Cultuurbericht - Prins Bernhard Cultuurfonds

Prins Bernhard Cultuurfonds geeft cultuur de kans
Muziek leren? Meteen in een orkest!
Sencity: muziekfeest om te proeven, ruiken, zien… en horen
Donateursexcursie naar het vernieuwde Nationaal Glasmuseum
Cultuurbericht
Uitgave voor donateurs en relaties van het Prins Bernhard Cultuurfonds
herfst 2010

Voorwoord
Uw Cultuurpas 2011
U behoort vast niet tot de mensen die Cultuurbericht lezen, maar de
begeleidende envelop ongeopend laten. Of toch? Dat zou jammer zijn,
want in deze envelop zit ook uw Cultuurpas 2011, die u steeds vaker kunt
gebruiken om optimaal te profiteren van uw donateurschap van het Prins
Bernhard Cultuurfonds. Donateur zijn betekent dat u ons geldelijk steunt,
maar ook dat u als dank bepaalde voorrechten geniet. Daarom bieden wij
u in elke aflevering van Cultuurbericht en CultuurNieuws (onze digitale
nieuwsbrief) en doorlopend op cultuurfonds.nl kortingen aan op boeken,
catalogi, cd’s, tentoonstellingen of voorstellingen, waarvoor u in veel
gevallen uw Cultuurpas nodig heeft. Hebt u niet in de envelop gekeken?
Doet u dat dan alsnog!
www.jaarverslagcultuurfonds.nl
Zoals ik in het zomernummer al had aangekondigd, besteden we in
dit nummer uitvoerig aandacht aan het jaarverslag 2009. U vindt vanaf
pagina 28 een samenvatting van de belangrijkste gebeurtenissen en
cijfers uit 2009 en de Balans en Staat van baten en lasten. Voor een
volledig overzicht van wat wij in 2009 hebben gedaan en een complete
jaarrekening, verwijs ik u naar het jaarverslag online, dat u bereikt via
www.jaarverslagcultuurfonds.nl. Onze projectendatabase op
www.cultuurfonds.nl/projecten geeft inzicht in alle toegekende bedragen.
In het jaarmagazine Cultuurkroniek hebben we aan de hand van interviews
een aantal projecten uitgediept. U kunt dit magazine bij ons
opvragen op (020) 520 6130 of via info@cultuurfonds.nl
Adriana Esmeijer
directeur Prins Bernhard Cultuurfonds
Het Prins Bernhard Cultuurfonds is beneficiant
van de BankGiro Loterij en De Lotto.
2
Cultuurbericht herfst 2010
Colofon herfst 2010
Cultuurbericht is een uitgave van het
Prins Bernhard Cultuurfonds en verschijnt
drie maal per jaar. ISSN 1872-1265
Hoofdredacteur
Astrid Waltmans
Eindredactie
Anneke van Huisseling
Redactiecommissie
Johan van Beem
Jelga Biesheuvel
Sjouke B. Dekker
Martijn Kahlman
Maaike Nillesen
Liesbeth Struving
Aan dit nummer werkten mee
Sjouke B. Dekker
Yvonne Jansen
Vera Ros
Ellen Segeren
Stan Verhaag
Aanbiedingen en excursies
Susanne van Heemskerck
ma t/m do 09.00-13.00 uur
telefoon (020) 520 6150
email svh@cultuurfonds.nl
Ontwerp & vormgeving
Loes Koomen
Druk
Ando/Calff & Meischke bv
Adres
Postbus 19750
1000 GT Amsterdam
telefoon (020) 520 6130
fax (020) 623 8499
e-mail info@cultuurfonds.nl
internet www.cultuurfonds.nl
ING 333318
ABN Amro 543730492
Copyright
Gehele of gedeeltelijke vermenigvuldiging of
overname van artikelen, op welke wijze dan ook,
is uitsluitend toegestaan met bronvermelding
na toestemming van de hoofdredactie.
Uitspraken van geïnterviewden geven
niet noodzakelijk het standpunt van het
Prins Bernhard Cultuurfonds weer.
4
8
10
13
14
18
20
22
23
24
26
28
30
Het Nationaal Glasmuseum is vernieuwd*
… en laat nu álles zien
Nóg transparanter
Amsterdamse Openluchtschool wordt gerestaureerd
Lesauto, station, sloopflat
Theater is overal
Belichting voor voor Amateurtoneel Noord-Holland
Chris Devries Fund for the Arts
In de geest van een groot inspirator
Tachtig topstukken van Kees van Dongen*
Unieke overzichtstentoonstelling in Boijmans
Provinciale specialiteiten
In deze aflevering: Groninger kerken
De KU-11 vist niet meer … maar krijgt toch een facelift
Haan en hen Binnenkort weer samen op Zelhemse kerk
Niks do-re-mi
Meteen in een (Leer)orkest!
Sencity* Muziekfeest voor alle zintuigen
Cultuurfonds in vogelvlucht
De belangrijkste gebeurtenissen en cijfers van 2009
Balans en Staat van baten en lasten
De financiën 2009
aanbiedingen exclusief voor donateurs
rubrieken
van het Prins Bernhard Cultuurfonds
7 donateursprofiel Ank van Tol
16 donateursaanbiedingen *
17 beursbericht Nadine van de Merwe
27 fondsnieuws
Doelstelling en middelen
Het Prins Bernhard Cultuurfonds stimuleert cultuur en natuurbehoud in Nederland - op grote en
op kleine schaal. Bijzondere initiatieven, bevlogenheid en talent moedigen wij aan met financiële
bijdragen, opdrachten, prijzen en beurzen. Door actieve fondsenwerving en inkomsten uit loterijen
kunnen wij jaarlijks ruim 3500 projecten en personen ondersteunen. Dat maakt ons, met een
landelijk fonds en twaalf provinciale afdelingen, een van de grootste particuliere cultuurfondsen
van Nederland. Het Prins Bernhard Cultuurfonds geeft cultuur de kans.
*
inhoud

Nationaal Glasmuseum kan weer
honderd jaar vooruit
Vitrinekasten als museumstukken? Bijna wel. ‘Ze trekken net zoveel
aandacht als de exposities,’ zegt conservator Hélène Besançon van het
vernieuwde Nationaal Glasmuseum in Leerdam.
Wat gebeurt er als je twee eigenzinnige
architecten vraagt twee oude dijkvilla’s
om te bouwen tot het nieuwe Nationaal
Glasmuseum in Leerdam? Dan trekken
zij hun eigen plan. Peter van Assche en Mathijs
Cremers (van Bureau SLA in Amsterdam) kwamen
met een ontwerp dat conservator Hélène
Besançon zonder enige terughoudendheid omschrijft
als ‘briljant’. Ze verbonden de villa’s over
alle vier de verdiepingen met elkaar door horizontale
loopbruggen. Zo ontstond één museum,
met zichtlijnen tot 45 meter.
En wat gebeurt er als je een al even eigenzinnige
Foto: JeroeN Musch
ontwerper vraagt om voor de doorgangen vitri-
nekasten te ontwerpen? Dan krijg je een geheel
nieuwe invulling van het begrip vitrinekast. Piet
Hein Eek ontwierp een ‘familie’ van vitrines, die
door materiaalkeuze en detaillering perfect aansluiten
bij hun inhoud: de vaste collectie van het
museum. Het glas is dragend onderdeel, waardoor
geen extra dragende constructie zichtbaar
is. Over de hele lengte van achttien meter is geen
breuklijn te vinden, waardoor de zichtlijnen des
te mooier zijn. ‘Eek gebruikte heel dun staal en
daarnaast alleen maar glas, glas, glas,’ aldus Hélène
Besançon.
Dankzij het ingenieuze één-tweetje van de architecten
en de vormgever is het Nationaal Glasmuseum
het eerste hedendaagse Nederlandse museum
dat permanent de volledige collectie kan
tonen. In de villa’s zelf komen wisselende tentoonstellingen.
Volksverheffend persglas
Wat is er allemaal te zien in de vitrinekasten?
De glascollectie van het Nationaal Glasmuseum
is de mooiste en grootste collectie Nederlands
glas van 1880 tot heden. In 1953 werd het eerste
glasmuseum geopend in Leerdam, als visitekaartje
voor de fraaie producten van de nabijgelegen
fabriek. De legendarische fabrieksdirecteur Petrus
Marinus Cochius (1874-1938) schakelde al
vroeg kunstenaars in bij het ontwerpen van gebruiksglas
en sierglas. Hij nodigde de architecten
Berlage en De Bazel uit om ontwerpen te maken
met een harmonische structuur. De beroemdste
ontwerper is Andries Copier, de grondlegger van
de Leerdam Unica: een grote verscheidenheid
van eenmalige flessen, schalen, kommen en vazen,
die vanaf 1925 op de markt werden gebracht.
‘Dankzij Cochius en zijn architecten ontstond in
4 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 5
Foto: BeN DeiMaN

