Drie wereldoorlogen? Kunstspiegel Privacy ... - de Aardespiegel

edactioneel
De nrc.next van vandaag opent
met een grote foto van een dame
achter het raam. De foto is van
achteren genomen, we kijken als
het ware mee over de schouders
van de schaars geklede dame
door het raam naar buiten, naar
een natte verlaten straat in nachtelijk
Amsterdam. Met grote gele
letters ter hoogte van haar
schouders staat: “Ze kan toch
weglopen?” In de linker benedenhoek:
hoe vrouwenhandel
floreert dankzij onverschilligheid.
Onverschilligheid begrijp ik als
niet betrokken zijn op het geheel,
niet op de aarde, niet op de
naaste medemensen en ook niet
op het menszijn als zodanig,
maar alleen op het kleinere zelf,
het mensje zijn. Als ik het maar
goed voor elkaar heb. “De ander
kan toch voor zichzelf zorgen?”
Intussen handelen anderen in
anderen alsof het te consumeren
goederen zijn. Iedereen voelt aan
dat vrouwen geen goederen zijn.
Vrouwen kunnen niet geconsumeerd
worden, simpelweg omdat
ze niet geproduceerd worden.
Vrouwen zijn. Handelen in vrouwen
kan dus ook niet.
Maar ik zou nog verder willen
gaan. Onverschilligheid maakt
niet alleen vrouwenhandel mogelijk,
maar ook de handel in
grond, arbeid en kapitaal. Alsof
de aarde en de mensen, het
menszijn als zodanig te consumeren
goederen zijn.
Zo bekeken is vrouwenhandel
‘slechts’ een extreme vorm van
andere vormen van oneigenlijke
handel en wel die in grond, arbeid
en kapitaal. De gevolgen
daarvan lezen we op pagina twee
van de nrc.next van vandaag:
“Een miljard mensen moeten
rond komen van 70 cent per
dag.”
Jac Hielema
Drie wereldoorlogen?
Enkele jaren geleden bespraken een vriend en Nathan Sander de huidige tijd in het licht van de antroposofie.
Acht jaar daarvoor al speelde hij met de gedachte om die te vergelijken met de Griekse periode. Tijdens het ge-
sprek pasten zij deze gedachte toe en de overeenkomst tussen de Punische oorlogen en de wereldoorlogen trad
als ware vanzelf naar voren. De vriend van Nathan Sander was echter niet overtuigd, daarom lieten ze de zaak
rusten. Drie jaar later ontmoette Nathan Sander iemand die al twintig jaar rondliep met een voordracht van Ru-
dolf Steiner, waarin hij een verband legde tussen de Punische oorlogen en de eerste wereldoorlog, maar daar
geen gehoor voor vond, toen wel dus. In een essay, dat eerder werd gepubliceerd in Apokalyps Nu!, werkt Na-
than Sander het verband dat Rudolf Steiner legde, verder uit.
Kunstspiegel
Italiaanse Florence is één groot 15e-eeuws gesamtkunst-
werk van een wereldwijd erkende grootheid. De stad wordt
jaarlijks overspoeld met toeristen, en men is er bekend
met het Stendhal-syndroom – hartkloppingen, duizeligheid
en soms hallucinaties, door een té overweldigende ervaring
van te veel en te grote schoonheid (in kunst en architec-
tuur), schrijft Evelien Nijeboer. Zij bezocht de stad tijdens
de voorjaarsvakantie en was opnieuw onder de indruk, niet
alleen van de individuele prestaties van zoveel goede kunstenaars, maar ook van het totale veld van begrip en
cultuur, van kunst en wetenschap, dat er in die tijd geweest moet zijn. Het contrast met de cultuur van vandaag
stemt weemoedig en soms pijnlijk.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Privacy volgens Google
Google verandert het privacy-beleid van haar producten. Dit veroorzaakt nogal wat ophef. Landen hebben zelfs
aan Google gevraagd om het uit te stellen. Waar gaat het eigenlijk om? En waarom deze ophef? Ferdinand Zanda
geeft antwoorden.
En verder:
Aanvullingen van Paul Heldens op
het Kaspar-Hauser-artikel van Stephan
Vollenberg.
Column van Werner Govaerts.
In vragen van lezers deze keer een
vraag van Ragner Onrust, ‘just
follow the money’. Evelien Nijeboer
geeft antwoord.
De Aardespiegel in cijfers
colofon
www.aardespiegel.nu
donderdag 8 maart 2012
tweede jaargang Nr. 15
“De tegenhanger van de vraag
naar het doel of de bestemming
van het leven is die naar de
waarde ervan. Twee tegenovergestelde
gezichtspunten ontmoeten
we met betrekking tot dit vraagstuk,
en daartussen alle mogelijk
denkbare bemiddelingspogingen.
Het ene gezichtspunt zegt: de
wereld is de denkbaar best mogelijke,
en het leven en handelen
erin een goed van onschatbare
waarde. (...) Het andere gezichtspunt
beweert: het leven is vol
kwaal en ellende, de onlust overtreft
overal de lust, de pijn de
vreugde."
Rudolf Steiner,
Filosofie van de Vrijheid
de volgende De Aardespiegel
1 terug naar boven

De Aardespiegel in cijfers
Er zijn nu 311 ontvangers van
het tweewekelijkse email-magazine.
