Evaluatie van het project “Proactieve regie in de ondergrond” - KLO

Evaluatie van het project “Proactieve regie in de ondergrond”
Opsteller: Michiel Wentholt (i.s.m. Enrico v.d. Bogaard), namens stuurgroep en projectgroep
Bijlagen:
1 Taken en samenstelling stuur- en projectgroep
2 Aanwezigen slotbijeenkomst
3 Publicaties
4 Verwante ontwikkelingen
1 Inleiding
Met deze notitie wordt het project Proactieve regie in de ondergrond geëvalueerd. Het project had als doel
de gemeentelijke regie en de samenwerking bij de uitvoering van werkzaamheden te versterken ten einde
de maatschappelijke en bedrijfsmatige schade door werkzaamheden te verminderen.
In het project participeerden gemeenten, netbeheerders en aannemers (Bouwend Nederland). Zij zijn
betrokken bij de problematiek van hinder en schade bij graafwerkzaamheden. Denk alleen al aan het
omleiden van het verkeer, de omzetderving van ondernemers door verminderde bereikbaarheid en het
verleggen van kabels en leidingen van verschillende beheerders. Hoe minder graafwerkzaamheden hoe
minder hinder en schade. Hoe beter de planvorming, hoe kleiner de kans dat de straat vroegtijdig weer open
moet. Onder betere planvorming wordt hier vooral verstaan: het tijdig afstemmen van onder- en bovengrond
bij ruimtelijke projecten. Als te laat in het proces de ondergrondse infrastructuur nog geregeld moet worden
leidt dat vaak tot extra graafwerkzaamheden met alle hinder van dien.
Kortom: door het tijdig in het proces in beeld brengen van alle aspecten en het afstemmen van onder- en
bovengrondse ontwikkelingen, wordt de ondergrondse infrastructuur beter doordacht ingericht en wordt het
bovengrondse ontwerp beter afgestemd op de ondergrondse (on)mogelijkheden en het latere beheer. De
gemeente, als eigenaar van de openbare ruimte, heeft een bijzondere, regisserende, rol in dit proces.
Ook in de door het KLO geïnitieerde Nederlandse Praktijk Richtlijn 7171-2 wordt daarom een
planvormingsproces voorgesteld waar onder- en bovengrond tijdig op elkaar worden afgestemd. Echter
waar de praktijkrichtlijn ‘voorschrijft’ ging het project Proactieve regie op zoek naar de samenwerking en de
opbrengsten van de samenwerking bij de voorbereiding van werkzaamheden.
Het eerste deel van het project bestond uit het opstellen van de handreiking Efficiency bij aanleg van kabels
en leidingen, een gezamenlijke uitdaging. Het tweede en afsluitende deel van het project, bestond uit het in
praktijk brengen van de handreiking.
Het project is uitgevoerd onder auspiciën van het Kabel en Leidingoverleg (KLO). Hoewel de focus van het
KLO ligt op het terugdringen van directe graafschade aan de kabel- en leidinginfrastructuur, werd met het in
2007 starten van het project Proactieve regie in de ondergrond de focus verbreed met ook het terugdringen
van de maatschappelijke en bedrijfsmatige kosten door graafwerkzaamheden. Kosten die door een beter
planvormingsproces voorkomen kunnen worden.
1

Gezien de prominente rol van de gemeente in het proces van werkzaamheden heeft het KLO het
Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen (GPKL) verzocht dit project te trekken. Het GPKL is lid van het
KLO.
In het spanningsveld van publieke ondergrond, private netten en de uitvoering van werkzaamheden in de
openbare ruimte is samenwerking essentieel. Uit de enthousiaste deelname aan het project van gemeenten,
netbeheerders en aannemers bleek dat dit door alle partijen erkend wordt. Zonder dwang van wet- en
regelgeving hebben zij in de periode juni 2009 tot juni 2010 de Proactieve regie uitgeprobeerd.
