanningen en op krachten moeten 

komen. Maar dat geldt toch niet voor onze God die, sluimert 

noch slaapt. Als er daarom gesproken wordt van een dag die 

God geheiligd heeft, dan heeft Hij die dag geheiligd met het 

oog op de mens. Gods bedoeling met die dag was dat Adam 

zich, net als Hijzelf, zou verlustigen in de prachtige 

schepping die nu voltooid was. Adam mocht zich verheugen 

in het werk van Gods handen en hij kreeg daar alle 

gelegenheid voor: een vrije dag, waarop de hof niet 

bebouwd hoefde te worden. Dát is de betekenis van het feit 

dat God de zevende dag heiligde. Het gaat hier dus om een 

dag zoals die gold voor Adam. Dat is ook de reden waarom 

er in het sabbatsgebod op de scheppingsdagen wordt teruggegrepen: 

de mens krijgt zes dagen om te werken, maar 

een zevende dag om te rusten. Door dat te doen volgt de 

119 Robert L. Reymond, In the space of six days, 

http://www.knoxseminary.org/Prospective/Faculty/KnoxPulpit/rrey 

mond_genesis.html, p.6 

62

mens zijn Schepper na en vertoont hij daarin het beeld van 

God. 120 

Wij willen tenslotte nog stilstaan bij het beroep op Joh.5:17 

en Hebr.4:3-5. Staat hier niet dat de sabbat voortduurt tot 

nu toe? En stelt de schrijver van de Hebreeënbrief de 

zevende dag niet gelijk met de eschatologische rust? Wij 

begrijpen niet hoe in Joh.5:17 een bewijs kan worden gezien 

voor de bewering dat de sabbatsrust van de zevende 

scheppingsdag voortduurt tot op heden. In Joh.5:17 wordt 

helemaal niet gezegd dat God werkt op Zijn sabbat, zodat 

Hij dus tegelijk zou rusten en werken. Wat wel wordt gezegd 

is dat Gods werk om Zijn volk te verlossen ook doorgaat als 

Zijn volk op de voorgeschreven sabbat rust. Anders gezegd: 

de Jóden moeten wel rust nemen op de zevende dag, maar 

dat wil niet zeggen dat Gód op die dag ook rust. 

De tekst uit Hebr.4 vereist een wat uitgebreidere bespreking. 

Ter wille van de duidelijkheid drukken wij die 

hieronder af: 

1 Laten wij daarom op onze hoede zijn, dat 

niemand van u, terwijl nog een belofte van tot 

zijn rust in te gaan bestaat, de indruk zou 

wekken achter te blijven. 

2 Want ook ons is het evangelie verkondigd 

evenals hun, maar het woord der prediking was 

hun niet van nut, omdat het niet met geloof 

gepaard ging bij hen, die het hoorden. 

3 Want wij gaan tot de rust in, wij, die tot 

geloof gekomen zijn, zoals Hij gesproken heeft: 

gelijk Ik gezworen heb in mijn toorn: Nooit 

zullen zij tot mijn rust ingaan, en toch waren 

zijn werken van de grondlegging der wereld af 

gereed. 

4 Want Hij heeft ergens van de zevende dag 

aldus gesproken: En God rustte op de zevende 

dag van al zijn werken; 

120 De mens begon zelfs zijn eerste volle levensdag op aarde als een 

rustdag. Mooi dat dit bij de zondag ook zo is, werken vanuit de rust 

op de eerste dag van de week. 

63

5 en hier wederom: Nooit zullen zij tot mijn 

rust ingaan. 

6 Aangezien nog te wachten is, dat sommigen 

tot die rust zullen ingaan, en zij, die het 

evangelie eerst ontvangen hebben, niet 

ingegaan zijn wegens hun ongehoorzaamheid, 

7 stelt Hij wederom een dag vast, heden, als 

Hij door David na zo lange tijd spreekt, zoals 

boven gezegd werd: Heden, indien gij zijn stem 

hoort, verhardt uw harten niet. 

8 Want indien Jozua hen in de rust gebracht 

had, zou Hij niet meer over een andere, latere 

dag gesproken hebben. 

9 Er blijft dus een sabbatsrust voor het volk 

van God. 

10 Want wie tot zijn rust is ingegaan, is ook 

zelf tot rust gekomen van zijn werken, evenals 

God van de zijne. 

11 Laten wij er dus ernst mede maken om tot 

die rust in te gaan, opdat niemand ten val kome 

door dit voorbeeld van ongehoorzaamheid te 

volgen. 

In het gedeelte dat hieraan voorafgaat heeft de schrijver 

van deze brief zijn lezers voorgehouden, dat zij hun oog 

moeten richten op Jezus, die veel heerlijker en groter is dan 

Mozes. Mozes was weliswaar getrouw opgetreden als dienaar 

van de kerk van het OT, maar hij was slechts dienaar. 

Christus is de Zoon. Hij is de bouwmeester zelf. Daarom 

moeten de gelovigen, tot wie de schrijver van deze brief zich 

richt, ook hun vrijmoedigheid en hoop tot het einde 

onwrikbaar vasthouden. Want ingaan in het koninkrijk der 

hemelen kan alleen door geloof. Dat leert ons de 

woestijnreis van het volk van het Oude Verbond. De 

meesten van het volk konden niet het land Kanaän ingaan 

vanwege hun ongeloof. 

In dat kader spreekt de schrijver van de Hebreeënbrief over 

Gods rust. Het niet ingaan tot Gods rust stelt hij gelijk aan 

het niet kunnen ingaan in het land Kanaän. Maar, en dat 

blijkt uit het vervolg, de belofte om in te gaan tot de rust 

van God, is niet uitgeput met de belofte van de rust, die 

64

Israël mocht genieten in het beloofde land. Ook voor de NTische 

kerk blijft er nog een rust over. En net als het volk 

Israël in het OT, kan alleen tot die rust worden ingegaan als 

je staande blijft in het geloof. Wie een boos en ongelovig 

hart heeft, en afvalt van de levende God (3:12), loopt die 

rust uiteindelijk mis, net als degenen van wie de lijken vielen 

in de woestijn. Die rust is er, zolang er sprake is van een 

heden (3:13), het heden van de genade. Het komt er 

daarom op aan acht te slaan op het woord van de prediking 

en dit in geloof aan te nemen. Alleen dan is de prediking ook 

tot ons nut. (4:2) Want dezelfde wet als tijdens de 

woestijnreis geldt ook nu: tot Gods rust kun je alleen ingaan 

door geloof. 

De schrijver van deze brief blijft echter niet staan bij het 

voorbeeld van de woestijnreis. Hij grijpt achter die 

geschiedenis terug op het paradijs, waarin God de mens het 

proefgebod gegeven had. Door trouw te blijven aan Gods 

gebod zou de mens in het paradijs het vermogen tot nietkunnen-zondigen 

hebben bereikt. Zo zou hij hebben kunnen 

delen in de rust, die God voor hem bestemd had. Maar in 

plaats daarvan viel de mens en liep hij niet alleen die rust 

mis, maar werd hij ook verbannen uit het paradijs. Dr. F.W. 

Grosheide wijst er in de Korte Verklaring op dat de rust van 

Israël hier telkens wordt voorgesteld als Gods rust, om 

daarmee als het ware aan te geven dat Israël ging rusten 

met God. 121 Dat de schrijver in vs. 3 opmerkt dat Zijn 

werken vanaf de grondlegging der wereld gereed waren, 

betekent volgens hem: “God is niet pas begonnen te arbeiden 

aan Israël in de woestijn. Hij is ook niet pas 

begonnen te rusten, toen Israël in Kanaän kwam. God heeft 

gewerkt in en aan de schepping; toen Hij het fundament van 

het wereldgebouw had gelegd, heeft Hij het ook opgetrokken. 

En toen het gereed was, rustte God”. 122 M.a.w. de 

rust die het volk Israël in Kanaän mocht genieten vindt zijn 

fundering in de rust van God na de schepping. De rust werd 

dus niet pas ná de val een begeerlijk einddoel voor de mens, 

121 Dr. F.W. Grosheide, De brief aan de Hebreeën, Korte Verklaring 

der Heilige Schrift, Kampen, z.j. (8), p.49. 

122 Dr. F.W. Grosheide, a.w., p.49. 

65

maar zij was er al vóór de val, omdat zij gegrond is in het 

rusten Gods. Dat is wat de schrijver van de Hebreeënbrief 

met zijn verwijzing naar het rusten van God op de zevende 

scheppingsdag duidelijk wil maken. 

Maar omdat het volk Israël door zijn ongeloof niet kon 

ingaan tot die rust, herhaalt God Zelf die belofte nog eens 

door de mond van David in Psalm 95. De HERE wil daarmee 

niet alleen zeggen dat er ook vandaag nog een heden der 

genade is. Hij wil ook duidelijk maken dat de belofte van de 

rust nog niet ten volle vervuld werd, toen de nieuwe 

generatie van het volk dat in de woestijn gezondigd had, 

onder Jozua uiteindelijk toch in het beloofde land aankwam. 

Als dat het geval was geweest, dan had die belofte ook niet 

later nog een keer herhaald kunnen worden. Daarom 

vervolgt de Hebreeënbrief ook met de woorden dat er een 

sabbatsrust blijft voor Gods volk. Het is een rust die er nu al 

in dit leven is: een rusten in de gerechtigheid van Christus 

en als gevolg daarvan, een rusten van de boze werken. Wie 

tot geloof komt en zijn boze werken nalaat, die volgt 

daarmee God zelf na. Zoals God de Schepper op de zevende 

dag rustte van het werk der schepping, zo moeten de 

gelovigen rusten van hun boze werken. We moeten hier wel 

goed lezen. De vergelijking gaat hier niet om de werken zelf. 

Die zijn immers geheel verschillend. God rustte van Zijn 

scheppingsarbeid, omdat het volkomen en zeer goed was. 

De mens moet rusten van zijn werken, omdat ze slecht en 

verdorven zijn. Het punt van vergelijking is dus het rusten, 

niet de werken. 

Uit deze bespreking van Hebreeën4 blijkt dat het hier 

helemaal niet gaat om een eeuwig rusten Gods na 

volbrachte arbeid. Het gaat hier om het heil dat de HERE 

bereid heeft voor al Zijn kinderen. Daarom is het beroep op 

deze tekst als argument, dat de zevende dag een heel 

andere dag is geweest dan de overige scheppingsdagen, en 

dat daarom de dagen in Genesis niet letterlijk moeten 

worden opgevat, niet terecht. De sabbatsrust waar 

Hebreeën over spreekt is de rust van het eeuwige heil bij 

God. Het is de rust die volgt op het verlossingswerk van de 

HERE. Van deze rust is de rustdag aan het einde van de 

scheppingsweek wel een teken. Maar die dag mag met die 

66

ust zelf niet gelijkgesteld worden. De zevende dag bij de 

schepping is de rust die volgde op het volbrachte scheppingswerk. 

Beide vormen van rust vinden hun verbindingspunt 

in de sabbatsrust van het vierde gebod. Enerzijds 

wees deze sabbat terug naar de schepping en het rusten van 

God, na de voltooiing daarvan. Anderzijds wijst de sabbatsrust 

vooruit naar Christus, de ware Rustbrenger en de 

volmaakte rust die de gelovigen zullen genieten op de 

nieuwe hemel en de nieuwe aarde, waarin het verloren 

paradijs hersteld zal zijn. Of, om het in de woorden van ds. 

Joh. Francke te zeggen :Er is dus “sprake van drieërlei rust, 

waarin de mensen ingingen en ingaan: één aan het begin 

van de wereld, een andere in het land Kanaän, een derde 

die de gelovigen door het evangelie verkrijgen. En nu 

betrekt de schrijver die drieërlei rust op elkaar. De rust van 

God aan het begin van de wereld (Genesis 2:3) is bepalend 

voor de rust van Gods volk in Kanaän en de rust op de 

nieuwe aarde. In feite is er maar één sabbat en één 

sabbatsrust: de eerste sabbat van de zevende dag groeit uit 

(door Christus’ middelaarswerk) tot de eeuwige sabbatismos 

van de nieuwe wereld”. 123 

Tot slot willen we nog een enkel woord wijden aan de 

opvatting dat de zevende dag wel eeuwig moet zijn, omdat 

God op die dag Zijn troon besteeg. De gedachte hierachter is 

dat het hier om een eeuwig koningschap gaat. Daarom moet 

de dag waarop God dit koningschap aanvaardde dus ook 

eeuwig zijn. Dat God de HERE koning is over heel de aarde 

en dat Hij dit is van eeuwigheid (zie bv. 1 Sam.8:7; Psalm 

24:8; Psalm 10:16; Ps.29:10; Ps.47:2), staat vast. Maar 

dat wil nog niet zeggen dat er in het scheppingsbericht 

sprake is van een troonsbestijging van God. Zijn koningschap 

is een koningschap van alle eeuwen, ja zelfs van voor 

de aanvang van de tijd. In de beschrijving van de zevende 

dag komen we echter nergens de gedachte tegen dat God 

Zijn troon bestijgt, om als Koning over de schepping te 

regeren. In het feit dat Hij de Schepper is, en de wereld uit 

niets heeft voortgebracht, ligt dit koningschap al impliciet 

123 Joh. Francke, Van sabbat naar zondag, Amsterdam,1973, p.183- 

4. 

67

esloten. Wie anders zou Koning moeten zijn over de 

schepping, dan de Schepper zelf! En waarom zou Hij dat dan 

pas op de zevende dag geworden zijn? God is Koning van 

eeuwigheid. Hij was dat ook al op de eerste dag van de 

schepping. Maar net zo min er reden is de eerste dag als 

eeuwig te beschouwen, zo min is er reden om dat met de 

zevende dag te doen. En daarmee ontvalt dit argument aan 

de voorstanders van de kaderopvatting. 

3.5. Het gebruik van antropomorfe uitdrukkingen 

We willen nu het argument bespreken dat er in Genesis 1 tal 

van antropomorfe uitdrukkingen worden gebruikt. Hiermee 

bedoelt men dat het handelen van God vaak beschreven 

wordt in termen van menselijk gedrag. Omdat God zo groot 

is dat Hij voor de mens niet te begrijpen is, kan er over Hem 

alleen gesproken worden op vergelijkende wijze. Daar is 

niets mis mee. God Zelf gaat ons daarin voor. Zo spreekt de 

Bijbel over Gods sterke arm, waarmee Hij Zijn kinderen 

verlost (Deut.5:15) en waarin Hij hen als lammeren draagt 

(Jes.40:11). Wij horen van Zijn mond (Ps.18:8) en van Zijn 

ogen waarmee Hij alle mensen ziet (Ps.116:15). In de zegen 

horen wij iedere zondag spreken van Gods aangezicht 

(Num.6:26). Ook lezen we in de Bijbel van psychische 

reacties van God. Er wordt gesproken over Gods woede 

(Num.11:33), Zijn berouw (Gen.6:6-7), Zijn liefde 

(Deut.7:8; Jes.43:4), Zijn lachen (Ps.2:4), Zijn naijver 

(Ex.20:5) en zelfs van Zijn haat (Lev.26:30). In al deze 

gevallen worden aan God menselijke eigenschappen 

toegeschreven, zonder dat dit overigens betekent dat God 

daarmee tot het niveau van de mens is afgedaald. 124 

Ook in Genesis komen we zulke uitdrukkingen tegen. Zo 

komen wij keer op keer de uitdrukking tegen dat God 

‘sprak’. Dat betekent natuurlijk niet dat God ook werkelijk 

een mond heeft en dat Hij alleen kan spreken dank zij een 

spraakorgaan dat met dat van de mens te vergelijken is. In 

die zin hebben de aanhangers van de kaderopvatting dus 

124 In de dogmatiek wordt overigens onderscheiden tussen 

antropomorfe en antropopate uitdrukkingen. De eerstgenoemde 

hebben betrekking op Gods gestalte, de tweede op Zijn emoties. 

68

gelijk. Er komen echt mensvormige uitdrukkingen voor in 

het boek Genesis en de verdere Bijbel. 

We moeten echter wel oppassen met het spreken over 

antropomorfe uitdrukkingen. De gedachte kan namelijk 

gemakkelijk postvatten, dat als er bijvoorbeeld sprake is van 

Gods spreken, dat we dan denken dat dit een spreken in 

oneigenlijke zin is. Maar dit is niet het geval. Ons spreken is 

juist afgeleid van het spreken van God. Niet God is het beeld 

van de mens, maar de mens is geschapen naar het beeld 

van God. Als er dus gezegd wordt dat God spreekt, dan 

moeten wij bedenken dat dit een werkelijk effectief spreken 

is. Als God spreekt dan gebeurt er iets. Als Hij spreekt, staat 

het er (Ps.33:9). Als Hij gebiedt, is het er! Zó spreken, 

kunnen mensen niet. Maar er is in het spreken van mensen 

wel iets dat hieraan doet denken. Niet voor niets wordt er in 

de hedendaagse taalfilosofie gesproken van ‘taaldaden’, om 

te benadrukken dat het spreken van de mens niet alleen 

maar het voortbrengen is van akoestische signalen, maar 

ook invloed uitoefent. Er zit sturing in. Op volmaakte wijze is 

dit het geval bij God. Als Hij iets voorzegt, gebeurt het ook. 

Daarom lezen we in de profeten ook regelmatig dat de mond 

des Heren het gesproken heeft. M.a.w. de zaak staat vast, 

het zal geschieden. De reeds meerdere keren door ons 

aangehaalde schrijver Young concludeert in dit verband: 

“Vandaar dat wij erbij moeten blijven, welke term we ook 

gebruiken om een uitdrukking als ‘en God zeide’ te 

karakteriseren, dat deze uitdrukking een krachtdadige 

Goddelijke werkzaamheid weergeeft, welke zeer terecht met 

‘spreken’ kan worden aangeduid”. 125 

Het probleem is dus niet zozeer dát er sprake is van 

antropomorfe uitdrukkingen in de Bijbel. Het probleem is de 

mate waarin dit het geval is. Welke uitdrukkingen moeten 

nu wel en welke niet als antropomorf beschouwd worden? 

Als er staat dat God de mens formeerde uit het stof der 

aarde, betekent dit dan dat God als een soort ‘pottenbakker’ 

een soort lemen pop heeft gemaakt die Hij daarna de 

levensadem heeft ingeblazen? En moeten wij ons hierbij dan 

de voorstelling maken, dat God een soort mond-op-mond 

beademing heeft toegepast? En als er gesproken wordt, dat 


69

God rokken van vellen maakte voor de mens en zijn vrouw, 

om hun beider naaktheid te bedekken, betekent dit dan dat 

God een soort ‘bontwerker’ is geweest? 126 En wat moeten we 

ons voorstellen als er gezegd wordt dat God op de zevende 

dag rustte, en adem schepte? Betekent dit dan dat God 

126 De term ‘bontwerker’ is van Calvijn. Calvijn is van mening dat 

Mozes zich hier bedient van alledaags spraakgebruik, en dat wij zijn 

woorden niet moeten opvatten alsof God een bontwerker of 

kleermaker zou zijn geweest. De bedoeling van Mozes’ woorden is 

volgens Calvijn geweest dat God hen toestemming zou hebben 

gegeven dieren te doden en daarvan kleren te maken. Daarom zou 

hij God als de bewerker van deze vellen hebben voorgesteld. J. 

Calvijn, Commentaar op Genesis, The Ages Digital Library, p.110-1. 

Het komt mij voor dat Calvijn hier het bekleden van het gevallen 

mensenpaar wat te indirect schetst. Het is een daad van genade dat 

God de naaktheid van Adam en Eva bedekt, alvorens hen uit de hof 

te verbannen. God zelf vervangt hun geïmproviseerde schorten van 

vijgenbladeren als bedekking van hun naaktheid, door blijvende 

kleding. Dat hierin een antropomorf element zit lijkt mij 

onloochenbaar. Dat God dieren heeft gedood en heeft gevild is 

moeilijk voorstelbaar en staat ook niet in de tekst. Wat er wel staat 

is dat Hij Zelf kleren van vellen heeft gemaakt voor de mens en zijn 

vrouw. Maar hoe dit alles precies in zijn werk is gegaan, blijft voor 

ons verborgen. 