En er bezoeken dagelijks
ongeveer 200 mensen onze
website.
Dit is het vijfde nummer in
2012 en we gaan 1000 euro uitkeren
aan allen die hebben bijgedragen
aan de totstandkoming
van die vijf nummers op de volgende
manier:
- 600 euro verdelen we onder de
schrijvers,
- 210 euro verdelen we onder de
leden van de redactie,
- 100 euro gaat naar de beheerder
van de website en
- 90 euro gaat naar de bureauwerker.
Er blijft 2284 euro over voor nog
tien nummers tot de zomer.
We streven ernaar om de
prestaties zodanig te vergoeden
dat ze opnieuw geleverd kunnen
worden. Het moge duidelijk zijn
dat dit nog niet het geval is, we
teren in op ons spaargeld en/of
genieten van een uitkering.
Intussen werken we wel aan
een plan inclusief begroting voor
het tweede jaar. Dit hopen wij
als kernredactie tijdens een
ontmoetingsdag met de lezers te
mogen presenteren. Nadere informatie
daarover volgt na 25
maart.
Voor een actueel inzicht in de
cijfers zie: de cijfers.
Jac Hielema
Drie wereldoorlogen?*
door Nathan Sander
In de voordracht van 13 september 1914 in München,
dus tijdens de tweede maand van de eerste wereld-
oorlog, zegt Rudolf Steiner: “Deze gebeurtenissen die
zich nu ontvouwen moeten zo gebeuren; en wie wil
terugblikken in het verleden om de eerste oorzaken te
vinden, moet terugblikken tot in de tijd van de Puni-
sche oorlogen...” (GA 174a, blz 24) en: “... , zo vin-
den we als uitgangspunt van de huidige oorlog iets
als een herhaling van zekere gebeurtenissen.” (GA
174b, blz. 15). Vervolgens vergelijkt hij de slag bij
Luik in België van augustus 1914 met de slag bij My-
lae in het noorden van Sicilië in het jaar 260 voor
Christus. Hoewel Rudolf Steiner de aard van het ver-
band tussen deze twee slagen niet nader toelicht, kan
een vlugge blik op deze gebeurtenissen behulpzaam
zijn bij wat verder een open vraag moet blijven. Het
onverwachte en moedige tien-daagse standhouden
van de Belgen bij Luik ter verdediging van hun soeve-
reiniteit vertraagde de Duitse aanval bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog zodanig dat de Franse en Britse
strijdkrachten de tijd kregen om de verdediging van Parijs te organiseren. Deze nauwelijks bekende kleine slag,
waarschijnlijk veel belangrijker dan gewoonlijk wordt verondersteld, wordt door Rudolf Steiner vergeleken met de
slag bij Mylae waarin de Romeinen een zeeslag tegen de superieure Carthagen in hun voordeel wisten om te bui-
gen. Omdat de Romeinen in het nadeel waren op zee en veel beter waren op het land, maakten ze speciale sche-
pen waaraan een loopplank was bevestigd. Vervolgens stormden ze op een Carthaags schip af, beukten erin en
lieten de loopplank vallen waardoor de twee schepen aan elkaar vast kwamen te zitten en de Romeinen zo toch
konden vechten als op het 'vasteland'. De Punische oorlogen (264 v.Ch. - 146 v.Ch.) vestigden de totale over-
heersing van de Romeinen in het Mediterrane gebied, de overwinning van een jonge en dynamische cultuur op de
oudere en tanende cultuur van de Phoeniciërs. Weer Rudolf Steiner: “... de Punische oorlogen, die vanzelfspre-
kend klein waren vergeleken bij de huidige wereldgebeurtenissen, zijn echter kwalitatief van grote betekenis voor
onze tijd.“ (GA 174a blz. 24). Dat wil zeggen, de dynamiek van een bepaalde historische periode beïnvloedt een
andere historische periode. De vraag die opkomt: Is er een referentiepunt? Ik hoop in het vervolg van dit artikel
een antwoord te kunnen geven op deze vraag.
cultuurperioden
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
De antroposofie van Rudolf Steiner heeft haar eigen historische ankerpunten. De zogenoemde ‘verstands/ge-
moeds-zielenperiode’ verliep van 747 v.Chr. tot 1413 n.Chr. en was een tijdperk, waarin de mensheid enerzijds de
* Dit artikel werd geschreven in
het engels en is vertaald door
Jac Hielema. Het verscheen
eerder in het zomer-2011nummer
van het tijdschrift
Apokalyps Nu!.
2 terug naar boven

colofon
De volgende Aardespiegel verschijnt
donderdag 22 maart
2012 rond het middaguur.
De deadline voor kopij is de
maandagmiddag ervoor om 13
uur.
De Aardespiegel is een initiatief
van Jac Hielema en wordt uitgegeven
door Stephan Geuljans,
Ferdinand Zanda, Evelien Nijeboer
en Jac Hielema.
De Aardespiegel wordt geleid
door de kernredactie bestaande
uit Stephan Geuljans, Ferdinand
Zanda, Evelien Nijeboer en Jac
Hielema.
Aan dit nummer van De Aardespiegel
werkten mee:
• Nathan Sander
• Paul Heldens
• Evelien Nijeboer
• Ferdinand Zanda
• Werner Govaerts
• Ragner Onrust
• Jac Hielema
• en vele vele anderen.
