Drie wereldoorlogen? Kunstspiegel Privacy ... - de Aardespiegel

ewustzijnsziel* – geboorte van het 'ik'
Het valt werkelijk op hóeveel grote kunstenaars er gedurende de levenstijd van Lorenzo de Medici in Florence
rondliepen, precies aan het begin van onze bewustzijnszieletijd*. Was dat karmisch afgesproken werk, of gewoon
een kwestie van goede voorwaarden? Want die waren er: er was geld en bescherming voor het geestesleven, dat
zich vrijmaakte met behulp van nieuw vertaalde Griekse en Hermetische geschriften. Er was een gezamenlijke
Christelijk-spirituele bedding én een pril ontluikende individualisatie die nog niet was doorgeschoten in egoïsme –
een 'ik' zonder schaduw is het mooiste wat er is. Het egoïsme dát er was in kunstenaarsrivaliteit, was nog niet zo
schadelijk omdat er nog volop groei mogelijk was binnen de technische ontwikkeling van de schilderkunst. Verder
werd er ook volop samengewerkt, soms aan één en hetzelfde project.
De beeldtaal in de schilderkunst was nog algemeen en functioneel – er was nog geen fotografie. Het
was een tijd binnen de schilderkunst die vergelijkbaar is met de adolescentie en jongvolwassenheid in een men-
senleven. Er werden functionele, verhalende voorstellingen geschilderd binnen een raamwerk dat bepaald werd
door een met zorg ontworpen decoratieschema, zoals daarvóór in de middeleeuwen ook gedaan werd. Binnen die
overgeleverde context verschenen dan de eerste tekenen van de individualiteit van de kunstenaar.
De schaduw van het 'ik' zou later echt wel aan bod komen, maar éérst moest de juiste toon gezet
worden, zoiets als Palmpasen, de feestelijke intocht van Christus in Jeruzalem. Die sfeer wordt beleefbaar in de
vele kunst- en architectuurschoonheid die je in Florence kunt meemaken. De goddelijke wereld was in de kunst
aanwezig zoals tevoren, maar voor het eerst mocht er óók een glimp van de mensengeest in worden weergege-
ven.
gesamtkunstwerk
Vergeleken met onze tijd waren ze allemaal voorlopers, de kunstenaars uit die tijd, maar binnen die kring wordt
Masaccio (door onder andere Vasari) genoemd als de eerste en de grootste. Hij leefde van 1401 tot 1428. Hij was
op zijn negentiende al zelfstandig meesterschilder, maar werd slechts 27 jaar oud. Alle grote renaissanceschilders
hebben van zijn werk studies en kopieën getekend, om ruimte en perspectief te leren. Masaccio was één van de
eersten die het (voor de renaissance kenmerkende) centraal-perspectief gebruikte.
Masaccio betekent zoiets als 'Grote (en sukkelige) Tom', een bijnaam afgeleid van zijn eigenlijke
naam, Tommaso (Maso). Hij vormde een welbekend duo met iemand die óók Tommaso heette, hun bijnamen hiel-
den hen uit elkaar: Masaccio en Masolino, Dikke Tom en Kleine Tom. Masolino had in eerste instantie de leiding
(hij was 18 jaar ouder dan Masaccio), maar die rollen draaiden al snel om. Samen beschilderden ze de Brancacci-
kapel, op de plaatjes hierboven zie je details van deze fresco's, hier een stuk over Petrus (oranje gewaad) die de
zoon van de keizer tot leven wekt. Masaccio wordt altijd als eenling genoemd, maar de Brancacci-kapel is een
gesamtkunstwerk. Masolino maakte het eerste ontwerp, ging tussendoor weg voor een andere opdracht en gaf
Masaccio de leiding, kwam daarna terug en werkte onder Masaccio's leiding verder. Masaccio stierf voordat het
werk af was, en uiteindelijk is de kapel afgemaakt door Filippino Lippi.
ruimtegevoel in de schilderkunst
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
De figuren in de Brancacci-kapel laten een zeer overtuigend ruimtegevoel zien, vanuit de toen nieuwe techniek
van het centraal-perspectief. Deze soort perspectief kun je zien als de grafische representatie van het zelfbewuste
'ik' (het 'ik' in het dagbewustzijn) dat als een punt in de wereld wordt gezien en beleefd, van waaruit de hele
* tijdperk van de bewustzijnsziel
Fenomologisch onderzoek laat
zien dat ontwikkelingsfasen zoals
je kunt onderscheiden in een
mensenleven, ook terugkomen in
langere cultuurperioden, in de
geschiedenis van de mensheid
als geheel. De bewustzijnsziel
kenmerkt zich door de manifestatie
van een zelfbewust ik, dat
zich direct met de materiële- of
zintuigwereld uiteenzet - zonder
tussenkomst van leraren, voorschriften,
gedragslijnen. In de
renaissance zie je voor het eerst
centraalperspectief (een 'anatomisch
correcte' weergave van de
fysieke werkelijkheid), individuele
kunstenaars die hun werk met
eigen naam signeren, en het
zelfstandig verkennen van allerlei
oude Griekse en Hermetische
geschriften, tijdens en naast het
Christendom. De bewustzijnszieletijd
begon ongeveer rond
1400 en we zitten er nog volop in
(tot ongeveer het jaar 3500). De
verstands/gemoedsziel van onze
cultuur werd ontwikkeld gedurende
de middeleeuwen en het
Grieks-Romeinse tijdperk
daarvóór (700 vC-1400 nC).
9 terug naar boven