Over de schepping van de mens uit de aarde en het inblazen van de 

levensgeest merkt J.C. Sikkel in zijn verklaring van het boek 

Genesis het volgende op: “God schiep in heel zijn scheppend 

werken nooit doode dingen, die Hij daarna levend maakte, maar Hij 

schiep van al zijn schepselen in zijn scheppen hun wezen, en 

daarmee en daarnaar hun gestalte. De Schrift zegt ook niet, dat de 

HEERE een lichaam formeerde, maar dat Hij den mensch formeerde 

(vgl. vs.22: ‘Hij bouwde de ribbe tot een vrouw’). De slotwoorden 

van vs.7 ‘alzoo werd de mensch een levende ziel’ hebben dan ook 

betrekking op de geheele handeling des HEEREN in vs.7 

beschreven; het woord ‘ziel’ wijst daar niet opzettelijk de ziel van 

den mensch aan, maar het wijst aan, dat de mensch ‘een levende 

ziel’, een levend bezield wezen werd door de geheele scheppende 

handeling des HEEREN. De HEERE schiep den mensch als een 

levende ziel, door hem als mensch te formeeren uit het stof van den 

aardbodem en tegelijk den adem des levens hem in te blazen, een 

tweevoudige handeling, die echter één is, en die niet in twee achter 

elkaar volgende handelingen vaneen gescheiden moeten worden”. 

J.C. Sikkel, Het Boek der Geboorten. Verklaring van het boek 

Genesis, Amsterdam 1923 (2), p.143. 

70

moest uitrusten, omdat het scheppen zo uitputtend was en 

Hij daardoor vermoeid was geraakt? Met deze laatste vraag 

zitten we middenin het scheppingsverhaal van Genesis. Als 

dergelijke uitdrukkingen niet letterlijk moeten worden 

genomen, geldt dit dan ook voor de scheppingsdagen? 

Nu moeten we niet vergeten dat we het bij het spreken over 

antropomorfismen hebben over God. Als er iets over Hem 

wordt meegedeeld, gebeurt dat met mensvormige 

uitdrukkingen. Maar daarom is het resultaat van Zijn werken 

nog niet antropomorf. Als God de zon, de maan en de 

sterren schept, dan zijn deze nog wel reëel. Hetzelfde geldt 

van de schepping van de dieren, de planten en de mens. 

Ook de rokken van vellen, zijn werkelijke dierenhuiden 

geweest. Daar is niets antropomorf aan. “Het is denkbaar 

dat Mozes, toen hij sprak over zes dagen, figuurlijke, 

letterlijke of dichterlijke taal gebruikte, maar hij sprak niet 

mensvormig. Daarom geloven we niet, dat het juist is om 

over de zes dagen te spreken als over mensvormige wijze 

van uitdrukken. Uit de aanwezigheid van ‘antropomorphe’ 

woorden of uitdrukkingen in Genesis 1 volgt niet, dat de 

vermelding van de dagen anthropomorph is, en evenmin dat 

een gelegenheidsorde of een niet-chronologische orde van 

de dagen aannemelijker is dan een chronologische”, zo 

concludeert Young o.i. terecht. 127 

Anders gezegd, ook al is er sprake van antropomorfe 

uitdrukkingen in Genesis 1, dan zegt dit nog niets over de 

scheppingsdagen. Voor het beantwoorden van de vraag of 

de dagen van Genesis beschouwd moeten worden als een 

literair kader, is het voorkomen van antropomorfe uitdrukkingen 

eenvoudigweg irrelevant. 

3.6. Genesis 2:5-6 

We zijn toe aan de bespreking van de vraag of uit Gen.2:5-6 

niet blijkt, dat ook tijdens de schepping sprake is geweest 

van de gewone voorzienigheid. En als dit zo is, hebben Kline 

en Irons dan gelijk als zij hierin het bewijs zien, dat we in de 


71

eschrijving van de schepping in Genesis 1, te maken 

hebben met een kadervertelling? 

De vraag is dus: ‘Wat staat er precies in Gen.2:5-6? Waar 

gaat het om in dit Schriftgedeelte? In zekere zin zijn het de 

aanhangers van de kaderopvatting zelf die ons op het spoor 

zetten van de juiste uitleg van dit gedeelte. In het hoofdstuk 

2 kwamen wij de term ‘temporele recapitulatie’ tegen. 128 Met 

deze term bedoelt men aan te geven, dat een Bijbelschrijver 

soms eerst een gebeurtenis kort vermeldt, om er later 

uitgebreider op terug te komen. De voorstanders van de 

kader-opvatting gebruiken deze gewoonte als argument voor 

de stelling dat de tweede reeks van drie dagen een soort 

uitbreiding geeft van de eerste reeks. En hieruit trekken zij 

dan de conclusie dat de dagen van Genesis dus geen 

opeenvolgende dagen zijn geweest. 

Nu hebben wij bij de bespreking van dit argument in 

paragraaf 3.2 al toegegeven dat dit verschijnsel inderdaad 

meerdere malen in de Bijbel voorkomt. 129 Wij ontkenden 

echter dat dit ook in Genesis 1 het geval was. Anders staat 

het echter met Gen.2:4-25. Daarin vinden we niet een 

tweede versie van het scheppingsverhaal, zoals door 

kritische bijbelwetenschappers wel is beweerd, maar wel een 

uitwerking van wat daarvoor in Gen.1:1-2:3 is beschreven. 

Dit gedeelte grijpt terug op de scheppingsweek, zoals 

daarover in het eerste Bijbelhoofdstuk is geschreven. 

Daarmee vormt het de inleiding op de geschiedenis van 

paradijs en zondeval. Dit blijkt duidelijk uit de toledootformule 

waarmee dit Schriftgedeelte begint. “Dit is de 

geschiedenis van de hemel en de aarde, toen zij geschapen 

werden”, zo lezen wij in Gen.2:4. Mozes gaat hier a.h.w. 

vertellen wat er op de schepping gevolgd is. Hij doet dit door 

kort terug te grijpen op het afwezig zijn van veldgewassen 

op aarde en de schepping van de mens. Het accent ligt dus 

niet op de oorsprong van hemel en aarde. Dat is al verteld in 

het scheppingsbericht. Waar Mozes nu de aandacht op wil 

vestigen is hoe het nu met die hemel en aarde verder is 

gegaan. 

128 Zie hiervoor het tweede hoofdstuk. 

129 Zie hiervoor H.4. 

72

We moeten daarom niet het bericht over de geschiedenis 

van de schepping lezen in het licht van wat er in Gen.2:4-5 

staat. Maar we moeten wat in Gen.2:4-5 beschreven wordt, 

lezen in het licht van wat ons in Genesis 1 over de wording 

van de wereld verteld is. 130 De toledoot-formule fungeert 

namelijk als een soort scharnier, waarbij een eerder vermeld 

gedeelte wordt afgesloten en een ander gedeelte wordt 

geopend. 

Het is de verdienste van Ridderbos dat hij er op wijst dat 

Gen.2 niet de bedoeling heeft een in meer of mindere mate 

volledig scheppingsbericht te geven. De schrijver van Gen.2 

vermeldt volgens hem slechts datgene van de schepping dat 

hij nodig heeft voor zijn doel: de val van de mens in zonde. 

Dat bepaalt de keuze van de scheppingswerken die hij 

vermeldt. Dat bepaalt ook de keuze van de volgorde waarin 

hij die vermeldt. Maar daarmee is dus niet gezegd dat de 

volgorde waarin hij die meedeelt ook de chronologisch juiste 

volgorde is. In dit verband wijst Ridderbos op het volgende: 

“Hoofdpersonen in het verhaal van Gen.3 zijn God en ‘de 

mens’. Het verhaal van Gen.2 begint daarom met te 

beschrijven, dat God de mens schept. De in Gen.3 verhaalde 

geschiedenis speelt zich af in de hof. Hiermee komt overeen, 

dat Gen.2, na de schepping van de mens verhaald te 

hebben, beschrijft, dat God de hof plant en de mens daarin 

plaatst. Gen.2 spreekt vervolgens over de schepping van de 

dieren; ook dat is nodig met het oog op het verhaal van 

Gen.3; ‘k noem alleen het optreden van de slang. Een 

bijzondere plaats in het verhaal van Gen.2 wordt ingenomen 

door de vrouw. In tegenstelling met Gen.1 spreekt Gen.2 

dan ook afzonderlijk – en dat zeer uitvoerig – over de 

schepping van de vrouw”. 131 

Ook Aalders verdedigt het standpunt dat het in Gen.2:4 v.v. 

niet gaat om een ‘tweede scheppingsverhaal’. Ten eerste 

wijst hij op het feit dat Gen.2:9 en Gen.2:19 allebei een 

vertaling in de voltooid verleden tijd toelaten, zodat er 

vertaald kan worden: “Ook had de HERE God allerlei 

130 Mark Zylstra, Revisiting the days of Creation…again!, 

http://spindleworks.com/library/zylstra/framework.htm 

131 Dr. Nic.H. Ridderbos, Beschouwingen over Genesis 1, p.35. 

73

geboomte uit de aardbodem doen opschieten,…” en “En de 

HERE God had uit de aardbodem geformeerd al het gedierte 

des velds en al het gevogelte des hemels”. De tekst wijst 

volgens hem dan ook niet dwingend in de richting van een 

afwijkende chronologische volgorde van de scheppingsdagen. 

Aalders acht het dan ook niet meer dan logisch dat 

wat in Gen.2 beschreven wordt, aansluit bij wat al eerder in 

Genesis 1 over de schepping is verteld. Er worden wel enige 

bijzonderheden vermeld, maar dat betekent nog niet dat aan 

een andere orde van de schepselen gedacht moet worden. 132 

In Gen.2 is er dus geen sprake van een tweede 

scheppingsbericht waaruit conclusies kunnen worden 

getrokken over de volgorde van de scheppingsdagen in 

Gen.1. Maar kan er niet uit geconcludeerd worden dat er ook 

tijdens de schepping sprake was van Gods gewone 

providentiële leiding? Aalders acht dit uitgesloten, omdat in 

Gen.1 bij herhaling het ‘God zeide’ te beluisteren valt. En 

met dit spreken Gods zitten we middenin de machtdaden 

van God die in dat hoofdstuk verbonden worden met het 

begrip ‘bara’ (scheppen), een woord dat alleen voor God 

gebruikt wordt en aanduidt een ‘scheppen uit het niets’. Nu 

komt het in de Schrift inderdaad soms voor, dat er 

gesproken wordt van een spreken Gods, in verband met Zijn 

voorzienig bestel in het leven van de natuur en het leven 

van de mens (Ps.33:9; Klaagl.3:37). Maar bij nadere 

bestudering blijkt het in Gen.1 toch echt om heel andere 

daden van God te gaan, dan in de hier genoemde 

Schriftgedeelten. 133 

Anders gezegd, bij het lezen van de scheppingsdaden van 

God zoals Hij die op de verschillende scheppingsdagen 

verricht heeft, verkeren wij in de sfeer van het volstrekt 

bovennatuurlijke. Alles wat er op deze dagen plaats vindt is 

even machtig en wonderlijk. Niets wat hier gebeurt, kan 

vergeleken worden met de situatie zoals die intrad na het 

voltooien van dit majesteitelijke werk. Immers hoe moeten 

we ons een natuurlijke scheppingsorde, waarbinnen Gods 

132 Dr. G. CH. Aalders, De Goddelijke openbaring in de eerste drie 

hoofdstukken van Genesis, Kampen, 1932, p.268. 


74

voorzienigheid werkzaam is, voorstellen zonder een 

voltooide en geordende kosmos? Vormen de natuurwetten 

zoals wij die kennen niet een samenhangend geheel? Het is 

dan ook een miskenning van dit buitengewone karakter van 

Gods scheppingswerk, als wij dit gaan meten aan de maat 

van wetmatigheden zoals die nú functioneren in de natuur. 

Dan gebruiken wij een natuurlijke sleutel om een bovennatuurlijk 

slot te openen. 134 

Maar niet alleen vanwege het onvergelijkelijke van wat er bij 

de schepping is gebeurd, moeten wij de opvatting van Kline 

en Irons afwijzen. Ook onbevooroordeelde lezing van 

Gen.2:5 laat zien dat deze schrijvers ten onrechte een 

tegenstelling creëren tussen dit Schriftgedeelte en het eerste 

hoofdstuk van Genesis. Want het is helemaal niet zo dat er 

in Gen.2:5 staat dat er nog geen planten waren geschapen, 

omdat de mens nog niet geschapen was. Het enige wat er in 

Gen.2:5 staat is dat er ‘nog geen enkel veldgewas op de 

aarde’ was en dat er ‘nog geen enkel kruid des velds was 

uitgesproten’. In Gen.1:11-2 wordt echter gesproken over 

‘zaadgevend gewas’ en ‘vruchtbomen die vrucht dragen naar 

hun aard en zaad bevatten’. Dat is dus niet hetzelfde. De 

vraag is nu wat hiermee bedoeld wordt. Het zaadgevende 

gewas en de vruchtbomen worden in Genesis 1:29 aan de 

mens en zijn vrouw gegeven om daarvan te eten. Daarmee 

wordt hun de grondstof voor brood en wijn gegeven. Dit 

zaadgevende gewas en de vruchtbomen werden dus 

geschapen voordat de mens geschapen werd. Maar dit 

betekent nog niet dat Adam al direct ook brood kon eten. 

Het zaadgevende gewas moest immers eerst nog uitspruiten 

en rijpen. Dit gold echter niet de bomen. De vruchten 

daarvan konden wel direct gegeten worden. 

134 Young, a.w., p.89, is hier wat voorzichtiger. Hij sluit niet uit dat er 

op de derde dag al sprake is geweest van de huidige werkwijze van 

Goddelijke voorzienigheid. Hij stelt echter wel dat uit vs.5-6 niet 

geconcludeerd kan worden dat deze voorzienigheid op de derde dag 

overheerste. “Inderdaad, men kan op geen enkel standpunt 

bewijzen, dat de normale werking der voorzienigheid op de derde 

dag overheerste. De enige werken, welke aan de derde dag worden 

toegeschreven waren het resultaat van speciale, Goddelijke, 

scheppende bevelen”. a.w., p.90. 

75

Uit Gen.2:5 blijkt dat geen enkele andere plantensoort op de 

derde dag was gegroeid. Hier staat namelijk te lezen dat er 

nog geen veldgewas op aarde was en nog geen kruid des 

velds was uitgesproten. Met dit kruid des velds wordt 

bedoeld iedere plantensoort die geen graan of vrucht 

voortbrengt. Het Hebreeuwse woord voor kruid (se’akh) 

komt slechts vier keer voor in het OT. Behalve in Gen.2 

komen we het ook tegen in Job 30:1-7 waar sprake is van 

minderwaardige lieden die leven van de struiken in de 

woestijn en daartussen balken als ezels. Ook in de 

geschiedenis van Hagar en Ismaël komen we dit woord 

tegen, waar het een aanduiding is van de struik, waaronder 

Hagar haar zoon legt om daar te sterven. Uit dit alles blijkt, 

dat het woord ‘kruid des velds’ een gewas is, dat alleen 

groeit in dorre, woestijnachtige streken en niet geschikt is 

om zich dagelijks mee te voeden. Deze planten bestonden 

nog niet na de eerste scheppingsweek. Pas na de zondeval 

zou de aarde deze plant voortbrengen in de vorm van 

dorens en distels. 135 

Uit het feit dat Genesis 2:5 zegt dat er nog geen veldgewas 

was gerijpt (tsamakh), blijkt dat deze planten wel bestonden 

en dat deze hetzelfde zijn als de zaadgevende gewassen 

die op de derde dag geschapen waren. Deze gewassen 

waren wel opgeschoten (dasha), maar nog niet gerijpt 

(tsamakh). Ook hier is waarschijnlijk de reden, dat de HERE 

135 Dit betekent niet dat de schepping niet compleet was. Wel dat er 

in de schepping ook mogelijkheden besloten waren die niet 

onmiddellijk werden gerealiseerd. En dat zowel in positieve, als in 

negatieve zin. Om de positieve mogelijkheden tot ontwikkeling te 

brengen kreeg Adam de opdracht de hof te bebouwen. Daarmee zou 

hij alle sluimerende potenties die God in de schepping had gelegd, 

kunnen realiseren. Door de val werden echter deze mogelijkheden 

in hun ontwikkeling beknot en/of omgebogen zodat deze o.a. (via 

mutaties?) in de vorm van dorens en distels de verbouw van 

gewassen bemoeilijkten. Ook veranderde de relatie van de mens tot 

die van het dier en werd hij voortaan geconfronteerd met een 

vijandige dierenwereld. De schepping zoals die sinds de val bestaat, 

is dan ook in veel opzichten vergelijkbaar met een afgeknotte 

piramide. Door de vloek die op de aarde is gekomen is de 

harmonische relatie tussen de mens en de natuur verstoord en 

begeleiden moeiten hem voortaan bij het uitoefenen van zijn 

cultuuropdracht. 

76

daarmee wachtte, totdat gebleken was of de mens 

gehoorzaam zou zijn of zou zondigen. 136 Hieruit blijkt dat 

vers 6 niet gelezen moet worden als een bewijs dat er dus 

nog geen sprake was van vegetatie op aarde. Deze vegetatie 

bestond al voor de schepping van de mens. En daarom mag 

uit dit vers niet geconcludeerd worden dat de volgorde van 

de scheppingswerken niet zo geweest kan zijn als de Bijbel 

vermeldt. 

Kline meent echter dat deze conclusie wel geoorloofd is. 

Volgens hem ontbrak deze vegetatie omdat God het nog niet 

had laten regenen op aarde, en omdat de mens er nog niet 

was om de aardbodem te bewerken. In feite maakt Kline het 

voorkomen van deze vegetatie dus afhankelijk van deze 

twee omstandigheden. Kline meent nu dat God in beide 

voorwaarden zou hebben voorzien door ten eerste een 

regenwolk te laten opstijgen en ten tweede de mens te 

scheppen. Dit alles leidt Kline af uit vs.6-7 waar staat: 

“maar een damp (volgens Kline dus een regenwolk) steeg op 

uit de aarde en bevochtigde de gehele aardbodem – toen 

formeerde de HERE God de mens van stof uit de aardbodem 

en blies de levensadem in zijn neus”. 

Vs.6 zou dus een tegenstelling aangeven met de toestand 

van vruchteloosheid die in vs.5 beschreven zou zijn. Maar dit 

is nog maar de vraag. Het woord dat in de NBG vertaald is 

met ‘maar’, kan ook heel anders worden vertaald, namelijk 

als ‘toen’, ‘wanneer’, ‘nu’. 137 Lezen wij het begin van vs.6 als 

‘nu’, dan is er helemaal geen sprake van een meteorologische 

beperking voor de groei van planten. Integendeel 

dan wordt hier juist melding gemaakt dat het proces van 

groei en rijping van granen in volle gang was, ook al had dit 

nog niet geleid tot oogstrijp koren. Als dit het geval is, dan 

vervalt ook Klines bezwaar tegen de vertaling ‘was gewoon 

136 Bovenstaande gedachtegang ontleen ik aan een artikel van 

James B. Jordan, Meredith Kline strikes back, Biblical Chronology 

Vol.9, no.2, Febr, 1997. Te vinden op het volgende internetadres: 

http://www.reformed-theology.org/ice/newslet/bc/bc.97.02.htm 

137 Richard Stetler, Refutation of Errors, Creation Sunday School Series. 

http://www.trinityrcus.com/Sunday%20School/Creation7.htm 

De NBV vertaalt hier ook met: ‘wel was er water dat uit de aarde 

opwelde en de aardbodem overal bevloeide’. 

77

op te stijgen’ m.b.t. de damp die uit de aarde kwam. En dan 

is er ook geen enkele reden meer om in vs.6 een argument 

te zien, dat ook tijdens de schepping de groei van planten 

afhankelijk is geweest van gewone voorzienigheid, en dat 

daarom de scheppingsvolgorde een andere moet zijn 

geweest, dan in het eerste hoofdstuk van Genesis wordt 

verteld. 138 Immers volgens Kline kunnen er nog geen 

planten zijn geschapen omdat God nog niet voorzien zou 

hebben in de voorwaarden voor de groei daarvan, namelijk 

neerslag en een bewerker van de grond. 

Gezien het bovenstaande sluiten wij ons dan ook aan bij het 

oordeel van de Amerikaanse theologen J. Ligon Duncan en 

David W.Hall, dat de bewering dat er sprake moet zijn 

geweest van gewone voorzienigheid, berust op een 

filosofisch apriori en niet op exegetische argumenten. En dat 

de voorstanders van de kaderopvatting door vast te houden 

aan dit apriori zich daarmee hebben verwijderd van de 

eeuwenoude exegese dat de schepping verklaard moet 

worden vanuit het Goddelijke fiat. 139 

3.7. De bijzondere aard van de geschiedschrijving van 

Genesis 1 

Volgens Noordtzij moet het scheppingsbericht niet in de 

eerste plaats gelezen worden als een beschrijving van de 

138 Het blijft overigens de vraag of hiermee vs.5-6 voldoende zijn 

verklaard. Er zijn ook uitleggers die wijzen op het contrast tussen 

aarde, die grotendeels nog onbegroeid was en droog, en de rijkbeplante 

en goed-bevloeide tuin van Eden, waarin de mens een 

plaats ontving. Zo Young, a.w., p.88. Daar komt bij dat als vs.6 

inderdaad vertaald moet worden met: ‘Nu was er een damp 

opgegaan uit de aarde’ (Statenvertaling), of: ‘wel was er water dat 

uit de aarde opwelde en de aardbodem overal bevloeide’ (NBV), 

daarmee erkend is dat de ‘gewone’ voorzienigheid ook al tijdens de 

scheppingsweek een rol heeft gespeeld, zonder daarmee te willen 

zeggen dat God in Zijn scheppingswerk gebonden was aan de wijze 

waarop wij de uitoefening van Zijn providentiële onderhouding 

kennen. 

