T&L In de groeve van Warche is het werk zwaar 23/2006

A anleg&Onderhoud
38
In de groeve van Warche is het werk zwaar
Steen is hard, het werk in een
groeve is zwaar. De delvers
lijken nietig tegenover de imposante
berg. ,,Toch zal over
pakweg veertig jaar ook deze
berg met de grond gelijk zijn
gemaakt’’, vertelt Charles Nelles,
eigenaar van de groeve van
de Warche, een riviertje nabij
Malmedy.
Tekst Jacqueline van Wetten
Beeld Gerdien de Nooy
De groeve van de Warche is sinds 1958 in productie.
Natuursteen wordt veel in tuinen
toegepast; als vijverbekleding,
keermuur, terras of tuinpad. Veel natuursteen
is afkomstig uit België. In de tijd
dat de berg in Warche, waar schisteuze
zandsteen wordt gedolven, nog rest
levert hij elk jaar 30.000 ton stenen en
split, waarvan 5.000 ton gebruikt wordt
voor de bouw van huizen en de aanleg
van tuinen. De resterende 25.000 ton
split vindt zijn weg naar de wegenbouw.
Het delvingsproces begint met het
verwijderen van het bos en de bovenste
laag aarde. Wanneer de productie van de
groeve op zijn eind loopt, moet de
bovenlaag opnieuw worden aangebracht
en moet de exploiteur voor herbeplanting
van de afgegraven groeve zorgen.
Met springstof wordt de berg stukje bij
beetje opgeblazen. Gemiddeld wordt per
keer 1.000 tot 4.000 kg dynamiet
gebruikt om een gedeelte van de berg
om te vormen tot brokken en stukken.
Van de steenbrokken is 25% geschikt
voor gebruik als bouwsteen of in tuin en
park. De overige 75% wordt verwerkt tot
het veel goedkopere split voor de wegenbouw.
Charles Nelles: ,,Deze wijze van
natuursteen delven, is een wat willekeurig
proces. Ik kan van tevoren geen eisen
stellen aan formaten en afmetingen. Ik
krijg wat de natuur me geeft.’’
Zwaar werk
Met een hydraulische hamer, maar ook
handmatig worden de grote stukken
rots bewerkt tot kleinere stukken. Medewerkers
selecteren de stenen in drie
categorieën: platten, met een dikte van 3
tot 12 cm voor losse muren, bouwstenen
en tuinstenen. Het overige materiaal
wordt met transportbanden naar diverse
kneus- en breekmachines getranspor-
teerd die de steen tot split verwerken.
,,Het is zwaar werk, dat zie je wel’’, zegt
de eigenaar van de groeve wijzend naar
een vervaarlijk uitziende medewerker
die met een grote moker stenen staat
te kloven. ,,Let wel, er werken maar tien
man in de groeve, meer is niet nodig. En
in de winter liggen we zo’n drie maanden
stil. Vorst en sneeuw maken het
werken dan onmogelijk.’’
Sinds 2002 heeft Nelles een grote zaagmachine
in productie waarmee producten
als dorpels en lateien op bestelling
worden gemaakt. ,,Die zaagmachine, dat
is een groot succes. Er is veel vraag naar
op maat gemaakte producten’’, vertelt
Nelles. Om de zaag zo efficiënt mogelijk
en optimaal te gebruiken wordt de machine
in twee ploegendienst bediend. De
zaag kan op die manier zestien uur per
dag draaien.
Gedurende het hele delvingsproces
wordt veel koelwater gebruikt. Het feit
dat de groeve bij een rivier ligt is dan ook
niet zonder reden. Na gebruik wordt het
water in twee bassins opgeslagen waar
de verontreinigingen kunnen bezinken.
Het schone water wordt daarna terug
naar de rivier geleid.
Expertise
De verwerking van natuursteen vereist
enige handigheid omdat de formaten
van de flagstones en de stenen variëren.
,,Een eenvoudige stapelmuur of pad van
stapstenen, dat is wel te doen voor elke
hovenier’’, zegt Marcel Verdickt, importeur
van de firma Michel Oprey & Beisterveld.
Maar als je ermee gaat metselen
dan heb je wat meer expertise nodig. Die
expertise vindt je bij vaklui afkomstig uit
het gebied waar schisteuze zandsteen
gedolven wordt.’’ Zo haalde bouwonderneming
Heijmans speciaal een ploeg
vakmensen uit België voor de bouw van
een clubhuis en greenkeeperslodge van
schisteuze zandsteen, op de golfbaan
van Haverleij in de gemeente Den Bosch.
