Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Leren</strong> over leren.<br />
<strong>Leren</strong> door jonge kinderen<br />
in hun omgeving te observeren.<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong><br />
2011<br />
Ga voor meer uittreksels en informatie over<br />
<strong>Leren</strong> – Ontwikkelen – Organiseren<br />
naar marjolam.nl
Aanleiding voor dit artikel:<br />
Ik kijk om me heen en zie mensen leren. Mensen stellen vragen omdat ze<br />
iets niet weten, mensen proberen dingen uit omdat ze iets willen leren,<br />
mensen lezen omdat ze iets willen weten, mensen oefenen om iets nog<br />
beter te kunnen, mensen doen dingen na als zij er <strong>van</strong> overtuigd zijn dat<br />
het een goed voorbeeld is.<br />
In mijn functie als kadermanager leren en ontwikkelen (onderwijsontwikkeling)<br />
ben ik dagelijks bezig met de vraag: “Wat is leren?”. Wat zijn de<br />
succesfactoren om te komen <strong>tot</strong> leren en wat kan de bijdrage zijn <strong>van</strong> de<br />
school en de omgeving om dit leren zo optimaal mogelijk vorm te geven,<br />
zowel inhoudelijk als organisatorisch. Ik lees veel over dit onderwerp zowel<br />
<strong>van</strong>uit de gedragswetenschappelijke hoek als <strong>van</strong>uit de neurowetenschappen.<br />
De kennis die ik op deze manier vergaar combineer ik met mijn<br />
eigen ervaringen die ik opdoe door het kijken naar mensen. Ik observeer<br />
hoe mensen leren. Dit observeren is in de afgelopen tijd een automatisme<br />
geworden. Als oppas oma op woensdag en zaterdag ben ik volop in de gelegenheid<br />
mijn 3 kleinkinderen te observeren. Bewust kijk ik naar de processen<br />
die zich onder mijn ogen afspelen. Vervolgens probeer ik door logisch<br />
na te denken, verbanden te leggen, tussen oorzaak en gevolg en ga<br />
ik op zoek naar de succesfactoren die ervoor zorgen dat zij (onbewust) <strong>tot</strong><br />
leren komen. Door mijn nieuwsgierigheid gedreven, kom ik steeds meer<br />
<strong>tot</strong> de conclusie dat kinderen <strong>van</strong> nature leergierig zijn en dat zij door invloeden<br />
<strong>van</strong>uit de omgeving geremd en/of gestimuleerd kunnen worden<br />
bij deze natuurlijke ontwikkeling. De manier waarop onze hersenen zich<br />
ontwikkelen, de manier waarop verbindingen in de hersenen <strong>tot</strong> stand<br />
komen en de manier waarop wij ons gedragen is volgens mij het logische<br />
gevolg <strong>van</strong> het reageren op (natuurlijke) prikkels en impulsen in een bepaalde<br />
context.<br />
Deze gedachte onderbouw ik in dit artikel met een aantal verhalen <strong>van</strong>uit<br />
de praktijk. Na elk verhaal stel ik de vraag aan mijzelf wat die observatie<br />
betekent voor de inhoud en de vormgeving <strong>van</strong> ons onderwijs en de begeleiding<br />
<strong>van</strong> de student. Ik ben <strong>van</strong> mening dat leren gestimuleerd wordt<br />
als wij in staat zijn studenten in een stimulerende en uitdagende, voor<br />
hen herkenbare omgeving te laten leren en ontdekken. Studenten moeten<br />
kunnen inzien waarom het voor hen belangrijk is om iets te leren, zij moeten<br />
ervaren dat zij het kunnen toepassen in hun dagelijks leven of het<br />
toekomstig beroep. Soms is het ook gewoon noodzakelijk om het gewenste<br />
diploma te halen. Het is belangrijk dat zij uitgedaagd worden te reageren<br />
op prikkels <strong>van</strong>uit hun omgeving en dat zij de noodzaak er <strong>van</strong> inzien.<br />
Nu hoor je vaak “Waarom moet ik dat leren???????? “<br />
Voorwaarde bij het leren en ontdekken is dat de studenten begeleid en<br />
geholpen worden door betrokken, enthousiaste, vakbekwame en gepassioneerde<br />
docenten en begeleiders. Het is belangrijk dat docenten de studenten<br />
kennen dat de docenten op de hoogte zijn <strong>van</strong> de achtergrond <strong>van</strong><br />
de studenten, weten hoe zij leren, hoe zij gemotiveerd kunnen worden,<br />
wat hun drijfveren zijn en wat zij voor toekomstplannen hebben. Nog een<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 1
elangrijk punt is dat docenten dit doen <strong>van</strong>uit echte interesse voor de<br />
student en dat zij inspelen op datgene wat de student wil of nog moet leren.<br />
Docenten gaan in dialoog met de student.<br />