139 J. Ligon Duncan III & David W. Hall, Part one: The 24-hour reply. 

In: David G. Hagopian (ed.), The Genesis Debate, Mission Viejo 

California, 2001, p.118. 

78

gebeurtenissen, zoals die feitelijk plaatsvonden bij de 

schepping. Veelmeer zou de Bijbelschrijver de bedoeling 

hebben gehad een heilshistorisch kader te schetsen. Het zou 

hem er vooral om te doen zijn geweest, de grote lijn van 

schepping naar herschepping aan te geven. Daarom moeten 

we volgens hem het eerste hoofdstuk van Genesis niet lezen 

met de bedoeling daarin een antwoord te vinden op de 

vraag hoe het er bij de schepping aan toe is gegaan. Want 

Genesis 1 wil helemaal niet de aandacht richten op de 

scheppende activiteit van God, maar op het werk van de 

verlossing. Om die reden valt in het scheppingsverhaal het 

volle licht op de mens, als de kroon der schepping. Wat 

Genesis ons biedt moet daarom volgens Noordtzij niet 

gelezen worden als een reportage van hoe God de wereld 

heeft geschapen. Omdat het ook in Genesis 1 gaat om 

heilsgeschiedenis, moeten wij in de beschrijving van de 

schepping in de vorm van scheppingsdagen veelmeer een 

ideële orde zien, die Gods bedoeling met de schepping zou 

laten uitkomen. Kortom: Genesis 1 biedt ons geen feiten die 

ook voor de natuurwetenschappen normatief zijn. Wie dat 

denkt beschouwt de Bijbel als een natuurkundeboek en gaat 

daarmee voorbij aan het geheel eigen karakter van de 

Bijbelse geschiedschrijving. 

We willen beginnen met er op te wijzen dat wij overtuigd 

zijn dat wij in de Bijbelse geschiedschrijving te maken 

hebben met een beschrijving van wat werkelijk gebeurd is. 

Genesis 1 vertelt ons niet maar dát God de hemel en de 

aarde geschapen heeft, maar vertelt ons ook hóe dit 

gebeurd is. Uitgebreid vertelt dit hoofdstuk de werkwijze 

(modus operandi) van God de Schepper. Hoe Hij na de 

hemel en de aarde geschapen te hebben, deze dag op dag 

verder heeft geordend, heeft aangekleed en hoe Hij, na op 

de zesde dag de mens geschapen te hebben, op de zevende 

dag heeft gerust. En daarbij gaat het om historische feiten, 

niet om ideeën. Dat er in of achter de eenvoudige, kinderlijke, 

taal van Genesis 1 mogelijk dingen verborgen 

liggen die de natuurwetenschap poneert, is mogelijk. Maar 

de exegeet moet lezen wat er staat, en dat uitleggen. 140 

140 Dr. W.H. Gispen, Schepping en paradijs. Verklaring van Genesis 

1-3, Kampen, 1966, p.12. 

79

De Heilige Schrift heeft niet de bedoeling om als een 

handboek voor bepaalde wetenschappen te fungeren. Maar 

daarmee is niet gezegd dat wat zij vermeldt niet wetenschappelijk 

betrouwbaar is. Integendeel, ook als er feiten 

worden vermeld die betrekking hebben op geografie, geschiedenis, 

biologie of welke andere wetenschap ook, 

geloven wij dat deze geheel in overeenstemming zijn met de 

werkelijkheid. Twee uitspraken van Bavinck zijn in dit 

verband leerzaam: “De inspiratie strekt zich uit tot alle 

deelen der Schrift, en de religie is eene zaak van den 

ganschen mensch. Zeer veel van wat in de Schrift vermeld 

wordt, is ook voor de andere wetenschappen van principiëele 

beteekenis. De schepping en val des menschen, de 

eenheid van het menschelijke geslacht, de zondvloed, het 

ontstaan der volken en talen enz. zijn feiten, ook voor de 

andere wetenschappen van het hoogste belang”, en: “De 

Schrift bemoeit zich nooit opzettelijk met de wetenschap als 

zoodanig. Christus zelf, ofschoon vrij van alle dwaling en 

zonde, heeft zich toch nooit in engeren zin bewogen op het 

gebied van wetenschap en kunst, van handel en nijverheid, 

van rechtspraak en politiek”. 141 Deze twee citaten leren ons 

dat de Bijbel een religieus-ethische bestemming heeft, maar 

ook dat haar betrouwbaarheid daarin niet opgaat en daartoe 

beperkt is. 

Wij houden vast aan de onfeilbaarheid van de Bijbel, omdat 

de Auteur daarvan, de Heilige Geest, niet dwalen kan. Dit 

betekent natuurlijk niet dat alles in de Schrift moet worden 

beschouwd als historie. Het verhaal doet de ronde dat 

bezoekers aan het land Israël door sommige gidsen gewezen 

worden op de herberg waar de barmhartige Samaritaan de 

overvallen Jood zou hebben ondergebracht. Iedere 

oplettende Bijbellezer weet echter dat dit onzin is, omdat het 

hier een gelijkenis betreft. Gelijkenissen zijn nu eenmaal 

geen geschiedenis, en moeten dus ook niet als zodanig 

gelezen worden. We moeten dus wel letten op de manier 

waarop de Bijbel zichzelf presenteert. Gaat het om 

geschiedenis, of om een gelijkenis, of misschien wel om een 

141 H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek I, Kampen, 1967 (5), 

p.416-7 

80

fabel. De vraag naar het genre van een bepaald Bijbelgedeelte 

is daarom van groot belang voor de juiste uitleg 

ervan. De Bijbel kan alleen op de juiste manier worden 

uitgelegd wanneer deze verstaan wordt naar haar eigen 

aard. 

Dit betekent dat een Schriftgedeelte dat zich aandient als 

historie, ook als historie gelezen moet worden. Alleen als er 

in de tekst zelf duidelijke aanwijzingen staan dat bepaalde 

zaken niet-letterlijk genomen hoeven te worden, is een 

symbolische uitleg toegestaan. Als zulke aanwijzingen ontbreken, 

of als er juist aanwijzingen zijn die het tegenovergestelde 

aannemelijk maken, is een figuurlijke uitleg in 

strijd met de Schrift. Nu staat Genesis 1 in nauw verband 

met Gen.2 en 3. Zo wordt in Gen.1 verteld hoe God de 

hemel en de aarde gemaakt heeft en de aarde heeft 

toebereid voor de mens, terwijl Gen.2 dan vertelt hoe God 

voor de mens een prachtige Tuin heeft aangelegd en hem en 

zijn vrouw daarin heeft geplaatst. Genesis 3 vermeldt ons 

verder hoe de HERE aan de mens het proefgebod heeft 

opgelegd, en hoe de mens in moedwillige ongehoorzaamheid 

tegen zijn Schepper in opstand is gekomen, zijn oor geleend 

heeft aan de leugens van de duivel, en in zonde gevallen is. 

Al deze dingen worden ons meegedeeld als historische 

feiten; feiten waarop de rest van het boek Genesis voortborduurt. 

Het is volstrekt willekeurig een aantal feiten in dit 

relaas figuurlijk op te vatten, zonder daarmee aan de 

geloofwaardigheid van de andere feiten afbreuk te doen. 

Uit het feit dat de Bijbelschrijvers over de aarde en het 

heelal gesproken hebben in de taal van de dagelijkse 

ervaring, mag niet geconcludeerd worden dat zij dus ook op 

het gebied van de geschiedschrijving de dingen hebben 

beschreven zoals deze zich aan hen voordeden. Zij 

beschreven de geschiedenis niet naar de subjectieve schijn, 

secundum apparentiam. Wij citeerden in het voorgaande al 

Bavinck. Wij halen hem ook nu instemmend aan als hij 

schrijft: “Maar deze voorstelling kan hier, bij de geschiedbeschrijving 

niet worden toegelaten. Want als profeten en 

apostelen op het gebied der natuur spreken van het opgaan 

der zon, het naderen van het land enz., dan kunnen zij geen 

verkeerde voorstelling bij ons wekken, wijl zij handelen over 

81

verschijnselen, die wij nog dagelijks gadeslaan en waarover 

wij op dezelfde wijze als zij ons uitdrukken. Maar als zij op 

historisch terrein secundum apparentiam schrijven, dat wil 

in dit geval toch zeker zeggen, niet naar hetgeen objectief 

gebeurd is maar naar hetgeen subjectief in hun tijd door 

velen geloofd werd, dan geven zij ons daarmede eene 

valsche voorstelling en worden zij dus in hun gezag en 

betrouwbaarheid aangetast”. 142 Anders gezegd, Bavinck 

verdedigt hier dus de stelling dat de bijbelschrijvers 

werkelijke feiten beschreven en niet wat zij meenden dat er 

gebeurd was. Bijbelse geschiedschrijving is daarom betrouwbaar 

en geen fantasieproduct. 

Wat Bavinck hier in het bovenstaande citaat zegt is dus wat 

anders dan wat Ridderbos schrijft over de manier waarop de 

Bijbelschrijver schrijft over de bouw van het heelal. 

Ridderbos geeft weliswaar toe dat de Bijbel geen 

wereldbeeld leert, maar hij ontkent dat hierin alleen de taal 

van de naïeve ervaring wordt gesproken. Volgens hem hebben 

de Bijbelschrijvers zich bij het schrijven over het heelal 

aangesloten bij de toenmaals gangbare terminologie. 

Volgens hem konden ze dat ook doen, “omdat het niet hun 

bedoeling was om onderricht te geven over de bouw en de 

inrichting van het heelal”. 143 Dit betekent dat Ridderbos het 

dus wel mogelijk acht dat er in de Bijbel voorstellingen 

voorkomen die Bavinck eerder ‘vals’ noemde. De aanpassing 

van God aan het toenmalige spraakgebruik zou dan dus 

betekenen dat de Heilige Geest de Bijbelschrijver ook 

onjuistheden zou hebben laten opschrijven. 

Wat de Bijbel als realiteiten beschrijft, mogen wij niet tot 

symbolen verklaren. Want een dag is een dag, en een boom 

een boom, en een mens een mens, net zo als dit nu het 

geval is. En we mogen allerlei zaken zeker niet symbolisch 

verklaren met een beroep op het heilskarakter van de 

Schrift. Noordtzij’s stelling dat het in de Schrift vooral gaat 

om de lijn van schepping naar de wedergeboorte van alle 

dingen, en dat daarom de chronologische beschrijving van 

de scheppingsdagen niet gezien hoeft te worden als 

142 H. Bavinck, a.w., p.418. 

143 Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w.,, p.83. 

82

letterlijk-historisch, brengt onvoldoende in rekening dat de 

Schrift, ook in haar vermelding van deze historische 

bijzonderheden, naar haar bedoeling geschiedschrijving 

biedt. Over de schepping wordt op een andere manier 

gesproken in Job of de Psalmen, dan in het eerste 

Bijbelboek. Zo komen we in het boek Job de voorstelling 

tegen van een strijd bij de schepping. Maar net zo min als 

de dichterlijke beschrijving van de Uittocht van Psalm 78 op 

een lijn mag worden gesteld met het verhaal in Exodus, zo 

mag men de poëtische beeldspraak van Job of Psalm 104 

gelijk stellen met wat over de schepping beschreven staat in 

Genesis 1. 

We mogen daarom Genesis 1 niet beschouwen als een genre 

dat van de rest van het boek Genesis onderscheiden is. Voor 

de gedachte dat wij in dit hoofdstuk te maken hebben met 

poëzie, of een soort profetische geschiedschrijving, biedt de 

tekst onvoldoende steun. Volgens Aalders bestaat er nóch 

materieel, nóch formeel enige aanwijzing voor een dichterlijk 

karakter van het scheppingsbericht in Genesis. Exegetisch is 

er daarom geen enkele reden om te betwijfelen dat dit 

bericht een beschrijving bedoelt te geven van gebeurtenissen 

die echt hebben plaatsgevonden. 144 Ridderbos’ 

suggestie dat er in de beschrijving van de schepping sprake 

kan zijn van een op een bepaalde wijze samenvatten, 

groeperen en ordenen van gebeurtenissen, zoals dit ook in 

de apocalyptiek en de profetie voorkomt, is geheel uit de 

lucht gegrepen. Deze veronderstelling berust louter en 

alleen op het feit dat het hier gaat over gebeurtenissen die 

zeer ver in de tijd van ons afliggen. Als dit waar zou zijn dan 

betekent dit dat de afstand in de tijd, op zichzelf voldoende 

is om het verschil tussen geschiedschrijving en apocalyptiek 

uit te wissen. De Bijbel geeft echter geen aanleiding tot deze 

boude bewering. 

We moeten daarom maar vasthouden aan de eenvoudige en 

tegelijk indrukwekkende beschrijving van Genesis 1, dat God 

de HERE de hemel en de aarde gemaakt heeft in zes dagen. 

Zo simpel staat het in de Bijbel en zo wil de HERE ook dat 

wij het geloven. Dat is wat de HERE ons heeft willen 


83

openbaren. Voor die grens willen wij ook eerbiedig halt 

houden. Daarmee erkennen we dat Genesis 1 ons geen 

uitputtende beschrijving van de schepping biedt. We hebben 

hier immers te maken met een mysterie dat voor ons zo 

onbevattelijk is, dat wij het op geen enkele wijze kunnen 

doorgronden. Waarmee zouden wij de gebeurtenissen in de 

morgen der mensheid kunnen vergelijken? Het zijn 

gebeurtenissen sui generis, onvergelijkelijk en zonder 

weerga. In Genesis 1 wordt van de schepping van de wereld 

slechts een tipje van de sluier opgelicht. Maar wat de HERE 

over Zijn scheppingswerk heeft geopenbaard is wel waarachtig, 

en historisch betrouwbaar. Dat geen mens getuige is 

geweest van de wonderbaarlijke gebeurtenissen bij de 

schepping, doet in dit geval niet terzake. Het ontbreken van 

ooggetuigen betekent nog niet dat de beschrijving daarvan 

dus geen aanspraak kan maken op het predikaat 

geschiedschrijving. Niet het gebaseerd zijn op bronnenmateriaal 

maakt iets tot geschiedschrijving, maar het 

overeenkomen van die beschrijving met wat werkelijk is 

gebeurd. 145 

3.8. In Genesis 1 zou sprake zijn van een kosmologie 

op twee niveaus 

We zijn toegekomen aan de beoordeling van het laatste 

belangrijke argument dat wordt aangevoerd ter verdediging 

van de kaderopvatting: de gedachte dat Genesis 1 een 

verhaal is dat zich afspeelt op twee verschillende niveaus, 

een in de hemel en het andere op aarde. Volgens Meredith 

G. Kline, de bedenker van deze opvatting, staan beide 

niveaus of sferen zo met elkaar in verbinding, dat wat op het 

hemelse niveau gebeurt, beschreven wordt in termen van 

het lagere, aardse niveau. Een voorbeeld daarvan is volgens 

Kline het schema van de zeven dagen. Dit moet beschouwd 

worden als een metafoor, omdat het iets beschrijft op het 

hemelse niveau met behulp van een beeld ontleend aan het 

145 Er is dan ook geen enkele reden om het woord historisch tussen 

hoge komma’s te zetten, zoals Douma doet, Dr. J. Douma, Genesis, 

p.40. Ook in de beschrijving van de schepping zelf hebben wij voluit 

te maken met historie. 

84

aardse niveau. Terwijl de dagen een aardse beeldspraak zijn 

voor een hemelse werkelijkheid, zijn de geschapen 

werkelijkheden van de eerste zes dagen op hun beurt een 

kopie van een hemelse werkelijkheid. Zo is het licht een 

kopie van de hemelse heerlijkheid en het uitspansel een 

kopie van de hemel als de woonplaats van God. De schepping 

van de zon, de dieren en de mens ziet Kline als een 

afspiegeling van het hemelse koningschap, omdat daarin het 

element van heersen zou zijn benadrukt. Kline en Irons, de 

belangrijkste vertegenwoordigers van deze opvatting, ontlenen 

aan deze theorie het argument dat de dagen van 

Genesis dus niet chronologisch opeenvolgende dagen 

kunnen zijn. Het zou hier namelijk gaan om een aan de 

aarde ontleende metafoor. In de hemel is er immers helemaal 

geen sprake van tijd en zijn er dus ook geen 

opeenvolgende dagen. Daar is een tijdloze eeuwigheid. Om 

toch uitdrukking te geven aan de voortgaande ordening van 

de schepping, zou de schrijver van Genesis de scheppingswerken 

van God daarom thematisch hebben geordend, door 

deze te koppelen aan zes verschillende dagen. Maar daaruit 

mag dan natuurlijk niet worden afgeleid dat dit ook 

werkelijke dagen waren. 

Hoe moet dit argument worden beoordeeld? 146 Het is waar 

dat de Bijbel ons meedeelt dat de empirisch waarneembare 

werkelijkheid niet de volle werkelijkheid is. Er is inderdaad 

een onzichtbaar rijk waar God en de engelen wonen. Maar 

we lezen nergens dat het zichtbare een ‘type’ is van het 

onzichtbare. Dit is een mythologische gedachte. Het boek 

Job bijvoorbeeld biedt ons geen beschrijving van gebeurtenissen 

op het lagere niveau als tegenhanger van wat op 

het hogere niveau gebeurt. Wat wij wel zien is dat God in de 

hemel het plan maakt om Job aan een test te onderwerpen. 

Het verhaal van Job is niet een aardse parallel van een 

hemelse werkelijkheid, maar het gevolg van feitelijke, 

opeenvolgende gebeurtenissen in de hemel. Zo bewijst dit 

146 Het hiernavolgende ontleen ik vooral aan Richard Stetler, 

Refutation of Errors, Creation Sunday School Series. Te vinden op 

het internet: 

http://www.trinityrcus.com/Sunday%20School/Creation7.htm 

85

verhaal wel het bestaan van een hemels en een aards rijk, 

maar ondersteunt dit niet de speculatieve conclusies die 

Kline en Irons hieruit trekken. 

Ook is het absoluut onjuist om de schepping van de zon en 

de maan in verband te brengen met de Geest der 

Heerlijkheid, zoals Kline doet. Alleen vanwege het feit dat 

zon en maan moeten heersen over de dag en de nacht, mag 

nog niet geconcludeerd worden dat er een dieper verband 

bestaat met de Heilige Geest in de hemel. Het beroep dat 

Kline in dit verband doet op Psalm 84:12 snijdt geen hout, 

omdat hier op geen enkele wijze een relatie wordt gelegd 

met de schepping. Dat de Psalmist de HERE God vergelijkt 

met een zon en een schild wil slechts zeggen dat Gods 

lichtend aangezicht Zijn kinderen verheugt en dat Hij hen 

beschermt. Het beroep op Spreuken 8: 22-3 bewijst al 

evenmin dat er in Genesis sprake is van een beschrijving 

van de schepping op twee niveaus. Daar staat immers: “De 

HERE heeft mij tot aanzijn geroepen als het begin van zijn 

wegen, vóór zijn werken van ouds af. Van eeuwigheid aan 

ben ik geformeerd, van den beginne, eer de aarde bestond”. 

In de verklaring bij dit hoofdstuk wijst dr. W.H. Gispen er op 

dat we hier te maken hebben met een poëtische 

personificatie, waarbij de wijsheid wordt voorgesteld als een 

troetelkind bij de HERE, die Hem terzijde stond bij de 

schepping van hemel en aarde. Door deze grote ouderdom 

van de wijsheid te benadrukken wil de Spreukendichter zijn 

gehoor ertoe brengen op haar acht te slaan. De bedoeling 

van de Spreukendichter is niet te beschrijven wat er bij de 

schepping gebeurde. Wat hij wil, is ontzag wekken voor de 

wijsheid, die er al was voordat er zelfs maar sprake was van 

een schepping, maar nu nog spreekt in het heden. Alles wat 

er verder in dit hoofdstuk over de schepping wordt gezegd, 

staat in dit kader. Het gaat in dit hoofdstuk dus niet in de 

eerste plaats om de schepping. Dat dit hoofdstuk, samen 

met Nehemia 9:6 wel iets zegt over de schepping van de 

hemel en de engelen (zie ook Job 38:7) bewijst niet meer 

dan het bestaan van een aards en een hemels rijk. Maar 

daarmee is nog niet bewezen dat het scheppingsverhaal 

gebaseerd is op aardse en hemelse analogieën. 