Wilt u voortaan ook De Aardespiegel
ontvangen? Op
www.aardespiegel.nu kunt u zich
aanmelden.
De Aardespiegel is geheel afhankelijk
van donaties.
Schenkingen kunt u storten op
rekeningnummer:
1985.64.546
ter attentie van Stichting
Geesteswetenschappelijke
Onderzoeksjournalistiek te Zwolle
scherpte van het intellect en anderzijds de warmte van de toewijding ontwikkelde. De bewustzijnszielentijd vindt
plaats van 1413 n.Chr. tot 3573 n.Chr. en is een tijdperk waarin de mensheid een objectief zelf-bewustzijn zal
ontwikkelen van dat deel van het zelf dat gaat over het bewustzijn van materie en geest. De data met betrekking
tot de eerste Punische oorlog kunnen op de volgende manier op de huidige tijd worden geprojecteerd:
747 v.Chr.: begin verstands/gemoedszielentijdperk + 483 jaar: begin eerste Punische oorlog = 264 v.Chr. + 23
jaar: einde eerste Punische oorlog = 241 v.Chr..
1413 n.Chr: begin bewustzijnszielentijdperk + 483 jaar = 1896 n.Chr. + 23 jaar = 1919 n.Chr..
De eerste wereldoorlog woedt aan het einde van de in vergelijking langere eerste Punische oorlog, geprojecteerd
in deze tijd. Oorlogen in vroegere tijden werden sowieso over langere perioden uitgevochten om de strijdende
partijen de gelegenheid te geven thuis te zijn in de winter. Daar staat tegenover dat de planning van de eerste
wereldoorlog al voor 1896 plaatsvond met kaarten in de Engelse kranten waarop de verdeling van Europa na 1919
al was aangegeven, inclusief Rusland als socialistisch experiment - de Russische woestijn en midden Europa als
een Panslavische republiek. In vergelijking, de eerste Punische oorlog werd uitgevochten over de agrarisch signifi-
cante en strategische eilanden Sicilië en Corsica. De slag om Sicilië verkeerde twaalf jaar in een impasse verge-
lijkbaar met de impasse aan het front tijdens de eerste wereldoorlog. Door een massief vertoon van zeemacht
dwong Rome de Carthagen om Sicilië over te geven en eiste een schadeloosstelling van de Carthagen vergelijk-
baar met die van de Duitsers aan het einde van de eerste wereldoorlog (het verdrag van Versailles*).
de tweede Punische oorlog en de tweede wereldoorlog
De oorlog tussen Rome en Carthago ging verder zoals ook de Europese/wereldoorlog verder ging. De data van de
tweede Punische oorlog kan overeenkomstig worden geprojecteerd in onze tijd:
747 v.Chr.: begin verstands/gemoedszielentijdperk + 529 jaar: begin tweede Punische oorlog = 218 v.Chr. + 17
jaar: einde tweede Punische oorlog = 201 v.Chr.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
1413 n.Chr.: begin bewustzijnszielentijdperk + 529 jaar = 1942 n.Chr. + 17 jaar = 1959 n.Chr..
De congruentie is slechts gedeeltelijk, het zwaartepunt ligt
bij het begin van de tweede Punische oorlog terwijl de voor-
gaande congruentie aan het einde van de eerste Punische
oorlog lag. De overeenkomst qua dynamiek (beweging), ech-
ter, is misschien meer evident. De tweede Punische oorlog
begon met de verovering van het zuiden van Spanje in 219
v.Chr. door de Carthagen en, omdat ze de controle over de
zeeroutes hadden verloren, de beroemde tocht van Hannibal
over de Alpen de Po-vlakte in in 218 v.Chr.. Hoewel hij grote slagen won en het Italiaanse schiereiland in vijftien
jaar geheel afstroopte met een bewegend front, lukte het hem niet om Rome de beslissende slag toe te dienen.
* In het kader van “The European
Lecture series” is op vrijdag
23 maart om 20.00 uur in Brussel
een voordracht van Dr. Markus
Osterrieder, historicus, getiteld:
“The Great War and Europe’s
Plight”, Origins and Consequences
of the WWI Peace Treaties
1919-1923
de voordracht is in het engels en
de toegang bedraagt 20 euro.
voor aanmelden of meer informatie
mail:
info@project2014.be
(Indien er iemand naartoe gaat,
dan zou ik er graag een mondeling
of schriftelijk verslag van
willen ontvangen, jh.)
3 terug naar boven

Vergelijken we deze dynamiek met die van de tweede wereldoorlog, dan zien we dat Duitsland na aanvankelijk
succes - zoals het ook na aanvankelijk succes in de eerste wereldoorlog - er niet in slaagt de overwinning door te
drukken. De Duitse nederlaag bij Duinkerken hield de Engelsen in de oorlog en gaf hen de mogelijkheid om te
hergroeperen en met de hulp van de Verenigde Staten het oorlogstij te keren. Duitsland geselde Europa met een
bewegend front gedurende vijf jaar zonder een beslissende overwinning. De twee oorlogen eindigden vergelijk-
baar, Rome versloeg de Carthagen aan de poort van Carthago zoals de geallieerden de Duitsers versloegen in
Duitsland. Zowel de Duitsers als de Carthagen werden vervolgens gedwongen hun wapens in te leveren en scha-
deloosstelling te betalen. Het is niet mogelijk om de verschillende rollen van de verschillende partijen zinvol met
elkaar te vergelijken, gezien de veranderde aard van deze tijd, maar de dynamiek is wel vergelijkbaar. Ten grond-
slag aan heel Europa ligt dezelfde impuls, maar Europa is verdeeld ten aanzien van de richting waarin deze ont-
wikkeling van het denken plaats zou moeten vinden, materieel versus spiritueel.
een derde wereldoorlog?