Kijken en luisteren naar het spelen <strong>van</strong> jonge kinderen en naar de begeleiding<br />
die zij daarbij ont<strong>van</strong>gen <strong>van</strong>uit de omgeving, vormen het startpunt<br />
<strong>van</strong> de discussie over de inhoud <strong>van</strong> het onderwijs, de vormgeving<br />
<strong>van</strong> het onderwijs, de begeleiding en de examinering. Observaties vormen<br />
ook de input voor dit artikel. Observaties leveren steeds nieuwe gezichtspunten<br />
op. Dit artikel zal daarom continu verrijkt worden met nieuwe observaties<br />
die aanzetten <strong>tot</strong> nadenken over het leren!<br />
Wil je zelf een bijdrage leveren aan dit artikel, mail je eigen observaties.<br />
Ze worden onder vermelding <strong>van</strong> je naam toegevoegd.<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong><br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 2
Nieuwsgierigheid<br />
De Observaties:<br />
In het Dolfinarium in Harderwijk is een zieke orka opge<strong>van</strong>gen.<br />
De eerste weken is de Orka te ziek en mogen bezoekers alleen naar videobeelden,<br />
gemaakt met de webcam, kijken. Maar eindelijk is het zo ver.<br />
Met Amy (6), Jayden (4) en Destin (3) staan we te wachten <strong>tot</strong> we de Orka<br />
in het echt mogen zien. De kinderen staan voor het hek en de orka<br />
zwemt in het bassin. Ze zien een personeelslid <strong>van</strong> het dolfinarium voor<br />
de orka staan en beginnen met vragen: Hoeveel weegt hij, kan hij naar<br />
die kant zwemmen, speelt hij met die bal, hoe oud is hij? De vragen blijven<br />
komen en de mevrouw <strong>van</strong> het dolfinarium blijft rustig ingaan op de<br />
gestelde vragen. Na 10 minuten komt er een verzorger met een emmer<br />
vis. Hij gooit vissen in het water, eerst aan de ene kant <strong>van</strong> het bassin en<br />
dan aan de andere kant. Hij loopt zelf voor het bassin langs en de orka<br />
volgt hem. Als de verzorger voor het glas blijft staan, blijft ook de orka op<br />
die plaats stil in het water met zijn snuit en buik naar de verzorger. Door<br />
het glas heen raakt de verzorger de buik <strong>van</strong> de orka. De verzorger staat<br />
nu aan de ander kant <strong>van</strong> het hek. Jayden loopt naar hem toe en vraagt<br />
“Mag ik ook vissen gooien?. De verzorger zegt tegen hem: “Dat kan nu<br />
niet, want de emmer is leeg.<br />
Toen we na een half uur de orka bestudeerd hadden liepen we naar de<br />
uitgang. Hier stond SOS dolfijnen met plastic bruinvissen. De kinderen liepen<br />
er gelijk naar toe. Naast de vis stond een emmer met een spons. Zij<br />
maakten de spons nat en gingen de vis natmaken. De begeleider die er bij<br />
stond gaf hen een compliment dat ze zo goed meehielpen de vis nat te<br />
houden.<br />
Naast deze vis, stond een tafel met diverse attributen. De kinderen bleven<br />
bij deze tafel staan. Er lag een bruinvis op een soort zwemvest, met banden<br />
vastgemaakt. Amy staat te kijken en vraagt: “Waar is dat voor?”. De<br />
begeleider vertelde dat zieke vissen soms te zwak zijn om zelf te zwemmen.<br />
De verzorgers gaan dan met de bruinvis, die op het zwemvest ligt,<br />
het water in zodat hij kan wennen aan het water. Amy bekijkt het zwemvest<br />
goed en ziet dat het <strong>van</strong> hetzelfde materiaal is gemaakt als de slurven<br />
die zij tijdens zwemles gebruikt heeft. Het zit niet helemaal goed<br />
dicht, dus dat doet ze even. De andere twee kinderen staan erbij te kijken.<br />
Amy is even stil en ziet dan wat onbekends liggen. Ze vraagt: “Wat is<br />
dat?”. “Dat is een sonde”, zegt een medewerker die erbij staat. “Er zijn<br />
zieke vissen die niet zo goed meer kunnen kauwen. We doen dan allemaal<br />
vis in een mixer zodat het zacht wordt”. “O”, zegt Amy “een fruithapje”.<br />
“Ja”, zegt de begeleider, “dat klopt”. “We doen dan dat hapje in de sonde<br />
en doen het slangetje in zijn bek. We spuiten de voeding zo in de eerste<br />
maag, want de bruinvis heeft 4 magen.” Amy is weer even stil en ziet dan<br />
een spuitje liggen. Je raad het al, de volgende vraag werd gesteld. “Waar<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 3
is dat voor?” “Daar krijgen ze spuitjes mee om beter te worden. Zie je<br />
dat slangetje, dat zit aan de naald vast. Als de vis dan beweegt dan kan<br />