2 Het project Proactieve regie in de ondergrond
2.1 Probleemstelling
Als de wegbeheerder onvoldoende regie heeft op planvormingsprocessen bij aanleg en
beheer ondergrondse infrastructuur dan kunnen er negatieve financiële gevolgen zijn onder andere door:
• Onnodige verleggingen kabels en leidingen collega netbeheerders
• Maatschappelijke schade (omzetderving, overlast etc.) door het onnodig meermaals opbreken
• Degeneratie van de wegverharding en kwaliteit leidingen
• Ondoordachte, onveilige locatie Kabels en leidingen
2.2 Doelstelling
Versterken regierol gemeente en samenwerking tussen betrokken partijen ten einde in planvormingsproces
onder- en bovengronds plannen beter af te stemmen en onnodige werkzaamheden te voorkomen.
2.3 Opzet project
Het project bestond uit twee delen: het opstellen van een handreiking en het in praktijk uitproberen van de
handreiking.
Opstellen handreiking
Het eerste deel werd afgesloten met de publicatie van de handreiking Efficiency bij aanleg van kabels en
leidingen, een gezamenlijke uitdaging. Deze handreiking was opgesteld door een KLO-projectgroep 1 en is
op 11 september 2008 door het KLO vastgesteld. In de handreiking worden de randvoorwaarden gegeven
voor de samenwerking onder regie van de gemeente. Daarnaast zijn in de handreiking de problemen rond
een onvoldoende procesgang gedefinieerd en wordt geadviseerd hoe de procesgang verbeterd kan worden.
Het in de praktijk brengen van de handreiking
De tweede fase van het project bestond uit het in praktijk brengen van de aanbevelingen van de
handreiking, met als doelen:
1. Onderzoeken of de handreiking in de praktijk goed gebruikt kan worden.
2. Gemeenten daadwerkelijk met hun regierol te laten werken
De uitgangspunten bij het tweede deel van het project werden onder de noemer ‘van aansprekende slogan
naar de praktijk’ op 24 november 2008 door het KLO vastgesteld:
1 Deze projectgroep bestond uit vertegenwoordigers van de gemeente Amsterdam (namens GPKL), Bouwend
Nederland, KPN en Eneco/Stedin
2

1 Het is een initiatief vanuit de partners in de graafketen, niet opgelegd vanuit de overheid.
2 Het betreft een gezamenlijk belang: samenwerking leidt tot efficiency.
3 Regie is niet vrijblijvend, de spelers houden zich aan de aanwijzingen van de regisseur
De tweede fase liep van juni 2009 tot juni 2010 en had het karakter van een pilotproject.
Gedurende het project werd een start-, halfweg- en slotbijeenkomst georganiseerd.
2.4 Begeleiding project
Het GPKL was projectrekker. Een stuurgroep en een projectgroep hebben de uitvoering begeleid.
In bijlage 1 zijn de taken en de personele bezetting van stuur- en projectgroep vermeld.
2.5 Doorloop pilots
Op 11 september 2008 gaf het KLO opdracht tot het uitwerken en uitvoeren van een pilotproject. De
handreiking Efficiency bij aanleg van kabels en leidingen, een gezamenlijke uitdaging werd op 15 september
2008 in het KLO congres gepresenteerd. Bij die gelegenheid werden gemeenten en netbeheerders
uitgenodigd deel te nemen aan het praktijkgedeelte.
De gemeenten Rotterdam, Den Haag, Amsterdam, Utrecht, Breda, Wassenaar en Voorschoten, de
netbeheerders Vitens, Brabant Water, Eunetworks, en Enexis hebben vervolgens gezamenlijk een vijftal
pilots uitgevoerd.
3 Praktijkgedeelte pilots
3.1 Startbijeenkomst praktijkgedeelte: ‘het pact van Uilenburg’
Het startschot van de tweede fase werd 4 juni 2009 gegeven bij het Amsterdamse Coördinatiestelsel aan de
Uilenburgerstraat. Alle aanwezigen spraken af elkaar te helpen (gebruik makend van elkaars kennis) bij een
aantal specifieke knelpunten. De focus verschoof daarmee van het direct in uitvoering brengen van de
handreiking naar het aanpakken van specifieke knelpunten aan de hand van de handreiking. Deze afspraak
werd ‘bezegeld’ in het ‘pact van Uilenburg’.