Bijdrage Cultuurfonds: € 40.000,
waarvan € 23.132 uit het
Hugo van Win Glasfonds en
€ 16.868 uit het Van Enter-
Westerman Holstijn Fonds
www.nationaalglasmuseum.nl
‘eigenlijk komt glas het beste tot
zijn recht als het niet achter glas
wordt getoond. Dit is het beste
alternatief dat je kunt bedenken.’
Marc Mulders,
the seven last
Words of christ
6
Leerdam een heel nieuwe vormgeving,’ zegt Besançon.
‘Ze gebruikten persglas. Dat was goedkoop
en daardoor uiterst geschikt om het volk
te verheffen.’
Het is allemaal te zien in de nieuwbouw van het
Nationaal Glasmuseum. Zoals stapelbare glazen
uit de jaren vijftig, die het naoorlogse burgerlijk
ideaal weerspiegelden van netheid en grote gezinnen.
Maar ook melkflessen en de bekende
flesjes voor de sauzen van Calvé. ‘Voorheen stond
dat soort “alledaagse ontwerpen” buiten zicht,’
zegt Besançon. De vitrinekasten herbergen ook
glasontwerpen van moderne kunstenaars. Zo
staat er een gipsen proefmodel van wellicht het
bekendste object dat ooit de Leerdamse fabrieken
verliet: de Madonna met kind (1928) van
Steph Uiterwaal, volgens Besançon ‘nog steeds
een enorm verkoopsucces’. En van Andries Copier
zijn er probeersels en experimenten te zien
die te moeilijk waren om te vervaardigen, maar
wel briljant bedacht. ‘Daaraan kun je zien hoe
moeilijk glas is als materiaal voor kunstwerken.’
Het vernieuwde Nationaal Glasmuseum is veel
meer dan een museum. Het is de schatkamer en
het kenniscentrum van het Nederlandse glas.
Cultuurbericht herfst 2010
Foto's: toM elst
Maar het is ook een sociaal netwerk, een ontmoetingsplek
voor gelijkgestemden, een uitgeverij.
Sinds 2008 is het verrijkt met de Leerdamse Glasblazerij,
die zich snel ontwikkelt tot een ‘glaslab’
waar kunstenaars hun ontwerpen laten uitvoeren.
Glas achter glas
Hélène Besançon is er zielsgelukkig mee. ‘Ik ben
heel blij met de bijdrage van het Prins Bernhard
Cultuurfonds, die de aanschaf van de vitrinekasten
mede mogelijk maakte. Eigenlijk komt glas
het beste tot zijn recht als het niet achter glas
wordt getoond. Maar onze collectie is daar te
kostbaar voor. Dit is het beste alternatief dat je
kunt bedenken.’ De vitrinekasten trekken veel
aandacht, minstens zoveel als de twee tentoonstellingen
in de hoofdgebouwen.
Besançon: ‘De komende jaren gaan we de vaste
collectie nog verder toegankelijk maken met
iPod-rondleidingen en andere nieuwe media. Volgens
mij kunnen we met deze opzet weer honderd
jaar vooruit.’
Stan Verhaag
DoNATEUrSExCUrSiE
Op donderdag 25 november is er een donateursexcursie
naar zowel het Glasmuseum als de Glasblazerij
in Leerdam. Op station Leerdam staat om 10.20
uur een bus voor u klaar om naar het museum te
gaan, waar u wordt ontvangen met koffie en appeltaart.
U krijgt hier een uitgebreide rondleiding.
Daarna gaat u per bus naar de glasblazerij, waar de
lunch klaar staat. ’s-Middags is er een demonstratie
glasblazen. Vanaf de glasblazerij kunt u lopend terug
naar het station.
Bij voldoende belangstelling zijn er extra excursies
op woensdag 1 december en dinsdag 7 december.
U kunt zich opgeven door € 27,50 per persoon over
te maken op giro 500900 t.n.v. het Prins Bernhard
Cultuurfonds te Amsterdam, o.v.v. ‘glasexcursie’,
uw postcode en huisnummer en de gewenste
datum. Uw betaling dient uiterlijk 8 november
binnen te zijn.
donateursprofiel
Ook donateur
worden? Ga naar
www.cultuurfonds.nl,
klik op Geld geven, vervolgens
op donateur
worden en ga naar het
aanmeldformulier.
U kunt ook rechtstreeks
naar het formulier
via http://
www.cultuurfonds.nl/
t1.asp?path=fw6rnett
Ank van Tol: ‘Je krijgt zoveel terug aan
educatie tijdens de donateursexcursies.’
Van de natuur naar de kunst. Dat is ongeveer de
omslag die Ank van Tol uit Breukelen zo’n
twintig jaar geleden maakte. ‘Als landbouw-
kundig ingenieur ben ik altijd bezig geweest met de
natuur en mijn vakgebied, plantenveredeling. Dat be-
gon ik nogal eenzijdig te vinden,’ vertelt Ank. ‘Toen ik
wat meer ruimte kreeg, besloot ik de kunst meer kans
te geven. Ik ben opgegroeid in Rotterdam en kon daar
via mijn school voor weinig geld naar concerten, to-
neelvoorstellingen en de opera. Dat miste ik toen ik in
Wageningen studeerde en later in Breukelen woonde.’
Ank besloot zich te verdiepen in de schilderkunst, ging
zelf schilderen en volgde cursussen over Afrikaanse en
Aziatische kunst. Ze bouwde een bescheiden collectie
beeldhouwkunst op en werd trouw bezoeker van het
jaarlijkse Festival Oude Muziek in Utrecht. En ze werd
donateur van het Prins Bernhard Cultuurfonds. ‘Vooral
de donateursdagen waren geweldig, het liep er storm,’
zegt Ank. ‘Je kunt wel zeggen dat die aan hun eigen
succes ten onder zijn gegaan. Ik begrijp wel waarom
het Cultuurfonds ermee is gestopt. Je doneert natuurlijk
niet voor een uitje maar voor dingen die echt moeten
gebeuren. Toch was het een goede beslissing om
het Cultuurfonds te steunen. Wat ik zo waardeer is dat
je voor je donatie zoveel terugkrijgt aan kunsteducatie
tijdens de donateursexcursies. Niet elk fonds organiseert
zoveel voor zijn donateurs. Je wordt ook met alle
egards behandeld.’
Zo ging Ank mee met excursies naar het Tropenmuseum,
het Van Gogh Museum en Park Sonsbeek. Een
meegenomen vriendin raakte zo enthousiast dat ze
ook donateur werd. Ank vindt het niet verwonderlijk
dat het Cultuurfonds relatief veel oudere donateurs
kent. ‘Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met kunst,
maar elke leeftijdsgroep kent z’n eigen grenzen. Als je
jong bent, wil je andere dingen doen dan wanneer je
ouder bent.’ Ze denkt dat het Cultuurfonds daarom altijd
wel donateurs zal blijven aantrekken. ‘Ik had een
tijdje een jonge neef in huis die steeds heavy metal
draaide maar later als hobby klassiek ging zingen. Het
aardige van elke leeftijdsfase is juist dat je je op iets
nieuws kunt richten. Ik vind het prachtig om die verschuiving
in belangstelling te zien naarmate mensen
ouder worden. Ook van kunst word ik niet moe. Er zijn
zoveel invalshoeken, zoveel kunstenaars waarin je je
kunt verdiepen.’
Vera Ros
FOTO: EMILIE HUDIG

‘De transparantie wordt nog groter door de digitalisering van het onderwijs’
Juweel van Jan Duiker
wordt gerestaureerd
Over de Openluchtschool
in Amsterdam gaat het
verhaal dat die alleen op
een binnenplaats mocht
verrijzen. In Amsterdam-
Zuid moesten de ge-
bouwen van baksteen
zijn en in de stijl van
het traditionalisme of
de Amsterdamse School.
Bouwwerken van beton,
staal en glas, zoals de
Openluchtschool, waren
daarom niet welkom.
Foto's: toM elst
8
De Amsterdamse Openluchtschool
ik ken dat verhaal,’ zegt architect Wessel
de Jonge. ‘Maar ik geloof er eerlijk gezegd
‘Ja,
niet veel van. Het is een van die broodjeaap-
verhalen uit de architectuurgeschiedenis. Hoe kan
het anders dat het poortgebouw van de Openlucht-
school, ook van staal en glas, wel gewoon in de
Cliostraat staat?’
Dit poortgebouw, met een handenarbeidlokaal,
een conciërgeruimte en een fietsenstalling, werd
twee jaar na de oplevering van de Openlucht-
school in 1930 neergezet. Net als de Openlucht-
school zelf is het een transparant gebouw, waar-
door de school op de binnenplaats vanaf de straat
is te zien. Het eigenlijke schoolgebouw wordt nu
voor ruim 3 miljoen euro en met een bijdrage
van het Prins Bernhard Cultuurfonds gerestaureerd,
naar een ontwerp van Wessel de Jonge.
Komend najaar moet de restauratie gereed zijn.
Voor gezonde kinderen
De Openluchtschool is een van de belangrijkste
werken van Jan Duiker (1890-1935), de meest radicale
en minimalistische architect van het Nederlandse
Nieuwe Bouwen. Duiker ontwierp het
gebouw in 1927 voor de Vereniging van Openluchtscholen.
Bijzonder aan de Amsterdamse
Openluchtschool is dat deze niet buiten de stad
werd gebouwd voor kinderen met ademhalingsproblemen,
maar voor gezonde kinderen in de
stad. Duiker ontwierp een maximaal open school.
Cultuurbericht herfst 2010
Het gebouw bestaat uit niet veel meer dan beton-
nen vloeren die rusten op kolommen, met glazen
gevels die vrijwel helemaal kunnen worden
opengeschoven.
Eerder restaureerde De Jonge een ander beroemd
gebouw van Duiker, sanatorium Zonnestraal in
Hilversum uit 1928. Dit fragiele gebouw was in
de loop der tijd bijna een ruïne geworden en
moest deels helemaal opnieuw worden opge-
bouwd. De Openluchtschool is minder fragiel.
‘Dat komt doordat Duiker Zonnestraal ontwierp
met de gedachte dat tbc in de toekomst zou ver-
dwijnen en dat het sanatorium dus maar tijdelijk
nodig was,’ legt De Jonge uit. ‘Maar de Open-
luchtschool was bedoeld voor het gezonde kind
en gezonde kinderen zijn er altijd.’
Toch is er ook aan de Openluchtschool in de loop
der tijd het nodige veranderd. Het ingenieuze ver-
warmingssysteem, waarop Duiker patent aan-
vroeg en dat bestond uit buizen in de betonvloe-
ren waardoor warm water stroomde, werd in de
jaren vijftig verwijderd. Toen werd ook de belang-
rijkste verandering aan het gebouw uitgevoerd:
de grote, oorspronkelijke ramen die door kozijnen
in zessen waren verdeeld, werden vervangen door
ramen met acht vlakken en een strook vast glas
daaronder. Reden was dat de oorspronkelijke ramen
onhandig waren in het gebruik. ‘Duiker was
een groot optimist als het om techniek ging,’ aldus
De Jonge. ‘Hij heeft de ramen ontworpen in
de gedachte dat ze altijd open zouden staan. In
de praktijk staan ze bijna nooit helemaal open en
dan stoten de kinderen zich eraan.’
ontrotzooiing
De nieuwe ramen maakten de Openluchtschool
iets minder transparant dan oorspronkelijk.
Daarom is bij de restauratie nog overwogen om
de oorspronkelijke ramen terug te brengen. ‘Er
is zelfs een proef mee genomen,’ vertelt Marc
Peters, bestuurslid van de Openluchtschool, die
de restauratie begeleidt. ‘Maar eerlijk gezegd waren
de zesvlakkige ramen gewoon niet zo mooi.’
Ook Monumentenzorg vond het niet nodig dat
de oorspronkelijke ramen terugkwamen, hoewel
de Openluchtschool een rijksmonument is. ‘De
nieuwe ramen zijn in de jaren vijftig ontworpen
door Auke Komter, een ex-medewerker van Duiker
die in zijn geest werkte,’ legt De Jonge uit.
‘Monumentenzorg vond Komters verandering
een interessante tweede laag in het gebouw, on-
geveer zoals je in oude kerken vaak gotische uit-
breidingen aan romaanse oudbouw ziet. Dit
strookt met de opvatting dat een monument een
gebouw is met een geschiedenis, die bij een res-
tauratie niet onzichtbaar moet worden gemaakt.’
Schoolbestuurslid Peters ziet de restauratie ook
als een ‘ontrotzooiing’ van het gebouw. ‘Zo keert
de peuterspeelzaal na de restauratie niet terug,’
vertelt hij. ‘En ook de toiletten die aan de bui-
tenzijde van het gebouw lagen, verhuizen. In
plaats daarvan komen er nu glazen nissen die
kunnen dienen als stilteplekken. Dat maakt het
gebouw nog doorzichtiger. De transparantie
wordt nog verder vergroot door de digitalisering
van het onderwijs. Hierdoor zijn veel minder
ruimtes nodig voor archieven en het opbergen
van spullen. Na de restauratie zal de Openlucht-
school dan ook een veel strakker en opener ge-
bouw zijn. Liefhebbers van Duikers Nieuwe Bou-
wen zullen ervan smullen.’
Bernard Hulsman
herfst 2010 Cultuurbericht 9
Bijdrage Prins Bernhard Cultuur-
fonds: € 50.000
In 2008 is de Openluchtschool erin
geslaagd om via het tv-programma
‘Restauratie’ 1 miljoen euro van de
BankGiro Loterij binnen te halen.
www.openlucht1.edu.amsterdam.nl