het slangetje wat buigen en breekt niet gelijk de naald af. Daarna volgde<br />
de stethoscoop. Amy stelde de vraag of dat dezelfde was als de dokter<br />
gebruikte en de begeleider beaamde dat. Ook lag er nog een thermometer,<br />
waar de nodige uitleg over volgde.<br />
“Zo, dat was dat dacht ik”. “We kunnen weer verder”. Maar er was nog<br />
een tafel met daarop schedels <strong>van</strong> de hoofden <strong>van</strong> de vissen. Ook hier<br />
wilde de nieuwsgierige aagjes weer <strong>van</strong> alles weten en vooral ook voelen<br />
hoe scherp de tandjes waren.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Aansluiten op de zone <strong>van</strong> naaste ontwikkeling.<br />
Ik zit met Amy op woensdagmiddag op de bank. Zij zit net in groep 3. Ik<br />
vraag haar wat zij op school gedaan heeft en het gesprek komt op lezen.<br />
“Oma”, zegt ze, ik moest <strong>van</strong> de juffrouw hakken en plakken”. Ik vraag:<br />
“Wat is dat dan?“ “Dan moet ik zeggen v.i.s . en m.aa.n, maar dat doe<br />
ik eeeeeeeeeeeeecht niet, ik kan al lezen, ik zeg gewoon vis en maan.”<br />
(Amy kon al redelijk lezen, voordat zij naar groep 3 ging las zij al tweelettergrepige<br />
woorden.)<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Knutselen in het Dolfinarium<br />
In de kerstvakantie ging ik met Amy,<br />
Jayden en Destin naar het dolfinarium.<br />
Het was die dag erg koud. Het<br />
vroor en er lag sneeuw. In de grote<br />
filmzaal had de organisatie <strong>van</strong> het<br />
dolfinarium een springkussen neergezet<br />
en tafeltjes met klei. Al spelend<br />
konden de kinderen kijken naar de<br />
beelden <strong>van</strong> orka Morgan. Dit werd<br />
op een groot scherm geprojecteerd.<br />
Er zaten een aantal kinderen orka‟s te<br />
kleien en Jayden wilde er ook een<br />
maken. Hij zat naast een meisje dat<br />
haar orka al bijna af had. Hij had klei<br />
in zijn handen en keek naar het meisje.<br />
Op een bepaald moment vroeg hij<br />
haar: “Wil je mij helpen?” “Natuurlijk”<br />
zei het meisje en ging hem uitleggen hoe hij het beste een orka kon maken.<br />
Toen de orka bijna af was vroeg Jayden “Hoe maak je de vinnen?”,<br />
want die zaten er nog niet op.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 4
<strong>Kinderen</strong> weten meer dan je denkt?<br />
Ik zit na een volleybalwedstrijd te praten met een medespeelster. Zij is<br />
leerkracht <strong>van</strong> groep 3. Zij vertelde dat zij die middag aan het nakijken<br />
was. De kinderen moesten bij een afbeelding <strong>van</strong> een klok opschrijven<br />
hoe laat het was, 2 uur, 4 uur enz. Bij de klok die twee uur aangaf zag de<br />
leerkracht een 4 staan en bij de klok <strong>van</strong> 4 uur zag zij een 6 staan. Ze<br />
stond al op het punt het rode potlood te gebruiken. Plots zag de leerkracht<br />
dat er overal een 1 voor stond, de leerling had keurig 14 uur en 16 uur<br />
geschreven.<br />
De eerste gedachte <strong>van</strong> de juf was: “Maar dat horen kinderen <strong>van</strong> deze<br />
leeftijd nog helemaal niet te weten!”<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Vragen in plaats <strong>van</strong> Opdragen!<br />
Jasper is 7 <strong>jaar</strong> en zit net in groep 4. Hij is een leergierige jongen en heeft<br />
het in groep 3 erg naar zijn zin gehad. De moeder <strong>van</strong> Jasper signaleert<br />
veranderingen in het gedrag <strong>van</strong> Jasper nu hij een maand in groep 4 zit.<br />
Hij is wat stiller, hij trekt zich wat terug. In eerste instantie denk je aan<br />
een griepje of iets dergelijks. Maar hij veranderde niet, het leek zelf nog<br />
erger te worden. Zijn spontane, uitbundige gedrag dat hij in groep 3 vertoonde,<br />
was volledig verdwenen. Gelukkig had zijn moeder het boek „Luisteren<br />
naar kinderen‟ <strong>van</strong> Gordon gelezen en vond het tijd om eens rustig<br />
met hem in gesprek te gaan.<br />
Na een korte tijd kwam het hoge woord eruit: De juffrouw zegt: Je moet<br />
dit doen, je moet dat doen!<br />
In groep 3 had de juf een andere benadering: Zij vroeg: “Wil je…?” en dat<br />
voelde voor hem heel anders aan. Nadat de moeder <strong>van</strong> Jasper met de<br />
juffrouw in gesprek is geweest, veranderde zij haar houding ten opzichte<br />