Klines opvatting dat Genesis 1 een beschrijving geeft van 

een kosmologie op twee niveaus is een duidelijke illustratie 

86

hoe een aanname een onbevooroordeelde exegese in de weg 

kan staan. In de beschrijving van de schepping staat de 

hemelse sfeer helemaal niet tegenover de aardse. Alle 

aandacht valt op God als Schepper. Zijn activiteit staat in 

het middelpunt. Als er al sprake is van twee polen in het 

scheppingsbericht, dan zijn dat niet de polen van een 

hemelse en een aardse sfeer, maar van God de Schepper en 

Zijn schepping. Genesis 1 laat ons vooral zien wat God als 

Schepper op aarde teweegbrengt. Als we echter uitgaan van 

de theorie van een kosmologie op twee niveaus, dan vertelt 

Genesis 1 ons niet zozeer wat er op aarde, maar wat er in 

de hemel gebeurde tijdens de scheppingsweek. 147 De fout 

die Kline en Irons maken is dat zij het eeuwige besluit van 

God, de historische gebeurtenissen die in de hemel 

plaatsvinden en de goddelijke activiteit van God de Zoon en 

God de Heilige Geest in de tijd-ruimtelijke sfeer van de 

schepping, met elkaar verwarren. 148 Verder maken zij een 

aanvechtbaar onderscheid door wel de beschreven scheppingsdaden 

van God als werkelijk op te vatten, maar de tijd 

elementen niet. Uitgaande van hun theorie van een 

kosmologie op twee niveaus is dat volstrekt willekeurig. 

Waarom zou God, met de formering van het licht als een 

aardse realiteit, niet ook de dagen hebben voortgebracht? 

De theorie dat het scheppingsbericht een beschrijving geeft 

van een hemelse en een aardse activiteit en dat er tussen 

die twee een analogie bestaat, is daarom vergezocht, 

onhelder en innerlijk tegenstrijdig. Zij stoelt bovendien niet 

op een grondige exegese van de Bijbeltekst. Zij moet 

daarom vanwege haar hoog speculatieve gehalte worden 

afgewezen. 

147 Herman Hanko, The Framework Hypothesis & Genesis 1, 

http://www.prca.org/pamphlets/pamphlet_83.html 

148 Joseph A. Pipa jr., From Chaos to Cosmos: A Critique of the 

Framework Hypothesis, http://capo.org/cpc/pipa.htm, passim. 

87


Genesis 1 in de geschiedenis van 

de christelijke kerk 

Door de voorstanders van de kaderopvatting is er 

meermalen op gewezen dat hun interpretatie van Genesis 1 

geen exegetisch novum is. Al eeuwen geleden zouden 

uitleggers van de Schrift al de mogelijkheid hebben 

opengehouden, dat de dagen van Genesis niet letterlijk 

zouden moeten worden opgevat. Zo wijst Douma er in zijn 

eerder genoemde boek op dat de kaderopvatting ‘oude 

papieren’ heeft. Augustinus zou de zeven dagen al hebben 

opgevat als een inkleding van het scheppingsbericht. 149 Ook 

Ridderbos ziet voorlopers in het verre verleden. Hij wijst op 

Philo van Alexandrië en verschillende kerkvaders, onder wie 

Augustinus en Origenes, maar ook op protestantse auteurs, 

zoals Noordtzij. 150 Ridderbos erkent dat niet al deze opvattingen 

over een kam mogen worden geschoren, en geeft toe 

dat vooral Noordtzij een stempel heeft gezet op de 

kaderopvatting zoals die vandaag de dag wordt verkondigd. 

In dit hoofdstuk willen wij onderzoeken in hoeverre de 

kaderopvatting binnen de geschiedenis van de exegese 

beschouwd is als een legitieme uitleg van Genesis 1. We 

willen ons onderzoek starten bij het Nieuwe Testament. 

Hebben de evangelisten en de apostelen het scheppingsbericht 

gelezen als een inkleding, of als een beschrijving van 

wat werkelijk gebeurd is? Vervolgens richten we onze 

aandacht op de kerkvaders. Hoe hebben zij het eerste 

hoofdstuk van Genesis gelezen? Vervolgens besteden we 

aandacht aan de reformatoren. Daarna onderzoeken we hoe 

149 

Dr. J. Douma, Genesis. Gaan in het spoor van de Bijbel, Kampen, 

2004, p.42. 

150 


1963 (2), p.10. 

88

in het gereformeerd protestantisme van de 19 e en 20 e eeuw 

over Genesis 1 is geschreven. 

Het spreekt vanzelf dat dit onderzoek een fragmentarisch 

karakter draagt. Een allesomvattend onderzoek naar de 

uitleg van het eerste hoofdstuk uit de Bijbel vereist een 

compleet boek, of misschien wel meerdere boeken. Meer 

dan een steekproef kunnen wij dan ook niet bieden. 

Niettemin geloven wij dat deze steekproef representatief 

genoemd kan worden. 

4.1 Genesis 1 in het Nieuwe Testament 

In het evangelie van Johannes lezen wij dat alle dingen door 

het Woord, de preëxistente Christus, gemaakt zijn. Hieruit 

blijkt dat de evangelist zich aansluit bij de schrijver van 

Genesis 1 dat alle dingen door het spreken van God zijn 

geschapen. Johannes doet nergens een poging om een 

correctie aan te brengen op de beschrijving van Genesis als 

een schepping uit het niets (creatio ex nihilo). Evenmin wekt 

hij de indruk dat het hier om iets anders dan gewone dagen 

gaat. Christus zelf sluit zich in Zijn onderwijs ook zonder 

reserve aan bij de beschrijving van het scheppingsbericht in 

Genesis. In Matth.19:4 lezen wij dat Hij in een twistgesprek 

met de Farizeeën over de vraag, of het geoorloofd is te 

scheiden van je vrouw, verwijst naar het begin, waarin God 

de mens als man en vrouw geschapen heeft (vgl. 

Mark.10:9). In Marcus 13:19 lezen wij dat Christus in Zijn 

onderwijs over de laatste dingen spreekt over dagen van 

verdrukking en deze dan in verband brengt met het begin 

der schepping. Nooit zijn er sinds het begin van de 

schepping zulke zware verdrukkingen geweest, en nooit 

zullen die er ook meer wezen, zo waarschuwt Hij zijn 

discipelen. De Amerikaanse theologen Duncan en Hall wijzen 

er op dat Christus hier een uitgelezen kans had om de 

voorstelling van de scheppingsdagen te corrigeren. Uit het 

feit dat Hij dit niet deed, trekken zij de conclusie dat 

Christus vasthield aan een schepping in zes dagen. 151 Dit 

151 J. Ligon Duncan III & David W. Hall, The 24-hour view. In: David 

G. Hagopian (ed.), The Genesis Debate, Mission Viejo California, 

2001, p.44. 

89

moge zo zijn, maar hieruit mag niet de conclusie getrokken 

worden dat Christus een uitleg zoals de kaderopvatting 

voorstaat verwierp. Het enige dat met zekerheid gezegd kan 

worden, is dat Christus vasthield aan de letter van het Oude 

Testament. Maar dat Hij daarmee ook geloofde dat het in 

Genesis om werkelijke dagen ging, is daarmee niet 

bewezen. Verder dan een aanwijzing in die richting kunnen 

we aan deze Schriftplaatsen niet ontlenen. 

In de brieven van Paulus komen we verschillende verwijzingen 

tegen naar de schepping. Zo schrijft hij in in Rom.4:17 

dat Abraham Gods belofte geloofde dat hij tot een groot volk 

zou worden, omdat hij geloofde dat God “de doden levend 

maakt, en het niet zijnde tot aanzijn roept”. In de tweede 

brief aan de Korinthiërs wijst Paulus op het effect van de 

prediking van het evangelie omdat daardoor het licht is gaan 

schijnen in zijn en hun hart. Paulus vergelijkt deze 

verlichting met de schepping van het licht op de eerste 

scheppingsdag. 

In de brief aan de Hebreeën wordt eveneens gesproken over 

de schepping. Zo leren wij in Hebr.11:3 dat de wereld door 

het woord van God tot stand is gebracht, zodat het zichtbare 

niet ontstaan is uit het waarneembare. Iedere gedachte aan 

een geleidelijke ontwikkeling, zoals geleerd wordt in 

moderne evolutietheorieën, wordt hier dus afgewezen. Ook 

hier wordt benadrukt dat de wereld door het spreken van 

God is tot stand gekomen. Hiermee komt overeen wat 

Petrus zegt dat “door het woord van God de hemelen er 

sedert lang geweest zijn en de aarde uit en door het water 

bestaat” (2 Petr.3:5). Ook hier wordt zonder omhaal van 

woorden geleerd dat de hemel en de aarde door God vanuit 

het niets te voorschijn zijn geroepen. 

Hoewel de genoemde Schriftplaatsen alle duidelijk leren dat 

de aarde geschapen is door het woord van God, leren ze niet 

expliciet dat dit in zes werkelijke dagen is gebeurd. Waar 

sprake is van God als Schepper veronderstelt het Nieuwe 

Testament het onderwijs van Genesis 1. Maar dit levert geen 

antwoord op de vraag, hoe de Here Jezus en de apostelen 

dit hoofdstuk gelezen hebben. Of zij Genesis 1 beschouwd 

hebben als een kadervertelling, kan uit deze teksten niet 

worden afgeleid. 

90

4.2 De uitleg van Genesis 1 in de oud-christelijke 

kerk 

Hoe heeft de oud-christelijke kerk het scheppingsverslag 

gelezen? Hebben de kerkvaders de dagen van Genesis 

gezien als een vertelkader, of hebben zij de dagen opgevat 

als werkelijke dagen? Deze vraag is van belang nu de 

gegevens uit het Nieuwe Testament geen uitsluitsel bieden 

voor het beantwoorden van deze vraag. Het ligt voor de 

hand als de apostelen de dagen van Genesis inderdaad als 

symbolisch hebben gezien, eenzelfde opvatting aangetroffen 

zal worden bij de zogenaamde Apostolische Vaders en hun 

opvolgers. Dezen kregen immers hun onderwijs rechtstreeks 

van de apostelen? Als we daarom bij de eerste kerkelijke 

leiders de opvatting aantreffen dat de dagen van Genesis 

niet letterlijk moeten worden genomen, dan hebben de 

aanhangers van de kaderopvatting een sterke troef in 

handen. Dat zou hun opvatting in ieder geval heel wat 

aannemelijker maken. 

Nu is het jammer dat wij van de Apostolische Vaders geen 

uitspraken bezitten die licht werpen op dit vraagstuk. Voor 

zover ons bekend, stammen de eerste uitspraken over de 

scheppingsdagen uit de derde eeuw. De eerste kerkvaders 

hebben zich meer beziggehouden met de lengte van de 

wereldgeschiedenis dan met de scheppingsdagen uit Genesis 

1. Hun uitspraken wekken nogal eens de indruk dat zij de 

scheppingsdagen opvatten als lange perioden. Dit 

misverstand komt voort uit het feit dat zij geloofden, dat de 

wereldgeschiedenis geordend was naar het patroon van de 

scheppingsdagen. Elke scheppingsdag zou dan herhaald 

worden in een periode van duizend jaar. Zij geloofden dat zij 

leefden in de zevende en laatste acte van de wereldgeschiedenis, 

waarin Christus terug zou komen. De totale 

lengte van de geschiedenis zou volgens hen niet langer 

duren dan zevenduizend jaar. Deze gedachte komen wij al 

tegen bij Justinus Martyr (100-165) en Irenaeus (geb.± 

140). In een wat aangepaste vorm heeft deze theorie via 

Augustinus grote verbreiding gevonden en de geschiedschrijving 

in de Middeleeuwen diepgaand beïnvloed. 

Lactantius (260-340) is de eerste schrijver geweest die zich 

expressis verbis heeft uitgesproken over de lengte van de 

91

scheppingsdagen. Van hem is de uitspraak dat “God de 

wereld en zijn bewonderenswaardige werk van de natuur in 

de tijdsduur van zes dagen (curs. A.C.) heeft geschapen, 

zoals in de geheimen van de Heilige Schrift is vervat”. 152 In 

een verhandeling over de schepping door Victorinus († 303) 

lezen wij dat hij zich verbaast, dat God in zo’n korte tijd, 

namelijk in zes dagen, alle dingen heeft gemaakt. Nadat hij 

er eerst op gewezen heeft dat God het licht verdeeld heeft in 

dag en nacht als twee exacte helften van twaalf uur, komt 

hij aan het eind van zijn tractaat terug op de lengte van de 

scheppingsdagen. Hij schrijft dan: “De dag is, zoals ik 

hierboven al vermeldde, door het getal twaalf verdeeld in 

twee delen– door de twaalf uren van de dag en de nacht; en 

volgens deze uren worden ook, maanden, jaren, seizoenen 

en eeuwen berekend. Daarom zijn er ongetwijfeld ook twaalf 

engelen voor de dag en twaalf voor de nacht aangesteld, in 

overeenstemming met de wijsheid en het aantal uren”. 153 

Victorinus laat ons dus niet in het ongewisse dat hij de 

eerste scheppingsdag beschouwt als een dag van 24-uur. 

Deze opvatting treffen we ook aan bij Basilius de Grote 

(329-379). Sprekend over de eerste scheppingsdag merkt 

hij het volgende op: “En het was avond geweest, en het was 

morgen geweest, een dag. Waarom zegt hij ‘een’ en niet ‘de 

eerste’?... Hij zegt ‘een’ omdat hij de maat van dag en nacht 

bepaalt… aangezien vierentwintig uren samen de tijd van 

een dag vormen”. Deze uitspraak laat er geen twijfel over 

bestaan dat Basilius de dagen van Genesis opvatte als 

gewone dagen in de zin van etmalen. 154 

Volgens Ambrosius (339-397) schiep God de dag en de 

nacht op hetzelfde moment. “Sinds die dag gaan de 

opvolging en de vernieuwing van de dag en de nacht door”. 

Hiermee geeft Ambrosius te kennen dat hij uitgaat van 

werkelijk bestaande dagen, sinds het moment dat God het 

licht heeft geschapen en een scheiding tussen licht en 

duisternis heeft aangebracht. In zijn Hexameron vinden wij 

152 The Ante-Nicene Fathers, vol.7, ed. Alexander Roberts & James 

Donaldson (Peachbody, MA: Hendrickson Publishers, 1995), p.211. 

153 The Ante-Nicene Fathers, vol.7, a.w., p.341,343. 

154 Geciteerd in: J. Ligon Duncan III & David W. Hall, The 24-hour 

view, a.w., p.47. 

92

een uitspraak van hem over de lengte van de scheppingsdagen 

die aan duidelijkheid niet te wensen overlaat. 

Daar schrijft hij: 

“Het einde van de dag is de avond. Nu volgt de 

daaropvolgende dag na het einde van de nacht. De gedachte 

van God is duidelijk. Eerst noemde Hij het licht ‘dag’ en 

daarna noemde Hij de duisternis ‘nacht’. De manier waarop 

de Schrift gesproken heeft over ‘dag’, en niet ‘de eerste dag’ 

is opmerkelijk. Omdat er nog een tweede, daarna een derde 

dag, en tenslotte de rest van de dagen volgden, had er 

sprake kunnen zijn van een ‘eerste dag’, waarbij de 

natuurlijke orde zou zijn gevolgd. Maar de Schrift stelde een 

wet vast dat alleen aan vierentwintig uur, omvattende zowel 

dag en nacht, de naam dag zou worden gegeven, alsof zij 

daarmee zeggen wilde dat de lengte van een dag 

vierentwintig uur is”. 155 

Net als Basilius vat Ambrosius de scheppingsdagen dus op 

als gewone dagen van vierentwintig uur. Van een figuurlijke 

opvatting vinden we bij hem geen spoor. 

Anders is dit bij Augustinus (354-430). Hij is de eerste 

belangrijke kerkvader die de dagen van Genesis beschouwde 

als een literaire figuur. Volgens hem had de schepping plaats 

gevonden in één ondeelbaar ogenblik. Hij meende dat de 

dagen engelendagen van mystieke kennis waren, geen 

natuurlijke dagen. In zijn commentaar De Genesi ad 

Litteram (De letterlijke betekenis van Genesis) stelt hij dat 

de eerste drie dagen geen normale dagen kunnen zijn om de 

eenvoudige reden dat de zon toen nog niet geschapen was. 

“Zodoende is er in alle dagen van de schepping één dag, en 

deze dag moet niet worden opgevat als een dag bij ons, die 

immers bepaald wordt door de kringloop van de zon; maar 

deze moet een andere betekenis hebben, die toepasbaar is 

op de drie dagen die genoemd worden voor de schepping 

van de hemellichamen. (…) Die dag in het scheppingsbericht, 

of die dagen die genummerd zijn volgens hun 

155 Ambrosius, Hexameron, Fathers of the Church, vol.42, trans. J. 

Savage, New York, 1961, p.72. Gecit. In: David G. Hagopian (ed.), 

a.w., p.47. 

93

terugkeer, staan buiten de ervaring en kennis van ons 

sterfelijke en aardse mensen”. 156 

In zijn uitleg van de scheppingsdagen neemt Augustinus in 

de oud-christelijke kerk een eigen plaats in. Hij is, samen 

met Hillarius, een van de weinigen die een niet-letterlijke 

uitleg geeft van de dagen van Genesis. Daarmee staat hij 

echter nog niet op één lijn met de aanhangers van de 

kaderopvatting. Van een scheppingsweek gemodelleerd op 

de Israëlitische sabbatsweek vinden we bij hem geen spoor. 

Het lijken meer filosofische overwegingen m.b.t. de verhouding 

van God tot de tijd te zijn, dan een keuze op basis 

van literaire kenmerken van de tekst, die hem tot dit 

standpunt gebracht hebben. 157 

4.3 De uitleg van Genesis 1 in de Middeleeuwen 

De vraag die ons in deze paragraaf bezighoudt is: Heeft 

Augustinus’ uitleg van Genesis 1 navolging gevonden? 

Volgens Irons en Kline zijn er een paar Middeleeuwse 

theologen geweest die een figuurlijke opvatting van de 

scheppingsdagen hebben verdedigd. Zo noemen zij Anselmus, 

Lombardus en de jonge Thomas van Aquino. Zij laten 

echter na uit hun werken te citeren en verwijzen slechts 

naar het werk van andere auteurs. 158 

In ieder geval één van de door hen genoemde theologen, 

Thomas van Aquino, leerde echter dat de scheppingsdagen 

24-uur duurden. Zo schrijft hij in Questiones 74 van zijn 

Summa Theologica: “De woorden ‘een dag’ worden gebruikt 

als de dag voor het eerst wordt ingesteld, om aan te geven 

dat één dag bestaat uit vierentwintig uur”. 159 Van Anselmus 

en Lombardus heb wij geen uitspraken kunnen vinden die 

genoemde bewering weerspreken. 

156 Augustinus, The Literal Meaning of Genesis, vol.41, Ancient 

Christian Writers, ed. J. Quasten, et. Al. (New York: Newman Press, 

1982), p.134-5. Gecit. In: David G. Hagopian (ed.), a.w., p.219. 

157 Gerhard F. Hasel, The ‘Days’ of Creation in Genesis 1, Literal 

‘days’ or figurative ‘periods/epochs’ of time? 

http://www.ldolphin.org/haseldays.html 

158 Lee Irons & Meredith Kline, The Framework Response, In: David 

G. Hagopian (ed.), a.w., p.90, 93. 

159 Thomas van Aquinas, Summa Theologica, Q.74, art. 3. 

94

Al met al geen indrukwekkende oogst. Slechts drie auteurs 

worden als getuige opgevoerd dat de dagen van Genesis 

niet-letterlijk zouden zijn genomen, waarvan één in ieder 

geval in zijn latere werk van mening is veranderd. Aangezien 

geen andere theologen door de voorstanders van de 

kaderopvatting worden opgevoerd, nemen wij aan dat die er 

ook niet zijn. Het lijkt mij dan ook niet teveel gezegd als wij 

hieruit concluderen dat het merendeel van de Middeleeuwse 

theologen Augustinus niet hebben gevolgd in zijn uitleg van 

Genesis 1. 160 

4.4 De uitleg van Genesis 1 bij de reformatoren en 

hun opvolgers 

De reformatoren hebben zich in hun uitleg van Genesis 

aangesloten bij de hoofdstroom van de kerkgeschiedenis. 