Het station als toneel, een
lesauto als podium, een
afbraakpand als decor:
theatermakers zoeken
vaak gekke plekken op
voor hun verhalen. In drie
producties die het Cul-
tuurfonds ondersteunt,
spelen opmerkelijke loca-
ties een hoofdrol: Jan en
Dler, het NS Try Out
Festival en Natives.
Bijdrage Cultuurfonds: € 20.000
voor het NS Try Out Festival en
€ 22.000 voor Natives
Bijdrage Cultuurfonds Utrecht:
€ 2.000 voor Jan en Dler
theater is overal
Jan en Dler
Stel je voor: je rijdt mee in een auto waarin een
Koerdisch-Irakese instructeur rijles geeft aan Jan,
een Nederlander. Zijn methodiek is opmerkelijk:
hij ziet het verkeer als een oorlogssituatie. Elke
kruising is een potentiële hinderlaag. Gaandeweg
word je meegesleept in een guerrilla, die
ook buiten de auto wordt voortgezet.
De minivoorstelling Jan en Dler van Stichting
Cultuurbeleving Stad en Streek wordt gehouden
bij een fort van de Hollandse Waterlinie. Theatermaker
Jan van Rossum vertelt: ‘In de Utrechtse
wijk Overvecht, waar wel zestig nationaliteiten
wonen, maakte ik eens een voorstelling met
vaders over hun kindertijd. Vijf mannen uit alle
windstreken deden mee, onder wie een Irakese
Koerd die in Bagdad theaterwetenschappen had
gestudeerd en hier rijinstructeur was. Ik had nog
geen rijbewijs en dat wilde ik eigenlijk wel halen.
Toen ben ik bij hem gaan lessen. Daaruit ontstond
het idee om iets theatraals te bedenken in
‘Je voelde het tempo op het station veranderen’
10
Cultuurbericht herfst 2010
Foto: Nick VaN Der krooN
een lesauto. Dat is Jan en Dler geworden.’
De grappige minivoorstelling met serieuze on-
dertoon speelt zich af in een auto met zeven men-
sen achterin als publiek. Het stuk is niet alleen
voor het minipubliek bijzonder, ook rijinstruc-
teur Dler Nzara is enthousiast, zegt Van Rossum.
‘Hij had zijn kansen voor het Nederlandse theater
al afgeschreven, want hij moest een gezin onder-
houden en kende de ingangen niet. Dit locatie-
project vormt dus tegelijk zijn integratietraject
in de Nederlandse theatercultuur.’
NS Try out Festival
De NS verbouwt twintig stations. Het station van
de toekomst is een ontmoetingsplaats, een stads-
poort waar ook cultuur een plek krijgt. Daarom
vroeg de NS aan Stichting IJ Producties een cul-
tureel plan te maken, om te beginnen voor het
Centraal Station in Leiden. Dat leidde in oktober
2009 tot het meerdaagse NS Try Out Festival.
‘Er was enorm veel te zien en te horen op het sta-
tion,’ zegt Lode van Piggelen van Stichting IJ Pro-
ducties. ‘Van een bigband van 65-plussers tot een
filmprogramma met livemuziek, van voorlees-
sessies en knutseltafels voor kinderen tot een
popaanbod samen met 3FM waar het stations-
plein voor volliep. Overal was iets te beleven: op
het perron, in de wachtruimtes en de hal, in de
kiosk, vier dagen en avonden lang. Het was een
groot succes. Haastige pendelaars kwamen de
volgende dag vroeger om er meer van mee te
pikken. Mensen met tijd bleven geboeid kijken.
Je voelde het tempo op het station veranderen.’
Het NS Try Out Festival wordt uitgebreid naar
Amersfoort, Groningen en Eindhoven. ‘In elke
stad willen we masterclasses en workshops ge-
BeelD: aNDre sloB
herfst 2010 Cultuurbericht 11
Gaandeweg word je meegesleept
in een guerrilla,
die ook buiten de auto
wordt voortgezet

‘Zit je in Pendrecht?
Dan moet je goed op je spullen passen!’
www.janendler.nl
www.tryoutfestival.nl
www.wunderbaum.nl
BeelD: Mario DeBaNe
ven, zodat mensen iets kunnen meenemen van
wat we opzetten.’ De naam Try Out verwijst naar
deze nieuwe manier van cultuur aanbieden. ‘Het
station is een fantastisch podium, daar komen
uiteenlopende mensen die soms geen idee hebben
van allerlei cultuurvormen. Zij maken daar
op deze manier kennis mee.’
Natives
Een flatgebouw in de Rotterdamse wijk Pendrecht
loopt voor de voorstelling Natives een
tikje vooruit op de naderende sloop: theatercollectief
Wunderbaum heeft er alvast de kozijnen
en muren uit gesloopt. Dat was nodig om goed
zicht te geven op Natives, want de acteurs spelen
in de flat en het publiek zit ervoor.
Acteur Walter Bart: ‘Natives gaat over bewoners
die geworteld zijn maar op drift raken, niet meer
weten waar hun thuis is. Het is een fysieke voorstelling,
dus Natives bevat weinig tekst maar wel
veel beelden en muziek. De componisten Florentijn
Boddendijk en Remco de Jong hebben voor
ons koorstukken gemaakt, er wordt dus veel in
gezongen. De absurditeit en de schoonheid van
de beelden en de realiteit van de sloopwijk vormen
een contrast, dat is een mooie basis voor de
voorstelling.’
Bart moet grinniken als hij denkt aan de vooroordelen
over de locatie, het slooppand: ‘Het is
een buurt waar je niet zo gauw naartoe gaat.
Mensen zeggen tegen ons: “Zit je in Pendrecht?
Dan moet je goed op je spullen passen!” Dat
werkt mee in hoe je de voorstelling beleeft, denk
ik. Al zit er in Natives niet direct een verhaal dat
na te vertellen is, je gaat wel meeleven met de
personages. De crisis is het uitgangspunt, niet
alleen economisch, maar ook ecologisch en sociaal.
We laten zien hoe vijf mensen zich daartoe
verhouden in variaties op het doemdenken.’
Natives speelt tot in oktober in Pendrecht en gaat
vanaf 1 december in een omgebouwde vorm op
tournee langs theaters in het hele land.
Ellen Segeren
Professionele belichting
voor Noord-hollands amateurtoneel
Een eenakterfestival in Alkmaar, jongerento-
neel in Westwoud, een avant-gardistisch
stuk in Purmerend; zo’n driehonderd thea-
tergroepen van Amateurtheater Noord-Holland
brengen overal in de provincie een veelzijdig reper-
toire ten tonele. Zo’n repertoire stelt eisen aan de
belichting. Vroeger klopten theatergroepen daar-
voor soms aan bij het Prins Bernhard Cultuurfonds.
‘Het ging dan om een of twee lampen, die maar
twee keer werden gebruikt. Dat zette natuurlijk
geen zoden aan de dijk. Met het Cultuurfonds, het
Amateurtheater en de Provincie hebben we toen
overlegd over een beter gebruik en beheer van ap-
paratuur,’ vertelt Jos van Dijk, voorzitter van de
Stichting technische depots Amateurtheater
Noord-Holland, die voortkwam uit dat overleg.
De stichting beheert al 25 jaar twee depots in Scha-
gen en Westzaan, waar tien vrijwilligers werken.
Twee avonden per week zijn de depots open voor
het afhalen en terugbrengen van belichtingsappa-
ratuur. ‘Je moet denken aan complete lichtsets met
spots, dimmerpacks, elektra-aansluitingen, regel-
tafels en allerlei andere attributen,’ zegt Van Dijk.
‘Negentig procent kunnen we gebruiken dankzij de
steun van het Cultuurfonds. De rest komt van par-
ticulieren die spullen niet meer nodig hebben.’ De
theatergroepen hebben de apparatuur bijna een
week in huis om mee te oefenen. Dat is volgens
Van Dijk de kracht van de depots. ‘Onze vrijwilligers
helpen daarbij. Het zijn mensen met een technische
achtergrond die cursussen volgen en bedrijven
bezoeken om op de hoogte te blijven. Ze doen
meer dan spullen uitlenen en innemen. Goede belichting
is zo belangrijk voor een theatervoorstelling.
Zijn er speciale lichtproblemen, hoe groot is
de zaal, wordt er op locatie gespeeld? Zulke vragen
komen aan de orde bij het kiezen van de juiste apparatuur.’
De ontwikkelingen in het theater stellen steeds
meer technische eisen: ‘Mensen willen iets beleven.
Theatergroepen spelen daarop in en werken
vaker op locatie. Dan heb je weer speciale apparatuur
nodig. Er is zoveel mogelijk op het gebied van
belichting en kleur. Dat zouden we niet kunnen bereiken
zonder de inzet van onze vrijwilligers en de
steun van het Cultuurfonds.’ Als regisseur kan Van
Dijk dat weten. ‘Ik ben verknocht aan het theater,
zit al vanaf mijn negentiende in het vak. Het is
prachtig om theater te maken met amateurs. De
overgave van spelers, regie, technici, ontwerpers
en andere medewerkers is een belevenis die ik niet
zou willen missen.’
Vera Ros
12 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 13
Foto: Pierre Mettes/Foto GraFish
Bijdrage Cultuurfonds
Noord-Holland: € 19.600 in
2009 voor apparatuur.
www.nhca.nl

chris Devries Fund for the arts:
Go for gold!
Een wereldburger was Chris Devries, een man die bruiste van energie
en ook anderen wist te bezielen. Tot hij plotseling overleed. Al op de
avond van zijn begrafenis rees het plan om een bijzondere gave van
hem in ere te houden: talent ontdekken en stimuleren. Met het Chris
Devries Fund for the Arts leeft die eigenschap voort.
eva de Vries-Van Gelder,
geflankeerd door haar dochters
Vivian en annabel
14
bohemien, een man die hield van
het leven en van lekker eten, en die
alles in overmaat deed. Juist dat beet-
‘Een
je té maakte hem tot een interessant
mens. Hij was nadrukkelijk aanwezig en had een
duidelijke eigen mening.’ In de beschrijving van
Eva Devries-Van Gelder komt de persoon van
haar overleden man Chris een beetje tot leven.
Hun oudste dochter Vivian vult aan: ‘Na zijn
dood zeiden mensen vaak: hij was zo’n grote
man. Terwijl hij fysiek niet zo groot was. Zijn
aanwezigheid wekte die indruk.’
In januari 2008 kwam er een plotseling einde
aan een leven dat in alle dimensies ten volle werd
geleefd. Chris Devries, Amerikaan van geboorte,
was net gepensioneerd als directeur van Citibank
en genoot volop van elke minuut. Hij deed van
alles, van het coachen van jonge bankmedewer-
kers tot het leiden van een leliekwekerij in Indo-
nesië. In zijn enthousiasme sleepte hij zoveel
Cultuurbericht herfst 2010
Foto: eMilie huDiG
mogelijk mensen mee. ‘Hij was een uitstekende
netwerker, die ook graag met jonge mensen omging,’
zegt Eva Devries. ‘We hadden altijd mensen
over de vloer die hij op de raarste plekken
ontmoette. Op Schiphol, op straat, overal dook
hij mensen op die hem intrigeerden. Hij zag dan
talent, een drive, en dat was bij iedereen weer
iets anders. Als hij in iemand geloofde, ging hij
die persoon op de huid zitten, die liet hij niet
meer los. Zijn protegés werden een soort kind
van hem. Zijn motto – Go for gold – droeg hij op
hen over.’
oprechte belangstelling
Jongste dochter Annabel vertelt: ‘Hij kende ongelofelijk
veel mensen, overal op de wereld. Hij
was als enig kind in verschillende landen opgegroeid
en leerde door de vele verhuizingen al
jong contacten leggen. Hoeveel mensen hij ook
sprak, altijd herinnerde hij zich van iedereen
precies wat hem de vorige keer was verteld. Hij
had een geheugen als een olifant en had oprechte
belangstelling. Voor iedereen, uit alle lagen
van de bevolking.’
Zijn mentorschap strekte zich op vele fronten uit.
Bij Citibank coachte hij talenten die het met zijn
sturing ver schopten, zoals een timide jongeling
die uiteindelijk een business-studie aan Harvard
afrondde. Ook kunstenaars promootte hij graag.
‘Hij was niet opgegroeid met kunst, die liefde heeft
hij van mij overgenomen,’ zegt Eva, ‘maar eenmaal
gegrepen liet hij niet los. Kunstenaars die
we ondersteunden, zijn we altijd blijven volgen.
We hebben eens een Deense kunstenaar hier thuis
een expositie laten inrichten. Vrienden en bekenden
kwamen kijken, en na afloop was alles verkocht,
fantastisch! Het is leuk om bij hen thuis
die werken terug te zien.’
Ook muziek had zijn interesse, zegt Vivian: ‘Geen
klassiek, maar pop, motown en zo. Zangeres Jenny
Lane heeft hij ondersteund. Toen hij in Jakarta
was, werd daar bijvoorbeeld een jazzfestival georganiseerd,
waar hij haar heen haalde om op te
Foto: JeaN VaN liNGeN
treden. Zij is ook iemand met zo’n spark die Chris
aansprak. Daar liep hij helemaal warm voor.’
Amerikaans gebruik
Familieleden en intimi deelden de behoefte om
de stimulerende geest van Chris voort te zetten.
Een van Chris’ voormalige protegés bij Citibank
opperde het idee voor een fonds. Eva maakte er
direct werk van: ze richtte de Chris Devries Foundation
for the Arts op, waarin ook vrienden en
bekenden donaties konden doen voor bijzonder
talent op kunstzinnig en muzikaal gebied, ter
nagedachtenis aan de man die als talentscout en
promotor zoveel mensen op weg had geholpen.
‘Het is een Amerikaans gebruik,’ legt Eva uit.
‘Mensen die iemand willen gedenken, doneren
iets aan een doel dat die persoon na aan het hart
lag. Een mooi gegeven.’
Na een poos werd duidelijk dat de taak nogal
zwaar was voor het stichtingsbestuur. ‘Een be-
stuurslid kende iemand die een CultuurFonds
op Naam had ingesteld, en het leek ons een
prachtig idee om de foundation bij het Prins
Bernhard Cultuurfonds onder te brengen. Dat is
een professioneel fonds, er zitten mensen die
alles goed kunnen beoordelen. Daar heb ik alle
vertrouwen in.’
Het Chris Devries Fund for the Arts is nu enkele
maanden een feit en de eerste besteding is al
rond: de Amerikaanse zangeres Regina Davis
komt over voor een vervolgopleiding aan Opera
Studio Nederland. Eva: ‘Ik wil dan iets organiseren
in de geest van Chris. Misschien een borrel
waarvoor we haar uitnodigen, zodat ze vrienden
en relaties kan ontmoeten en iets van de Nederlandse
cultuur kan leren kennen. We hopen op
die manier ook meer mensen bereid te vinden
om te doneren. We willen laten zien dat er echt
iets met het fonds gebeurt.’
Ellen Segeren
herfst 2010 Cultuurbericht 15
‘als hij in iemand
geloofde, ging hij
die persoon op de
huid zitten, die liet
hij niet meer los.
Zijn protegés
werden een soort
kind van hem.’
Voor meer informatie over
CultuurFondsen op Naam
voor particulieren, stichtingen
en bedrijven kunt u contact op-
nemen met Maartien Delprat
of Menno Tummers,
(020) 520 61 30. Of kijk op
www.cultuurfondsopnaam.nl.