<strong>van</strong> Jasper en je zag hem weer veranderen in een levenslustige jongen.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong> ?<br />
Verrassen<br />
Oma zit even haar mail te lezen en<br />
Destin <strong>van</strong> 3 <strong>jaar</strong> klimt op schoot.<br />
“Oma, mag ik een spelletje doen”<br />
vraagt hij. Ik ga naar de site spelletjes.nl<br />
en vind daar een pagina met<br />
kleuterspelletjes. Er staat een locomotief.<br />
Er staan 4 gekleurde karretjes<br />
achter. Een stem noemt een<br />
voor een de namen op in het Engels:<br />
Red! Destin gaat met cursor<br />
op de rode wagon staan en klikt.<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 5
De wagon gaat rijden en haakt zich vast aan de locomotief. Vervolgens<br />
worden alle andere kleuren genoemd en hetzelfde proces herhaalt zich.<br />
Vol aandacht volgt hij de wagonnetjes als ze naar de locomotief rijden.<br />
Blue, Yellow, Green. Als het laatste wagonnetjes aangesloten is maakt het<br />
treintje een rondje door het landschap. Destin ging staan en klapte in zijn<br />
handen. “Oma, oma hij gaat rijden”, roept hij naar mij. “Nog een keer”,<br />
was de reactie <strong>van</strong> Destin. Hij startte het spel zelf en ging het opnieuw<br />
spelen Hij bleef het een aantal malen herhalen.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Van proberen kan je leren:<br />
Jayden is 4 <strong>jaar</strong> (bijna 5) en ziet bij oma een skateboard op zolder staan.<br />
Een professioneel skateboard <strong>van</strong> een snowboarder. Hij vraagt: “Oma<br />
mag ik skateboarden?” Oma heeft zo haar twijfels. Het board is wel erg<br />
groot voor zo‟n kleine jongen en bovendien is het wel erg gevaarlijk. Er<br />
kunnen de grootste ongelukken gebeuren. Oma heeft de oplossing gevonden<br />
en zegt: “ Skateboarden is wel heel leuk he, maar dit board is wel erg<br />
groot. Het is eigenlijk <strong>van</strong> oom Martijn. Weet je, jij bent bijna jarig, wil je<br />
dan een skateboard voor cadeau krijgen?” Jayden is even stil, en na enige<br />
tijd zegt hij<br />
Maar Oma: VAN PROBEREN KAN JE LEREN.<br />
Ja, daar heeft hij gelijk in. Hij<br />
verwoordt zelf de visie die oma<br />
eigenlijk ook heeft op onderwijs.<br />
Oma wordt wel met haar<br />
neus op de feiten gedrukt en<br />
moest ook inwendig vreselijk<br />
lachen en zegt: “Ja, daar heb je<br />
gelijk in. Zullen we samen eens<br />
kijken wat je daar allemaal<br />
voor nodig hebt?” Na enige tijd<br />
zoeken op zolder was er een<br />
helm, polsbeschermers, kniebeschermers<br />
en elleboogbeschermers.<br />
Oma en Jayden<br />
gaan naar beneden en gaan<br />
zich voorbereiden. Ze zoeken<br />
een plek om te skaten en Jayden<br />
doet al het beschermmateriaal<br />
om. Hij is er helemaal<br />
klaar voor en loopt naar het<br />
skateboard. Oma kijkt toe, oma<br />
wacht <strong>tot</strong> hij op het skateboard<br />
gaat staan, maar Jayden weet<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 6
zelf precies de juiste manier om het te leren.<br />
Hij gaat op zijn buik liggen, zet af met zijn voeten en gaat het hellinkje af.<br />
Hij herhaalt dit een paar keer. Oma staat in de tuin en kijkt nu, met een<br />
gerust hart toe. Ze ziet dat het goed gaat. Het zelfvertrouwen groeit bij<br />
Jayden door het oefenen en hij is toe aan de volgende uitdaging. Voorzichtig<br />
gaat hij staan. Het wiebelt nog erg en valt bijna <strong>van</strong> het board af.<br />
Hij gaat door zijn knieën en is nu lager bij de grond. Hij zet 1 voet op de<br />
grond, 1 voet op het skateboard en gaat nu op deze manier de heuvel af.<br />
Ook deze manier <strong>van</strong> verplaatsen wordt een aantal malen herhaald <strong>tot</strong> hij<br />
het tijd vond voor de volgende fase.<br />
Jayden gaat staan op het skateboard en wil het hellinkje af. Hij valt redelijk<br />
hard op de grond, maar op de kniebeschermer en de elleboogbeschermer.<br />
“Het doet geen pijn”, zegt hij “ik viel op de kniebeschermer”.<br />
Hij staat op en gaat weer verder met oefenen. Hij ziet Oom Martijn en<br />
vraagt om hulp. Jayden krijgt wat aanwijzingen om stabiel te kunnen<br />
staan en gaat <strong>van</strong> weer verder met proberen. Want <strong>van</strong> proberen kan je<br />