De volgende knelpunten werden naar voren gebracht en hebben zich vertaald naar pilots
A) knelpunt:
Onvoldoende gebruik maken van kennis netbeheerders en onvoldoende betrokkenheid van netbeheerders
bij innovatieve stedenbouwkundige ontwikkelingen
Pilot:
Innovatie en proactieve samenwerking Rijnenburg (gemeente Utrecht, Vitens en Eunetworks)
B) knelpunt:
Onvoldoende betrokkenheid bestuur gemeente en onvoldoende overzicht geplande werkzaamheden
Pilot:
Op weg naar structureel overleg (gemeente Breda, met Enexis en Brabant Water)
C) Knelpunt:
Onvoldoende wisselwerking tussen ontwerper – netbeheerders – beheerders openbare ruimte
Pilot:
Van abstractie naar beheer. De planvormingspraktijk getoetst. (gemeentes Den Haag, Rotterdam,
Amsterdam, Utrecht)
3

D) Knelpunt:
Onvoldoende meenemen strategische keuzes bij ontwikkelingen ondergrondse infrastructuur
Pilot:
De Proactieve Regisseur (gemeente Rotterdam & Amsterdam)
E) Knelpunt:
Onvoldoende beleidsontwikkeling ondergrondse infrastructuur bij kleinere gemeentes
Pilot:
Proactieve samenwerking in de kleine gemeente (Wassenaar en Voorschoten, Bouwend Nederland)
3.2 Halfwegbijeenkomst
Op 17 november 2009 vond een ‘halfwegbijeenkomst’ plaats. Deze was georganiseerd bij Vitens te
Soestduinen. Tijdens de halfwegbijeenkomst gaven de aanwezigen de stand van zaken met betrekking tot
hun pilot weer. Naast de plenaire terugkoppeling werd ook een presentatie verzorgd door een Amsterdamse
senior ontwerper. Een levendige discussie volgde over onder andere graafrust en 3-d ontwerpen. De
ontmoeting tussen de werelden van ontwerp en netbeheer bleek zeer inspirerend.
3.3 Slotbijeenkomst
Op 17 juni 2010 vond de slotbijeenkomst van het project plaats bij Bouwend Nederland in het Bouwhuis te
Zoetermeer.
Naast het terugkoppelen van de bevindingen van de pilots, gaven ook Bouwend Nederland, de Erasmus
universiteit en Alliander presentaties over het onderwerp.
Bouwend Nederland beschreef haar rol binnen deze problematiek. Ook voor de aannemerij zijn
onverwachte aanpassingen door slechte planvorming ongunstig. Daarbij ziet Bouwend Nederland ook haar
maatschappelijk belang voor een goede gang van zaken bij werkzaamheden in de openbare ruimte.
Vanuit de vakgroep Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam werd ingegaan op twee
verschillende bestuurlijke perspectieven op vraagstukken m.b.t. de ondergrond. De overheid kan daarbij een
ordezoekend of complexiteit-erkennend model gebruiken. Partijen die werken vanuit het eerste model
trachten problemen op te lossen door het in stukken op te delen en op basis daarvan doelen, middelen en
verantwoordelijkheid te verdelen. Het tweede model gaat uit van het belang van samenspel rond complexe
problemen, waarbij flexibiliteit een belangrijke kwaliteit is. Het eerste model biedt duidelijkheid, maar
stagneert bij onverwachte gebeurtenissen. Het flexibele model legt minder op en kent daardoor meer
onduidelijkheden, maar is in staat beter in te spelen op onvoorziene gebeurtenissen. Het flexibele model valt
of staat bij de overlegstructuur. In de praktijk zijn beide perspectieven zinvol, afhankelijk van het soort
vraagstuk waarmee partijen worden geconfronteerd. Het is dus van belang om als betrokkenen beide
perspectieven te kunnen hanteren. De verschillende pilots bieden daarvoor een goede illustratie.
Alliander beschreef haar ervaringen in twee projecten in Amsterdam: IJburg en Zuidas. Bij IJburg bleken de
afspraken zodanig vastgelegd dat geen flexibiliteit meer mogelijk was. Dit leidde tot veel irritatie en
problemen bij de uitvoering. In de Zuidas was veel meer sprake van een overlegstructuur die uiteindelijk
leidde tot een betere, snellere, uitvoering.