De data van de derde Punische oorlog kunnen ook in kaart worden gebracht:
747 v.Chr.: begin verstands/gemoedszielentijdperk + 598 jaar: begin derde Punische oorlog = 149 v.Chr. + 3
jaar: einde derde Punische oorlog = 146 v.Chr..
1413 n.Chr.: begin bewustzijnszielentijdperk + 598 jaar = 2011 n.Chr. + 3 jaar = 2014 n.Chr..
De projectie van de derde Punische oorlog, voert ons naar het
heden, maar het venster is smal - drie jaar. Echter, beschouw dit
essay als een vraag naar onze tijd door paralellen met historische
periodes te onderzoeken, niet als een Cassandra-profetie.
De dynamische kenmerken van de derde Punische oorlog
zijn inclusief een prelude van retoriek in de Romeinse Senaat ge-
durende meerdere jaren. Zo sloot Cato zoals bekend zijn toespra-
ken altijd af met: “Ceterum censeo Carthaginam esse delendam.”
(En bovendien, Carthago moet worden vernietigd.) In dezelfde
stijl komt de vaak herhaalde ‘jingle’ tegen het terrorisme van
vandaag de dag op in het bewustzijn van de voormalige president
Bush of andere vertegenwoordigers van de staat. Vervolgens vond
een twee jaar durend beleg van Carthago plaats eindigende in een
tiendaagse slag van huis tot huis tot aan de citadel. Van de 250.000 inwoners overleefden slechts 50.000 inwo-
ners de overgave. De overlevenden werden als slaven verkocht, de stad werd van de aardbodem weggevaagd en
het land bestrooid met zout.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Om deze parallelle historische analogie verder te voeren, moet worden gevraagd of de wereldoorlogen een
continuïteit bezaten/bezitten zoals de Punische oorlogen dat hadden. Ik poog te beargumenteren in het tweede
deel van dit essay dat de geschiedenis van de twintigste eeuw slechts juist begrepen kan worden door ten grond-
slag aan de verschillende gebeurtenissen slechts een impuls te denken. Het wordt algemeen aanvaard dat de
4 terug naar boven

tweede wereldoorlog oorzaken had in de eerste wereldoorlog, maar de details en de consequenties van deze er-
kenning zijn minder algemeen aanvaard. De materie is complex en alleen een schets van een mogelijke lijn van
gedachten kan worden gegeven. Zowel Asquith, premier van Engeland van 1908 tot 1916, als Lloyd George, pre-
mier van Engeland van 1916 tot 1919, erkenden de zware en excessieve last van het Duitse oorlogsherstel als
ook de rampzalige opdeling van Europa met grote Duits sprekende enclaves, zoals Danzig, waar Asquith in het
bijzonder op wees, maar ook Sudetenland waar drie miljoen Duits sprekende mensen werden geïsoleerd in het
zojuist gecreëerde Tsjecho-Slowakije aldus de voorwaarden scheppend voor een conflict dat tot een nieuwe oorlog
zou kunnen leiden. Overeenkomstig, Maynard Keynes en Winston Churchill, ook aanwezig in Versailles bij de ver-
dragsbesprekingen aan het einde van de eerste wereldoorlog, uitten hun bange vermoedens ten aanzien van de
onhoudbare voorwaarden opgesteld als een recept voor een ramp. In hoeverre de intentie om toekomstig conflict
te veroorzaken bewust was ingebouwd in het verdrag van Versailles is een open vraag, maar niet onwaarschijn-
lijk. Evenzeer, de literatuur is vol verwijzingen naar westerse financiële ondersteuning van Hitlers’ Duitsland (zie
Antony Sutton). Het verband tussen uiterlijke gebeurtenissen is niet altijd even duidelijk. Zoals Churchill zei: “De
waarheid is zo waardevol dat het een buffer van leugens nodig heeft.” Tijdens de eerste wereldoorlog zei de
toenmalige premier van Engeland Lloyd George eens in een privé situatie: “Als de mensen zouden weten waarom
deze oorlog wordt gevochten, zou het morgen stoppen.”
de taak van de bewustzijnsziel
Hierin ligt de taak van de bewustzijnsziel: het masker zien voor wat het is, slechts een masker, fysiek of histo-
risch, en erachter kijken. Voort te gaan met het bewustzijn van de afgelopen periode waarin het de taak van de
verstandsziel was om alleen het masker te zien, zal onder de huidige omstandigheden van de bewustzijnsziel tot
oneindig meer lijden voeren. De taak van de verstandsziel was het bevestigen van de objectieve wereld. De be-
wustzijnsziel plaatst het referentiepunt niet langer buiten de mens, maar subjectief in de individuele mens nu
geobjectiveerd door de identiteit van het denken. Dit bewustzijn ervaart het denken als het productief samenvoe-
gen van subject en object in een zich altijd vernieuwende totaliteit.