leren. Na een uurtje oefenen lukt het Jayden om heel langzaam, maar wel<br />
staand op het board zich voort te bewegen.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Kijk, dat doe je zo! Instructie!<br />
Destin is 3 <strong>jaar</strong> oud en zit bij zijn oma te spelen. In de kamer staan blokjes,<br />
een houten trein en een xylofoon. Hij zit lekker te spelen als er visite<br />
binnen komt. Een klein neefje <strong>van</strong> anderhalf <strong>jaar</strong> komt met zijn moeder<br />
binnen. Franco gaat bij zijn moeder op de bank zitten en kijkt naar de<br />
spelende Destin. Na een kwartier gaat hij <strong>van</strong> de bank af en loopt naar<br />
Destin toe. Hij gaat naast hem zitten.<br />
Destin vraagt “Wil je ook spelen?”. Hij heeft het stokje <strong>van</strong> de xylofoon in<br />
zijn hand en speelt op de xylofoon. “Kijk” Franco zegt hij, “zo moet het”<br />
en maakt muziek. Hij geeft het stokje aan Franco en zegt: “nu jij”. Franco<br />
slaat met het stokje steeds op dezelfde toets. Destin pakt het stokje uit<br />
zijn hand en zegt: “Nee Franco”, niet zo. “Kijk, je moet het zo doen.” Hij<br />
geeft vervolgens de stok weer over aan Franco. Franco slaat op de xylofoon<br />
en slaat nu op verschillende toetsen<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Imiteren, kunst afkijken.<br />
Ik heb een nieuwe iPad en zit er op de bank wat mee te spelen Destin <strong>van</strong><br />
3 <strong>jaar</strong> zit aan de andere kant naast mij aandachtig te kijken. Ik vergroot<br />
de letters om het betere te kunnen lezen (dat deed ik 1 keer). Na een tijdje<br />
wil Destin even kijken. Zonder zich te bedenken zet hij duim en wijsvinger<br />
naast elkaar en zet ze uit elkaar. De letters vergroten. Aan het eind<br />
<strong>van</strong> de dag komt mijn zoon de kinderen ophalen. Ook mijn zoon wil de i-<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 7
pad wel even zien. Ik vraag aan Destin: “Laat jij even aan papa zien hoe<br />
de letters groter gemaakt kunnen worden?”. Zonder zich een moment te<br />
bedenken zet hij zijn vingers op het scherm en vergroot de letters.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Zwemles Differentiatie<br />
Amy Jayden en Destin zitten<br />
op zwemles. In een<br />
groep zitten ongeveer 10<br />
kinderen. Na elke periode<br />
kijken de badmeesters of<br />
de kinderen al naar een<br />
volgende groep kunnen. De<br />
groepssamenstelling verandert<br />
regelmatig. Zo komt<br />
het voor dat kinderen na<br />
een <strong>jaar</strong> het zwemdiploma<br />
halen en anderen er anderhalf<br />
of twee <strong>jaar</strong> over doen<br />
voordat zij het felbegeerde<br />
diploma bezitten<br />
Veiligheid. Vertrouwen.<br />
Mijn eerste baan was peuterleidster in een buurthuis in Utrecht. Bij het<br />
nadenken over leren heb ik ook een aantal observaties <strong>van</strong>uit die periode<br />
beschreven. Ik weet nog heel goed hoe kinderen voor de eerste keer de<br />
speelzaal binnen kwamen. Sommigen gingen gelijk spelen, anderen bleven<br />
aan de kant zitten en keken vooral naar de anderen die aan het spelen<br />
waren.<br />
Deze kinderen kregen <strong>van</strong> mij altijd extra aandacht, samen praten, samen<br />
spelen. Soms was ook contact krijgen moeilijk, maar met behulp <strong>van</strong> een<br />
poppenkastpop lukte het eigenlijk altijd om de peuters te laten reageren.<br />
Pas op het moment dat de peuters echt contact hadden met mij, begonnen<br />
zij te spelen. Dit spelen beperkte zich vaak in eerste instantie nog <strong>tot</strong><br />
een puzzel, of knutselen aan de tafel. Al spelend aan tafel keken deze<br />
peuters om zich naar de andere peuters. Op het moment dat zij daar aan<br />
toe waren, gingen zij <strong>van</strong> de tafel af en zochten contact met andere kinderen.<br />
Zodra de situatie veranderde, bijvoorbeeld doordat er opgeruimd<br />
moest worden, veranderde het gedrag <strong>van</strong> deze kinderen. Zij stonden<br />
weer te kijken naar de rest.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 8
Aanwijzingen geven aan leeftijdsgenootjes,<br />
Amy, Jayden en Destin zitten achter de laptop te spelen. Op school tv en<br />
spelletjes.nl vinden zij al zelfstandig hun weg. Om de beurt mogen ze achter<br />
de computer. De anderen kijken mee. Na Amy kroop Destin achter de<br />