Luther is zeer uitgesproken op dit punt. Van de speculaties 

van Augustinus moet Luther niet veel hebben. Het doel van 

Mozes is “ons te onderwijzen niet over allegorische 

schepselen en een allegorische wereld, maar over werkelijke 

schepselen en een zichtbare wereld die waarneembaar is 

door de zintuigen. Daarom noemt hij, zoals het spreekwoord 

zegt, ‘een spade een spade’, d.w.z. hij gebruikt de termen 

‘dag’ en ‘avond’ zonder allegorie, net zoals wij dat doen”. 

Luther wijst er dan vervolgens op dat ook de evangelist zich 

aansluit bij deze spreekwijze als hij zegt dat Christus op de 

eerste dag van de week opstond, waarna hij vervolgt met de 

woorden: “Als wij dan de aard van de dagen niet begrijpen 

of geen inzicht hebben waarom God gebruik wilde maken 

van deze tijdsintervallen, laten wij dan ons gebrek aan 

begrip belijden, in plaats van de woorden te verdraaien tot 

een andere betekenis, tegengesteld aan hun context. 

Daarom(…) bevestigen wij dat Mozes in letterlijke zin sprak, 

160 Ook Bavinck is deze mening toegedaan. “Het gevoelen van 

Augustinus, dat hij trouwens zelf niet voor zeker doch alleen voor 

mogelijk uitgaf, ontving bij de theologen gewoonlijk wel eene 

waardeerende bespreking, maar werd toch ook vrij algemeen 

verworpen, omdat het den tekst der Heilige Schrift geweld scheen 

aan te doen”. H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek II, Kampen, 

1967 (5), p.461. 

95

niet allegorisch of figuurlijk, d.w.z. dat de wereld, met al 

haar schepselen, geschapen is in zes dagen, zoals er staat. 

Als we de reden daarvoor niet begrijpen, laten we dan 

leerlingen blijven en de taak van onderwijzer overlaten aan 

de Heilige Geest”. 161 Een duidelijker afwijzing van de kaderopvatting 

is nauwelijks mogelijk. Voor Luther zijn de dagen 

van Genesis gewoon dagen, punt uit. 

Ook Calvijn kent op dit punt geen aarzelingen. Hij wil niets 

weten van mensen die beweren dat God de wereld in één 

ogenblik heeft gemaakt. Hij noemt dit zelfs een dwaling. De 

gedachte dat Mozes het werk, dat God in één ogenblik heeft 

gemaakt, over verschillende dagen zou hebben verdeeld met 

het doel ons iets te leren, vindt hij verwerpelijk. Hij vervolgt 

dan met de woorden: “We moeten in plaats daarvan 

concluderen dat God zelf de tijd van zes dagen nam, met het 

doel om Zijn werken aan te passen aan het bevattingsvermogen 

van mensen. Wij gaan geringschattend voorbij 

aan de eeuwige heerlijkheid van God die hier vanaf straalt. 

Waar komt dit anders vandaan dan uit onze buitengewone 

traagheid om Zijn grootheid te overdenken? Ondertussen 

voert de ijdelheid van ons denken ons ergens anders heen. 

Om deze fout te corrigeren verschafte God het meest 

geschikte medicijn, toen Hij de schepping van de wereld 

verdeelde in opeenvolgende delen, zodat Hij onze aandacht 

zou vangen en, alsof Hij Zijn hand op ons had gelegd, ons 

zou dwingen om te stoppen en na te denken”. 162 

Calvijn heeft het hier wel over accommodatie. Maar deze 

accommodatie zit niet in de manier van vertellen over de 

schepping, maar in die schepping zelf. De dagen van 

Genesis zijn dus maar niet een literair schema, maar werkelijke 

dagen. Toen God de wereld schiep in zes dagen had 

Hij daarmee ook een pedagogisch doel. Hij wilde ons daarmee 

dwingen over Zijn grootheid na te denken. De aanhangers 

van de kaderopvatting vragen ook voor deze grootheid 

van God aandacht. Maar zij doen dit een etappe te laat. Niet 

alleen in het scheppingsbericht wil God ons bepalen bij Zijn 

161 

Luther’s Works, Vol.1, Lecture on Genesis, Chapters 1-5, Saint- 

Louis, 1958, p.5. 

162 

Johannes Calvijn, Commentaar op Genesis, in: The Ages Digital 

Library Commentary, p.34-5 

96

grootheid, maar Hij wil dat al doen in de gebeurtenissen die 

plaatsvonden bij de schepping. 

Het is opvallend dat Calvijn in het bovengenoemde citaat 

spreekt over “de tijd van zes dagen”. Deze uitdrukking 

vinden wij letterlijk terug in een van de gereformeerde 

belijdenisgeschriften, namelijk de Westminster Confessie. In 

art.4 van die belijdenis, dat handelt over de schepping, 

lezen wij: “Het heeft God de Vader, Zoon en Heilige Geest 

behaagd ter betoning van de heerlijkheid van zijn eeuwige 

macht, wijsheid en goedheid, om in den beginne de wereld 

en alles wat daarin is, hetzij het zichtbaar is of onzichtbaar, 

te scheppen of uit niets te maken, en dat in de tijd van zes 

dagen, en alles zeer goed”. 163 Hieruit blijkt dat dit niet maar 

een privé-opvatting was van Calvijn, maar dat de gereformeerde 

kerken dit zo beleden hebben. De opvolgers van 

Calvijn zijn dan ook in dat spoor verder gegaan. 

Wij treffen eenzelfde formulering aan in de Synopsis, of 

overzicht van de zuiverste theologie, uitgegeven door de 

hoogleraren Polyander, Rivetus, Walaeus en Thysius. In deze 

bekende dogmatiek, die in 1625 in Leiden werd uitgegeven, 

wordt de schepping van de wereld gedefinieerd als “de 

uitwendige daad van de almachtige God, aan de schepselen 

onmededeelbaar, waardoor Hij door zichzelf, en naar zijn 

geheel vrijen wil, door niemand anders bewogen, de hemel 

en de aarde in het begin van de tijd uit niets geschapen 

heeft, en de afzonderlijke dingen die Hij uit de eerste 

materie wilde vormen, in hun orde, binnen de ruimte van 

zes dagen (curs. A.C.) heeft daargesteld om de roem van 

zijn onmetelijke wijsheid, macht en goedheid aan zijn 

schepselen, voornamelijk aan de redelijke, openbaar te 

maken, en hen te nodigen tot de verheerlijking van zijn 

naam”. 164 De overeenkomst met Calvijn en de Westminster 

Confessie is treffend. Ook hier wordt gesproken van een 

163 Drs. G. van Rongen, De Westminster Confessie met de Grote en 

de Kleine Catechismus, Barneveld, 1986, p.39-40. (Curs. A.C.) 

164 Synopsis, of overzicht van de zuiverste theologie samengevat in 

twee en vijftig verhandelingen en beschreven doorJohannes 

Polyander, Andreas Rivetus, Antonius Walaeus, Antonius Thysius, 

Doctoren en Professoren der H.H. Theologie. Opnieuw uitgegeven 

door Dr. H. Bavinck, Enschede, 1964, p.89. 

97

schepping binnen de ruimte van zes dagen. Net als Calvijn 

en de Westminster Confessie wordt hier als motief gegeven 

de roem op Gods grote Naam. 

Op dezelfde wijze spreekt Wilhelmus à Brakel in zijn 

Redelijke Godsdienst, een dogmatisch leerboek dat in 1700 

werd uitgegeven en de meest populaire dogmatiek genoemd 

is van de gereformeerden in Nederland. 165 Hierin lezen wij: 

“God kon wel alles in een oogenblik, zoo ras als Hij de 

verwarde klomp voortbracht, geschapen hebben in dien 

volmaakten staat, zooals het was op den zevenden dag; 

maar ’t heeft Hem behaagd het eene na het andere te 

scheppen, en dat in den tijd van zes dagen, en heeft alzoo 

den mensch een voorbeeld gegeven om zes dagen te 

arbeiden, en den zevenden te rusten, gelijk de reden 

gegeven wordt, Exod.20:11”. 166 

4.5 De uitleg van Genesis 1 in het gereformeerd 

protestantisme van de 19 e en 20 e eeuw 

De uitleg van Genesis 1 die de gereformeerden gedurende 

de laatste twee eeuwen gegeven hebben, verschilt niet 

wezenlijk van die in de voorgaande periode. Omdat het 

ondoenlijk is een volledig beeld te schetsen, beperken wij 

ons tot een aantal schrijvers die in ieder geval groot gezag 

hebben genoten. 

Als eerste noemen wij dr. H. Bavinck. Sprekend over het 

verschil tussen de schepping van hemel en aarde, waar in 

Gen.1:1 van gesproken wordt (de zgn. creatio prima), en de 

latere ordening van de schepping in zes dagen (de zgn. 

creatio secunda), die in Gen.!:3-2:3 wordt beschreven, 

merkt hij het volgende op: 

“De creatio prima is onmiddellijk, immediata, zij is een 

voortbrengen van hemel en aarde uit niets, zij onderstelt 

volstrekt geen voorhanden stof, zij heeft plaats gehad cum 

tempore (samen met de tijd, A.C.). Maar de creatio secunda, 

165 

Dr. H. Kaajan, Christelijke Encyclopedie voor het Nederlandsche 

Volk , Kampen 1925. 

166 

Wilhelmus à Brakel, ΛΟΓΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ dat is Redelijke 

Godsdienst, Leiden 1881, p.223. 

98

die met vers 3 aanvangt, is niet rechtstreeksch en 

onmiddellijk, zij onderstelt de in vers 1 geschapen stof en 

sluit zich daarbij aan, en zij geschiedt bepaaldelijk in 

tempore (in de tijd, A.C.) en wel in zes dagen. 167 Even 

verder op verwerpt Bavinck de indeling van de scheppingsdagen 

in twee drietallen die in de kaderopvatting zo’n 

belangrijke rol speelt. Bavinck erkent dat er sprake is van 

een parallellisme tussen het werk van de eerste en de vierde 

dag, maar ziet dit parallellisme niet tussen de tweede en de 

vijfde, en de derde en de zesde dag. Zelf geeft hij daarom 

de voorkeur aan de oude verdeling van het scheppingswerk 

in creatio, distinctio en ornatus (schepping, scheiding en 

versiering). 168 Bavinck acht het waarschijnlijk dat de eerste 

drie dagen ongewone, kosmische dagen zijn geweest. Ook is 

hij terughoudend in het bepalen van de lengte van de 

scheppingsdagen, die hij typeert als werkdagen Gods, maar 

hij ontkent niet dat met deze dagen opeenvolgende 

tijdseenheden worden bedoeld, die gekenmerkt werden door 

een wisseling van licht en duisternis. Daarom schrijft hij: 

“De scheppingsdagen zijn werkdagen Gods. Door een 

zesmaal vernieuwden arbeid heeft Hij de gansche aarde 

toebereid en den chaos in een kosmos veranderd. Dit wordt 

in het sabbatsgebod ons ten voorbeeld gesteld. Gelijk voor 

God, treedt ook voor den mensch na zesdaagschen arbeid 

de ruste in. Bij Israël was die scheppingstijd ook de grondslag 

voor de indeeling van het kerkelijk jaar. En voor heel de 

wereld blijft hij type van de aeonen dezer bedeeling, die 

eens in den wereldsabbat, in de eeuwige ruste eindigt, 

Hebr.4”. 169 

Dr. A.G. Honig komt in zijn Handboek van de Gereformeerde 

Dogmatiek, eveneens tot een afwijzend oordeel van de 

kaderopvatting. Hij beroept zich daarbij op het door ons 

herhaaldelijk geciteerde boek van Aalders. Honig is van 

mening dat de kaderopvatting moet worden afgewezen als 

in strijd met de Heilige Schrift en schrijft dat aan de 

167 Dr. H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek, dl.2, Kampen, 1967 

(5), p.440. (Curs. en toevoegingen van mij, A.C.). 

168 Dr. H. Bavinck, a.w., p.441. 

169 Dr. H. Bavinck, a.w., p.463-4. 

99

letterlijke opvatting moet worden vastgehouden. 170 Het 

oordeel van Honig is van groot belang omdat zijn handboek 

jarenlang gebruikt is voor het onderwijs in de dogmatiek aan 

de Theologische Hogeschool te Kampen. Generaties 

studenten hebben dit als de gezaghebbende uitleg van 

Genesis 1 in hun studietijd meegekregen. De mening van 

Honig is dus in hoge mate representatief voor de visie op de 

dagen van Genesis in de gereformeerde wereld. 

Eenzelfde geluid vernemen wij in de zeer populaire toelichting 

van J.G. Feenstra op de Nederlandse Geloofsbelijdenis. 

Sprekend over de orde in het scheppingswerk van 

God schrijft hij: “Er is in de scheppingsdagen een heilige 

orde. God schept niets, of Hij heeft eerst de voorwaarde 

voor het bestaan en voortbestaan geschapen. De vissen 

schept Hij, nadat Hij eerst de zeeën heeft geformeerd. De 

mens wordt geschapen, als al het andere is tot stand 

gebracht. Het licht, voorwaarde van alle leven, schept God 

op de eerste dag”. 171 Feenstra spreekt hier niet over een 

ideële orde, zoals Noordtzij, maar over een orde die van dag 

tot dag verder tot stand komt. De orde zit niet alleen in de 

scheppingswerken, maar ook in de scheppingsdagen! 

Ten slotte wijzen wij nog op Het Amen der Kerk. Dit bekende 

boek van J. van Bruggen hebben vele belijdeniscatechisanten 

gehad ter gelegenheid van hun openbare geloofsbelijdenis. 

Op blz. 63-4 schrijft hij: “Thans doet de 

‘kadertheorie’ opgeld. Volgens haar biedt Gen.1 geen 

beschrijving van werkelijk gebeurde geschiedenis. Het gaat 

er slechts om, dat Gód de Schepper is, uit Wie alles zijn 

oorsprong heeft. En dit wordt dan verteld in het kader (de 

omlijsting) van de Joodse Sabbat-week. Het is in verband 

met deze daar steeds meer aanvaarde voorstelling, dat men 

in synodale kring thans ijverig doende is, de uitspraken van 

de Synode van Assen-1926 (zaak Geelkerken) ongedaan te 

maken. Doch de ‘kader-theorie’ stelt de zaak juist omgekeerd 

aan wat de Schrift zegt. Deze zegt in het vierde 

gebod, dat de Joodse Sabbat-week gevormd is naar het 

170 

Dr. A.G. Honig, Handboek van de Gereformeerde Dogmatiek, 

Kampen, 1938, p.323. 

171 

J.G. Feenstra, Onze Geloofsbelijdenis, Kampen, 1950 (3), p.128. 

100

model van Gods scheppingsweek. De kadertheorie keert dit 

om!”. 172 

Van Bruggen wijst hier dus de kadertheorie af als in strijd 

met de Schrift. Dat was dus blijkbaar ook het oordeel van de 

kerkenraden die dit boek destijds cadeau gaven aan de 

jongbelijdende leden van de kerk. Veelzeggend is in deze 

uitspraak het verband dat Van Bruggen legt tussen de 

aanvaarding van de kaderopvatting en het bepleiten van het 

loslaten van de leeruitspraak van Assen. Is het toeval dat 

ook vandaag de dag het verdedigen van de kaderopvatting 

gelijktijdig voorkomt met voorzichtige kritiek op Assen? 

De conclusie uit het voorgaande overzicht is dat, op een 

enkele uitzondering na, de christelijke kerk, en zeker de kerken 

van de reformatie, hebben vastgehouden aan een letterlijke 

opvatting van de dagen van Genesis. De kaderopvatting 

is dus een betrekkelijk recente uitleg en beschikt allerminst 

over oude papieren. 

172 J. van Bruggen, Het Amen der Kerk. De Nederlandse 

Geloofsbelijdenis Toegelicht, Goes, 1971 (4), p.63-4. 

101


De Kaderopvatting en de 

natuurwetenschappen 

De discussie over Genesis staat nadrukkelijk in verband met 

de geweldige ontwikkeling die de natuurwetenschappen de 

laatste honderd jaar hebben doorgemaakt. Vooral de 

opkomst van de evolutietheorie heeft ertoe geleid dat velen 

geprobeerd hebben de Bijbelse leer van de schepping in 

overeenstemming te brengen met de hypothesen van de 

moderne wetenschap. De bekendste poging die in die 

richting is ondernomen is de zogenaamde concordistische 

theorie. Deze theorie probeerde recht te doen aan wat 

wetenschappen als geologie, paleontologie e.d. leerden over 

de ouderdom van de aarde. Door de dagen van Genesis op 

te rekken tot perioden van onbestemde lengte (tijdperken) 

was het mogelijk deze te laten concorderen (overeenstemmen) 

met de resultaten van bovengenoemde wetenschappen. 

Deze benadering stuit echter op ernstige bezwaren en is 

inmiddels door de meeste gereformeerde exegeten 

verworpen. Young wijst op het veelzeggende feit dat telkens 

als wetenschap en theologie met elkaar in botsing kwamen, 

het steeds de Bijbel is geweest die moest toegeven. “Er 

wordt niet gezegd, dat de ‘natuurwetenschap’ haar 

antwoorden behoort te corrigeren bij het licht van de Schrift. 

Het is altijd precies andersom”. 173 Young vindt dit 

verbazingwekkend omdat de natuurkundigen zelf keer op 

keer hun opvattingen hebben gewijzigd. Voortdurend vinden 

er aanpassingen plaats en worden natuurwetenschappelijke 

theorieën afgestemd op de laatste stand van het wetenschappelijk 

onderzoek. Dat de Bijbel de norm van ons 

denken moet zijn, ook van het wetenschappelijke denken, 

dreigt hierbij steeds meer uit het oog te worden verloren. Zo 

173 Edward J. Young, Genesis Een, Groningen, 1971, p.79-80. 

102

wordt de wetenschap norm, ook voor ons lezen van de 

Bijbel. 

Terecht wijst Young erop dat op deze manier de 

wetenschapper steeds autonomer wordt. Men brengt niet 

meer in rekening dat het verstand van de mens door de 

zonde verduisterd is. Daarom heeft men geen oog voor het 

kunstzinnige ontwerp, dat aan de schepping ten grondslag 

ligt, en dat heenwijst naar een wijs en almachtig God. Wie 

eerst God verbant naar het terrein van de ziel en de religie, 

moet niet verbaasd opkijken als hij God op het terrein van 

de natuurwetenschappen niet meer tegenkomt. Hij moet het 

dan ook niet vreemd vinden als hij geconfronteerd wordt 

met theorieën, waarin God als de Schepper van alle dingen, 

geen rol meer speelt. Het spreekt vanzelf dat zulke 

theorieën de christen onmogelijk behulpzaam kunnen zijn bij 

het lezen van de Schrift. 

Daar komt bij dat aanhangers van concordistische theorieën 

de algemene openbaring van God in de natuur veel te 

gemakkelijk op één lijn stellen met Zijn bijzondere 

openbaring in de Heilige Schrift. Volgens art.2 NGB kennen 

wij God door twee middelen: door de schepping, onderhouding 

en regering van alle dingen en door Gods Woord. 

De schepping wordt in dit artikel vergeleken met een boek 

waarin de schepselen als letters zijn die ons Gods eeuwige 

kracht en goddelijkheid laten kennen. Maar het artikel 

vervolgt dan met te zeggen dat de Bijbel ons God nog 

helderder en volkomener doet kennen. Bijbel en natuur zijn 

dus niet twee gelijkwaardige kenbronnen van God. Wel is 

het zo dat deze twee bronnen, omdat ze beide gegeven zijn 

als middel om God te leren kennen, elkaar niet kunnen 

tegenspreken. Gelovigen hoeven daarom nooit bang te zijn 

voor de feiten van de wetenschap. Maar daarmee is nog niet 

gezegd dat ook allerlei theorieën die op basis van deze 

feiten zijn ontwikkeld overeenkomen met Gods openbaring, 

zoals we die in Zijn Woord ontvangen hebben. Om het boek 

van de natuur goed te kunnen lezen hebben wij dan ook de 

bril van Gods bijzondere openbaring nodig. Dit gold al voor 

de zondeval. Na de zondeval geldt dit nog in sterkere mate. 

Er is nog een andere reden waarom de concordistische 

theorie niet voldoet. Als de dagen van Genesis inderdaad 

moeten worden opgevat als tijdperken van duizenden, 

103

misschien wel miljoenen jaren lengte, zodat de geologische 

tijdtafel daarin kan worden ondergebracht, dan zijn daarmee 

de problemen niet opgelost. Dan hebben we wel een heel 

lange periode, waarin ruimte is voor een lange ontwikkelingstijd, 

maar dan is er tegelijk sprake van lange 

perioden waarin volstrekte duisternis heerste. De schrijver 

van Genesis zegt immers van deze als perioden opgevatte 

dagen, dat het avond was geweest en morgen was geweest. 