Kijkend naar de fenomenen van oorzaken en resultaten van de tweede wereldoorlog, schijnen de intenties van
de geallieerden verdacht. Wederom is de materie complex maar een schets van gedachten is gepoogd. De tweede
wereldoorlog werd door Hitler verklaard om de zaak ‘Danzig’*, de mishandeling van Duitsers door Polen waar
meer dan een miljoen Duitsers in Oost Pruisen onderdeel van Polen was geworden. De Polen, ondersteund door
een verdrag met Brittannië en Frankrijk, negeerden het Duitse verzoek om zich uiteen te zetten met de zaak.
Nadat de diplomatie faalde, viel Duitsland Polen binnen zogenaamd om Danzig te beschermen. Het verdrag van
de geallieerden met de Polen verplichtten de geallieerden de oorlog in te gaan ter bevrijding van Polen. De gealli-
eerden verklaarden Duitsland selectief de oorlog. De Sovjet-Unie, die een verdrag had met Duitsland, viel Polen
vanuit het oosten binnen zeventien dagen nadat de Duitsers van het westen Polen binnenvielen. Inderdaad, half
Europa lag open voor het door het westen gecreëerde socialistische experiment. Misschien is de anomalie van
Hitler ingebed in een historische context waarin Duitslands’ sterke man de gevallen man speelde in grotere belan-
gen dan hij van zichzelf bewust was. “Alles wat gebeurt in de politiek, daarvan kun je zeker zijn dat het gepland
is.” Franklin D. Roosenvelt.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Op dezelfde manier is de oost-west-polarisatie sinds de tweede wereldoorlog schijn. Geheime US hulp aan de
SU door de jaren heen van kogellagers tot graan hield de Sovjet-Unie drijvende. De afgelopen twintig jaar (sinds
* Hitler wilde Polen (na de aansluiting
van nazi-Duitsland met
Oostenrijk en het binnenvallen in
Tsjecho-Slowakije) sowieso binnenvallen,
maar zocht naar een
aanleiding. Toen de Polen tijdens
“Bluttsontag” etnische Duitsers
doodden had hij die. De Duitse
propaganda echter stelde dat er
58.000 Duitsers systematisch
waren vermoord, in werkelijkheid
waren er dat 5800. Bovendien
ging de aanval op “Bluttsontag”
uit van de etnische Duitsers zelf
omdat ze dachten dat Hitler al
gewonnen had. (bron: o.a. Richard
J. Evans, “het derde rijk,
dictatuur deel 2”, 2006, spectrum
standaard uitgeverij, Utrecht en
Antwerpen)
5 terug naar boven

de val van de muur) tonen een open en onverbiddelijke duw naar financiële en politieke centralisatie van de
macht. Met de ratificatie van de Europese Unie eind 2009 hebben de Europese naties effectief hun soevereiniteit
verloren. En in de US vond de laatste tien jaar een massieve erosie van democratische wetgevende rechten. De
weg is aldus geplaveid voor totale centralisatie van de macht door middel van oorlog. Oorlog is de grote heksen-
ketel waarin het gif doorgedrukt kan worden.
Achter deze gebeurtenissen schuilt een financiële oligarchie van de centrale banken die de valuta en de ban-
ken van de publieke sector controleert. De besturen van de publieke banken worden gevormd door die van de
centrale banken. De topmannen van deze instituties bepalen het beleid van de verschillende overheden, die op
hun beurt in de loop van de afgelopen eeuw steeds absolutischer is geworden. Financiële controle is slechts het
middel. Erachter zit een wereldvisie die vijandig staat tegenover de vrije geest. Het enorme spook van de pirami-
dale hiërarchie van de macht zoals het spiritueel legitiem was in het oude Egypte, staat nu onheilspellend, illegi-
tiem en materialistisch tegenover de helderste bloem van spirituele vrijheid, de zoetste geur van de identiteit van
de mens dat het aardse oppervlak heeft versierd. Als er een oorlog zou komen volgens het patroon van de derde
Punische oorlog, dan zou het voorbereid kunnen zijn door een financiële crisis die de wereld gevangen houdt. Er
zou een oorlog kunnen uitbreken. De geest in de mens mag ontwaken!*
Op een gedenkplaat bij een gedenksteen voor de gesneuvelde soldaten tijdens de eerste wereldoorlog op de
universiteit van Jena, Duitsland staat citaat van Berthold Brecht: “Het grote Carthago vocht drie oorlogen. Het
was nog steeds groot na de eerste; nog steeds bewoonbaar na de tweede; het was niet langer mogelijk om er te
bestaan na de derde.”