4

3.3.1 Bevindingen pilots
• Innovatie en proactieve samenwerking Rijnenburg (gemeente Utrecht, Vitens, Eneco en
Eunetworks, Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden)
De pilot heeft intensief overleg opgeleverd over de mogelijkheden om innovaties in het nieuw te ontwikkelen
stadsdeel Rijnenburg in gemeente Utrecht toe te passen en hoe daarin kan/wil worden samengewerkt. De
pilot heeft een terdege verkenning opgeleverd waarvan de resultaten nu verder gebracht moeten worden
naar het niveau van beslissers in de deelnemende organisaties. Hiertoe dienen de aanbevelingen in het
eindrapport.
De pilot wijst uit dat innovatieve systemen ook vragen om een andere wijze van organiseren. Participatie
door door gebouweigenaren en eindgebruikers moet worden georganiseerd. Nutspartijen kunnen hierin een
initiërende rol spelen.
• Op weg naar structureel overleg (gemeente Breda, met Enexis en Brabant Water)
Sinds het najaar van 2009 voeren de gemeente Breda, Enexis en Brabant Water op gestructureerde wijze
periodiek overleg met als doel om werkzaamheden op elkaar af te stemmen en waar mogelijk gecombineerd
uit te voeren. Dat gebeurt door elkaar te informeren over plannen en door die plannen te analyseren op
kansen om gezamenlijk op te trekken. Dat levert maatschappelijke voordelen op en scheelt in de kosten die
de partijen maken. In het najaar wordt het overleg uitgebreid met onder meer telecombedrijven. De
resultaten tot nu toe zijn positief. Contacten zijn gelegd, men weet elkaar gemakkelijk te vinden en kansen
om gezamenlijk op te trekken worden benut. Verbetermogelijkheden zijn het transparant maken van bereikte
voordelen en het uitbreiden van plannen van andere netbeheerders en van andere afdelingen binnen de
gemeente.
• Van abstractie naar beheer. De planvormingspraktijk getoetst (gemeentes Den Haag, Rotterdam,
Amsterdam, Utrecht)
Rond deze pilot hebben de gemeentes Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Utrecht regelmatig overleg
gevoerd. Het in eerste instantie gekozen onderwerp: het volgen van het planvormingsproces herontwikkeling
Coolsingel, kon vanwege praktische redenen niet doorgaan. De gemeentes hebben daarop ieder een eigen
deel ingevuld (zie onder).
De in het kader van deze pilot ontstane informele kennisuitwisseling tussen de betrokken
gemeenteambtenaren bleek dermate interessant en inspirerend dat deze ontmoetingen in de toekomst
worden voortgezet. Er zal meer kennisuitwisseling bij de G4 tot stand komen.
Den Haag is bezig met het integreren van dagelijks beheer in relatie tot projecten (ontwerp – inclusief
ondergrondse infrastructuur) in het planvormingsproces. Zij doet dat in het programma BON II waarin een
cyclisch proces wordt voorgesteld. Doel is om ten eerste de werkzaamheden van de diverse (regulier)
beheerregimes in de openbare ruimte op elkaar af te stemmen maar daarbij worden projectmatige
werkzaamheden zo veel mogelijk opgenomen. Onderdeel van BON II is de zogenaamde Diensten &
Bedrijvenprocedure waarin onder andere het afstemmen van (meerjaren)planningen van alle in de openbare
ruimte werkzame partijen als rode draad is opgenomen.
Rotterdam werkt aan een versnelling van de planvormingsprocedure. De (on)verwachte uitkomst is dat juist
bij snellere procedures meer aandacht moet zijn voor de afstemming bovengronds bouwplan en
ondergrondse infrastructuur. Zie verder de pilot Proactieve regisseur.
In Amsterdam wordt binnen het Amsterdamse Coördinatiestelsel (een samenwerkingsverband van
gemeente en netbeheerders) gewerkt aan het verbeteren van de cultuur van overleg tussen ontwerpers en
netbeheerders. Als het belang van procedures onduidelijk is, worden zij ook niet goed worden nagevolgd. Er
5

wordt ingestoken op een positieve boodschap waarmee het belang van de kennis van netbeheerders voor
ontwerpers duidelijk wordt.