computer. Hij ging aan de slag, maar op een bepaald moment zegt Amy:<br />
“Nee Destin, dat moet niet zo, maar zo”. En Destin doet het gelijk goed<br />
na en blijft het gedurende het spel verder op de goede manier doen.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Na doen, belonen of successen vieren bij zindelijkheidstraining.<br />
Zindelijkheidstraining begint soms al op jonge leeftijd. Belangrijke voorwaarde<br />
voor het zindelijk worden blijft natuurlijk wel dat de peuters er<br />
aan toe zijn. Het is belangrijk dat zij hun sluitspier kunnen beheersen en<br />
dat zij begrijpen wat je zegt.<br />
Wat zijn nu goede hulpmiddelen om kinderen te stimuleren zindelijk te<br />
worden. Vanuit observaties zie ik twee voorbeelden:<br />
Amy, mijn kleindochter, ziet het toilet en wil er op zitten. De eerste keren<br />
gebeurt er niets. We praten met elkaar over het toilet en de luier. Op de<br />
bank lees ik haar het boekje voor <strong>van</strong> de prinses die op het potje wil,<br />
maar haar potje kwijt is en <strong>van</strong> luiereend, een voelboekje.<br />
Na een aantal keren doet zij een plas op het toilet. Zij kijkt in de wc pot<br />
en mag het daarna doortrekken. Wat een feest. De volgende keer perst ze<br />
net zo lang om te kunnen plassen, want ze wil de wc doortrekken. Thuis<br />
plakt de moeder <strong>van</strong> Amy een papier op de wc deur. Elke keer als zij naar<br />
de wc is geweest krijgt ze een mooie sticker op het vel.<br />
Een tweede voorbeeld komt <strong>van</strong>uit de periode dat ik peuterleidster was.<br />
Voordat we buiten gingen spelen werd er altijd gevraagd wie er nog moest<br />
plassen. Veel kinderen wilden dan nog even naar het toilet. Vaak kwamen<br />
ook kinderen die nog een luier omhadden ook naar mij toe om te plassen.<br />
Zij zagen de anderen het doen en wilden ook op de wc plassen. “Ik wil ook<br />
groot zijn” zeiden ze dan tegen mij. Dit was vaak het startpunt <strong>van</strong> het<br />
zindelijk worden<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Vragen:<br />
Vragen staat vrij? Dit wordt veel gezegd, maar wordt er veel gevraagd of<br />
ervaren wij vragen als dom en zoeken we het liever zelf uit. Hoe komt het<br />
dat wij het vragen stellen verleren?<br />
Vragen is zo natuurlijk. Iedereen weet dat je soms moe wordt <strong>van</strong> het gevraag<br />
<strong>van</strong> jonge kinderen. Een heel duidelijk voorbeeld is de „Waarom fase‟.<br />
Waarom doe je dat, waarom gaan we weg, waarom is dat rood, waarom,<br />
waarom, waarom..<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 9
Ze vragen niet alleen naar het waarom maar ook naar het hoe! “Hoe moet<br />
dat oma?”, is een vraag die ik tijdens elk bezoek <strong>van</strong> de kinderen te horen<br />
krijg.<br />
Waarom stoppen wij deze natuurlijke drang om te vragen terwijl dit de<br />
bron <strong>van</strong> het leren vormt!<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Vragen<br />
Ik was met Amy (6), Jayden (5) en Destin(3) in Dolfinarium. We keken bij<br />
een show <strong>van</strong> de bruinvissen. Na de show zei de trainer dat kinderen die<br />
vragen hadden, mochten blijven staan. Amy bleef staan. “Ik heb een<br />
vraag” zei ze tegen mij. Ik had geen idee wat ze wilde vragen. De trainer<br />
kwam eraan en ze vroeg: “Hoe lang kunnen bruinvissen onder water blijven?”<br />
“Vijf minuten” was het antwoord. Daarna vroeg ze wie de baby<br />
bruinvis was. Na de bruinvissen gingen we op weg naar de dolfijnenshow.<br />
De show was afgelopen en we wilden naar buiten lopen. “Oma”, zegt ze,<br />
“Ik heb nog een vraag” en ze liep richting trainer die aan de rand <strong>van</strong> het<br />
bad stond. “Hoe diep is dit water? Hebben dolfijnen oren?”<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Ontdekken<br />
“Oma mogen we verven?” Natuurlijk mogen ze dat. Ik had nog een grote<br />
rol behang liggen. Voor ieder knipte ik een stuk <strong>van</strong> de rol af. Het papier<br />
krulde op. We legden samen iets zwaars op de punten. De verf deed ik op<br />
schoteltjes en ze gingen aan het werk. Jayden (5) kreeg ik de gaten dat<br />
het behang niet meer krulde als er verf op zat. Hij ontdekte ook dat blauwe<br />
en gele verf door elkaar groen werd.<br />
Deze ervaring riep natuurlijk weer<br />