Reacties
door Nathan Sander
Enkele aspecten van het Kaspar-Hauser-vraagstuk door Paul Heldens
Stephan Vollenberg schreef voor De Aardespiegel van 23 februari 2012 een interessant artikel over Kaspar Hauser
(1812-1833). Daarin kwamen enkele onnauwkeurigheden voor die voor mij aanknopingspunten boden om enkele
aspecten verder uit te werken. Mijn bijdrage is dan ook geen kritiek op zijn artikel maar een verdiepende voort-
zetting ervan. Dat zijn artikel de mogelijkheid daartoe gaf, daar ben ik Stephan Vollenberg dankbaar voor. Omdat
Kaspar Hauser behalve hem ook vele anderen ter harte gaat, zou ik de volgende aanvullende opmerkingen willen
maken.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Pag. 3*, citaat: “De vondeling kreeg de naam Kind van Europa. Hij is vermoord in het park van Ansbach met
messteken – aldaar nu een herdenkingsteken staat …”
Opmerking: Meerdere messteken of slechts één dolkstoot kan een onbeduidend detail lijken maar vanuit cri-
minologisch oogpunt is dat beslist niet zo. Was Kaspar Hauser door meerdere messteken om het leven gebracht
dan zou de zelfmoordtheorie die door Meyer en Stanhope werd gelanceerd, niet veel kans hebben gehad. Kaspar
Hauser werd echter door één, met grote kracht toegebrachte dolkstoot levensgevaarlijk verwond terwijl hij enigs-
* Als redactie willen we nog even
scherp stellen om welke vergelijking
het hier eigenlijk gaat: in dit
artikel wordt een innerlijk verband
gelegd tussen de drie Punische
oorlogen en de drie (?) wereldoorlogen.
Werden de Punische
oorlogen uitgevochten tussen
Romeinen en Carthagen, in
het heden gaat het niet simpelweg
om uiterlijke oorlogen tussen
geallieerden en Duitsers. In
het heden gaat het om een aanval
op de innerlijke ik-impuls om
de samenleving te grondvesten
in de soevereiniteit van de individuele
mens (ongeacht volk, geslacht,
levensbeschouwing enzovoorts)
door spirituele machten,
die willen voorkomen dat de
mens zijn ik ontwikkelt en ontvouwt.
Duitsland of eigenlijk Europa
van waar de ik-impuls uitgaat
t.b.v. de gehele mensheid
werd daarom zowel van binnenuit
als van buitenaf aangevallen. De
huidige eurocrisis en de manier
waarop die nu bezworen wordt
(zie De Aardespiegel van 23 februari),
zie ik als een poging om
de ik-impuls definitief in de kiem
te smoren. Gelukkig is de ikkracht
van mensen zo groot, dat
er toch hier en daar al samenlevingen
ontstaan gevestigd in de
soevereiniteit van individuele
mensen. Zie bijvoorbeeld Tegenlicht:
“Het wonder van Baskenland”.
* De paginanummers verwijzen
naar het artikel van Stephan Vollenber,
‘Kaspar Hauser - kind van
Europa?’, De Aardespiegel van 23
februari 2012.
6 terug naar boven

www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
zins voorover gebogen de inhoud van een hem aangereikt paars buideltje wilde bekijken. Deze dolkstoot door-
boorde de jas, het vest, het hemd en het onderhemd en zoals pas in de jaren twintig van de vorige eeuw (door
Aldolf Bartning) werd ontdekt, ook de met dik linnen versterkte broeksband. Het mes drong binnen tussen de 6e
en 7e rib en had een dusdanige hoek dat het middenrif werd doorboord en zowel het hart, de lever als de maag
werden geraakt. Hoewel de schade aan de buitenkant gering leek en er weinig bloed vloeide, was de inwendige
schade en het inwendig bloedverlies des te groter. Deze verwonding was levensgevaarlijk zo constateerde dokter
Heidenreich diezelfde namiddag van zaterdag 14 december 1833 als eerste arts die de patiënt onderzocht. Maar
dit werd door zijn collega Horlachter bestreden, die van rechtswege verantwoordelijk werd voor de medische ver-
zorging. Horlacher beoordeelde de verwonding als oppervlakkig en ongevaarlijk. Als gevolg van dit oordeel kwam
het overlijden van Kaspar Hauser op dinsdagavond 17 december 1833 toch nog onverwachts, te meer daar leraar
Meyer meteen na de moordaanslag het verhaal in omloop bracht dat Kaspar zichzelf een ongevaarlijke steekwond
had toegebracht. Die mening waren ook dokter Horlacher en de met het onderzoek belaste politiemannen toege-
daan. Op 19 december werd de sectie op het stoffelijk overschot uitgevoerd waarbij vast kwam te staan dat de
steekwond in meerdere opzichten dodelijk was geweest. Horlacher bleef ook na de sectie ervan overtuigd dat
Kaspar Hauser zichzelf had verwond want, zo was zijn redenering, het was toch voor ieder weldenkend mens dui-
delijk dat Kaspar Hauser een bedrieger was. Hij eiste een overeenkomstige formulering in het sectieprotocol. In
het rapport van de lijkschouwer, dokter Albert, werd het resultaat als volgt samengevat (citaat): “De mogelijkheid
van zelfmoord kan niet worden uitgesloten; er bestaat echter een hoge mate van waarschijnlijkheid dat de wond
door vreemde, geoefende hand werd toegebracht”. (1)
Op grond van de specifieke details van de verwonding werd in het sectierapport met “tot op mathematische
nauwkeurigheid” het moordwapen beschreven als een spitse, scherpe, tweesnijdige dolk, d.w.z. een “bandieten-
mes” ofwel “een van de gevaarlijkste moordinstrumenten”. De toegebrachte wond was ca. 1,8 cm breed en ca.