Utrecht heeft in dit kader verder gewerkt aan de pilot Rijnenburg. Er begint belangstelling te ontstaan buiten
de technische organisatie hoe ondergrondse infra beter kan worden ingepast met oog op de beheerfase.
• De Proactieve Regisseur (gemeente Rotterdam & Amsterdam)
Naar aanleiding van de eerste bijeenkomst bestond aanvankelijk het idee om in Rotterdam een
stadsregisseur als in Amsterdam aan te stellen. Door verschillende interne proceswijzigingen heeft
Rotterdam uiteindelijk gekozen vooral te focussen op een betere procesgang. De Amsterdamse insteek van
één stadsregisseur voor de afstemming van werkzaamheden en aanjagen innovaties voor de
bereikbaarheid, leefbaarheid, veiligheid en communicatie (BLVC) rond werkzaamheden, werd daarmee
losgelaten. Het verbeteren van de Rotterdamse procesgang bestaat eruit om door middel van een
versnelling van het planvormingsproces te zorgen voor een hogere kwaliteit en een betere afstemming van
de bovengrond met de ondergrond. Door als eis te stellen dat bij de planvorming de bovengrond en
ondergrond als één geheel worden gezien, kan worden voorkomen dat er na vaststelling van het plan nog
nagedacht / afgestemd moet worden met de ondergrondse infrastructuur met als gevolg extra kosten en
vertraging. De afdeling Leidingenbureau en Beheer Ondergrond van de gemeente Rotterdam zorgt voor de
inbreng van de ondergrond in het ontwerp van de bovengrond. Hierbij worden netbeheerders actief
betrokken bij het ontwerpen van bovengrondse plannen.
• Proactieve samenwerking in de kleine gemeente (Wassenaar en Voorschoten, Bouwend
Nederland)
Voorschoten en Wassenaar trekken thans samen op in de verdere gezamenlijke ontwikkeling van beleid en
regelgeving maar ook op het gebied van (gemeenschappelijk) toezicht en (op termijn) vergunningsverlening.
Daarbij wordt dankbaar gebruik gemaakt van de aangeboden kennis en regelgeving van ‘grote broers’ Den
Haag en Amsterdam. De verwachting dat er een soort ‘gereedschapskoffer’ voor kleine gemeenten
ontwikkeld kan worden, lijkt daarmee ook bewaarheid te worden. In samenwerking met de
nutsbedrijven/bouwend Nederland wordt verder gewerkt aan de opzet van een multidisciplinaire meerjarige
projectplanning, waarbij de coördinerende rol van de gemeente -‘werk met werk (laten) maken’- stevig kan
worden gepositioneerd, terwijl de nutsbedrijven gelijktijdig zelf ook initiatieven kunnen blijven ontplooien.
De verwachting is dat reeds in de loop van 2011 de eerste (blijvende & substantiële) vruchten van deze proactieve
samenwerking breed geplukt kunnen worden.
6

4 Conclusie en aanbeveling
Deze conclusie en aanbeveling zijn tijdens de slotbijeenkomst van het project door de aanwezigen (zie
bijlage 2) onder voorzitterschap van een lid van de stuurgroep, besproken.
4.1 Conclusies
Naar aanleiding van de pilots:
• De samenwerking tussen gemeentes, netbeheerders en aannemers heeft veel positieve energie
losgemaakt
• Vooral de samenwerking binnen de pilots innovatie Rijnenburg; structureel overleg Breda en
samenwerking kleinen gemeentes hebben geleid tot tastbare resultaten (zie bevindingen pilots 2.3.1)
• De ontwikkelingen binnen de G4 gemeenten wijzen op verdere versterking van hun proactieve regierol
• Gezien de opbrengsten verdienen de pilots verdere uitwerking
• Het is gezond als betrokken partijen ook elkaar bij knelpunten kunnen aanspreken. Er moet ruimte zijn
voor overleg waarbinnen deze knelpunten kunnen worden besproken
Naar aanleiding van de presentatie van de Erasmus universiteit:
De ondergrond wordt gebruikt door een groot aantal partijen; alhoewel daarbij afstemmingsproblemen
kunnen optreden dient tevens aandacht te zijn voor de kansen die de ondergrond biedt, als warmte/koudeopslag,
ondergrondse voorzieningen etc. Door de vele spelers met hun specifieke belangen is traditionele
sturing door de overheid in veel gevallen niet afdoende. Overheidsoptreden dat samenspel weet te initiëren
en faciliteren is efficiënter. De (lokale) overheid kan afhankelijk van de situatie een bewuste keuze maken of
zij dit beleidsveld op een ordenende of op een flexibele wijze wil aanpakken, om op die manier problemen
op te lossen en kansen te benutten. De specifieke manier waarop publieke en private partijen daarbij
kunnen samenwerken verdienen daarop afgestemde arrangementen.