nieuwe vragen op: “Oma, hoe maak je<br />
rood?”<br />
Jayden had twee grote stukken behang<br />
geverfd. Een stuk behang was helemaal<br />
blauw, donkerblauw en lichtblauw. “Dat<br />
is de zee”, zei Jayden. “Oma, mag ik<br />
daar zeedieren op plakken?” Hij ging<br />
boven het knutselboek <strong>van</strong> de zeedieren<br />
halen en knipte deze uit. Hij plakte<br />
de bodemdieren onderop en anderen<br />
verspreidt over het blad. Ook zaten er<br />
wat vogels in het knutselboek. Deze<br />
plakte hij helemaal boven aan het blad.<br />
Het andere vel dat hij geverfd had was<br />
geel en groenig. Dit is voor de dinosau-<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 10
ussen. Hij haalde ook dat knutselboek <strong>van</strong> boven en knipte de plaatjes uit<br />
en plakte de plaatjes op zijn ondergrond.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
<strong>Leren</strong> <strong>van</strong>uit de context, <strong>van</strong>uit het geheel.<br />
Aan de fruitbomen hangen nog veel bramen en appels. Ik ga naar de winkel<br />
en koop geleisuiker om jam te maken. Amy, Jayden en Destin zijn bij<br />
mij. Ik vraag of ze samen met mij jam willen maken. “JAAAAAAA” roepen<br />
ze in koor.<br />
We gaan op de bank zitten en met elkaar praten we over wat we allemaal<br />
nodig hebben om jam te kunnen maken. Al snel hebben ze veel dingen<br />
genoemd, fruit, een pan, een lepel, een jampot. “Wat moeten we nu<br />
doen”, vraag ik. “Naar de tuin en bramen en appels plukken.” Dat gingen<br />
we doen. We deden het fruit op een dienblad en gingen naar binnen. “Wat<br />
gaan we nu doen” vroeg ik. “Nu moeten we het in de pan doen.” Helaas<br />
was dat nog niet helemaal de bedoeling, want het fruit was niet helemaal<br />
schoon. “Kijk eens wat hier zit”, vroeg ik. “Zand”, zeiden de kinderen.<br />
“Wat moeten we dan eerst doen?”. “We moeten het wassen!” Zo gezegd<br />
zo gedaan. Nu was het schoon, maar de schilletjes en de steeltjes zaten er<br />
nog aan. “Wat zie je hier?” vroeg ik aan ze. “Zie je dat in de jam zitten?”<br />
De kinderen begonnen met het schoonmaken <strong>van</strong> het fruit. Ik was inmiddels<br />
de appels aan het schillen. De kinderen maakten er kleine stukjes<br />
<strong>van</strong>. Nu kon het in de pan.<br />
De kinderen gooiden alle stukjes in de pan. De pan ging op het fornuis. Ik<br />
zette stoelen voor het fornuis zodat ze konden helpen. Samen gooiden ze<br />
de suiker in de pan en samen bleven ze roeren terwijl het fruit warmer<br />
werd. Na een paar minuten was het klaar en moest het in de jampotten.<br />
“De jam is dun”, zei Jayden. Ik legde uit dat het dikker werd als de jam<br />
weer koud werd en dat we even moesten wachten <strong>tot</strong> het zover was. Ik<br />
had etiketten gepakt om hun naam op te zetten. De kinderen wilden de<br />
etiketten versieren. Ik pakte de kleurpotloden en stiften en ze maakten<br />
elk hun eigen etiket voor op de pot jam.<br />
Aan het eind <strong>van</strong> de middag was de jam afgekoeld. Ze plakten hun etiketten<br />
op de jampot. Ze smeerden zelf een boterham en deden daar hun eigen<br />
gemaakte jam op. Toen papa kwam kreeg hij gelijk de jampotten te<br />
zien. Het maken <strong>van</strong> jam had ook een nadeel. Mama wilde thuis koekjes<br />
met ze bakken, maar ze wilden jam maken, net als bij oma!<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Overdaad schaadt<br />
Vanuit de periode dat de kleinkinderen nog in de box lagen herinner ik mij<br />
ook iets wat aandachtspunten biedt bij het aanbieden <strong>van</strong> onderwijs. Als<br />
de box vol met speelgoed ligt weet de baby niet wat hij moet pakken. Hij<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 11
kan geen keuze maken. Hij stoot tegen speelgoed aan en dan weer tegen<br />
een ander speelgoedje. Telkens ging de aandacht weer ergens anders<br />
naar uit. Als in een box een selectie aan speelgoed ligt gaat de baby verder<br />
onderzoeken. In de box lagen een bal, een rammelaar en een lieveheersbeestjes<br />
knuffel. De baby stoot tegen de bal en de bal rolt een stukje<br />
weg. De baby probeert richting bal te bewegen om de bal weer aan te raken.<br />
Ditzelfde is <strong>van</strong> toepassing op de rammelaar en de knuffel. De baby<br />