9,7 cm diep (¾ Zoll, resp. 4 Zoll; 1 Beierse Zoll = 24,3216 mm). (2)
Niet alleen dokter Horlacher, ook andere betrokkenen schrokken terug voor de meest voor de hand liggende
conclusie, namelijk dat er kennelijk sprake was van een professioneel uitgevoerde moord met als consequentie
een sensationeel “topschandaal” tot in de hoogste kringen van de Europese vorstenhuizen. De vele geruchten
over een Badense herkomst waren in 1833 immers allang een publiek geheim. De tot op de dag van vandaag nog
serieus genomen mogelijkheid van een zelfmoord komt op grond van de genoemde feiten helemaal niet in aan-
merking bij zo’n kleinzerig doetje als Kaspar Hauser was. Uit bovenstaande en nog veel andere details blijkt, dat
het ging om een goed voorbereide en vakkundig uitgevoerde moordaanslag, waarvan de daders door diverse ge-
tuigen in de nabijheid van de plaats van het misdrijf zijn gezien.
Pag. 4, citaat: “Als hij inderdaad, onwaarschijnlijk genoeg, de kroonprins van Baden was, dan was het voor die
tijd een bijna onvoorstelbaar topschandaal en je reinste misdaad.”
Opmerking: Het opmerkelijke na ruim anderhalve eeuw Kaspar Hauseronderzoek is nu juist dat de Badense
afstamming erg waarschijnlijk is! In tegenstelling tot wat Der Spiegel in 1996 suggereerde, staat dit gegeven los
van een bevestigend of ontkennend DNA-onderzoek omdat het als onderzoeksresultaat langs een andere, onaf-
hankelijke weg tot stand kwam. Of zoals Hermann Pies (1888-1983) het in zijn “Dokumentation” uit 1966 uitdruk-
te: “Thans geloof ik evenwel een zo stevig indiciebewijs voor Hausers Badense prinsdom te hebben aangevoerd,
dan men wel nauwelijks sluitender voor een geslaagde dynastieke misdaad kan leveren”. (3) Als er iemand is die
noten
1. Zie pag. 104 in Preu / Osterhausen
/ Albert / Heidenreich:
Kaspar Hauser. Arztberichte.
Dornach 1985. Letterlijk: “Die
Möglichkeit des Selbstmordes
kann nicht in Abrede gestellt
werden; ein hoher Grad von
Wahrscheinlichkeit spricht aber
dafür, daß die Wunde durch
fremde, geübte Hand zugefügt
worden ist“.
2. Over de verwonding van Kaspar
Hauser zie pag. 224 in
Pies, Hermann: “Kaspar Hauser.
Eine Dokumentation“. Ansbach
1966, Verlag C. Brügel &
Sohn. Zie ook pag. 113-119 in
Bartning, Luise / Pies, Hermann
(Hrsg.): In memoriam
Adolf Bartning. Altes und
Neues zur Kaspar-Hauser-Frage
aus dem literarischen
Nachlaß des Verstorbenen.
Ansbach 1930, C. Brügel Verlag.
Zie verder pag. 98-108
(“Gutachten Dr. Albert“) en
pag. 116-133 (“Kaspar Hausers
Verwundung, Krankheit und
Leichenöffnung“ door F.W. Heidenreich)
in Preu / Osterhausen
/ Albert / Heidenreich:
Kaspar Hauser. Arztberichte.
Dornach 1985.
3. Pag. 8 in Pies, Hermann: Kaspar
Hauser. Eine Dokumentation.
Ansbach 1966, Verlag C.
Brügel & Sohn. Letterlijk:
“Nunmehr glaube ich jedoch,
einen so handfesten Indizienbeweis
für Hausers badisches
Prinzentum erbracht zu haben,
wie man ihn wohl kaum schlüssiger
für gelungene dynastische
Verbrechen zu erbringen
vermag.“
7 terug naar boven

hier recht van spreken heeft, is het wel Hermann Pies.
Pag. 5: “Deze laatste DNA-proef is dus volgens de deskundigen ook geen hard bewijs voor zijn afkomst.”
Opmerking: Dat is slechts een halve waarheid. Het tweede onderzoek uit 2002 o.l.v. prof. Bernd Brinkmann
van het Institut für Gerechtsmedizin und Pathologie in Münster leverde het harde bewijs dat de in 1996 onder-
zochte bloedvlek niet afkomstig was van Kaspar Hauser. De conclusie die Der Spiegel destijds aan het onderzoek
van die bloedvlek verbond, namelijk dat Kaspar Hauser géén afstammeling was van groothertogin van Baden Sté-
phanie de Beauharnais (1789-1860), was daarmee onomstotelijk weerlegd.
Het onderzoek van Brinkmann kon evenmin hard maken dat Kaspar Hauser géén afstammeling van de Baden-
se groothertogin was. Daarvoor was het verschil tussen het DNA van de vergelijkingspersoon (een vrouwelijke
afstammeling van Stéphanie van Baden) en het DNA van Kaspar Hauser (afkomstig van haarmonsters van ver-
schillende herkomst, huidschilfers uit de hoedrand en een andere bloedvlek dan die uit 1996) te gering, namelijk
slechts op één positie die van belang was. Zo’n klein verschil valt echter binnen de foutenmarge van dergelijk
onderzoek. Kortom: de mogelijkheid dat Kaspar Hauser wél de zoon van Stéphanie van Baden was bestaat nog
steeds!
