Sint niet ondergesneeuwd door de kerstman - De Oud-Hagenaar

pagina 10 Dinsdag 13 november 2012 De Oud-Hagenaar
Operatie Sneeuwvlok, de razzia van 21 november 1944 in Den Haag voor de arbeidsinzet in Duitsland • er heers
“Scharlachfieber” Als dat werd gezegd h
Het gonsde in november 1944 al enige tijd van de geruchten over een op handen zijnde razzia. In
Rotterdam was die al geweest, dus het lag voor de hand dat ook den Haag aan de beurt zou komen.
Een buurjongen, Joop genaamd, uit de bedreigde leeftijdsgroep kwam het op een avond even
zeggen. Wij wisten van de mogelijkheden die hij had om naar de Engelse zender te luisteren dus
zijn berichten waren zeer betrouwbaar.
Joop was een opvallend lange jongen
met een hoogrode gelaatskleur. Mijn
twee broers gingen onmiddellijk naar
hun onderduikadres in de binnenstad.
Een door vele inwendige verbouwingen
onoverzichtelijk geworden oud winkelpand,
dat veel ruimten, holten, nissen
en vlieringen bevatte, ideaal voor hun
doel. Mijn broers hadden gekozen voor
de ruimte onder de etalage. De volgende
dag bleef het rustig en was er niets van
een razzia te zien of te horen geweest.
Kort daarna kwam Joop weer langs. Hij
had nu gehoord van de bekende bron,
dat de actie kort was uitgesteld, maar
morgen zou de razzia defi nitief zijn.
Maar ook dit bleek loos alarm. Op 20
november 1944 kwam hij omstreeks half
negen ’s avonds aanbellen. Heel riskant,
want om acht uur moest je binnen zijn
omdat dan de avondklok inging. En er
lagen vrijwel altijd schepen met goederen
voor de Duitsers nabij onze huizen,
die bij nacht bewaakt moesten worden
door schildwachten. Joop had nu 100%
zekerheid. Zijn aanstaande zwager was al
gekomen om bij Joop en zijn ouders onder
te duiken. Ze hadden een niet geheel
van risico ontbloot plan ontwikkeld. Er
werd een bed voor de schoorsteenmantel
geschoven en daar ging Joop in liggen
als zieke. De nis waarin de kachel ’s
zomers stond en waar een gordijn voor
hing bood nu plaats aan de broer en de
zwager in spe van Joop, die daar gehurkt
konden zitten. Naast het bed stond een
tafeltje met wat medicijnfl esjes. Van iemand
die Duits sprak hadden ze gehoord
dat “Scharlachfi eber” vloeiend Duits was
voor roodvonk. Als dat woord gezegd
werd hoopten ze dat bij de controle van
het huis de Duitsers – wier angst voor
besmettelijke ziekten spreekwoordelijk
is – op afstand te houden. Het had er allemaal
erg realistisch uitgezien. Blijkbaar
is de list geslaagd, want ze zijn niet naar
Duitsland geweest en verkeerden na de
oorlog in blakende welstand. Mijn broers
evenwel zaten nu in de val, al hoopten
ze dat ook dit keer het bericht niet juist
zou blijken.
Bevel
De andere morgen vervloog de hoop.
Al heel vroeg in de morgen werd er luid
gebeld. Mijn vader deed open en stond
oog in oog met een Duitse soldaat die
hem een papier in de hand duwde met
de toelichting: “Befehl”. Het papier
bevatte de opsomming wie er waar en
wanneer moesten komen en wat zij bij
zich moesten hebben, gevolgd door de
gebruikelijke dreiging wat er zou gebeuren
als er werd gevlucht of tegengewerkt.
De stemming in huis sloeg om. Er werd
zenuwachtig bij elkaar gebracht wat er
was aan kleding en schoeisel om mee
te nemen. Veel was het niet. Kleding en
huishoudtextiel waren al jaren alleen op
textielpunten verkrijgbaar.
Toen ze alles bijeengezocht en ingepakt
hadden wat verder moest worden meegenomen
zaten we nog even bij elkaar. Een
nerveuze spanning was voelbaar. Er werd
niet veel gezegd. Ieder had zijn eigen
gedachten en zag op tegen het moment
dat komen ging. Het vertrek van de twee.