Naar aanleiding van de presentatie Liander:
Een projectaansturing zonder onnodig veel (politieke) randvoorwaarden en een overlegvorm waarbinnen
onverwachte ontwikkelingen kunnen worden opgevangen versnelt het uitvoeringsproces.
Algemeen:
Het antwoord lijkt niet uitsluitend te vinden in het vaststellen van procedures en verordeningen. Met het
verbeteren van een samenwerkingscultuur waarin bijvoorbeeld ontwerpers, netbeheerders en de afdelingen
beheer, elkaar beter weten te vinden, lijkt een wereld te winnen.
De pilots “smaken naar meer”: concrete verbeteringen in de samenwerking blijken echter meer doorlooptijd
te vergen dan in dit project beschikbaar was.
Tijdens de slotbijeenkomst werd verder geconstateerd dat aandacht voor de ondergrond inmiddels
toeneemt. De ondergrond kent vele functies (van de diepste grondlagen, tot vlak onder het maaiveld) maar
ook vele (soms tegengestelde) belangen. De Rijksoverheid ontwikkelt in snel tempo integraal beleid.
In bijlage 4 worden enkele ontwikkelingen geschetst. Daarin valt op, dat netbeheerders nog onvoldoende
lijken aan te takken op deze ontwikkelingen.
7

4.2 Aanbeveling aan het KLO
Gezien de gunstige resultaten van samenwerking binnen de pilots en het krachtenveld waar publieke- en
private belangen elkaar direct raken:
- gemeente (wegbeheerders): verantwoordelijk voor inrichting openbare ruimte en goede gang van zaken
bij uitvoeren werkzaamheden in de openbare ruimte;
- netbeheerders: verantwoordelijk voor optimale aanleg en beheer van netten in de (ondergrondse)
openbare ruimte;
- aannemers: verantwoordelijk voor en optimale uitvoering werkzaamheden en zo min mogelijk hinder voor
omgeving;
wordt geadviseerd om een platform in stand te houden waarbinnen de drie betrokken groepen verdere
positieve ontwikkelingen kunnen initiëren en overleg kunnen voeren over gewenst beleid.
Over de precieze invulling van een dergelijk platform moet dan nader overleg plaatsvinden.
Uitgangspunt is, dat overheden, netbeheerders en aannemers elkaar weten te vinden rond dit specifieke
onderwerp.
8

Bijlage 1. Taken en samenstelling stuur- en projectgroep “Pilots Proactieve regie in de ondergrond”
Taakverdeling binnen de Begeleidingscommissie
Om praktische redenen was de Begeleidingscommissie ingericht met een Stuurgroep en een Projectgroep,
met de volgende taken en verantwoordelijkheden:
Stuurgroep:
1. De leden tonen commitment tonen met het initiatief
2. De leden vragen in de eigen organisatie actief aandacht voor en support geven aan het initiatief
3. De leden treden op als ambassadeur van het initiatief bij externe contacten en in publicitaire acties.
4. De leden bewaken op hoofdlijnen het projectverloop en stelt zonodig aanpassingen voor aan de
Begeleidingscommissie.
5. De leden nemen deel aan de plenaire bijeenkomsten, te weten:
- voorbereidende bijeenkomst - 30 maart 2009
- startbijeenkomst - 4 juni 2009
- tussentijdse bijeenkomst - 19 november 2009
- eindbijeenkomst annex evaluatie - 17 juni 2010
Projectgroep:
1. De leden geven uitvoering aan de feitelijke begeleiding van de pilots.
2. De leden zijn de ambassadeurs van het project Proactieve Regie.
3. Elk lid onderhoudt “op gepaste wijze” contact met zijn doelgroep in de pilots, om goed voeling te houden
met het proces.