In perioden waarin duizenden jaren achtereen sprake is 

geweest van duisternis, is leven echter volstrekt onmogelijk. 

Wat men dus aan de ene kant wint, namelijk de 

mogelijkheid van een geleidelijke ontwikkeling van allerlei 

levensvormen, verliest men aan de ander kant door een 

gebrek aan leefmogelijkheden. Kortom, ook dan blijkt de 

Bijbel niet te verzoenen met de theorieën van de evolutieleer. 

Behalve om exegetische en dogmatische redenen moet 

de concordistische theorie dus ook worden afgewezen om 

praktische redenen. 

De vraag die in dit hoofdstuk aan de orde wordt gesteld is of 

ook de verdediging van de kaderopvatting voortkomt uit de 

behoefte om Bijbel en wetenschap met elkaar te verzoenen. 

Veel aanhangers van de kaderopvatting ontkennen dit. Zij 

benadrukken dat het exegetische overwegingen zijn die hen 

tot de overtuiging hebben gebracht dat de dagen van 

Genesis 1 beschouwd moeten worden als een vertelkader. 

We willen in dit hoofdstuk onderzoeken in hoeverre zij deze 

claim overeind kunnen houden. 

Zelfs als men met klem stelt, dat men door exegese van de 

tekst tot de overtuiging is gekomen, dat we in Genesis 1 te 

maken hebben met een kadervertelling, dan nog is de 

wetenschap niet buiten beeld. Het is opvallend dat Doedens 

in zijn studie over vorm en functie van Genesis 1 zijn 

vertrekpunt neemt in de constatering dat er m.b.t. dit 

Bijbelhoofdstuk sprake is van een scheiding tussen geloof en 

wetenschap. Men leze slechts de volgende inleiding die hij 

het veelzeggende opschrift Gordiaanse knoop meegeeft: 

“Binnen de gereformeerde theologie in Nederland is het 

debat over Genesis 1 vrijwel geheel vastgelopen. In de 

praktijk komt dit voor veel wetenschappers en studenten 

104

neer op een scheiding tussen geloof en wetenschap met 

bijna Epicurische trekken. In de trant van: als ik geloof is de 

wetenschap er niet en als ik wetenschap bedrijf is mijn 

geloof er niet. Dit is niet alleen jammer, maar vooral ook 

risicovol. Alleen al daarom is het hoog tijd om de discussie 

rond dit bijbelhoofdstuk weer vlot te trekken”. 174 

Doedens’ exegese van dit Bijbelhoofdstuk wordt dus 

misschien niet bepaald door deze problematische verhouding 

tussen Bijbel en wetenschap, zij speelt daarbij zijdelings wel 

degelijk een rol. 

Iets dergelijks zien we bij Douma. Douma laat er geen 

twijfel over bestaan dat hij iedere gedachte aan evolutie van 

de mens afwijst. De mens is niet het product van een lange 

ontwikkeling vanuit de primaten, maar een rechtstreekse 

schepping van God. Tegelijkertijd spelen vragen vanuit de 

paleontologie bij hem echter wel een rol. Dit blijkt als 

Douma spreekt over de verhouding tussen Bijbel en 

wetenschap. Douma benadrukt dat we een onderscheid 

moeten maken tussen resultaten van goede wetenschap en 

beweringen van schijnbaar wetenschappelijke aard, die voor 

zeker uitgeven wat onbewezen of onbewijsbaar is. In dat 

verband gaat Douma in op de vraag naar de ouderdom van 

de aarde. Hij meent dat een astronoom met een eerlijk 

geweten kan spreken over een leeftijd van de aarde die veel 

hoger ligt dan 10.000 jaar. Hij acht dit mogelijk zolang deze 

astronoom dit doet aan de hand van verantwoorde 

methoden om de tijd te berekenen die het licht van ver 

verwijderde sterren nodig heeft om de aarde te bereiken. 

Om dezelfde reden vindt hij dat we leeftijden voor de aarde 

en voor prehistorische dinosaurussen e.d., die veel hoger 

uitvallen dan op grond van de Bijbel kan worden vermoed, 

moeilijk kunnen bestrijden. Ook meent Douma dat de 

astronomie het aannemelijk maakt dat de zon al geschapen 

was vóór de wording van de aarde. Douma acht het dan ook 

niet onmogelijk dat het heelal een ouderdom heeft van 

tussen de 13 en 20 miljard jaar. Verder acht hij een 


van Genesis 1, in: C. Trimp (red.), Woord op schrift. Theologische 


105

vereniging tussen het scheppingsverhaal van Genesis en de 

oerknal niet onmogelijk. 175 

Het is mij niet duidelijk waarom Douma bovengenoemde 

gegevens beschouwt als ‘behorend tot de vaste resultaten 

van goede wetenschap’ en niet tot ‘beweringen van schijnbaar 

wetenschappelijke aard’. Het criterium daarvoor is toch 

niet dat de paleontologie of astronomie deze ‘feiten’ 

algemeen geaccepteerd heeft?. Voorlopig zie ik niet in hoe 

deze ‘feiten’ kunnen worden aanvaard, zonder daarmee de 

gegevens van de Bijbel geweld aan te doen. Over heel veel 

zaken laat de Bijbel ons in het ongewisse. Zo kunnen we 

inderdaad niet precies de ouderdom van de aarde 

berekenen. Maar we weten wel uit de beschrijving van 

Genesis, dat de zon helemaal niet bestond vóór de schepping 

van de aarde. Ook is het onmogelijk te aanvaarden dat 

dinosaurussen, die volgens paleontologen duizenden jaren 

voor het verschijnen van de mens al waren uitgestorven, 

werkelijk zo’n hoge ouderdom hebben gehad, zonder 

daarmee in strijd te komen met wat de Schrift leert over de 

volgorde van de schepping van de grote landdieren en de 

mens. In Genesis 1 lezen wij dat deze dieren, samen met de 

mens, op dezelfde dag geschapen zijn. Hoe kunnen ze dan 

al eeuwen zijn uitgestorven, voordat de mens op het toneel 

verscheen? Zoiets kan alleen beweerd worden als je de 

betrouwbaarheid van de Bijbelse gegevens in twijfel trekt. 

Douma spreekt zelfs over de aanwezigheid van preformaties, 

lagere organismen die de basis vormden voor 

hogere soorten, die zich daaruit zouden hebben ontwikkeld. 

In feite komt hij daarmee tot een theorie die lijkt op een 

soort geleide evolutie, een ontwikkeling op basis van Gods 

schepping. Douma meent dat we met dergelijke opvattingen 

alleen in strijd komen met de Schrift, als je zou ontkennen 

175 Dr. J. Douma, Genesis. Gaan in het spoor van de Bijbel, p.46-7. 

Onthullend vind ik zijn opmerking dat we in Genesis 1 geen 

wetenschappelijk te verifiëren verslag van Gods scheppingswerk 

ontvangen, a.w., p.51. Ten eerste omdat hiermee gesuggereerd 

lijkt, dat de waarheid die God in Zijn Woord heeft geopenbaard, 

verificatie nodig heeft! Ten tweede omdat daarmee wordt 

uitgesproken, dat wat in Genesis 1 beschreven staat geen feiten 

zijn. Immers, alleen feiten kunnen geverifieerd worden. Met 

meningen is dat onmogelijk. 

106

dat God de Schepper van alle dingen is. Hetzelfde geldt als 

je zou ontkennen dat de mens principieel onderscheiden is 

van alle andere soorten van leven en je niet meer gelooft in 

de realiteit van de zondeval. 176 

Wij zijn van mening dat Douma hier niet alleen onbeschermd 

spreekt, maar ook een verkeerde weg wijst. Dat de 

oneindige variatie in dieren plantensoorten niet allemaal in 

één keer geschapen behoeft te zijn, erkennen ook wij. Nog 

steeds verschijnen er door kruisingen van plant en dier 

nieuwe soorten. Maar met deze erkenning zijn we toch nog 

wel een heel eind verwijderd van de opvatting, dat er sprake 

is geweest van evolutie op basis van de schepping. Zeker als 

daarbij nagelaten wordt aan te geven wat dan wel en wat 

niet geschapen is. Met de Bijbel in de hand kan toch 

onmogelijk worden volgehouden, dat dieren uit planten zijn 

ontstaan. De Bijbel spreekt toch glashelder van een afzonderlijke 

schepping van de dieren? De grens alleen trekken 

tussen mens en dier, is op grond van Genesis 1 bovendien 

willekeurig. Waarom zou wel ontkend mogen worden dat de 

dieren apart geschapen zijn, maar aan de afzonderlijke 

schepping van de mens met alle geweld moeten worden 

vastgehouden? Beide worden immers in Genesis 1 uitdrukkelijk 

geleerd? 

Met Douma zijn wij het eens, dat het natuurlijk van het 

grootste belang is dat wordt vastgehouden aan de uniciteit 

van de mens, omdat anders heel de zondeval in het 

luchtledige komt te hangen. Terecht wil Douma van 

prijsgave van dit feit niet weten. Maar dit standpunt lijkt 

meer ingegeven door een soort schrikreactie dan logisch 

voort te vloeien uit zijn beschouwingen over evolutie op 

basis van creatie. 

Ook Noordtzij vraagt bij zijn bespreking van Genesis 1 

nadrukkelijk aandacht voor de verhouding van Bijbel en 

wetenschap. Hij legt de vinger bij de nadelige gevolgen van 

allerlei concordistische ‘oplossingen’, waarbij men geprobeerd 

heeft òf de feiten òf de Bijbel pasklaar te maken, en 

waardoor men uiteindelijk aan de waardigheid en het gezag 

van de Heilige Schrift grote schade heeft berokkend. 

176 Dr. J. Douma, a.w., p.48. 

107

Opvallend is dat Noordtzij hier spreekt over het streven naar 

overeenstemming tussen de uitspraken van Genesis 1 “en 

het niet te weerspreken feitenmateriaal (curs. A.C.), dat èn 

astronomie èn geologie èn paleontologie te onzer 

beschikking stellen”. Noordtzij laat ons in onzekerheid aan 

welk feitenmateriaal hij hierbij denkt. In ieder geval vraagt 

hij zich niet af, in hoeverre de feiten van deze wetenschappen 

inderdaad onweerlegbaar zijn. Misschien is de 

reden daarvan, dat hij het helemaal niet nodig vindt te 

streven naar een verzoening tussen Genesis 1 en de 

resultaten der wetenschap. Noordtzij is immers van mening 

dat het in het eerste Bijbelhoofdstuk helemaal niet gaat om 

een natuur-historisch betrouwbaar relaas van het scheppingsproces. 

De bedoeling van de schrijver van het eerste 

hoofdstuk van Genesis was “om ons de scheppende 

werkzaamheid Gods te doen zien in het licht zijner 

heilsgedachten”. 177 De Bijbel zou alleen over het scheppingsfeit 

spreken, omdat zij het machtige feit van de 

herschepping aan de orde wil stellen. De schepping kan 

daarom volgens Noordtzij alleen begrepen worden in het 

licht van de herschepping. 178 

Door de volle nadruk te leggen op het heilshistorische 

karakter van Genesis 1 wordt het vraagstuk van de 

verhouding van Bijbel en wetenschap voor Noordtzij in feite 

irrelevant. Zijn voorstel om Genesis 1 te lezen als een 

kadervertelling kan dan ook niet los worden gezien van zijn 

streven de tegenstrijdigheid van Bijbel en wetenschap te 

boven te komen. Op die manier kan de wetenschapper zijn 

onderzoek naar de vorming van de aarde verrichten, zonder 

zich te bekommeren om de gegevens die in Genesis 1 te 

lezen staan. De kaders waarin deze gegevens fungeren zijn 

immers onvergelijkelijk. De een houdt zich bezig met 

wetenschap, de ander met de religieuze bestemming van de 

mens. De taal die wetenschap en Bijbel spreken zijn 

incompatibel. Ze kunnen dus rustig naast elkaar worden 

gebruikt, zonder dat de een de ander bijt. 

177 

Dr. A. Noordtzij, Gods Woord en der Eeuwen Getuigenis, 

Kampen, 1932 (2), p.114. 

178 

Dr. A. Noordtzij, a.w., p.112. 

108

Ook bij Ridderbos speelt de verhouding tot de 

natuurwetenschappen een rol bij het lezen van Genesis 1. 

Ridderbos wil de spanning tussen Bijbel en natuurwetenschappen 

verminderen door de nadruk te leggen op 

het feit dat de Bijbel geen uitspraken doet over de 

natuurwetenschappelijke stand van zaken. Als de Bijbel 

bijvoorbeeld zegt dat God planten en dieren ‘naar hun 

soorten’ heeft geschapen, dan mag men daaruit volgens 

hem niet de conclusie trekken, dat “er een oorspronkelijke, 

rechtstreeks door God geschapen variatie-rijkdom in de 

planten en dierenwereld was”. 179 Hiermee lijkt Ridderbos 

zich op hetzelfde standpunt te stellen als Douma, die ook 

een vorm van evolutie niet uitsloot. 

Dit blijkt uit de manier waarop Ridderbos reageert op de 

mening van de beruchte VU-bioloog J. Lever. Deze beweerde 

dat men “principieel geen bezwaar behoeft te hebben tegen 

de generale hypothese van een genetische continuïteit van 

alle levende organismen, de mens niet uitgesloten”. 180 In 

rond Nederlands betekent dit dat Lever de mogelijkheid wil 

openhouden, dat de mens zich vanuit het dier heeft 

ontwikkeld. Kan nu deze hypothese op grond van wat er te 

lezen valt in het boek Genesis worden weersproken? 

Ridderbos vindt van niet. Een beroep op bijvoorbeeld 

Gen.1:26v. of Gen.2:7 is daarvoor onvoldoende, zo meent 

hij. Want deze Schriftplaatsen leren ons slechts, “dat het 

God is, die aan de mens (een) bijzondere plaats gegeven 

heeft, maar ze doen geen uitspraken over de wijze, waarop 

de mens is ontstaan”. 181 

Daarmee ontkent Ridderbos niet dat de eerste hoofdstukken 

van Genesis ook relevant zijn voor de natuurwetenschappen. 

We leren daaruit dat God de Schepper van alle dingen is, en 

dat daarom alle vormen van pantheïsme en materialisme 

moeten worden afgewezen. Ook leren we uit deze 

hoofdstukken dat de mens een bijzondere plaats heeft t.o.v. 

het dier, en dat hij geroepen is om over de schepping te 

heersen. Ridderbos ziet hierin ook een opdracht voor de 

179 


1963 (2), p.111. 

180 

J. Lever, Creatie en Evolutie, 1956, p.169. 

181 

Dr. Nic.H. Ridderbos, a.w., p.112-3. 

109

mens om de natuur te onderzoeken. Maar dat is volgens 

hem nog wat anders dan te beweren dat in deze 

hoofdstukken de oorsprong van de mens wordt beschreven. 

Want dat staat, zo meent hij, nu net niet in deze 

hoofdstukken te lezen. 

Als we Genesis 1 dus niet lezen als een natuurwetenschappelijke 

tekst dan is er veel minder sprake van een 

botsing tussen geloof en wetenschap. Dat is de pure winst 

van de kaderopvatting. Ridderbos geeft overigens toe, dat 

met het aanvaarden van de kaderopvatting, geen volstrekte 

overeenstemming is bereikt tussen de Bijbel en de 

natuurwetenschappen. De Bijbel leert ons immers dat de 

hele mensheid voortgesproten is uit Adam en Eva. Maar dit 

wordt door de wetenschap ontkend. Ook het feit dat de 

natuurwetenschappen ervan uitgaan dat de mensheid 

honderdduizenden jaren oud is, is moeilijk in overeenstemming 

te brengen met wat we in het boek Genesis lezen. 

Verder levert de kwestie van de dood, en het moment 

waarop deze zijn intrede deed, problemen op. Volgens de 

natuurwetenschappen moeten er lang voor de zondeval al 

geweldige catastrofes hebben plaatsgevonden en waren er 

in de natuur roofdieren die hun prooi verorberden. Zelfs als 

aangenomen wordt dat de tijd voor de zondeval minder 

idyllisch was dan algemeen wordt aangenomen, en er ook 

toen al toestanden bestonden die wij naar ons besef ‘wreed’ 

noemen, dan nog lost dit volgens Ridderbos niet alle 

problemen op. Dan is het in ieder geval nog zo dat mens en 

dier voor de val in een andere betrekking tot elkaar hebben 

gestaan, dan na de val. De natuurwetenschappen kunnen 

echter van die situatie niets ontdekken. Met andere 

woorden: ook dan blijft er nog sprake van een tegenstelling 

tussen de Bijbelse gegevens en die van de natuurwetenschappen. 

182 

Terecht werpt Ridderbos de vraag op of we nog wel kunnen 

blijven spreken van een zondeval, als we tegelijk aanvaarden, 

dat al het bestaande ontstaan is langs de weg van 

de evolutie. Immers, als al het kwaad, dat volgens de Bijbel 

het gevolg is geweest van de zondeval, voor het proces van 

evolutie noodzakelijk is, betekent dit dan niet dat dit kwaad 


110

er altijd moet zijn geweest? 183 Dit lijkt ons een wezenlijke 

vraag die tot nadenken stemt. Bij Ridderbos blijft het echter 

een open vraag. In plaats van deze vraag open te laten had 

hij de consequentie ervan onder ogen moeten zien. Hij had 

daaruit de conclusie moeten trekken dat alleen aan een 

historische zondeval kan worden vastgehouden, als tegelijk 

erkend wordt dat Genesis 1 ook betrouwbare informatie 

verschaft over de wording van de aarde en het leven 

daarop. Het probleem van de oorsprong van het kwaad had 

Ridderbos moeten doen inzien dat heel zijn conceptie van de 

verhouding tussen Bijbel en wetenschap niet klopt. Dat de 

Bijbel niet de taal van de natuurwetenschappen spreekt is 

juist. Maar hieruit mag niet de conclusie worden getrokken 

dat wat zij over de oorsprong van de aarde en de oorsprong 

van plant, dier en mens zegt, niet normatief is voor de 

natuurwetenschappen. 

Ridderbos komt in feite niet verder dan de erkenning dat ook 

een niet-letterlijke opvatting van teksten als Gen.1:26v. en 

Gen.2:7 geen oplossing biedt voor het opheffen van de 

spanning tussen Bijbel en wetenschap. M.a.w. ook bij 

aanvaarding van de kaderopvatting worden niet alle problemen 

waarvoor de natuurwetenschappen ons stellen 

opgelost. Hij erkent zelfs dat er meer problemen over blijven 

dan hem lief is. Maar, zo stelt hij, “dit mag ons uiteindelijk 

niet verontrusten”. 184 

Wij delen zijn optimisme niet. Zijn pleidooi voor een 

kaderopvatting en het metaforisch opvatten van allerlei 

teksten in Genesis verontrusten ons zeer. Ze laten ook zien, 

dat de bewering dat deze opvatting alleen gebaseerd zou 

zijn op exegetische gronden, aanvechtbaar is. Alle door ons 

genoemde schrijvers kiezen voor het aanvaarden van de 

kaderopvatting, omdat zij daarin ook een mogelijkheid zien, 

om de spanning tussen de moderne natuurwetenschappen 

en Genesis 1, op te lossen. Daarbij plaatst iedere auteur zijn 

eigen accenten. Maar het valt niet te ontkennen dat bij de 

keuze voor de kaderopvatting ook de problematiek van de 

verhouding tussen Schrift en natuurwetenschappen een rol 

speelt. 



111

De vraag is of de problematiek, waarop Doedens wijst aan 

het begin van zijn artikel, met het aanvaarden van de 

kaderopvatting niet even groot blijft. Doedens begon zijn 

artikel met de constatering, dat natuurwetenschappers bij 

het beoefenen van hun discipline, doen alsof hun geloof er 

niet is, terwijl ze in de kerk doen alsof hun wetenschap er 

niet is. Een situatie die hij terecht bestempelt als een vorm 

van gespletenheid. Deze gespletenheid deed hem denken 

aan het adagium van Epicurus. Deze filosoof leerde dat je 

niet bang hoeft te zijn voor de dood. Immers, de dood is er 

niet, zolang je er bent; en jij bent er niet meer, als de dood 

er is. De situatie van de gelovige natuurwetenschapper zou 

daarmee volgens Doedens in zekere zin te vergelijken zijn. 

De kaderopvatting biedt volgens Doedens een oplossing voor 

dit probleem. Maar hierin vergist hij zich. Het aanvaarden 

van de kaderopvatting betekent niets anders dan een 

capitulatie van de bijbeluitleg voor de wetenschap. Het komt 

er op neer dat we als wetenschappers gewoon aan wetenschap 

kunnen blijven doen. Het verschil is dat we dan 

tijdens deze bezigheid ons geloof niet meer tussen haakjes 

hoeven te zetten. Want dat hebben we dan al prijsgegeven. 