Er heerste een doodse stilte in huis en
ook in de straat. Geleidelijk kwamen
er wat mensen naar buiten om naar de
verzamelplaats op de straathoek te gaan.
Bij het passeren van ons huis werden
de mensen die wij kenden nog gegroet.
Een triest gezicht al die mannen, met
hun schamele bagage, die bij hun gezin
werden weggehaald en zwaaiend naar
de achterblijvenden, zich bij de anderen
voegden, afwachtend wat die dag verder
zou brengen. Hoog waren de verwachtingen
niet gespannen. Ook mijn broers
maakten zich gereed voor het afscheid.
Het moeilijke moment. Veel tranen,
raadgevingen, bemoedigende woorden,
omhelzingen, kussen en handen geschud.
Ze liepen naar de straathoek. Mijn moeder
liep twee passen op de stoep voor
het huis om nog een laatste keer haar
vertrekkende
- Jonge Hagenaar maakt zich op als vrouw om de straat op te kunnen (foto: H.A.W. Douwes). -
zonen na te zwaaien met opgeheven
arm en dikbetraande ogen. Een Duitser
gebaarde haar naar binnen te gaan. Ze
deed het met tegenzin toen ze de beide
zonen de hoek om zag slaan. Het was
extra zwaar voor mijn ouders omdat de
jongste van de twee behoorlijk ziek was.
Hij had een ingewandskwaal waardoor
hij aangepast voedsel moest gebruiken.
De distributiedienst verstrekte hem zelfs
extra rantsoenen melk en brood. Het
was voor mijn moeder de vraag of er
in Duitsland rekening zou worden gehouden
met zijn dieet. Mijn vader zei dat hij
die zoon wel niet meer levend terug zou
zien. Hadden ze geweten dat die dag juist
voor díe zoon heel wat positiever zou
verlopen, dan was het verdriet om het
vertrek draaglijker geweest.
Huiszoeking
Na het vertrek moesten de achterblijvenden
nog in de huizen blijven in
afwachting van de doorzoeking van het
huis naar onderduikers. Het was die
dag helder weer en dat bood de RAF de
mogelijkheid te proberen met Spitfi res
zoveel mogelijk de voortgang van de
transporten te verstoren en te bemoeilijken.
Op een schip, dat aan de Slachthuiskade
was afgemeerd stond de FLAK
(Flugzeug Abwehr Kanone), een geschut
met vier vuurmonden. Ze schoten vanaf
die boot op de Spitfi res. Zonder succes,
voor zover het te zien was. We hoopten
wel dat de opgepakte mannen dekking
zouden kunnen zoeken en dat hun niets
zou overkomen. Na enige tijd werd er
weer luid gebeld. Twee Duitse militairen
kwamen zoeken. Alle deuren moesten
worden opengemaakt, ook van de kasten,
waar ze zorgvuldig in keken. Zelfs het
kippenhok, waar we toen geen dieren
meer hielden, werd geïnspecteerd. Toen
vertrokken zij naar het volgende huis.
Na hun vertrek werd er weer gebeld. Er
kwam een wat hogere in rang, die zijn
ondergeschikten ging controleren. Hij
deed het nog grondiger. Hij eiste van
mijn vader zijn persoonsbewijs en ging
rekenen hoe oud hij was en kwam op de
juiste leeftijd uit, waaruit hij concludeerde,
dat mijn vader niet tot de gezochte
categorie behoorde. Mijn moeder wees
op een familieportret waar alle kinderen
op stonden. Vijf zonen. Ze zei in het
Nederlands, wijzend op de zieke broer:
“Deze is zeer ziek, kunt u hem niet terugsturen?”
Hij had het kennelijk verstaan
en zei: “In Deutschland gibt es auch
Ärtze”. Hij ging het huis doorzoeken. Op
donkere plekken stak hij een zaklantaarn
aan, ook in de kasten en op de vliering.
Na een nauwgezet onderzoek vertrok hij.
Hij had alles in orde bevonden. Eindelijk
mochten we de straat op. Mijn moeder
- De razzia op 21 november aan de gang in de Zoutmanstraat, door de fotograaf vanuit zijn
zolderraam vastgelegd (foto: Ed van Wijk). -
liep snel naar de hoek van de straat om
te zien of de jongens er nog waren. Maar
tot haar teleurstelling hoorde ze van
mensen die daar woonden dat de colonne
te voet op weg was gegaan, richting binnenstad,
maar waarheen precies wisten
ze niet. Later bleek het naar het gebouw
voor K & W te zijn, maar lang zijn ze
daar niet gebleven. Aan het eind van de
middag werd er een groot gedeelte in
colonneverband lopend naar Delft toe
gedirigeerd.