Donateursaanbiedingen
Op deze pagina’s treft u een selectie aan van de aanbiedingen die wij onze donateurs
regelmatig kunnen doen. Op www.cultuurfonds.nl/acties hebben wij ruimte voor meer
en actuelere aanbiedingen. Bekijk deze webpagina dus regelmatig!
Vaak zal bij een aanbieding om uw Cultuurpas worden gevraagd. Deze pas is bijgesloten
bij dit nummer van Cultuurbericht. Bent u donateur en heeft u geen Cultuurpas ontvangen?
Mail dan naar info@cultuurfonds.nl (vergeet uw adresgegevens niet te vermelden)
of bel tijdens kantooruren naar (020) 52 06130.
* De bonnen bij de aanbiedingen vindt u achter in dit blad.
€ 3,50
KorTiNG
Jan van Es en Bernt Feis
Luisterrijk groen, stadsparken
en landgoederen in
het Groene Hart
Bijdrage Cultuurfonds: € 2.500 uit
het Veerkamp-van Beek Fonds.
De auteurs ontdekten tientallen
prachtige stadsparken, landgoe-
deren en voormalige buitenplaat-
sen in het Groene Hart. Ook de
vestingwerken in de Oude Hol-
landse Waterlinie, historische tui-
nen en beroemde begraafplaat-
sen krijgen aandacht. Het boek
telt 120 bladzijden. In totaal zijn
vijftig wandelingen opgenomen,
elk met een duidelijk kaartje. Een
must voor wandelaars die graag
natuur met cultuur combineren!
Donateursprijs: van € 13,50
voor € 10,- (excl. verzendkosten).
U kunt dit boek bestellen via
contact@groenehart.info
o.v.v. de actiecode LG2010.
Anneke van Veen
De eerste foto’s van
Amsterdam 1845-1875
Bijdrage Cultuurfonds:
€ 10.000
Uit het Stadsarchief Amsterdam
en collecties in binnen- en
buitenland is het mooiste uit
deze periode bij elkaar gebracht.
Dankzij de eerste foto’s
kunnen we ons een beeld vormen
van Amsterdam halverwege
de negentiende eeuw.
We zien hoe fotografie onderdeel
werd van het proces dat
Amsterdam razendsnel veranderde
in een moderne stad.
Daarnaast biedt dit boek een
staalkaart van uiteenlopende
fotografische technieken en
toepassingen, zoals fotoalbums,
reisalbums en nieuwsfoto’s.
Donateursprijs: van € 34,50
voor € 31, tegen inlevering van
de bon achterin dit blad bij de
boekhandel.
€ 3,50
KorTiNG
Stadsopera MAAK
Bijdrage Cultuurfonds
€ 15.000
€ 2,50
KorTiNG
De vuurwerkramp in Enschede.
Een ingrijpende gebeurtenis
waarvan de gevolgen nog even
zichtbaar als voelbaar zijn. Op
initiatief van Tubantia ontstond
MAAK, een stadsopera voor en
door Enschedeërs. Hun verhalen
vormen de basis voor het script,
waarin niet alleen de ramp maar
vooral ook de periode daarna
centraal staat. De voorstellingen
vinden op 13 en 14 november
plaats in een voormalige fabriekshal
(Lage Bothofstraat
171) in Enschede.
Donateurs krijgen op vertoon
van hun Cultuurpas € 2,50
korting op de toegangsprijs van
€ 15. Reserveren kan telefonisch:
053 487 85 02.
www.maak-enschede.nl
€ 2,50
KorTiNG
Opera Per Tutti!
Bijdrage € 10.000 uit het
Jonge Musici Fonds en het
Van Berkel Fonds
De mooiste duetten, ensemblestukken
en aria’s uit allerlei
opera’s. Informeel, op een
bijzondere locatie. Dat is de
unieke formule van Opera Per
Tutti! Mylou Mazali en haar
Mazali Opera Singers zijn een
telkens wisselende groep vocalisten
– van gerijpte professionals
tot aanstormende
talenten – die wekelijks een
verrassend programma
presenteren.
Donateurs krijgen op vertoon
van hun Cultuurpas € 2,50
korting op de toegangsprijs
van € 20 bij de concerten in
de Vondelkerk in Amsterdam
(maximaal twee personen
per pas). Elke donderdagavond
van 16 september tot
en met 16 december.
Aanvang 20.15 uur,
zaal open vanaf 19.30 uur.
www.operapertutti.nl
beursbericht
in mei rondde Nadine van de Merwe
haar conservatoriumopleiding fagot
af. op een heckel, een instrument met
een grote klank, dat ze kon aanschaffen
dankzij het cultuurfonds. Daarmee
krijgt haar ambitie om in een orkest te
spelen steeds meer kans.
docent zei dat ik een ander instrument
nodig had. Bij mijn oude fagot
‘Mijn
moest ik enorm veel kracht zetten
om een goede intonatie te krijgen, en het geluid
had niet zo’n groot bereik. Tot ik een Heckel kreeg.
Daarmee ben je helemaal achter in het Concertgebouw
nog goed te horen. Toen ik hem net had,
moest ik terug naar de basistechniek. Ik blies
steeds te hoog, omdat ik gewend was mijn middenrif
strak aan te spannen. Maar ik hoefde ineens
niet meer alle energie te steken in kracht zetten, ik
kon ontspannen spelen. Een verademing.
‘Ik heb muzikale roots: mijn vader is trombonist.
Voor kinderen en jongeren die fagot willen spelen,
kan het lastig zijn om bij een muziekschool te beginnen.
Daar hebben ze liever drie klarinetten dan
één fagot, dat is goedkoper. Je moet er bewust
voor kiezen. Maar dan is de kans ook groter dat je
er meer mee gaat doen. Kijk maar naar de saxofoon,
dat is een enorm populair instrument. Maar
van alle beginnende spelers blijft uiteindelijk maar
een fractie over, terwijl de startende fagottisten
vrijwel allemaal doorgaan. Juist omdat het instrument
niet veel voorkomt, vindt iedereen het superinteressant.
‘Mijn ambitie is ooit in een symfonieorkest spelen.
Intussen geef ik veel les. En ik zit in het
J.O.N.G.ensemble, dat staat voor Jonge Ondernemende
Nieuwe Generatie. We zijn met tien blazers,
allemaal met verschillende instrumenten.
Daarmee hebben we al vaak opgetreden, zoals op
het Grachtenfestival. Ook hebben we de prijs gewonnen
voor het beste kinderconcert op het On-
Wings! internationaal blazersfestival. Dit seizoen
reizen we rond met een Frans programma, Croque
Monsieur, met onder anderen Ravel, Saint-Saëns,
Poulenc en Satie. Heerlijk om te doen. Ook maken
we een theaterstuk. De componist daarvan zei:
wat gaaf dat er een fagot bij is! Hij was enorm gefascineerd
en heeft zich erin verdiept om ervoor te
kunnen schrijven.
‘Zonder de hulp van het Cultuurfonds had ik dit instrument
niet kunnen aanschaffen en was dit allemaal
niet mogelijk geweest. Met de Heckel kan ik
me verder ontwikkelen en doorgroeien op de muzikale
arbeidsmarkt.’
Ellen Segeren
Nadine van de Merwe kreeg bijdragen uit
het Henny de Vries Fonds, het Bredius Fonds en
het Engberthe Loman Fonds
herfst 2010 Cultuurbericht 17
Foto: PePiJN ZooN