En als we hoofdstuk 1 van de Bijbel lezen als niet meer dan 

een kadervertelling, dan zijn we in feite nog steeds met 

wetenschap bezig, omdat we de Bijbel dan niet meer voor 

zichzelf laten spreken, maar deze lezen door de bril van 

onze wetenschappelijke vooroordelen. Kortom, bij aanvaarding 

van de kaderopvatting is het de Bijbel die geofferd 

wordt op het altaar van de wetenschap. De benadering van 

Doedens komt er dus op neer dat hij het gesignaleerde 

dilemma alleen maar kan oplossen, omdat hij de informatie 

uit Genesis 1 die natuurwetenschappelijk relevant is, eerst 

via zijn kaderhypothese buiten spel heeft geplaatst. Het is 

dan ook duidelijk dat de natuurwetenschap zijn exegese van 

dit hoofdstuk wel degelijk heeft beïnvloed, ook al wil hij dat 

zelf niet toegeven. 

De vraag kan gesteld worden of wetenschappelijke vondsten 

dan geen aanleiding kunnen vormen om een bepaalde uitleg 

van de Schrift opnieuw te doordenken. Dat is zeer zeker het 

geval. Er is op zichzelf niets mis mee de exegese van een 

tekst te heroverwegen in het licht van nieuwe wetenschap- 

112

pelijke inzichten. Dat is in de loop van de geschiedenis ook 

meermalen gebeurd. Het klassieke voorbeeld in dit verband 

is de ontdekking van Copernicus. Deze sterrenkundige 

ontdekte dat niet de aarde, maar de zon het middelpunt van 

het heelal is. Door deze ontdekking werd het heersende 

geocentrische wereldbeeld voorgoed prijsgegeven. En dit 

had ook invloed op het verstaan van de Schrift. Door de 

ontdekking van Copernicus heeft men er meer oog voor 

gekregen, dat de taal van de Schrift niet die is van de 

natuurwetenschap, maar van de directe waarneming. Zo 

heeft een natuurwetenschappelijke ontdekking invloed gehad 

op het corrigeren van een misverstaan van de Schrift. 

Maar daarmee is de uitleg van de Bijbel nog niet in handen 

gelegd van de wetenschap. De Schrift zal altijd haar eigen 

uitlegster moeten blijven. Want het boek der natuur kan 

alleen op een goede manier gelezen worden door de bril van 

de Schrift. Met de ontdekking van Copernicus werd ook geen 

denkbeeld aan de Bijbel opgedrongen dat met haar in strijd 

was. Het tegenovergestelde was veelmeer het geval. 

Beïnvloed door een Aristotelisch-Ptolemeïsche wereldbeschouwing 

had men in de periode daarvoor, de Bijbelse 

(vaak poëtische) uitspraken ingepast in een sferenleer, 

waarin de sterren in een systeem van concentrische cirkels 

zich om de aarde bewogen. 

De ontdekking van Copernicus betekende dus niet dat het 

Bijbelse wereldbeeld vervangen werd door het moderne 

heliocentrische wereldbeeld. Zo heeft men dit wel eens 

voorgesteld. Het tegendeel is echter het geval. De Bijbel 

leert namelijk helemaal geen wereldbeeld. 185 Onder invloed 

185 Dr. G. CH. Aalders, , schrijft na een uitgebreide bestudering van 

allerlei Schriftplaatsen: “De conclusie waartoe alzoo een nauwgezet 

exegetisch onderzoek van de in aanmerking komende Schriftuurplaatsen 

leidt, is dat het in ieder geval aan genoegzame gegevens 

ontbreekt om een wereldbeeld van den Bijbel of van de Bijbelschrijvers 

te construeeren. En het is even onjuist om uit den Bijbel 

het wereldbeeld uit den tijd van diens ontstaan te willen afleiden, 

als om daarin te zoeken het wereldbeeld dat vrucht is van een latere 

ontwikkeling der wetenschap. (…) Het eenige wat mo-gelijk zou 

wezen is, dat wij hier en daar in de H. Schrift een enkele 

uitdrukking aantreffen, waarin zich de invloed van bepaalde voorstellingen 

uit den tijd der Bijbelschrijvers gelden doet. (…) Wat dan 

113

van Aristoteles en Ptolemaeüs heeft men echter lange tijd 

gedacht dat dit wel het geval was. Daarmee leidde men uit 

bepaalde Schriftgegevens meer af dan de Schrift zelf gezegd 

wilde hebben. Door de ontdekking van Copernicus werd een 

beter verstaan van de Bijbel wel bevorderd en werd het 

mogelijk de last van het aristotelische denken af te schudden 

en zo het juiste zicht op de Schrift te herwinnen. 

Wetenschappelijke inzichten kunnen dus wel een beter 

verstaan van de Schrift tot gevolg hebben. Maar dit betekent 

niet dat zij de uitleg van de Schrift mogen bepalen. De 

Schrift zelf moet altijd het laatste woord hebben. Ook al 

kunnen de resultaten van de natuurwetenschappen een 

aanleiding vormen om een bestaande exegese van de Schrift 

te heroverwegen, zij mogen die niet voorschrijven. Sacra 

Scriptura, sui interpres est (de Schrift is haar eigen 

uitlegster). Die gulden regel van de gereformeerde hermeneutiek 

moet altijd uitgangspunt blijven bij het uitleggen 

van de Bijbel. 

Zo stelt de Bijbel zelf de grens aan de mate van invloed van 

wetenschappelijke gegevens. Die grens is echter door de 

voorstanders van de kaderopvatting overschreden. Hun 

uitleg van Genesis 1 is, zoals wij hebben aangetoond, mede 

beïnvloed door de wens de gespletenheid van Epicurus te 

overwinnen. Zij menen de uitweg uit deze gespletenheid te 

hebben gevonden in een figuurlijke opvatting van de 

scheppingsdagen. Door elementen van het scheppingsbericht 

te bestempelen als figuurlijk, wordt echter de 

historiciteit aangetast en wordt aan het eerste hoofdstuk van 

de Bijbel een betekenis toegekend die met haar klaarblijkelijke 

bedoeling in strijd is. De kaderopvatting moet 

daarom afgewezen worden omdat zij ten diepste niet berust 

op een zorgvuldige exegese van de tekst, maar op een 

gezaghebbend is en bindt, is niet de zegswijze waarin een bepaalde 

gedachte tot uitdrukking wordt gebracht, maar die gedachte zelf”. 

De Goddelijke openbaring in de eerste drie hoofdstukken van 

Genesis, Kampen, 1932, p.195-6. Aalders merkt hier nog bij op dat 

we dit laatste niet al te snel moeten aannemen en noemt dan als 

voorbeeld de wijdverbreide gedachte dat in het tweede gebod van 

de Wet sprake zou zijn van een oud-Oosters wereldbeeld in drie 

verdiepingen. 

114

filosofische aanname: de aanname dat de dagen van 

Genesis geen dagen kunnen zijn. 

Het verlangen om Bijbel en wetenschap met elkaar te 

harmoniëren, zonder de resultaten van de wetenschap in 

twijfel te hoeven trekken, speelt wel bij de aanhangers van 

de kaderopvatting een heel verschillende rol. Bij sommigen, 

zoals Ridderbos, is dit motief prominenter aanwezig dan bij 

anderen, zoals Douma en Doedens. De laatste twee peinzen 

er niet over de schepping van de mens in twijfel te trekken. 

Zij trekken hier dus nadrukkelijk een streep. Daarmee laten 

zij zien dat zij geworteld zijn in de gereformeerde confessie. 

Maar bij alle voorstanders van de kaderopvatting leeft het 

verlangen de kloof tussen Bijbel en wetenschap te dichten. 

Dat verlangen op zichzelf kan gebillijkt worden, omdat het 

voortkomt uit het besef, dat ook de natuur een 

openbaringsbron is waaruit wij God kunnen leren kennen, 

zodat deze openbaring niet strijdig kan zijn met wat we 

lezen in de Bijbel. Maar door het aanvaarden van de 

kaderopvatting laat men, wat men aanziet voor de 

resultaten van de algemene openbaring, heersen over de 

bijzondere openbaring. 

Deze conclusie zal door hen zeker worden bestreden. De 

weg die hen tot aanvaarding van de kaderopvatting heeft 

geleid loopt immers niet in de eerste plaats via de 

natuurwetenschappen, maar via de literaire analyse van de 

Bijbeltekst. Zoals we gezien hebben voeren zij immers 

exegetische argumenten aan voor hun keuze voor de 

kaderopvatting. In het voorgaande hebben wij aangetoond 

dat deze argumenten geen stand kunnen houden. Dat zij 

toch aan deze opvatting vasthouden, wijst er op dat, wat als 

een ondergeschikt motief wordt voorgesteld, bij nader inzien 

een belangrijker rol speelt dan zij zelf willen toegeven. 

115


Het belang van deze discussie 

We hebben nu al heel wat aandacht besteed aan de kwestie 

van de kaderopvatting. Misschien zijn er wel lezers die zich 

afvragen of deze kwestie nu eigenlijk wel al die aandacht 

waard is. Gaat het bij het lezen van Genesis 1 niet om een 

detailkwestie? Ons geloof hangt toch niet af van de vraag of 

God de wereld nu echt in zes werkelijke dagen heeft 

geschapen? Als God de wereld nu eens geschapen had in 

één ondeelbaar moment, zoals Augustinus aannam, wat zou 

dat nu voor een verschil maken? Moet hier nu echt zo 

diepgaand over doorgesproken worden? Zijn daarvoor zoveel 

bladzijden nodig? Heeft dr. E.A. de Boer niet gelijk als hij 

van deze zaak geen halszaak wil maken en ruimte bepleit 

voor voortgaand onderzoek? 186 

Het zijn begrijpelijke vragen. Want inderdaad, het eeuwig 

behoud hangt niet af van het aantal dagen waarin God de 

hemel en de aarde heeft gemaakt. In de Drie Formulieren 

van Eenheid staat ook nergens uitdrukkelijk vermeld dat de 

gereformeerde kerken in Nederland belijden dat God de 

hemel en de aarde in zes dagen heeft geschapen. Alleen in 

de letterlijke weergave van de Wet in de Catechismus 

komen we deze woorden tegen. In de uitleg van het vierde 

gebod wordt ook geen expliciete aandacht geschonken aan 

de zes scheppingsdagen. In die zin is er geen sprake van 

een confessionele binding aan de scheppingsdagen van 

Genesis. 187 

186 

Dr. E.A. de Boer, De heilige grond van Genesis, De Reformatie, 

jrg.80, p.648. 

187 

Er bestaat bij mijn weten één gereformeerde belijdenis waarin 

wel met zoveel woorden gesproken wordt over een schepping in zes 

dagen. Dat is de Westminster Confessie. Wij wezen daarop al in het 

vijfde artikel. Het oordeel van Bavinck (GD II, p.458), dat het 

opmerkelijk is dat geen enkele historische confessie een uitspraak 

heeft gedaan over de zes scheppingsdagen, en dat er in de 

theologie verschillende opvattingen naast elkaar hebben bestaan, is 

daarom onjuist. Dit geldt in ieder geval niet voor de Westminster 

116

Toch is daarmee nog niet gezegd dat het een zaak van 

weinig belang is en dat predikanten vrijelijk de kaderopvatting 

kunnen leren. In hoofdstuk 4 zagen we al dat van 

gereformeerde zijde deze opvatting als een dwaling 

bestempeld is. En in een gereformeerde kerk moet de 

dwaling toch in ieder geval weerstaan worden. We mogen 

het belang van dit vraagstuk dan ook niet relativeren door 

op te merken dat ook de voorstanders van de kaderopvatting 

instemmen met de heilsfeiten zoals de eerste 

hoofdstukken van Genesis die ons leren. Dat God alle dingen 

uit het niets heeft geschapen, dat Hij de mens heeft 

geschapen naar zijn beeld en gelijkenis, dat de mens en alle 

andere schepselen volkomen goed geschapen zijn, en dat de 

mens niettemin op ingeven van de duivel zich in de zonde 

heeft gestort waardoor zijn aard volkomen verdorven is 

geraakt. Al deze essentiële leerstukken van Gen.1-3 worden 

ook door de aanhangers van de kaderopvatting beleden. En 

er zou nog een heleboel meer te noemen zijn. Maar betekent 

dit nu dat daarmee heel de discussie over de dagen van 

Genesis een theologisch dispuut voor fijnproevers is? Wij 

menen van niet. 

6.1. Waar het niet om gaat 

Ons bezwaar tegen de kaderopvatting gaat niet in de eerste 

plaats over de vraag hoe lang de scheppingsdagen precies 

hebben geduurd. Immers alle aanhangers van de 

kaderopvatting erkennen dat in de beschrijving van de 

schepping gebruik wordt gemaakt van gewone dagen. 

Tegelijk zeggen zij er bij dat deze dagen geen werkelijke 

dagen zijn, maar dat deze fungeren als een literair kader, 

waarbinnen het verhaal van de schepping wordt verteld. Er 

is dus wel sprake van gewone dagen, maar die dagen 

moeten niet letterlijk worden genomen. Het zijn ook geen 

dagen die letterlijk elkaar opvolgen. Dat zou immers 

betekenen dat er in de schepping een bepaalde chronologische 

voortgang heeft gezeten. Maar dit is nu juist 

Confessie. Misschien bedoelt Bavinck dat ook de Westminster 

Confessie ruimte laat voor een opvatting waarin de lengte van de 

dagen niet wordt gezien als precies 24-uur. 

117

volgens de aanhangers van de kaderopvatting niet het 

geval. Genesis 1 beschrijft ons wel de werkelijkheid van de 

schepping, maar de manier waarop deze schepping tot stand 

is gekomen, bezitten wij slechts in de vorm van een Joods 

fantasieproduct. Het bijzondere van de kaderopvatting is dus 

dat hiermee de opvolging in Gods scheppingswerk ter 

discussie wordt gesteld. De vraag naar de lengte van de 

scheppingsdagen is dus niet het belangrijkste. Wel de vraag 

of wij in Genesis 1 te maken hebben met historische gebeurtenissen 

die zich werkelijk in de volgorde waarin ze beschreven 

zijn, hebben afgespeeld. Kort gezegd: gaat het bij 

de dagen om fantasie of om historie? 

Vanwege deze inzet is het ook begrijpelijk dat de kaderopvatting 

bestreden is door mensen die de mogelijkheid 

openhouden, dat de scheppingsdagen niet precies 

overeenkomen met dagen van 24-uur. Een van de theologen 

die zich in Nederland heeft opgeworpen als bestrijder van de 

kaderopvatting is dr. G.Ch. Aalders. Ondanks zijn besliste 

afwijzing van de kaderopvatting, is Aalders van mening dat 

de zes scheppingsdagen geen gewone dagen zijn geweest. 

Hij meent dat in ieder geval de eerste drie scheppingsdagen 

niet vergeleken kunnen worden met de dagen die wij 

kennen. Deze dagen werden immers nog niet bepaald door 

de stand van de aarde t.o.v. de zon. Daarom geeft hij er de 

voorkeur aan te spreken over werkdagen van God. Aalders 

houdt wel vast aan de werkelijkheid van de scheppingsdagen, 

maar dit betekent voor hem nog niet dat het ook 

gewone dagen zijn. “Van g e w o n e dagen mag men 

daarom niet spreken, wijl we te doen hebben met 

werkdagen G o d s, dagen waarop God het geheel e e n i g e 

werk van de schepping volbracht”. 188 Aalders spreekt daarom 

liever van buitengewone dagen. Dat er gesproken wordt 

van avond en morgen betekent volgens hem nog niet dat de 

dagen van Genesis ook etmalen zijn geweest. Aalders meent 

dat met de dagen “licht-dagen, zonder de nacht” zijn 

bedoeld, en dat het daarom ook niet mogelijk is de precieze 

duur van de scheppingsdagen te bepalen. 

188 Dr. G. CH. Aalders, De Goddelijke openbaring in de eerste drie 

hoofdstukken van Genesis, Kampen, 1932, p.246. Ook Dr. E.A. de 

Boer verdedigt deze opvatting. 

118

Aalders erkent dat het wel mogelijk is dat de laatste drie 

dagen gelijk zijn aan de dagen die wij kennen. Deze kunnen 

immers wel bepaald zijn door de stand van de aarde t.o.v. 

de zon. Maar ook dan is het voor hem nog de vraag of dit 

betekent dat de precieze duur van die dagen (in de zin van 

dag-zonder-nacht) kan worden vastgesteld. Ook vandaag de 

dag duren de dagen niet overal op aarde even lang. Aan de 

pool kan een dag zelfs zes maanden duren. Aalders acht het 

overigens niet erg waarschijnlijk dat de laatste drie 

scheppingsdagen bepaald werden door de stand van de 

aarde ten opzichte van de zon. Hij vindt het veel meer voor 

de hand liggen dat alle zes scheppingsdagen op dezelfde 

manier en naar dezelfde maatstaf beoordeeld moeten 

worden. Omdat het in Genesis gaat om werkdagen van God, 

acht Aalders het overmoedig om te beweren, dat God dus 

afhankelijk is geweest van de tijd zoals die bepaald wordt 

door de rotatie van de aardas. Zijn conclusie luidt dan ook 

dat de scheppingsdagen wel werkelijke dagen zijn, maar 

tegelijk van een andere werkelijkheid dan onze dagen, zodat 

de duur ervan door ons niet te bepalen is. Aalders houdt 

daarmee geen pleidooi voor het idee dat de dagen op te 

vatten zijn als tijdperken. Nadrukkelijk stelt hij dat de dagen 

van Genesis net zo goed korter, ja zelfs veel korter kunnen 

hebben geduurd dan onze kortste winterdag. Voor Gods 

almacht was het voldoende om op één enkel ogenblik het 

werk van de schepping tot stand te brengen. 189 

Ook Young bestrijdt de kaderopvatting zonder daarmee te 

kiezen voor scheppingsdagen van 24-uur. Het gaat Young 

helemaal niet om de lengte van de scheppingsdagen, maar 

189 Dr. G. CH. Aalders, a.w., p.246, 253. Dezelfde opvatting treffen 

we aan bij H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek II, Kampen, 1967, 

p.462-4. Ook K. Schilder houdt de mogelijkheid open dat de dagen 

van Genesis een afwijkende duur hebben gehad. Wel houdt hij vast 

dat onze week een afspiegeling is van de scheppingsweek, en niet 

andersom, zoals de aanhangers van de kaderopvatting beweren. 

Eveneens wil Schilder niet tornen aan de werkelijkheid van de 

scheppingsdagen, die hij blijft zien als dagen in eigenlijke en 

letterlijke zin. Zie hiervoor: K. Schilder, Een hoornstoot tegen 

Assen?, Kampen, 1928, p.42-5. Zie verder over deze zaak mijn 

artikel, Sprak de slang of sprak zij niet? Een proeve van correcte 

argumentatie, op de site Een in waarheid. 

119

om het feit dat er sprake is van een opeenvolging van zes 

dagen. De kwestie van de lengte van de scheppingsdagen 

laat Young bewust open: “Men moet toegeven, welke stelling 

men ook verdedigt, dat afgezien van de lengte ervan, de 

perioden die in Genesis 1 genoemd worden, met recht 

aangeduid kunnen worden door het Hebreeuwse woord jóm 

(‘dag’). De fundamentele kwestie is, of Genesis 1 al of niet 

een reeks van zes dagen, gevolgd door een zevende dag, 

aandient”. 190 

Hoewel wij grote waardering hebben voor het werk van 

Aalders, menen wij toch dat zijn opvatting van de lengte van 

de scheppingsdagen zijn kritiek op de kaderopvatting verzwakt. 

Met hem erkennen wij, dat de kaderopvatting ook 

bestreden kan worden, als de mogelijkheid wordt opengelaten 

voor langere of kortere scheppingsdagen. Wij zien 

echter geen doorslaggevende exegetische argumenten om 

de tijdsduur van deze dagen te laten afwijken van die van de 

dagen zoals wij die kennen. Wij zien niet in waarom het 

buitengewone van het scheppingswerk dit zou vereisen. 

Genesis 1 maakt integraal onderdeel uit van de rest van het 

boek Genesis. Dit boek, en daar zijn alle gereformeerde 

uitleggers het over eens, vertelt ons geschiedenis. De 

gebeurtenissen die in dit boek beschreven worden hebben 

alle plaats in de tijd, ook de gebeurtenissen op de zes 

scheppingsdagen. Wij zijn het met Aalders eens dat het niet 

aannemelijk is te denken, dat de schrijver van Genesis 

onder de eerste drie scheppingsdagen andersoortige dagen 

heeft gezien dan de volgende drie, en daarvoor toch hetzelfde 

woord ‘dag’ zou hebben gebruikt. Wij delen echter 

niet zijn conclusie die hij hieruit trekt, namelijk dat dus alle 

zes scheppingsdagen dagen van bijzondere aard zijn 

geweest en dus niet op één lijn mogen worden geplaatst met 

de dagen die wij kennen. Met hetzelfde recht kan de 

conclusie precies tegengesteld worden getrokken. Omdat de 

vierde tot en met de zesde dag gewone zonnedagen zijn, en 

190 Edward J. Young, Genesis Een, Groningen, 1971, p.105. Zie ook 

nog de uitspraak: “De lengte der dagen wordt niet vermeld. 