Ondergrondse heldin
In Delft was geen razzia geweest en het
straatbeeld zag er uit zoals in die dagen
normaal was. Het verzet was van alles
op de hoogte want bij het vallen van de
avond liep de colonne door een straat,
die voor hun doorgang niet afgezet was,
toen er een meisje, dat ook in die straat
liep, tegen de jongste van mijn broers
zei dat hij haar een arm moest geven
en langzamer moest lopen dan die colonne.
De rijen mannen en de bewakers
passeerden hen en zij liepen zonder
argwaan te wekken er rustig achteraan.
Ze gingen een zijstraat in en gekomen
in de buurt van Calvé waar de werktijd
erop zat en de arbeiders op weg naar
huis liepen, wachtten ze even, nog steeds
stijf gearmd. Op zeker moment hield het
meisje een arbeider aan, sprak even met
die man en zei tegen mijn broer dat hij
maar met die man mee moest gaan. Ze
zou hem verderop wel weer opwachten.
De man gaf hem zijn broodtrommeltje en
een blauw emaillen kruikje en zei hem
het niet opvallend maar zichtbaar vast te
houden. Ze liepen niet al te spraakzaam
samen voort. Hij wist niet wat er allemaal
ging gebeuren en met wie hij te maken
had. Op zeker moment stopte de man
en zei dat ze twee controleposten waren
gepasseerd zonder problemen en dat
zijn begeleidster hem hier zou ophalen.
Dat was zo. Hij vroeg nu met wie hij te
maken had en wat er ging gebeuren. Ze
zei dat hij het straks allemaal zou horen,
maar dat hij niet bang behoefde te zijn.
Ze liep vlug met hem wat straten door en
ze kwamen bij een gebouwtje dat ze bin-
nengingen. Daar zei ze: “gelukgewenst,
je bent hier veilig als je doet zoals het je
gezegd wordt en geen vragen stelt”. Hij
dankte haar en vroeg haar naam maar dat
wimpelde ze af met de opmerking dat
dat niet veilig zou zijn.
Hij maakte kennis met een aantal mannen
die zich alleen met de voornaam
voorstelden. Hij was vanaf dat moment
etenuitdeler want er was in dat gebouwtje
een uitdeelpost van de gaarkeuken
gevestigd. Hij kreeg een witte band om
de arm waarop zijn nieuwe functie stond.
De man die daar de leiding had vroeg
of hij misschien familie had in Delft die
zijn ouders kon berichten. Er woonde
inderdaad een broer van mijn moeder
in Delft, wiens adres hij kende. Toen
hij dat adres noemde werd het plotseling
ijzig stil en werd de aanvankelijke
vriendelijke houding streng en zakelijk.
Hij moest even afgezonderd in een
vertrek zitten. Misschien is er toen een
onderzoek aan het adres van die oom
ingesteld om inlichtingen. Die waren dan
ongetwijfeld zeer betrouwbaar geweest
want de achterdocht was verdwenen. De
reden was dat er daar ook een jongen
was ondergedoken, die zich als Chiel had
voorgesteld, die verkering bleek te hebben
met een dochter van die oom en dus
zeer verrast was dat mijn broer het adres
van zijn meisje noemde. Maar nu alles
in orde was gebleken was de kou uit de
lucht. De andere dag was een nichtje uit
Delft naar ons toe komen lopen in Den
Haag met het goede nieuws en ze maakte
meteen de afspraak dat bij hun thuis de
was en brieven gebracht konden worden.
De post was niet meer zo betrouwbaar en
de inhoud van de brieven te vertrouwelijk.
Ook zij kende het adres niet waar hij
en Chiel verbleven. Hij heeft er een fl ink
aantal weken doorgebracht en had daar
voldoende te eten. Telkens moest mijn
moeder samen met mij naar Delft lopen
met de was en een brief. Ze heeft heel
wat voetstapjes liggen op het Jaagpad.
Maar via via werd een collega van mijn
broer gevraagd de “Einsatzleiter”, te
benaderen. Die “Einsatzleiter was een
Duitser en door de Duitse autoriteiten