,,Een geoefend natuursteenverwerker
metselt gemiddeld zo’n 2 tot 3 m2 muur
per dag’’, vertelt verkoper Francois
Thunus van de groeve. Ter vergelijking:
Met een hydraulische hamer worden de grote brokken steen tot kleinere stukken bewerkt.
een bouwvakker metselt van bakstenen
gemiddeld 10 m2 muur per dag.
Hovenier Peter Vlasveld van Vlasveld
Tuintechnieken heeft veel ervaring met
het werken met natuursteen. Hij maakte
een nevelgrot in de saunatuin van Centre
du Lac, een sauna- en beautycentrum in
Pijnacker, en werkte mee aan de Japanse
inzending voor de Floriade 1992 waarin
Tuin&Landschap [ 23 ] 2006 Tuin&Landschap [ 23 ] 2006
▲
39

In de groeve van Warche is het werk zwaar
Een aanzienlijk deel van de werkzaamheden in de
groeve, zoals het kloven van de stenen, is handwerk.
Ook het selecteren van de stenen gebeurt met de
hand.
40
Lees het themanummer
Natuursteen op:
www.tuinenlandschap.nl
Tuin&Landschap [ 23 ] 2006
zo’n 200 ton Duitse hardsteen was ver-
werkt. Een speciale hobby van hem zijn
rotstuinen. Iedere hovenier heeft in feite
de basiskennis in huis om met natuursteen
om te gaan, vertelt de hovenier
uit Boskoop. ,,Ervaring helpt om met het
materiaal uit de voeten te kunnen en om
te kunnen inschatten hoeveel materiaal
je nodig hebt. Want daar kun je je soms
in vergissen. Vaak is meer materiaal nodig
dan je denkt.’’
Techniek
Metselen met natuursteen, dat is kunst
op zich, is ook Vlasvelds mening. ,,Metselwerk
vergt techniek en je moet goed
weten wat het materiaal doet. Natuursteen
is hard en neemt geen vocht op in
tegenstelling tot baksteen. Het gevaar is
dan dat je cement gaat lopen. Je moet
daarom een droge specie gebruiken. Ook
mag geen kalk aan de specie worden
toegevoegd. De voeg mag immers niet
krimpen of uitzetten omdat natuursteen
dat ook niet doet.’’ Belangrijk is, vindt de
hovenier, dat je de steen laat ’spreken’
zoals hij het noemt. ,,Smeer de muur
niet helemaal vol met cement, maar hou
het cement juist uit het zicht.’’
Verder raadt hij aan om de zachtere
natuursteensoorten waarop makkelijk
een groene aanslag groeit niet voor de
aanleg van een terras of een straat te
gebruiken. En waar hij bij de aankoop
van een steensoort altijd op let is of
dezelfde steen ook in de toekomst nog
bij te kopen is voor herstelwerkzaamheden
of uitbreiding van een bouwwerk
als de klant dat wenst. Vlasveld:
,,Tegenwoordig kun je allerlei exotische
steensoorten kopen uit landen als China
of zelfs Zuid-Amerika, soms tegen hele
lage prijzen. Maar als je naderhand nog
wat extra stenen wilt aanschaffen dan
blijkt dat niet te kunnen omdat het een
actiepartij was die niet meer leverbaar
is. Dat is jammer want een project met
een mengelmoes aan stenen, dat is vaak
geen mooi gezicht.’’
Kwaliteit
Belgisch natuursteen ondervindt veel
concurrentie van natuursteen uit India,
China en andere Zuidoost-Aziatische
landen. Het materiaal uit die landen is
vaak veel goedkoper dan de Belgische
steen. Verkoper Francois Thunus: ,,Voor
eerste keus Aziatische platten betaal je
€5 per m2 , terwijl voor Belgische eerste
keus platten de prijs €17 per m2 bedraagt.
Dat scheelt nogal.’’
Thunus twijfelt aan de kwaliteit van
de Aziatische steen. ,,Die steen uit Azië
is niet uit ons klimaat. Het is goed mogelijk
dat Aziatische stenen die in ons veel
koudere klimaat toegepast worden over
tien jaar al stuk zijn.’’
Hovenier Vlasveld vindt die redenering
vergezocht. ,,Die stenen zijn honderd
miljoen jaar geleden ontstaan in een tijd
dat het klimaat heel anders was dan nu
en op dieptes waar de druk onnoemelijk
hoog is.’’ Ook importeur Verdickt meent
dat aan de kwaliteit van Aziatische
steensoorten niets valt aan te merken.
,,De materialen die wij verkopen testen
we zelf op onder andere vorstbestendigheid.’’
Wel benadrukt hij dat je appels
met appels moet vergelijken. ,,Precies
dezelfde schisteuze zandsteen als in
België, vind je in Azië niet. Wel andere
leisteensoorten. Per steensoort moet
je kijken naar de samenstelling en de
afwerking van de stenen. Zomaar vergelijkingen
trekken, dat is onmogelijk en
niet juist.’’