Hij gebruikte als een van de eerste kunstenaars
elektrisch licht tijdens het schilderen
Modjesko,
sopraanzanger
(1907)
De grote ogen
Tekenaar, fauvistisch schilder, portretschilder: de Nederlandse
kunstenaar Kees van Dongen (1877-1968) was het allemaal.
Museum Boijmans Van Beuningen haalt alle topstukken van ‘de Andy
Warhol van de jaren twintig en dertig’ naar Nederland.
van kees van Dongen
Wie kan er beter een tentoonstelling
over Kees van Dongen samenstellen
dan Anita Hopmans? Zij publiceerde
boeken en artikelen over Kees van Dongen en
maakte eerder een grote overzichtstentoonstelling
van zijn tekeningen. Ook was ze in 2008
betrokken bij grote Van Dongen-tentoonstellingen
in Monaco en Montreal. Ze is een kenner van
zijn werk, zijn leven, zijn tijd. Logisch dus dat
Museum Boijmans Van Beuningen haar vroeg
om als gastconservator op te treden voor De grote
ogen van Kees van Dongen. Het museum toont
tachtig topstukken van de Hollandse meester.
Wat boeit Anita Hopmans zo in de flamboyante
Kees van Dongen? ‘De ontwikkeling die hij als
kunstenaar heeft doorgemaakt,’ antwoordt ze.
‘Simpel gezegd: van tekenaar tot wereldberoemd
schilder. Maar het complete verhaal is natuurlijk
ingewikkelder. In deze tentoonstelling laten we
dat verhaal voor het eerst zien.’
Sprong naar portretschilder
De tekenaar Kees van Dongen vertrok eind negentiende
eeuw uit Rotterdam en vestigde zich
in Parijs. In de jaren die volgden maakte hij
naam als fauvistisch schilder. Het fauvisme (dat
gekenmerkt wordt door felle, nauwelijks gemengde
kleuren) stond aan het begin van de moderne
kunst en bereikte zijn hoogtepunt tussen
1905 en 1907. ‘Met zijn uitbundige stijl oogstte
Van Dongen veel bewondering bij andere toonaangevende
schilders,’ zegt Anita Hopmans. ‘Hij
was zelfs een referentiepunt voor kunstenaars
als Karel Appel.’
In de jaren twintig en dertig werd Van Dongen
bekend als portretschilder. Anita Hopmans: ‘Ik
heb veel nieuwe informatie gevonden die de
le Doight sur la
Joue/Vinger op de
Wang (1910)
sprong naar portretschilder verklaart.’ Een van
de ontdekkingen betreft een verblijf van enkele
maanden in 1907 in Rotterdam. ‘Het fauvisme
was op zijn retour, Van Dongen zocht een antwoord
op nieuwe ontwikkelingen. In Rotterdam
besteedt hij aandacht aan zijn manier van schilderen
en techniek. Hij bezoekt musea. Vervolgens
gaat hij meer Rembrandt-achtige elementen gebruiken,
maar wel op een eigentijdse manier. Dat
is te zien in de Modjesko, een van zijn beroemdste
werken. Dat stuk is niet in Parijs geschilderd, zoals
veel mensen denken, maar tijdens zijn korte
verblijf in Rotterdam. Leuk detail, toch?’
Tussen 1910 en 1913 maakt Kees van Dongen
reizen naar Spanje, Marokko en Egypte, doet hij
contacten op in de modewereld en gebruikt hij
als een van de eerste kunstenaars elektrisch licht
tijdens het schilderen. Dat levert een ander palet
en een nieuwe beleving van kleuren op. Als portretschilder
zoekt Van Dongen naar een eigen
stijl. Hij kiest niet voor de geijkte aanpak van
goed gelijkende portretten, maar gaat op zoek
naar karakteristieken die de toeschouwer treffen.
Hij geeft de geportretteerde meer expressie en
aantrekkingskracht door de ogen groter te maken
dan ze in werkelijkheid zijn. Maar de titel
Grote ogen slaat ook op Van Dongen zelf: een man
die de wereld rondtrok, die nieuwsgierig was,
die zijn ogen de kost gaf.
Nachtelijke atelierfeesten
Toch hadden tijdgenoten ook kritiek op Van Dongen,
met name in de jaren dertig. Sommige portretten
zijn wel héél vlot geschilderd, zei men.
Anita Hopmans beaamt dat Van Dongen soms
snel en makkelijk schilderde. ‘Maar ook dat is
boeiend, want het past in zijn ontwikkeling . Het
was de periode waarin reclame steeds belangrijker
werd en de Amerikaanse film opkwam. Die
spannende tijd sprak hem aan.’ Van Dongens
levensstijl was spraakmakend, zijn uitbundige
nachtelijke atelierfeesten werden bezocht door
filmsterren, beroemde politici en kunstenaars.
Wat Andy Warhol in de jaren zestig was voor
New York, was Kees van Dongen vanaf de jaren
twintig voor Parijs: een societykunstenaar en bohemien
die de stad extra kleur en allure gaf.
De grote ogen van Kees van Dongen is volgens Anita
Hopmans een unieke tentoonstelling. ‘De ontwikkeling
van een kunstenaar wordt pas goed
duidelijk als je zijn of haar topwerken bij elkaar
ziet. Dan komen techniek en uitdrukkingskracht
het best tot hun recht. Het is een unicum dat we
alle belangrijke werken van Van Dongen naast
elkaar kunnen laten zien.’ Dat was makkelijker
gezegd dan gedaan, want ook in de eenentwintigste
eeuw is er wereldwijde belangstelling voor
zijn werk. ‘We moesten schilderijen laten overkomen
uit onder andere New York, San Francisco,
Moskou en Teheran. Dat is gelukt dankzij
subsidies en sponsorgelden, onder andere van
het Prins Bernhard Cultuurfonds. Op deze manier
is zijn werk nog nooit getoond.’
Stan Verhaag
18 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 19
Bijdrage Cultuurfonds:
€ 25.000 uit het Straver Fonds
voor de transportkosten
www.boijmans.nl
KorTiNG Voor
DoNATEUrS
Tegen inlevering van de bon
achter in dit blad bij de kassa
van het museum krijgt u € 2,50
korting op de normale toegangsprijs
van €15.
De tentoonstelling loopt
van 18 september 2010 tot en
met 23 januari 2011.

Elke provincie heeft haar eigen specialiteit.
In deze aflevering:
Jacobikerk uithuizen
Groninger kerken, juweeltjes van de klei
gaat niets boven Groningen. Ook niet
‘Er
wat oude kerken betreft. Misschien hebben
we hier niet de meeste kerken, maar
wel de meeste kwaliteit. In Groningen valt vaak
de complete bouwstijlontwikkeling in één en dezelfde
kerk terug te lezen. Vanaf het jaar 800. Dat
maakt een bezoek ook zo boeiend. En dan heb ik
het nog niet eens over de vele mooie orgels van
beroemde orgelbouwers.’ Aan het woord is de
schatbewaarder en promotor van de ‘juweeltjes
van de klei’, de directeur van de Stichting Oude
Groninger Kerken: Peter Breukink, gepassioneerd
pratend als Brugman en kantoor houdend
in een kerk. Toepasselijker kan het niet.
Stainbulten
In stad en ommeland heeft de stichting nu 65
kerken in beheer: ‘In alle vormen en maten. Ge-
bouwen die nog honderd procent kerk zijn en
kerken die een leeg gebouw zijn. De gemeen-
schap geeft aan wat er kan en wat men ermee
wil. Soms moet dat groeien. Ons adagium is: be-
houd door gebruik. En dat varieert van kerk,
dorpshuis, theater, concertzaal, expositieruimte
en opbaarcentrum tot trouwzaal voor het burgerlijk
ja-woord. Kijk dan ook niet raar op als je
op een doordeweekse dag het aanstaand bruidspaar,
de wederzijdse ouders en vrienden in het
zweet huns aanschijns een kerkje spic en span
ziet maken.’
De stichting is opgericht in 1969. ‘We zijn de
oudste kerkenstichting van ons land,’ vertelt
Breukink. ‘De kerken kwamen leeg te staan en
dreigden - zoals de Groninger dichter Jan Boer
het ooit noemde - stainbulten te worden.’ Verschillende
elementen versterkten elkaar destijds:
de ontvolking van het platteland door de mechanisatie
van de landbouw, het wegvallen van sociale
structuren en de snelle ontkerkelijking.
‘Gelukkig was er een groep mensen, de bekende
Regnerus Steensma voorop, met veel gevoel voor
cultuur en bouwkunst in het bijzonder, die zich
het lot van de oude kerken heeft aangetrokken.’
Creatief met kerk
Essentieel blijft het maatschappelijk draagvlak.
‘Wanneer een kerkgebouw aan ons in beheer
wordt gegeven, is dat voor een kerkgemeente toch
emotioneel. Daarom geven we in veel gevallen
het eerste gebruiksrecht gewoon terug aan de oorspronkelijke
eigenaar. Om zoveel mogelijk draagvlak
te ontwikkelen zoeken we de randen op voor
gebruik. We gaan daarbij geen enkele samenwerkingsvorm
uit de weg, maar organiseren zelf ook
veel. Na 25 jaar ZomerJazzFietsTour (per fiets
langs nieuwe jazz), organiseren we sinds drie jaar
een breed cultureel festival dat de moeite waard
is om voor uit de Randstad te komen. We zijn inderdaad
creatief met kerk…’
In 2006 scoorde de stichting landelijk met de kerk
van Vierhuizen. ‘We deden mee aan het tv-programma
‘Restauratie’ van de BankGiro Loterij en
de AVRO. Er viel een miljoen te winnen. We moesten
het als sneutje van de week opnemen tegen
de Sint-Janskathedraal van Den Bosch. Dankzij het
publiek wonnen we met vlag en wimpel. Nog
steeds komen mensen uit het hele land naar Vier-
provinciale specialiteiten
huizen om te zien hoe ‘hun’ kerk geworden is.’
‘Onze visie is dat een kerk deel uitmaakt van het
ensemble van toren, kerkhof, singel, lijkenhuisje,
beplanting en kerkenpad. Per situatie bekijken
we hoe de accenten gelegd moeten worden.
Dat is echt maatwerk. Groningen kent een progressieve
begraafcultuur met veel aandacht voor
grafstenen. Er werd hier in tegenstelling tot andere
provincies dan ook heel weinig geruimd. Zo
heeft bijvoorbeeld Finsterwolde een kerkhof dat
de geschiedenis weerspiegelt van de zeventiende
tot de twintigste eeuw. Op zulke oude begraafplaatsen
blijken dan bijzondere korstmossen te
leven. Ook daaraan besteden wij aandacht.’
Tasje met inhoud
Over het Cultuurfonds zegt Breukink: ‘Het is stimulerend
als je door financiële ondersteuning
erkenning krijgt. Bijvoorbeeld voor ons grote
project Beeldende Kunst op Groninger Kerkhoven.
Het zijn gevoelige plekken die een emotionele
betekenis hebben voor de plaatselijke gemeenschap.
Vandaar dat er veel zorg is besteed
aan het bespreken van plannen en uitvoering
met de bewoners van de dorpen. Uiteindelijk zijn
op acht locaties kunstenaars aan het werk gegaan.
Het heeft bijzondere resultaten opgeleverd.
Stuk voor stuk dragen de kunsttoepassingen bij
tot een blijvende verbijzondering van de plek.’
Bij het weggaan geeft hij met een ondeugend
lachje een plastic tasje met inhoud mee. ‘Dat
krijgen de lezers van Cultuurbericht toegestuurd
als ze vragen om een informatiepakket… En ze
moeten vooral even kijken op onze website. Er
is namelijk altijd iets te beleven in en rond de
Groninger kerken!’
Sjouke B. Dekker
20 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 21
Middelbertorgel
www.groningerkerken.nl
In de afgelopen jaren ontving
de Stichting Oude Groninger
Kerken bijdragen voor verschil-
lende restauatieprojecten,
zowel van het Cultuurfonds
Groningen als van het landelijk
Cultuurfonds.
In 2006 won de Stichting
Groninger Kerken via het
tv-programma ‘Restauraties’
€ 1 miljoen euro van de
BankGiro Loterij.