4. Leden nemen actief deel aan de plenaire bijeenkomsten.
5. Gedurende de looptijd van de pilot, overlegt de projectgroep onderling, maximaal vier maal over de
pilots.
6. De leden geven op verzoek presentaties bij landelijke overkoepelende organisaties.
7. De leden informeren op verzoek sleutelpersonen (voorzitter VNG etc.) over de pilots.
8. De leden beantwoorden vragen, maar zijn géén helpdesk (wel een informatiedesk met doorverwijstaak).
Knelpunten worden besproken in de plenaire overleggen.
9. De leden stellen de verschillende stukken op rond de voortgang van de pilots en afsluitende notitie. De
voorzitter van de begeleidingscommissie zal, wanneer nodig, de penvoerder zijn.
10. De leden worden, bij de praktische en inhoudelijke activiteiten, ondersteund door medewerkers van
GPKL en KLO.
11. De leden koppelen in de KLO overleggen de voortgang van de pilots terug.
9

Samenstelling Begeleidingscommissie
Stuurgroep:
Jan Bijker (Bouwend Nederland, voorzitter Vakgroep Ondergrondse Netwerken en Grondwaterbeheer
Maarten Cassee (Stedin.net manager assetmanagement)
Wil Kovács (bestuurslid GPKL / hoofd Leidingenbureau gem. Rotterdam) - voorzitter
Paul Janvier (Reggefiber / network counsel)
Projectgroep:
Frank Geradts (Alliander)
Kors Hendriks (Vitens)
Jan de Koning (Enexis)
Michiel Wentholt (GPKL / gem. Amsterdam) - voorzitter
Ondersteuners:
Enrico van den Bogaard (bel.medew. GPKL)
Nicolette Elenbaas (KLO / communicatie)
10

Bijlage 2. Pilots Proactieve regie - genodigden afsluitende bijeenkomst
17 juni 2010
Zoetermeer
deelnemers Pilots belang: organisatie functie aanw.
Maarten Rempkens gemeente Tilburg Leidingcoördinator
plannings-en
Marcel van Embden gemeente Breda
bereikbaarheidscoordinator x
Ton Duijndam gemeente Wassenaar civieltechnisch medew. x
René Valentijn gemeente Voorschoten civieltechnisch medew.
Hans Meijer gemeente Den Haag Stedelijk coördinator K&L x
Micha van Engelen
Helene Fentener van
gemeente Rotterdam medew. beheer ondergrond x
Vlissingen gemeente Utrecht adviseur x
Sieb van der Weide gemeente Utrecht k&l-coordinator x
Jurgen Mutsaers gas Enexis netdeelmanager
Bert van Dam elektra Stedin.net sr specialist expertise
voorz. Vakgr.ondergr.
Jan Bijker grondr. Bouwend Nederland netwerken x
Fred van Laarhoven water Vitens manager bedrijfsbureau/infra x
Don Leemker telecom Groep Graafrechten
leden projectgroep
Pilots
Frank Geradts energie Alliander netbeheerder x
Kors Hendriks water Vitens Teamleider infra x
Jan de Koning energie Enexis sr projectleider asset man. x
Michiel Wentholt
(penvoerder) gemeente Amsterdam adviseur stadsregie x
dagvoorzitter
Wil Kovács gemeente Rotterdam voorzitter stuurgroep pilots x
ondersteuners
Enrico van den Bogaard KLO GPKL
KLO-projectgroep
beleidsadviseur x
Nicolette Elenbaas KLO communicatie adviseur communicatie
Samir El Kallati GPKL beleidsmedewerker x
overig
Chris Schaapman gemeente GPKL voorzitter x
Frank Boons wetenschap Erasmus Univ. sr onderzoeker Bestuurskunde x
p.m. overige leden
stuurgroep
Harold Vlijm energie Alliander management trainee x
11

Bijlage 3. Publiciteit / media-aandacht voor Pilots Proactieve regie
medium verschenen publicatie
N.a.v. startbijeenkomst (Amsterdam, 4 juli 2009):
CROW-levende stad okt 2009 nieuwsbericht
De onderbouwing (COB) sept 2009 deel van artikel
Grondzaken in de praktijk sept 2009 artikel
H2O okt 2009 deel van artikel
RePublic aug 2009 interview
Stadswerk Magazine juni 2009 artikel
Stedelijk interieur okt 2009 nieuwsbericht
Vakblad Riolering sept 2009 artikel
www.gpkl.nl juni 2009 artikel
www.infrasite.nl juli 2009 artikel
www.klo.nu juni 2009 artikel
www.vng.nl juni 2009 nieuwsbericht
N.a.v. halfweg-bijeenkomst (Soestduinen, 17 november 2009):
De onderbouwing (COB) jan. 2010 bericht
H2O febr 2010 bericht
Stadswerk Magazine apr 2010 artikel
Vakblad Riolering jan. 2010 artikel
www.gpkl.nl dec 2009 artikel
www.infrasite.nl mei 2010 artikel
www.klo.nu dec 2009 artikel
www.vng.nl dec 2009 bericht
N.a.v. slotbijeenkomst (Zoetermeer, 17 juni 2010):
Stadswerk Magazine okt. 2010 artikel
andere media p.m.