stoot tegen de rammelaar en hoort een geluidje. Hij kijkt naar de rammelaar<br />
en herhaalt zijn gedrag. Weer hoort hij hetzelfde geluidje. Aan het<br />
lieveheersbeestje zaten vleugeltjes <strong>van</strong> plastic. Hij krijgt een vleugeltje te<br />
pakken en heeft het lieveheersbeestje in zijn hand. Hij stopt het vleugeltje<br />
in zijn mond. Hij haalt het weer uit zijn mond en ligt naar het beestje te<br />
kijken.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Keuze mogelijkheden<br />
Ik vraag op een woensdagmiddag aan de kleinkinderen: “Wat zullen we<br />
<strong>van</strong>middag gaan doen?” Zij denken na en komen moeilijk <strong>tot</strong> een plan.<br />
Een andere woensdagmiddag vraag ik: Zullen we <strong>van</strong>middag naar het bos<br />
gaan of naar de speeltuin. Zij reageren direct en willen naar het bos.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Oefenen<br />
Er staat een doos blokken op de grond. Jayden wil een toren bouwen. Hij<br />
pakt blokjes uit de doos en stapelt ze op elkaar. Hij zet de blokjes op elkaar,<br />
maar de toren wordt steeds schever en valt al snel om. Hij begint<br />
weer opnieuw. De blokjes worden iets rechter op elkaar gestapeld en de<br />
toren wordt iets langer. “Goed zo”, zeg ik, “de toren wordt steeds hoger”.<br />
De toren valt weer om en Jayden blijft het<br />
steeds opnieuw herhalen. De toren wordt<br />
steeds hoger. Telkens laat hij het resultaat<br />
zien.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Lezen<br />
Het is een warme zaterdagmiddag en ik ga<br />
met de kinderen naar Sporting Harderwijk.<br />
Lekker midgetgolven en in het peuterbad spetteren.<br />
Van al die inspanning krijg je trek in<br />
iets lekkers. Ik ga met Destin <strong>van</strong> 4 <strong>jaar</strong> naar<br />
de kiosk. Ik vraag hem: “Wat wil jij?”. Hij kijkt<br />
op het blad met de ijsjes en zegt: “Ik wil een<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 12
oombeker.” Ik kijk naar hem en vraag: “Heb jij wel eens een roombeker<br />
gehad?” Destin zegt: “Nee.”. Ik vraag: “Hoe weet je dan dat het een<br />
roombeker is?” Hij antwoordt: “Dat kan ik toch lezen.”<br />
Dit verhaal vertel ik aan zijn ouders. Twee avonden later is Jasper, de vader<br />
<strong>van</strong> Destin, boven de was aan het ophangen terwijl de kinderen al in<br />
bed liggen. Hij hoort Destin een boek lezen. Eerst spellen (hakken) T. R .E<br />
.I .N. gevolgd door het hele woord: trein. En zo een aantal woorden achter<br />
elkaar. Ook op school kwam ter sprake dat Destin al veel met letters en<br />
woorden bezig is. De juf ging woorden met hem lezen. Destin vertelde<br />
thuis dat hij maar 1 letter niet wist.<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Oefenen<br />
Het is Kinderboekenweek 2011. Ik ben met Amy (7), Jayden (6) en Destin<br />
(4) in de bibliotheek. In het kader <strong>van</strong> de Kinderboekenweek is er een<br />
theatervoorstelling. <strong>Kinderen</strong> zitten en hangen op zitzakken voor een podium.<br />
Het verhaal gaat over een prinses en een ridder. De prinses is verdrietig,<br />
want ze kan niet zelf al die prachtige boeken lezen. Ik kan alleen<br />
maar de plaatjes bekijken zegt ze. De ridder weet raad: “dan moet je spinazie<br />
eten”. “Nee!”, roepen de kinderen in koor. “Oh nee”, zegt hij: “dan<br />
moet je spruitjes eten”. “Nee!” roepen alle kinderen weer. De kinderen<br />
zeggen: “Dat moet je leren op school”. “Oh ja”, zegt de ridder en zegt dan<br />
tegen de prinses: “dan ga je gewoon 1 dagje naar school en dan kan je<br />
lezen”. “Nee,”‟ roepen de kinderen, “dat kan niet in een dag, dan moet je<br />
heeeeeeeeeel veeeeeeeel oefenen.”. “Oefenen??” vraagt de ridder. “Ja,<br />
heel veel zeggen”, de kinderen want: “<strong>van</strong> proberen kan je leren !!!<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
Verbindingen leggen. Vragen stellen<br />
Amy zit buiten in de Jacuzzi. Lekker te bubbelen. Aan de zijkanten <strong>van</strong> de<br />
jacuzzi zitten twee watervallen. Deze twee watervallen spuiten steeds water<br />
in het bad. Amy zit er naar te kijken en vraagt mij: “Waarom stroomt<br />
het bad niet over?”<br />
Wat leren we hier<strong>van</strong>?<br />
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 13
<strong>Marjo</strong> <strong>Lam</strong> 2011 Pagina 14