Hij kon wel een facelift
gebruiken, de zeepunter
KU-11. Een scheepstimmer-
man ontfermt zich komen-
de herfst over de houten
huid van het vaartuig.
Bijdrage Cultuurfonds
Overijssel: € 3.500
www.kuinre.nl, klik op
‘recreatie’
Foto’s: J. Mast
De KU-11, gebouwd in 1912, was ooit een
vissersboot op de Zuiderzee. Nu zijn de
opvarenden natuurminnende dagjesmen-
sen die – onder leiding van een schipper en een
gids van het Instituut voor Natuureducatie IVN –
door de smalle vaartjes van de Weerribben glijden.
In dit moeras werd vroeger turf gestoken en riet
gesneden, maar tegenwoordig is het officieel Nati-
onaal Park. Door krachtenbundeling van verschil-
lende organisaties werd het mogelijk een bijzonde-
re en inmiddels populaire excursie aan te bieden.
En een cultuurhistorisch verhaal te vertellen over
de voormalige zee en het ontstaan van het reser-
vaat. Door de aanleg van de Noordoostpolder ver-
droogde het gebied vanaf het midden van de jaren
vijftig en ontstond ‘nieuwe natuur’. Nu leven er
veel soorten, van lisdodden tot visotters. Het uitje
brengt bescheiden geld in het laadje voor de Stichting
Kuinre in Promotion (SKIP), die verantwoordelijk
is voor het onderhoud van de punter.
‘Toen het gedaan was met de zeevisserij kwam de
punter in de buurt van Zwartsluis terecht,’ vertelt
Aize Kijlstra, bestuurslid van SKIP, dat Kuinre (gemeente
Steenwijkerland) toeristisch op de kaart
zet. ‘Hij verpieterde op het droge en werd aangekocht
en gerestaureerd door vrijwilligers. Om het
Varen
aan de
verkeerde
kant van
de dijk
onderhoud te bekostigen vaart de boot iedere zaterdag
in het seizoen door de Weerribben met
groepen van maximaal twaalf personen, inclusief
schipper en natuurgids. Af en toe worden de zeilen
gehesen, maar is er geen wind, dan zetten we de
fluistermotor aan en mogen passagiers even het
roer overnemen. De fluistermotor is niet alleen
vriendelijker voor de natuur maar ook voor de gids.
Die kwam voorheen aan het eind van een vaartochtje
met een schorre keel thuis.’
De punter mag dan tegenwoordig ‘aan de verkeerde
kant van de dijk’ varen, hij heeft wel te duchten
van weer en water. Vrijwilligers zetten hem ’s winters
liefdevol in de verf. Maar groot onderhoud –
zoals de eikenhouten scheepshuid vervangen – is
werk voor een vakman. De planken worden na drie
á vier uur verhitting in de juiste vorm gebogen. Een
karwei waar veel tijd in zit en dat te duur is voor de
exploiterende stichting. Een door de wol geverfde
scheepstimmerman uit Zwolle gaat het werk komende
herfst uitvoeren. Volgende zomer gaan bij
voldoende belangstelling op elke zaterdag weer
twee keer de trossen los, vanaf de vaste ligplaats in
Ossenzijl.
Yvonne Jansen
Een weerhaan op een torenspits is in Europese
landen sinds de negende eeuw niets bijzonders.
Behalve praktisch – als windwijzer –
is de haan een verwijzing naar de apostel Petrus,
die volgens de Bijbel Jezus verloochende en daarover
diep berouw had. En symbool voor Christus,
die net als de haan het einde van de nacht verkondigde.
Maar een hennetje bij de haan, dat is wél
speciaal. Al in de achttiende eeuw of nog eerder
pronkte het paar blijkens oude tekeningen op de
kerk in het Achterhoekse dorp Zelhem. De haan op
de toren, de hen aan de andere kant, op het puntje
van het koor. Er zijn in Nederland maar weinig kerken
die over zo’n paartje beschikken.
Het Zelhemse hennetje raakte in 1945 verloren bij
een voltreffer, toen de Britten de kerk, waarvan de
Duitsers de toren gebruikten als uitkijkpost, bombardeerden.
De kerk werd zwaar beschadigd, vertelt
Jaap Zwier, een van de Zelhemmers die zich
heeft beijverd om het vrouwelijk exemplaar in oude
glorie terug op het dak te krijgen. Tijdens het
puinruimen en het begin van de restauratiewerkzaamheden
in 1949-1950 vond de aannemer het
zestig centimeter hoge ornament, dat vervolgens
in de opslag terechtkwam en werd vergeten. Later
ontfermde een van de werkers zich over het hennetje,
dat keurig werd opgepoetst en een ereplek in
huis kreeg. Het hennetje was wel beschadigd. Niet
als gevolg van het oorlogsgeweld volgens Zwier,
maar door een kwajongensstreek zoals die wel vaker
werd uitgehaald. Torenhanen werden vroeger
soms beschoten tot een raak schot ze deed draaien.
Veel windhanen liepen zo schietgaten en andere
averij op. De hen werd niet doorzeefd, maar kwam
er nog genadig af met deukjes.
In 2004 was het dak van de kerk aan een opknapbeurt
toe en werd ook de haan opnieuw verguld.
Dorpelingen herinnerden zich dat er ooit een hen
op het koor stond. Dankzij een oproep in het kerkblad
kwam het dier terecht. De zoon van de bouwvakker
die het hennetje koesterde, was bereid het
voorwerp af te staan. Het ligt nu bij de restaurateur,
die het zal uitdeuken en opnieuw vergulden.
Daarna wordt het koppeltje herenigd, tot groot genoegen
van vooral oudere Zelhemmers.
Yvonne Jansen
22 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 23
Bijdrage Cultuurfonds
Gelderland: € 2.000
www.lambertikerk.nl
Haan en hen
herenigd
Foto’s: BeN WiGGers
Foto: Gerrit riJsDorP

Eerst de toonladders en
andere basistechnieken
onder de knie krijgen en
veel thuis oefenen. In je
eentje, één of twee jaar.
Dan ben je toe aan het
musiceren met anderen.
Zo ziet het traditionele
muziekonderwijs er
meestal uit. Op twaalf
Amsterdamse scholen gaat
het precies andersom.
Bijdrage Cultuurfonds:
€ 25.000, waarvan € 22.500 uit
het Lindenweij Fonds en
€ 2.500 uit het Bob Vlake fonds
www.leerorkest.nl
Foto’s: JeaN VaN liNGeN
Leve het
Leerorkest!
Daar spelen de leerlingen vrijwel meteen
samen in een heus symfonieorkest: een
Leerorkest. Ze repeteren wekelijks op
school en pas vanaf groep zes mag hun instru-
ment mee naar huis. Enkele Leerorkesten hebben
al concerten gegeven met professionele muziek-
gezelschappen en musici, waaronder het Neder-
lands Philharmonisch Orkest, violiste Emmy Ver-
hey en mezzosopraan Tania Kross. Sinds de op-
richting in 2007 zijn er twaalf scholen met Leer-
orkesten in verschillende Amsterdamse wijken.
Het Leerorkest is een initiatief van musicus Mar-
co de Souza, sinds tien jaar directeur van het
Muziekcentrum Zuidoost, de muziekschool in
de Bijlmer. ‘Vanuit mijn kantoor zag ik al die
kinderen op straat lopen maar nauwelijks het
Muziekcentrum binnengaan,’ vertelt De Souza.
‘Om hen te bereiken organiseerden we cursussen
en kinderconcerten op basisscholen. De kinderen
waren echt geboeid, maar toch zag je hen niet
terug in het Muziekcentrum. Voor muziekedu-
catie is namelijk steun van de omgeving, de ou-
ders, heel belangrijk. Die moeten kinderen halen
en brengen, zorgen dat ze thuis oefenen, dat de
tv uitgaat. Dat is bij deze kinderen vaak niet het
geval. Ze zijn niet gewend om dingen buiten de
school om te leren, in het verenigingsleven. Terwijl
muziekonderwijs eigenlijk net zo belangrijk
is als leren lezen en schrijven.’
Prachtige glimmende kleppen
De Souza kwam toen met het idee van muzieklessen
onder schooltijd, in navolging van een
‘Ze trekken elkaar omhoog en
helpen elkaar ongelooflijk’
project in het New Yorkse Harlem. De leerlingen
uit groep vijf kiezen een instrument en krijgen
les van professionele docenten en musici. Na enkele
maanden spelen ze samen in een Leerorkest.
Elk jaar start in groep vijf een nieuw Leerorkest
en stromen de anderen door naar de Leerorkesten
van het tweede, derde en vierde jaar.
In juni vierde de eerste ‘lichting’ na vier jaar de
diploma-uitreiking met een uitvoering in de MediArena,
bijgewoond door Prinses Máxima. Ook
speelde dit Leerorkest in het Concertgebouw en
andere concertzalen. Het repertoire varieert van
eenvoudige bewerkingen van Vivaldi’s Vier Jaargetijden
tot stukken die hedendaagse componisten
en arrangeurs speciaal voor het Leerorkest
schreven. ‘Een symfonieorkest biedt talloze muzikale
mogelijkheden,’ zegt De Souza. Ook wil
hij kinderen via het Leerorkest laten kennismaken
met westers cultureel erfgoed en de culturele
voorzieningen in hun stad. ‘Ze groeien op
binnen een westerse cultuur. Het is onzin om te
denken dat mensen met een andere achtergrond
niets van klassieke muziek willen weten of alleen
willen trommelen. Beleidsmakers maken
vaak die fout,’ vindt De Souza, die in Brazilië
opgroeide. ‘Kinderen kijken daar veel onbevangener
tegenaan. Die zien een fagot en denken:
hé, wat is dat voor instrument en wat komt daar
voor raar geluid uit? Of ze vallen voor de prachtige
glimmende kleppen.’
De belangrijkste uitdaging voor De Souza en zijn
team is nu de muzikale interesse ná de basisschool
vast te houden en de doorstroom naar het
reguliere en mogelijk professionele muziekonderwijs
te bevorderen. Inmiddels kennen twee
middelbare scholen in Zuidoost een vervolg op
het Leerorkest. En van de achthonderd deelnemers
aan een Leerorkest afgelopen jaar zijn tachtig
ook daarbuiten muzikaal actief. Ze spelen in
het Klein Leerorkest voor gevorderde en getalenteerde
leerlingen, gaan naar de muziekschool,
bespelen een ander instrument of spelen tijdens
kerkdiensten. ‘Alles kan. Ons hoofddoel is niet
het aanboren van talent, maar muziekeducatie,’
aldus De Souza.
Samenwerken, discipline
Het Leerorkest streeft wel naar kwaliteit. ‘Het
Leerorkest is geen project om kinderen van de
straat te houden, zoals men vaak denkt als het
om iets in de Bijlmer gaat. De ouders waarderen
het zeer dat wij niet zo denken maar hun kinderen
heel serieus nemen. Wij verwachten ook veel
van de kinderen: samenwerken, discipline. Ze
trekken elkaar omhoog en helpen elkaar ongelooflijk.’
Het expertisecentrum van de Leerorkesten
begeleidt bovendien docenten in het geven
van groepsonderwijs, iets waarmee de meesten
eigenlijk niet vertrouwd zijn. Verschillende conservatoria
ontwikkelen nu ook modules daarvoor.
De Souza, gambist en dirigent van huis uit, kreeg
de liefde voor muziek zelf evenmin met de paplepel
ingegoten. ‘Ik heb allerlei baantjes moeten
nemen, want mijn ouders wilden mijn muzieklessen
niet betalen. Niet omdat ze dat niet konden
maar omdat ze musicus gewoon niet als een
echt beroep beschouwden.’ Volgens De Souza is
het trouwens een misverstand om te denken dat
initiatieven als het Leerorkest alleen geschikt
zijn voor scholen met kinderen uit achterstandsgezinnen
of met een niet-westerse achtergrond.
‘Mijn eigen kinderen zitten niet op zo’n school
maar ik denk dat zij en de meeste schoolkinderen
in Nederland heel blij zouden zijn met een
Leerorkest.’
Vera Ros
‘Het Leerorkest is geen
project om kinderen
van de straat te houden,
zoals men vaak denkt
als het om iets in de
Bijlmer gaat’
24 Cultuurbericht herfst 2010
herfst 2010 Cultuurbericht 25