12

Bijlage 4. Verwante ontwikkelingen ondergrondse infrastructuur
Naast ontwikkelingen rond regie en uitvoering vinden er ook andere ontwikkelingen plaats die relevant zijn.
Aandacht voor de inrichting van de ondergrond in snel tempo toe. De ondergrond kent vele functies (van de
diepste grondlagen, to vlak onder het maaiveld) maar ook vele (soms tegengestelde) belangen. Integraal
beleid lijkt echter te ontbreken. Ook vanuit het Kabinet is het signaal gekomen dat gewerkt moet worden aan
een integrale benadering. Het is zaak de kabel- en leidinginfrastructuur onder te brengen binnen deze
integrale benadering. Onderstaand een voor netbeheerders relevante (niet uitputtende) lijst van grotere en
kleinere ontwikkelingen. Dit overzichtje toont slechts aan hoe snel het beleidsveld zich ontwikkeld.
• De ministerraad heeft in april 2010 de beleidsvisie Duurzaam gebruik ondergrond
vastgesteld. Deze beleidsvisie bepleit, gezien het toenemende gebruik van de ondergrond,
een integrale benadering. Hoewel de nadruk in de beleidsvisie vooral ligt op de
duurzaamheidsaspecten (opslag van aardgas, CO2 en stikstof, het gebruik maken van
bodemenergie en de kwaliteit van het grondwater etc) wordt het ruimtelijke ordeningsaspect
(kadaster van de ondergrond etc) ook nadrukkelijk genoemd.
• Het COB heeft een projectvoorstel bij SKBodem ingediend over het meenemen van de
ondergrondse infrastructuur in de grondexploitatie. Hiermee kunnen de mogelijkheden van
de ondergrondse infrastructuur beter worden meegenomen bij gebiedsontwikkeling. Ook
GPKL is hier actief mee bezig en wil hierover met o.a. de Vereniging van Grondbedrijven
een gezamenlijk congres beleggen.
• In de Amsterdamse stadsdelen worden beleidsmedewerkers ondergrondse infrastructuur
aangesteld. Hiermee wordt de ontwikkeling van de ondergrondse infrastructuur beter
geborgd in het ambtelijk apparaat. Dit kan model staan voor vergelijkbare functies in
middelgrote gemeentes.
• KWR (het voormalige KIWA) is bezig een GIS-applicatie te ontwerpen voor een integrale
benadering van de ondergrond: GIDS Ondergrond = Geo-informatie en decision support
voor duurzame gebiedsontwikkeling.
• Het Institute for International Research organiseert 25 augustus 2010 een symposium over
‘Co-siting’, het medegebruik van kabel- en leidinginfrastructuur.
• De stichting Post-Academisch Onderwijs (PAO) organiseert in samenwerking met het
CROW een cursus ‘Regisseren van de openbare ruimte’ waarbij een integrale benadering
van de openbare ruimte centraal staat.
• In het kader van KING (Kennis In Het Groot van Rijkswaterstaat) werd op 20 mei 2010 een
rondetafelconferentie georganiseerd over optimalisatie van de keten bij infrastructurele
projecten
13