Een nadeel dat wel aan natuursteensoorten
uit bijvoorbeeld India en China
kan kleven is dat de stenen zijn gedolven
met de inzet van kinderarbeid. Verdickt:
,,Michel Oprey & Beisterveld is een
fervent tegenstander van kinderarbeid.
We controleren daar zelf streng op. We
weten daarom zeker dat onze leveranciers
in China en India geen kinderen
aan het werk hebben. Ook zijn we betrokken
bij de commissie Maatschappelijk
Verantwoord Ondernemen (mvo)
waar dergelijke zaken aan de orde worden
gesteld.’’
In Duitsland bestaat een keurmerk
voor verantwoord gewonnen natuursteen.
Nederland heeft een dergelijk
keurmerk niet. Verdickt: ,,Ik denk niet
dat we de pretentie kunnen hebben dat
we kinderarbeid wel even de wereld uit
helpen. Maar ieder bedrijf heeft zijn eigen
verantwoordelijkheid. Als branche
kunnen we onmogelijk onze ogen sluiten
voor dergelijke misstanden.’’ ■
Het merendeel van de natuursteen wordt verwerkt tot split voor de wegenbouw.
Natuursteen uit België
Wallonië telt veertig steengroeven die nog
in productie zijn. Dertig ervan zijn aangesloten
bij de vereniging Pierres et Marbres de
Wallonië, een belangenorganisatie.
De gedolven steensoorten worden onderscheiden
in:
■ blauwe stenen (arduin, Bocq blauwe hardsteen,
Maaslandse kalksteen van Vinalmont,
Maaslandse kalksteen van Longpré, Doornikse
steen);
■ marmers (zwart marmer van Golzinne,
zwart marmer van Dinant, rode, roze en
grijze marmers, Grand Antique de Meuse);
■ witte stenen (kalkzandsteen van Fontenoille,
kalkzandsteen van Gobertange);
■ siliciumhoudende stenen (zandsteen uit
de Condroz, arkose, kwartsiet, schisteuze
zandsteen, schist, silex).
De uiteenlopende eigenschappen van de
verschillende steensoorten zijn bepalend
voor de toepassingsmogelijkheden. Het grijze
Grand Antique de Meuse is bijvoorbeeld een
marmersoort die niet bestand is tegen vorst
waardoor deze steensoort alleen voor binnenwerk
geschikt is. Kwartsiet daarentegen
is vorstvast en niet onderhevig aan luchtverontreiniging
wat deze steensoort bij uitstek
geschikt maakt voor buitentoepassingen.
Meer informatie: www.pierresetmarbres.be
Schisteuze zandsteen
Schisteuze zandsteen is ook bekend onder
de namen zandsteen van de Warche of
steen Nelles. Deze steensoort wordt sinds
1958 gedolven door de familie Nelles in de
groeve van de Warche, een oppervlak van
18 ha, in Bévercé nabij Malmedy.
Schisteuze zandsteen is ontstaan in het
geologisch tijdvak Ordovicium, zo’n 488,3
tot 443,7 miljoen jaar geleden. Het gesteente
heeft een hoog kwartsgehalte en een
fijne, golvende textuur. De kleur varieert,
afhankelijk van de sedimentafzettingen, van
grijsblauw tot rood/roestkleurig. De steensoort
heeft een ongerept uiterlijk.
Schisteuze zandsteen is bestand tegen vorst,
heeft een hoge drukweerstand, is slijtvast
en is ongevoelig voor luchtverontreiniging.
De steen is natuurlijk te behouwen en makkelijk
te verzagen. Deze kwaliteiten maken
schisteuze zandsteen geschikt voor gebruik
buitenshuis als bouwsteen (gevelbekleding,
paramentwerk, droog metselwerk) of als
siersteen voor in tuin en park (terrassen,
keermuren, vijverinrichting). Ook wordt dit
materiaal gebruikt om er straatmeubilair als
tafels en banken van te maken en worden
er grafstenen en herdenkingsstenen van
vervaardigd.
In Nederland wordt schisteuze zandsteen
voor het tuinsegment geïmporteerd door
de firma Michel Oprey & Beisterveld onder
de merknaam Violetto. De importeur heeft
in Echt een showtuin waar schisteuze zandsteen
maar ook andere natuursteensoorten
op diverse manieren zijn toegepast.
Op de site www.oprey.nl staan onder
andere handige tips over de verwerking en
het onderhoud van natuursteen.
Nederlandse afnemers willen de natuursteen op
pallets of in bigbags.
Tuin&Landschap [ 23 ] 2006
41