Bijdrage Cultuurfonds
Utrecht: € 3.000
www.stichtingskyway.nl
www.your-sencity.com
Korting voor
donateurs
Donateurs van het Prins
Bernhard Cultuurfonds
krijgen € 2,50 korting op de
normale prijs van € 15 voor
Sencity Utrecht op 4 decem-
ber 2010. U kunt kaarten
bestellen door een email te
sturen naar ticket@stich-
tingskyway.nl met uw
adresgegevens en onder
vermelding van ‘korting
Cultuurfonds’.
horen met je neus
Muziek is niet alleen met de oren te bele-
ven. Dat bewijst Stichting Skyway met
Sencity, een groots evenement voor do-
ve, slechthorende en horende jongeren dat over de
hele wereld wordt gehouden. Hoe ziet een Sencity-
feest eruit? Stel u een dansvloer voor, maar dan
een die vibreert. En een scherm waarop in video-
beelden letters groter en kleiner worden op het rit-
me of het volume. Maar er is meer. ‘Muziek is emo-
tie,’ zegt Ronald Ligtenberg van Stichting Skyway.
‘Die kun je in klanken en tekst ervaren, maar ook in
geuren. Een aromajockey verspreidt geuren die bij
de muziek passen. Een icejockey deelt ijsjes uit: een
honingijsje bij zoete muziek en aardbeien met pe-
per bij pittige muziek. Op het podium staat niet al-
leen een dj of een zanger of zangeres, maar ook
een danser die de emoties weergeeft in bewegin-
gen. Niet zomaar een gebarentolk, maar een artis-
tieke variant daarop. Verder zijn er sfeerbeelden op
video. Dat allemaal om doven en slechthorenden
te laten ervaren wat horenden meemaken als ze
muziek beleven.’
In 2003 startte Stichting Skyway met deze happe-
nings en inmiddels hebben ze alle uithoeken van
de wereld bereikt, van Brazilië tot Zuid-Afrika, van
Finland tot Sydney. Het publiek is gemengd horend
en niet-horend. ‘De evenementen worden altijd po-
sitief ontvangen. De dovenwereld kent ons inmid-
dels wel, maar die is vrij gesloten en we willen wat
meer exposure daarbuiten,’ zegt Ligtenberg. ‘Ons
doel is niet zozeer integratie, want dat betekent
aanpassing van de minderheid aan de meerder-
heid, maar we streven er wel naar dat beide werel-
den elkaar ontmoeten en leren kennen, zodat er
meer begrip en respect ontstaat.’
Stichting Skyway traint jongeren om deze evene-
menten te organiseren. Op dit moment wordt hard
gewerkt aan Sencity Utrecht, dat op 4 december zal
plaatsvinden. Ligtenberg: ‘Met de dove, slechtho-
rende en horende jongeren die we trainen om de
evenementen te organiseren, willen we niet alleen
maar op het droge blijven: ze creëren daadwerke-
lijk een hip, gaaf en stoer evenement. We willen
graag dat onze trainees ervaren dat het onmogelij-
ke mogelijk wordt. Daardoor krijgen ze trots en
zelfvertrouwen. Als ze er echt voor gaan, blijkt dat
zij meer kunnen en dat ook de omgeving anders
naar ze kijkt.’
Skyway heeft een eigen YouTube-kanaal: http://
www.youtube.com/user/SkywayFoundation.
Daarop is te zien wat de trainees straks allemaal
aanbieden. Ongehoord uniek.
Ellen Segeren
Foto’s: tiM leGuiJt
Fondsnieuws
Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs
Het Cultuurfonds heeft zijn zeventigjarig bestaan aangegrepen
om een vernieuwde Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs in te voeren.
Vanaf 2010 wordt jaarlijks één grote betekenisvolle prijs toegekend
aan een persoon of instelling op een van de werkterreinen
van het Cultuurfonds. Aan de vernieuwde Prins Bernhard Cultuurfonds
Prijs is een bedrag van € 75.000 verbonden. Daarnaast krijgt
de winnaar een CultuurFonds op Naam met een startkapitaal van
€ 75.000, waarvan hij, in overleg met het Cultuurfonds, zelf de
naam en doelstelling mag bepalen.
Op 29 november reikt Prinses Máxima de Prins Bernhard Cultuurfonds
Prijs 2010 uit aan het Orkest van de Achttiende Eeuw. Het orkest
krijgt de prijs voor de collectieve topprestatie die het muziekgezelschap
sinds de jaren tachtig levert op artistiek gebied. Ook
geldt het orkest als lichtend voorbeeld van cultureel ondernemerschap
avant la lettre.
Bijzondere gift voor
CultuurFonds op Naam
Uit de nalatenschap van mevrouw A.W.
Oostwoud Wijdenes-Bellinga ontvingen wij
€ 2.500. Omdat mevrouw Oostwoud Wijdenes
van jongs af aan zangles kreeg en tot op
hoge leeftijd met pianobegeleiding is blijven
zingen, hebben haar erfgenamen ervoor
gekozen om een legaat aan het Aafje
Heynis Fonds te schenken. Op deze manier
kunnen andere jonge zangers een mooie
Martinus Nijhoff Prijs
De Martinus Nijhoff Prijs 2010 is toegekend aan Riet de Jong-
Goossens. Zij heeft met haar vertalingen uit het Zuid-Afrikaans
een groot deel van de Afrikaanstalige literatuur voor het Nederlandse
publiek ontsloten.
De uitreikingen van de Nijhoff Prijs 2010 en 2011 zullen voor één
keer worden samengevoegd. De winnaar 2011 wordt begin volgend
jaar bekendgemaakt. De uitreiking vindt plaats op 6 maart
2011 in het Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam.
Anna Blaman Prijs
opleiding in het buitenland volgen.
26 Cultuurbericht herfst 2010
aafje heynis
herfst 2010 Cultuurbericht 27
Foto: aNke teuNisseN
De Anna Blaman Prijs voor literatuur van het Cultuurfonds Zuid-
Holland is toegekend aan de dichteres Ester Naomi Perquin. De jury
heeft met de prijs het werk van deze jonge dichteres willen bekronen.
Aan de prijs is een bedrag verbonden van € 7.500. De uitreiking
vindt plaats op 19 november in het stadhuis van Rotterdam
door burgemeester Ahmed Aboutaleb.
Beeldende Kunstprijs Noord-Brabant
Het Cultuurfonds Noord-Brabant heeft de Beeldende Kunstprijs
2010 toegekend aan beeldend kunstenaars Martin en Inge Riebeek
uit Breda. De prijs bedraagt € 12.500 en wordt op 22 september
2010 uitgereikt door de voorzitter van het bestuur, Commissaris
der Koningin Wim van de Donk. De uitreiking vindt plaats in het
Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch (SM’s).

Foto’s: aNke teuNisseN
het Prins Bernhard cultuurfonds in 2009
Foto: JelGa BiesheuVel
28
Cultuurbericht herfst 2010
Vice-voorzitter overleden
Op 14 juli 2009 bereikte ons het
droevige bericht dat onze vice-voorzitter
plotseling was overleden.
Erik Beelaerts van Blokland was het
boegbeeld van de Adviescommissie
Fondsenwerving & Communicatie
en de onwankelbare rots in de Raad
van Toezicht. Wij zullen zijn expertise
en aimabele persoonlijkheid
enorm missen.
Steun voor alle vormen van cultuur en natuurbehoud
Het Prins Bernhard Cultuurfonds ondersteunt alle vormen van cultuur en
natuurbehoud. Daarvoor hebben we elk jaar rond de € 25 miljoen tot onze
beschikking. Van dit budget geven de twaalf provinciale afdelingen samen
ongeveer de helft uit. De rest van het budget verdelen we over:
• onze werkterreinen – muziek & theater, beeldende kunst, monumentenzorg,
geschiedenis & letteren en natuurbehoud;
• ons Cultuurfondsbeurzenprogramma – sinds 2008 reserveren we 10%
van het activiteitenbudget van het landelijk fonds voor beurzen. De omvang
van onze beurzen is sindsdien te vergelijken met die van andere
beursverstrekkende fondsen, zoals het VSBfonds en het Fulbright Fonds.
2009 in vogelvlucht
Excursie naar paleis Het Loo
We willen onze schenkers graag bij ons
werk betrekken. Daarom organiseren
we elk jaar verschillende excursies, lezingen
en speciale bijeenkomsten voor
deze groep. In 2009 ontvingen we onze
schenkers o.a. op paleis Het Loo. Zij bezochten
de door het fonds ondersteunde
tentoonstelling ‘Juliana’.
Beschikbaar voor de doelstelling 25,6 miljoen euro
Besteed aan de doelstelling 24,0 miljoen euro
Aantal ontvangen aanvragen 6.047
Aantal gehonoreerde aanvragen 3644
Budget voor de doelstelling in 2010 26,8 miljoen euro
Donateurs 25.624
CultuurFondsen op Naam 250
Medewerkers in dienst 33
Medewerkers op inleenbasis 25
Vrijwilligers 40.000
Koningin reikte Zilveren Anjers uit
Op 11 juni heeft Hare Majesteit de Koningin de Zilveren
Anjers uitgereikt aan zuster Elisabeth Janssens voor haar
krachtdadige inzet voor het in stand houden en vernieuwen
van het geestelijk erfgoed in Nederland; aan Winthrop
R.F. Curiel voor zijn grote toewijding, plichtsbesef, nauwgezetheid
en kennis van zaken van het behoud van cultuur en
natuur op de Antillen en Aruba; aan ir. J.L. Koolen voor het
bewaken, beschermen en bevorderen van natuur en landschap
van de Biesbosch; aan mr. J.M. Boll voor het enthousiasme
en de daadkracht waarmee hij zich heeft ingezet voor
het behoud van kunstschatten voor Nederland, en voor het
terugbrengen van Hollandse kunst naar Nederland en aan
G.H. Brunnekreeft voor de visie en het geduld waarmee
hij de belangen heeft behartigd van de amateurmuziek en
aanverwante vormen in Nederland.
v.l.n.r: Jan Maarten Boll, Henny Brunnekreeft, HM de Koningin,
Alexander Rinnooy Kan, Jan Koolen, Adriana Esmeijer en Winthrop
Curiel. Vooraan in de rolstoel: zuster Elisabeth Janssens.
BankGiro Loterij Museumprijs uitgereikt
Samen met de BankGiro Loterij organiseert het Cultuurfonds
de BankGiro Loterij Museumprijs. Het Openlucht
Museum te Arnhem won de prijs omdat dit museum er
het beste in slaagt om (een periode uit) de Nederlandse
geschiedenis toegankelijk te maken voor een breed publiek.
De prijs werd 4 november uitgereikt in het Muziekgebouw
aan ‘t IJ in Amsterdam.
Directeur Pieter-Mathijs Gijsbers van het Openlucht Museum
(links) krijgt de prijs uit handen van waarnemend voorzitter
Coen Schimmelpenninck van der Oije.
Inkomsten Anjeractie
In het jaarmagazine Cultuurkroniek hebben we aan
de hand van interviews een aantal projecten uitgediept.
U kunt dit magazine bij ons opvragen op
(020) 520 6130 of via info@cultuurfonds.nl
onze inkomsten in 2009
Het Prins Bernhard Cultuurfonds werft fondsen om culturele projecten
mede te kunnen financieren. Dat doen we met de Anjeractie,
CultuurFondsen op Naam, donateursacties en nalatenschappen.
Daarbij houden we ons aan de regels voor fondsenwerving.
1.375.494
1.315.452
1.332.000
1.150.808
1.191.890
2005
2006
2007
2008
2009
opbrengst uit Anjeractie
Tijdens de jaarlijkse Anjeractie
gaan tienduizenden vrijwilligers
de straat op om een bijdrage te
vragen voor cultuur en
natuurbehoud in Nederland.
Wilt u ook collecteren voor
de Anjeractie? Kijk dan op
www.anjeractie.nl.
inkomsten uit loterijen
Het Prins Bernhard Cultuurfonds ontvangt
een groot deel van zijn inkomsten
uit loterijen. Zo ontvingen we in 2009
wederom een percentage van de
opbrengsten van de BankGiro Loterij,
De Lotto en de Paardentotalisator.
Inkomsten loterijen
18.842.320
17.709.968
17.919.579
19.601.772
20.293.045
2005
2006
2007
2008
2009
Inkomsten CultuurFondsen op Naam
5.748.631
4.755.765
8.440.302
7.145.433
6.504.222
2005
2006
2007
2008
2009
inkomsten uit Cultuur-
Fondsen op Naam
Nieuwe CultuurFondsen op
Naam, schenkingen en nalatenschappen
aan bestaande
fondsen op naam waren in
2009 belangrijke inkomstenbronnen
voor het Prins Bernhard
Cultuurfonds.
Tien nieuwe fondsen
op naam
Mede door de financiële
crisis waren zowel particulieren
als bedrijven in 2009
terughoudender met het
schenken van fondsen op
naam. Toch ontvingen we
in 2009 tien nieuwe fondsen
op naam. In totaal hebben
we nu 250 Cultuur-
Fondsen op Naam.
herfst 2010 Cultuurbericht 29
Inkomsten donaties en giften
859.176
902.885
932.930
1.087.037
771.872
2005
2006
2007
2008
2009
Donaties
Het werk van het Prins
Bernhard Cultuurfonds
is niet mogelijk zonder
donateurs. Ook in 2009
leverden ze een belangrijke
financiële bijdrage.