Belangrijk is dat elk van de dagen een tijdsperiode is, die met recht 

kan worden genoemd jóm (‘dag’)., a.w., p.131. 

120

de schrijver van Genesis ook voor de eerste drie scheppingsdagen 

hetzelfde woord gebruikt, mag uit dit feit worden 

afgeleid dat het in alle zes dagen van Genesis gaat om 

gewone dagen van 24-uur. 

6.2. Waar het wel om gaat 

Wij stemmen in met Aalders’ bezwaren tegen de manier 

waarop de aanhangers van de kaderopvatting omgaan met 

de Heilige Schrift. Naast bezwaren van exegetische aard zijn 

het vooral hun hermeneutische standpunten die ons zorgen 

baren. Wij menen dat het aanvaarden van de kaderopvatting 

betekent dat de Schrift niet meer voor zichzelf kan spreken. 

De kaderopvatting tast naar onze overtuiging de helderheid 

(perspicuitas) van de Schrift aan. Verder leidt het aanvaarden 

van de kaderopvatting naar onze stellige overtuiging 

ook tot een aantasting van het historische karakter 

van de Schrift. Wij willen deze bezwaren puntsgewijs uitwerken. 

6.3 De helderheid van de Schrift 

Is de Schrift duidelijk? Kunnen wij de Schrift lezen zoals zij 

zichzelf aandient? Of bevat de Schrift een soort verborgen 

code, waardoor haar boodschap alleen verstaanbaar is voor 

ingewijden? 

Het behoort tot de grote verdiensten van de reformatoren 

dat zij tegenover Rome de stelling hebben betrokken, dat 

alleen de Schrift (sola scriptura) en heel de Schrift (tota 

scriptura) de beslissende gezagsbron is voor ons leven. Om 

die reden beijverde Luther zich om de Bijbel te vertalen in 

de volkstaal. Iedere gelovige moest zelf over een Bijbel 

kunnen beschikken en daarin kunnen lezen. De uitvinding 

van de boekdrukkunst bracht dit ideaal binnen handbereik. 

Maar door het gezag van de kerk een plaats te ontzeggen 

náást dat van de Bijbel, werd de vraag urgent of de Schrift 

eigenlijk wel voor de gewone man te lezen was. Was de 

Bijbel niet veel te moeilijk? Was de eenvoudige gelovige 

hierbij niet aangewezen op de hulp van geleerden? Leert de 

Bijbel ons dat zelf niet? Er staat toch in de Bijbel dat er 

sommige delen moeilijk te verstaan zijn en dat het nodig is 

121

de Schriften te onderwijzen? Onderstreept dit niet het 

standpunt van Rome dat het leergezag van de kerk 

noodzakelijk is om de Schrift op de juiste wijze te verstaan? 

Het mag geen verbazing wekken dat de reformatoren zich 

met deze vraag uitvoerig bezig hebben gehouden. We willen 

daar nu niet uitgebreid op ingaan, maar wij verwijzen naar 

art.7 NGB van onze eigen belijdenis, waarin hun gedachten 

op dit punt hun neerslag hebben gevonden: 

“Wij geloven dat deze Heilige Schrift de wil van 

God volkomen bevat en voldoende leert al wat 

de mens moet geloven om behouden te 

worden. Daarin heeft God uitvoerig beschreven 

op welke wijze wij Hem moeten dienen. Daarom 

is het de mensen, zelfs al waren het apostelen, 

niet geoorloofd anders te leren dan ons reeds 

geleerd is door de Heilige Schrift; zelfs niet een 

engel uit de hemel, zoals de apostel Paulus zegt 

(Gal.1:8). Het is verboden aan het Woord van 

God iets toe te voegen of daarvan af te doen 

(Deut.12:32). Daaruit blijkt duidelijk dat wat 

daarin geleerd wordt, volmaakt en in alle 

opzichten volledig is”. 

De Belijdenis leert hier dat de Bijbel alles bevat wat nodig is 

tot ons behoud. En in art.2 NGB belijdt de kerk, dat God 

Zichzelf nog duidelijker en volkomener dan door de schepping 

aan ons bekend maakt door Zijn Woord. Zijn Woord is 

dus openbaring. God maakt zich bekend. Maar als dat het 

geval is, dan kan Zijn Woord nooit een boek vol raadselspreuken 

zijn. Openbaring en geheimtaal sluiten elkaar 

immers uit. Wat nodig is voor het verkrijgen van het heil in 

Christus is helder. Om die reden belijden wij met de 

hervormers de claritas en perspicuitas (helderheid en 

doorzichtigheid) van de Schrift. De Schrift is het Woord van 

God bestemd voor iedere gelovige. En daarom kan ook 

iedere gelovige dit Woord verstaan als de Heilige Geest 

hem/haar het hart er voor opent. De Heilige Geest getuigt 

niet alleen in ons hart dat de Bijbel het Woord van God is, 

Hij verlicht ook ons verstand, zodat wij het Woord begrijpen 

en daarin geloven. 

122

6.4. Naïef Bijbellezen? 

Betekent dit nu dat Petrus ongelijk heeft en dat alles wat in 

de Bijbel staat direct voor ons begrijpelijk is? Iedere 

Bijbellezer weet dat dit niet het geval is. Ook al is de weg 

van het heil voor de gelovigen helder, er zijn ook passages 

in de Bijbel die ons voor problemen stellen. Zelfs voor de 

geïnspireerde Bijbelschrijvers was dit al het geval. De 

profeten hebben soms geprofeteerd en zich afgevraagd wat 

de Heilige Geest nu precies met bepaalde voorzeggingen 

bedoelde (1 Petr.1:11). En voor de nieuwtestamentische 

gemeente is dit niet anders. Soms is grondige studie vereist 

om de diepere betekenis van een Schriftwoord te vatten. De 

Schrift is een mijn waarin diep moet worden gegraven om 

steeds weer nieuwe goudaders bloot te leggen. Daarom is zij 

ook onuitputtelijk. Om die reden is dan ook niet alles op het 

eerste gezicht duidelijk. Dat wordt ook niet bedoeld met de 

claritas van de Schrift. 

Nu dringt de vraag zich op wanneer we nu weten of we de 

Schrift op de juiste manier verstaan. Is de betekenis die wij 

op het eerste gezicht afleiden uit de woorden van de Schrift 

ook automatisch de juiste? Lezen we de Schrift dan niet op 

een naïeve manier? Niet alles wat in de Schrift staat, moet 

toch letterlijk worden genomen? Is dat niet een fout die veel 

chiliastische groepen maken bij het lezen van de Bijbel? 

Maar als dan niet alles letterlijk moet worden genomen, hoe 

weet je dan wanneer je iets wel en wanneer je iets nietletterlijk 

moet nemen? Wordt de uitleg van de Bijbel dan op 

die manier niet erg willekeurig? 

Dit zijn stuk voor stuk belangrijke vragen. Een belangrijk 

uitgangspunt bij de beantwoording ervan is, dat altijd eerst 

gekeken moet worden naar het genre van een Bijbelboek. 

Poëzie vraagt een andere manier van uitleg dan geschiedschrijving. 

En de uitleg daarvan vergt weer andere regels 

dan het uitleggen van een profetisch boek of een brief uit 

het NT. In het boek der Psalmen treffen wij bijvoorbeeld veel 

beeldspraak en parallellismen aan. Zulke stijlfiguren 

vereisen een aparte manier van uitleg. Wie hier wil uitleggen 

wat er letterlijk staat, maakt dat hij juist de ware betekenis 

van een tekst mist. Lezen we daarentegen een geschied- 

123

verhaal, dan is het regel dat het beschrevene juist wel 

letterlijk genomen wordt. Tenzij de tekst zelf aangeeft 

wanneer dit niet het geval is. Grondregel van de 

gereformeerde hermeneutiek is daarom, dat de uitlegger 

moet lezen wat er staat, moet laten staan wat hij leest, en 

uit moet leggen wat hij leest. 

Daarom is het ook helemaal niet verkeerd om een in de 

Bijbel beschreven gebeurtenis a prima vista (op het eerste 

gezicht) te lezen als een beschrijving van wat werkelijk is 

gebeurd. Dat is namelijk de functie van geschiedschrijving: 

het vermelden van werkelijke gebeurtenissen in een zinvolle 

samenhang. Dat de Bijbelse geschiedschrijving ook een 

religieuze, verbondsmatige spits heeft, doet aan de historische 

bedoeling van de Bijbelse geschiedschrijving niets 

af. Het lezen van een geschiedverhaal als een geschiedverhaal 

is dus alles behalve naïef. Het is, gezien de aard van 

een geschiedverhaal, de enig juiste en voor de handliggende 

reactie. 

Nu wil daarmee niet gezegd zijn dat de indruk die een 

Bijbelgedeelte op het eerste gezicht op ons maakt, ook 

automatisch de juiste is. De Bijbel is geen gemakkelijk boek. 

Soms moet, om het met Luther te zeggen, langdurig op een 

tekst worden geklopt, voordat de betekenis ervan voor de 

lezer duidelijk wordt. De kerk heeft er nooit een geheim van 

gemaakt dat sommige Schriftgedeelten moeilijk zijn uit te 

leggen. Maar er is reden tot wantrouwen als iemand met een 

exegese van een Schriftgedeelte komt, die fundamenteel 

afwijkt van wat de kerk de eeuwen door in dat 

Schriftgedeelte gelezen heeft. En dat is met de kaderopvatting, 

zoals wij in hoofdstuk 4 gezien hebben, nu juist 

wel het geval. Ons wantrouwen tegen de uitleg die de 

kaderopvatting van Genesis 1 geeft, neemt nog verder toe 

als blijkt, dat voor de verdediging ervan allerlei ingewikkelde 

redeneringen nodig zijn. Redeneringen die de tekst in een 

vooropgezet kader persen waartegen zij zich met alle macht 

verzet. En daarmee raken wij aan de achilleshiel van de 

kaderopvatting: het gebrekkige exegetische bewijs voor 

deze opvatting. Omdat er geen exegetische argumenten zijn 

die ondubbelzinnig wijzen in de richting van een beschrijving 

van de schepping op basis van de Israëlitische sabbatsweek, 

moeten we vasthouden aan de lezing van Genesis 1, zoals 

124

die eeuwenlang in de kerk gebruikelijk is geweest. Dat heeft 

met naïef lezen van de Bijbel niets te maken, maar veelmeer 

met eerbied voor wat er staat. Het eenvoudig buigen voor 

wat in het Woord ons is geopenbaard, heeft met naïviteit 

niets te maken, maar wel alles met geloof. We stemmen dan 

ook volmondig in met het oordeel van Young als hij schrijft: 

“Het is natuurlijk waar, dat de eerste indruk die we 

ontvangen bij het lezen van bepaalde gedeelten van de 

Bijbel, niet de juiste hoeft te zijn. Nadere overweging kan 

leiden tot een wijziging van onze eerste indruk en tot het 

aanvaarden van een andere uitlegging. Maar indien wij een 

eerste indruk als naïef bestempelen, kunnen we dat niet 

doen alleen op grond van onze eigen onafhankelijke en 

‘autonome’ opvatting van wat naïef is. Alleen exegese kan 

ons leren of een bepaalde indruk al dan niet naïef is. Wijzelf 

zijn niet gerechtigd tot het doen van zulk een uitspraak op 

grond van ons subjectieve oordeel. Wanneer de eerste 

indruk, die een Schriftwoord op ons maakt, een naïeve is, 

dan is het alleen de Schrift, die ons in staat kan stellen aldus 

te oordelen, en niet wijzelf los van de Schrift”. 191 

6.5. Betrouwbaarheid 

Behalve dat de kerk de helderheid van de Schrift belijdt, 

belijdt zij ook haar betrouwbaarheid. Dit betekent dat wij 

geloven dat de Bijbel ons niet bedriegt. Omdat de Bijbel het 

door Gods Geest geïnspireerde Woord van God is, en de 

Geest de Geest der waarheid is, geloven wij dat wat in de 

Bijbel staat, waar is. Die waarheid beperkt zich niet alleen 

tot haar religieuze en ethische inhoud. De Schrift is in al 

haar delen betrouwbaar, ook als zij mededelingen doet op 

het gebied van de biologie, de geschiedenis of de geografie. 

Nu is het natuurlijk waar dat de Schrift niet in de eerste 

plaats gegeven is om ons kennis van aardrijkskunde of 

geschiedenis te verschaffen. Alles wat in de Schrift geschreven 

is heeft tot doel dat wij geloven in God en Zijn 

Zoon om het leven te vinden in Zijn Naam (Joh.20:31). In 

die zin kan de Schrift met recht een tendentieus boek 

genoemd worden. Maar dat betekent nog niet dat we de 


125

etrouwbaarheid van de Schrift mogen inperken tot die 

delen die handelen over de redding van de mens. Het moge 

waar zijn dat de Schrift niet een handboek is voor allerlei 

verschillende wetenschappen, daarmee is het nog niet 

irrelevant wat zij over die terreinen van wetenschappen te 

melden heeft. Ook daarover levert de Schrift betrouwbare 

informatie en worden wij door haar niet misleid. Dat is altijd 

het standpunt van de gereformeerde theologen geweest. Als 

voorbeeld moge Bavinck gelden. Sprekend over de verhouding 

tussen Schrift en wetenschap merkt hij het 

volgende op: 

“Maar als de Schrift dan toch van haar standpunt uit, juist 

als boek der religie, met andere wetenschappen in aanraking 

komt en ook daarover haar licht laat schijnen, dan houdt ze 

niet eensklaps op Gods Woord te zijn maar blijft dat. Ook als 

ze over de wording van hemel en aarde spreekt, geeft ze 

geen sage of mythe of dichterlijke phantasie, maar ook dan 

geeft zij naar hare duidelijke bedoeling historie, die geloof 

en vertrouwen verdient. En daarom hield de Christelijke 

theologie dan ook, op slechts enkele uitzonderingen na, aan 

de letterlijke, historische opvatting van het scheppingsverhaal 

vast. 192 

Hoe geheel anders spreekt Ridderbos, een aanhanger van de 

kaderopvatting: 

“Gen.1 openbaart ons niet, op welke wijze God de wereld 

geschapen heeft, maar wel, dat God de wereld geschapen 

heeft, dat Hij haar goed heeft geschapen, dat Hij elk 

schepsel zijn plaats heeft gegeven”. 193 

En hiermee zitten we in het hart van de problematiek van de 

kaderopvatting: de visie op de Schrift. De klassiek 

gereformeerde Schriftbeschouwing betrekt de betrouwbaarheid 

op alles wat in de Schrift staat, terwijl de kaderopvatting 

veel elementen in de Schrift tot inkleding verklaart. 

192 H. Bavinck, a.w., p.458. 


1963 (2), p.126. 

126

Dit laatste hebben gereformeerde uitleggers altijd ontoelaatbaar 

gevonden, tenminste in het geval van historische 

boeken. Alleen als er in een historisch boek sprake is van 

een duidelijke aanwijzing dat een bepaald gedeelte niet 

letterlijk moet worden genomen, zoals bijvoorbeeld bij de 

fabel van Jotam in het boek Richteren, mogen we dit figuurlijk 

opvatten. 194 Maar in Genesis 1 ontbreken dergelijke 

aanwijzingen. We willen in dit verband nog eenmaal wijzen 

op wat Bavinck opmerkt in zijn Gereformeerde Dogmatiek. 

“Het eerste hoofdstuk van Genesis bevat echter hoegenaamd 

geen grond voor de meening, dat wij daarin met een 

visioen of eene mythe te doen zouden hebben; het draagt 

blijkbaar een historisch karakter, en vormt de inleiding van 

een boek, dat zich van het begin tot het einde voor historie 

uitgeeft. Ook scheiding tusschen de feiten zelve (den religieuzen 

inhoud) en de wijze, waarop zij ingekleed zijn, is 

niet mogelijk; want als (…) de schepping zelve voor een feit, 

maar de scheppingsdagen voor vorm en inkleeding worden 

gehouden, valt daarmede tegelijk de geheele orde, waarin 

de schepping tot stand is gekomen, en wordt het fundament 

weggenomen voor de instelling der week en van den sabbat, 

die volgens Exod.20:11 zeer beslist in de zesdaagsche 

schepping en de daarna volgende ruste Gods is gegrond”. 195 

Er staat dus volgens Bavinck heel wat op het spel. Wie de 

dagen van Genesis tot inkleding verklaart, die ondermijnt de 

scheppingsorde en haalt het fundament van de sabbat weg. 

6.6 Willekeur 

Maar er is meer. Wie zo de Bijbel leest geeft een element 

van willekeur een wettige plaats in zijn hermeneutiek. Want 

waarom zouden wel de dagen als niet-werkelijk mogen 

worden opgevat, en de rest niet? Wanneer, aldus Young, 

“we het grootste deel van het hoofdstuk interpreteren als 

niet overeenkomend met hetgeen werkelijk gebeurd is (en 

hoe kan de niet-chronologische zienswijze daaraan ont- 

194 Richteren 9:7-15. 

195 H. Bavinck, a.w., p.462. 

127

komen?), op welke grond kunnen we dan zeggen, dat 

Genesis 1:1 overeenkomt met wat werkelijk gebeurde? We 

hebben dan niet door exegese de leer der schepping uit dit 

hoofdstuk afgeleid, maar we hebben het eenvoudig ‘a priori’ 

aangenomen. Want de zogenaamde ‘kader’-theorie eist 

inconsequentie van haar aanhangers. Zij vertelt hun, dat zij 

zelf mogen uitkiezen, wat in Genesis 1 aan de werkelijkheid 

beantwoordt. Zulk een hypothese kan zeker niet worden 

beschouwd als exegetisch goed gefundeerd”. 196 

Als wij de kaderopvatting accepteren als een legitieme vorm 

van Schriftuitleg dan geven we aan de willekeur een vaste 

plaats binnen de gereformeerde hermeneutiek. Het gevolg 

daarvan zal zijn, dat we niet meer zeker weten wat nu 

werkelijk en wat nu niet werkelijk gebeurd is, als we de 

Bijbel lezen. We staan dan toe, dat de historische betrouwbaarheid 

van de Bijbel geleidelijk aan ondergraven 

wordt. En daarmee begeven we ons op glad ijs. 

Het probleem is dat dit door de aanhangers van de 

kaderopvatting wordt ontkend. Men verzekert plechtig dat 

men niet wil tornen aan de historiciteit van Genesis. Maar 

hoe kan worden vastgehouden aan de historiciteit van het 

scheppingsbericht, als men daaruit eerst het element van 

voortgang in de tijd verwijderd heeft? Hoe kan men spreken 

over historie zonder het element van tijd daarin te erkennen? 

Daarom moet geconcludeerd worden dat het vervangen 

van de chronologische volgorde van Genesis 1 door een 

logische volgorde, in feite neerkomt op een de-historisering 

van het scheppingsbericht. 

Maar als we dit geoorloofd achten, dan zijn we wel bezig de 

Bijbel kwijt te raken. Wat de Bijbel ons leert is helder en 

betrouwbaar. Dat moeten we ons niet laten afnemen door 

ongelovige wetenschappers die beweren dat er helemaal 

geen schepping is geweest en dat heel de aarde en de 

kosmos ontstaan zijn uit een oerknal en een evolutie van 

miljoenen jaren. Maar we moeten ons de Bijbel evenmin 

laten ontroven door theologen die de Bijbel niet meer voor 

zichzelf willen laten spreken, en deze willen uitleggen 

volgens eigenmachtige, en vooropgestelde gedachtenconstructies. 

We moeten leren niet op onze eigen inzichten 


128

te vertrouwen en weer eerbiedig leren luisteren naar wat de 

HERE ons in Zijn Woord te zeggen heeft. Om het met Young 

te zeggen: 

“We kunnen ophouden rationalisten te zijn en we kunnen 

gelovigen worden. Ondanks alle krasse beweringen van het 

tegendeel mogen we geloven – en we behoeven ons daarvoor 

nimmer te schamen – dat de ‘Here in zes dagen de 

hemel en de aarde gemaakt heeft, de zee en al wat daarin 

is’ (Ex.20:11a)”. 197 

Wie dit gelooft, zegt: amen. 


129

GENESIS 1 - Schepping of Evolutie

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?