Jaarrekening
hoe hebben we het geld uitgegeven?
Projectbijdragen, beurzen, eigen
initiatieven en prijzen
In 2009 verstrekte het Prins Bernhard Cultuurfonds
3644 projectbijdragen en beurzen. Elf daarvan hebben
we in dit magazine door middel van interviews
met betrokkenen nader uitgewerkt. Daarnaast zetten
we zelf projecten op touw (eigen initiatieven)
en reikten we prijzen uit.
Een van de eigen initiatieven van het landelijk
fonds was het opzetten van de Sleutelfigurenreeks,
een serie van acht biografieën over sleutelfiguren
uit de vijftiende tot en met de negentiende eeuw.
In 2009 verscheen het eerste deel over Jacoba van
Beieren door Antheun Janse.
30
Adriana Esmeijer houdt
het eerste exemplaar omhoog
van Een pion voor
een dame. Jacoba van
Beieren (1401-1436)
Initiatief van de afdeling Gelderland: ‘Age of Kings’
Brassband Gelderland voerde op 12, 13 en 25 september
2009 ‘An Age of Kings’ uit. Een muziekstuk van 20 minuten
dat een turbulente periode uit de Engelse geschiedenis
beschrijft. Voor de uitvoering werkte Brassband Gelderland
samen met Gelderse mannenkoren, musici van
Het Gelders Orkest, studenten van ArtEZ en verschillende
solisten. De uitvoeringen vonden plaats in Arnhem, Ulft
en Zutphen. Op 23 november verzorgden de musici een
extra uitvoering tijdens de uitreiking van de Brabant
Bokalen in Den Bosch. Het Gelders Kenniscentrum voor
Kunst en Cultuur organiseerde dit succesvolle project.
thea VaN DeN heuVel
Cultuurbericht herfst 2010
Natuurbehoud 363.808
Podiumkunsten 1.866.964
1.028.713 Beeldende
kunst
Besteding landelijk fonds € 6.894.998
1.186.207 Geschiedenis
en Letteren
1.847.026 Monumentenzorg
Het landelijk fonds reikte vijf prijzen
uit waaronder de Martinus Nijhoff
Prijs voor vertalingen. Ook zeven van
de twaalf provinciale afdelingen van
het Prins Bernhard Cultuurfonds
reikten prijzen uit, waaronder de
afdeling Noord-Holland. Op 10 juni
ontving de Hortus Botanicus in Amsterdam
de prijs uit handen van CdK
mr. H.C.J.L. Borghouts, in zijn functie
als voorzitter van het Prins Bernhard
Cultuurfonds Noord-Holland.
De directeur van de Hortus
houdt een foto omhoog waarop
is te zien dat de prijs wordt
besteed aan een boombankje.
602.280 Beurzen
Podiumkunsten 4.668.126
Besteding provinciale afdelingen € 7.748.047
Balans
1.099.146 Educatie
Balans
695.426 Beeldende kunst
Natuurbehoud 179.275
Budget en
bestedingen
in cijfers
673.016 Geschiedenis
en Letteren
19.465 Beurzen
Monumentenzorg 413.593
Podiumkunsten 995.442
2009
Besteding CultuurFondsen op Naam € 3.395.554
Monumentenzorg 942.021
Activa
Materiële vaste activa 3.088.009 4.766.253
Financiële vaste activa 22.392.930 11.912.252
2008
25.480.939 16.678.505
Vorderingen en overlopende activa 8.906.290 14.846.466
Effecten 130.923.006 114.593.902
Liquide middelen 23.626.892 31.061.237
163.456.188 160.501.605
Totaal 188.937.127 177.180.110
Passiva
Reserves en fondsen
reserves
bestemmingsreserves 59.012.919 55.928.628
herwaarderingsreserve 1.470.729 3.070.729
60.483.648 58.999.357
bestemmingsfondsen
CultuurFondsen op Naam 77.436.614 68.879.364
Cultuurfondsen voor Monumenten 23.220.957 21.108.641
100.657.571 89.988.005
Totaal Reserves en fondsen 161.141.219 148.987.362
Voorzieningen 655.811 579.555
Kortlopende schulden 27.140.097 27.613.193
Totaal 188.937.127 177.180.110
232.053 Beurzen
Natuurbehoud 311.053
177.684 Geschiedenis
en Letteren
Staat van baten en lasten
Baten
737.301 Beeldende kunst
Staat van baten en lasten
Baten uit fondsenwerving 8.591.416 10.000.000 11.661.026
Baten uit acties van derden 20.293.045 18.000.000 19.601.772
Baten uit beleggingen 10.077.383 1.150.000 -2.858.587
Som der baten 38.961.844 29.150.000 28.404.211
Lasten
besteed aan doelstellingen
Cluster I: Geschiedenis, letteren en beeldende kunst 4.647.006 6.599.973
Cluster II: Podiumkunsten muziek en theater 7.810.795 7.317.773
Cluster III: Monumentenzorg en natuurbehoud 4.177.291 3.402.446
Beurzen 894.180 608.909
Kunst- en cultuureducatie 1.026.021 1.288.906
Europese Culturele Stichting 4.994.034 4.828.483
Prins Bernhard Cultuurfonds Nederlandse Antillen & Aruba 456.973 500.243
Werkelijk 2009
w w w.ja arversl agcultuurfonds.nl 53
Begroting 2009
Werkelijk 2008
24.006.301 24.582.342 24.546.733
werving baten
Kosten fondsenwerving 1.593.757 1.582.212 1.618.972
Kosten acties derden 50.884 48.051 47.687
Kosten van beleggingen 308.594 636.576 524.974
beheer en administratie
1.953.235 2.266.839 2.191.633
Kosten beheer en administratie 848.451 780.819 769.932
Som der lasten 26.807.987 27.630.000 27.508.298
Resultaat 12.153.857 1.520.000 895.913
resultaatbestemming
toevoeging aan CultuurFondsen op Naam 10.579.566 2.788.318
onttrekking uit Herwaarderingsreserve -1.600.000 -
toevoeging aan Bestemmingsreserves 3.174.291 -1.892.405
12.153.857 1.520.000 895.913
toevoeging aan CultuurFondsen op Naam 10.579.566 2.788.318
onttrekking uit Herwaarderingsreserve -1.600.000 -
toevoeging aan Bestemmingsreserves 3.237.611 -1.892.405
12.217.177 1.520.000 895.913
K o r T i N G B o N K o r T i N G B o N
Ja, ik geef cultuur de kans en word donateur
Graag wil ik met mijn bijdrage steun verlenen aan het volgende
culturele doel van het Prins Bernhard Cultuurfonds:
Beeldende kunst Natuurbehoud Monumentenzorg Beurzen
Theater en Muziek Geschiedenis en Letteren Algemeen (kruis svp één hokje aan)
Ik machtig hierbij het Prins Bernhard Cultuurfonds om van mijn
hieronder genoemde bank/girorekening een donatie af te schrijven van
Per maand € 3 € 5 € 10 Per jaar € 25 € 50 € 100
Ander bedrag €
Naam en voorletters M/V
Adres
Postcode en plaats
Telefoon
E-mail Geboortedatum:
Ik wil voortaan het digitale CultuurNieuws ontvangen
Rekeningnummer
Handtekening
Ik ontvang graag als welkomstcadeau:
De grote ogen van
Kees van Dongen
Museum Boijmans Van Beuningen
Rotterdam
Plint notitieblok/muismatje
mapje poëziekaarten ‘Poëzie is een daad van bevestiging’
Dada kunsttijdschrift, editie Matisse
Dada kunsttijdschrift, editie Rembrandt
herfst 2010
#
#
Ja, wij geven samen cultuur de kans
Gegevens nieuwe donateur Vergeet niet ook de achterkant in te vullen
Graag wil ik met mijn bijdrage steun verlenen aan het volgende
culturele doel van het Prins Bernhard Cultuurfonds:
Beeldende kunst Natuurbehoud Monumentenzorg Beurzen
Theater en Muziek Geschiedenis en Letteren Algemeen (kruis svp één hokje aan)
Ik machtig hierbij het Prins Bernhard Cultuurfonds om van mijn
hieronder genoemde bank/girorekening een donatie af te schrijven van
Per maand € 3 € 5 € 10 Per jaar € 25 € 50 € 100
Ander bedrag €
Naam en voorletters M/V
Adres
Postcode en plaats
Telefoon
E-mail Geboortedatum:
Ik wil voortaan het digitale CultuurNieuws ontvangen
Rekeningnummer
Handtekening
Donateurs van het Prins Bernhard
Cultuurfonds krijgen tegen inlevering
van deze bon bij de boekhandel € 3,50
korting op het boek De eerste foto’s
van Amsterdam 1845-1875 door
Anneke van Veen.
Ik ontvang graag als welkomstcadeau:
Plint notitieblok/muismatje
mapje poëziekaarten ‘Poëzie is een daad van bevestiging’
Dada kunsttijdschrift, editie Matisse
Dada kunsttijdschrift, editie Rembrandt
herfst 2010
z.o.z.

#
Titel De eerste foto’s van Amsterdam 1845-1875
Auteur Anneke van Veen
ISBN 978 906868 5374
Medium Cultuurbericht
Actienummer 901-79709
Prijs van € 34,50 voor € 31
Actieduur van 15 oktober 2010 tot 15 januari 2011
Gegevens bestaande donateur:
Dhr/mw
Adres
Postcode en plaats
telefoon
e-mail
Als dank voor het aanbrengen van een nieuwe donateur
ontvang ik graag het volgende cadeau:
Plint notitieblok/muismatje
mapje poëziekaarten ‘Poëzie is een daad van bevestiging’
Dada kunsttijdschrift, editie Matisse
Dada kunsttijdschrift, editie Rembrandt
U kunt deze bon in een
ongefrankeerde envelop sturen aan:
Prins Bernhard Cultuurfonds
Antwoordnummer 10512
1000 RA Amsterdam
Donateurs van het Prins Bernhard Cultuurfonds krijgen
tegen inlevering van deze bon bij de kassa van het museum
€ 2,50 korting op de normale toegangsprijs van
€ 15. Deze bon geldt van 18 september 2010 t/m 23 januari
2011 voor maximaal twee personen. Niet geldig
in combinatie met andere acties of kortingen.
#
U kunt deze bon in een
ongefrankeerde envelop sturen aan:
Prins Bernhard Cultuurfonds
Antwoordnummer 10512
1000 RA Amsterdam
Grote cheque van De lotto
voor cultuurfonds
al ruim veertig jaar stelt De lotto inkomsten ter beschikking aan sport
en goededoelenorganisaties in Nederland. in 2009 was dit € 71 miljoen,
waarvan € 20 miljoen was bestemd voor cultuur, welzijn en gezondheid.
Zondag 29 augustus heeft rieneke van der laar, manager Goede Doelen
bij De lotto, tijdens de amsterdamse uitmarkt symbolisch een cheque van
€ 6.098.487 overhandigd aan cultuurfondsdirecteur adriana esmeijer (l.).
Dit bedrag komt in 2010 ten goede aan vele projecten op het gebied van
cultuur en natuurbehoud.
Official partners