De overige opmerkingen inclusief vermelding van bronnen zijn hier te vinden op de website van De Aardespiegel.
Kunstspiegel door Evelien Nijeboer
Quattrocento
Het Italiaanse Florence is één groot 15e-eeuws gesamtkunstwerk van een
wereldwijd erkende grootheid. De stad wordt jaarlijks overspoeld met
toeristen, en men is er bekend met het Stendhal-syndroom – hartkloppin-
gen, duizeligheid en soms hallucinaties, door een té overweldigende erva-
ring van te veel en te grote schoonheid (in kunst en architectuur). Ik was
tijdens mijn bezoek vorige week opnieuw onder de indruk, niet alleen van
de individuele prestaties van zoveel goede kunstenaars, maar ook van het
totale veld van begrip en cultuur, van kunst en wetenschap, dat er in die
tijd geweest moet zijn. Het contrast met de cultuur van vandaag stemt
weemoedig en soms pijnlijk.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Paul Heldens
De Italiaanse renaissance in Florence werd onder andere mogelijk gemaakt door één van de eerste
grote bankiers, Lorenzo de Medici, die ook politiek veel macht had en onderwijl ook een goed mens probeerde te
zijn. Hij had voldoende verstand van kunst en wetenschap om er zijn geld zinvol aan te kunnen besteden, en
deed dat ook in ruime mate. Hij was in alles het tegendeel van de huidige topbankiers. Waar nu de banken de
samenleving leeg trekken, wist hij een stuk beschaving te financieren waarvan de resten (gebouwen en kunst) de
bevolking nú nog van inkomen voorzien. Maar dit terzijde.
"Fresco, Brancaccikapel (detail uit
de kruisiging van Petrus), door
Masaccio en Filippino Lippi. Uiterst
rechts: een later toegevoegd zelfportret
van Filippino Lippi"
8 terug naar boven

ewustzijnsziel* – geboorte van het 'ik'
Het valt werkelijk op hóeveel grote kunstenaars er gedurende de levenstijd van Lorenzo de Medici in Florence
rondliepen, precies aan het begin van onze bewustzijnszieletijd*. Was dat karmisch afgesproken werk, of gewoon
een kwestie van goede voorwaarden? Want die waren er: er was geld en bescherming voor het geestesleven, dat
zich vrijmaakte met behulp van nieuw vertaalde Griekse en Hermetische geschriften. Er was een gezamenlijke
Christelijk-spirituele bedding én een pril ontluikende individualisatie die nog niet was doorgeschoten in egoïsme –
een 'ik' zonder schaduw is het mooiste wat er is. Het egoïsme dát er was in kunstenaarsrivaliteit, was nog niet zo
schadelijk omdat er nog volop groei mogelijk was binnen de technische ontwikkeling van de schilderkunst. Verder
werd er ook volop samengewerkt, soms aan één en hetzelfde project.
De beeldtaal in de schilderkunst was nog algemeen en functioneel – er was nog geen fotografie. Het
was een tijd binnen de schilderkunst die vergelijkbaar is met de adolescentie en jongvolwassenheid in een men-
senleven. Er werden functionele, verhalende voorstellingen geschilderd binnen een raamwerk dat bepaald werd
door een met zorg ontworpen decoratieschema, zoals daarvóór in de middeleeuwen ook gedaan werd. Binnen die
overgeleverde context verschenen dan de eerste tekenen van de individualiteit van de kunstenaar.
De schaduw van het 'ik' zou later echt wel aan bod komen, maar éérst moest de juiste toon gezet
worden, zoiets als Palmpasen, de feestelijke intocht van Christus in Jeruzalem. Die sfeer wordt beleefbaar in de
vele kunst- en architectuurschoonheid die je in Florence kunt meemaken. De goddelijke wereld was in de kunst
aanwezig zoals tevoren, maar voor het eerst mocht er óók een glimp van de mensengeest in worden weergege-
ven.
gesamtkunstwerk
Vergeleken met onze tijd waren ze allemaal voorlopers, de kunstenaars uit die tijd, maar binnen die kring wordt
Masaccio (door onder andere Vasari) genoemd als de eerste en de grootste. Hij leefde van 1401 tot 1428. Hij was
op zijn negentiende al zelfstandig meesterschilder, maar werd slechts 27 jaar oud. Alle grote renaissanceschilders
hebben van zijn werk studies en kopieën getekend, om ruimte en perspectief te leren. Masaccio was één van de
eersten die het (voor de renaissance kenmerkende) centraal-perspectief gebruikte.
Masaccio betekent zoiets als 'Grote (en sukkelige) Tom', een bijnaam afgeleid van zijn eigenlijke
naam, Tommaso (Maso). Hij vormde een welbekend duo met iemand die óók Tommaso heette, hun bijnamen hiel-
den hen uit elkaar: Masaccio en Masolino, Dikke Tom en Kleine Tom. Masolino had in eerste instantie de leiding
(hij was 18 jaar ouder dan Masaccio), maar die rollen draaiden al snel om. Samen beschilderden ze de Brancacci-
kapel, op de plaatjes hierboven zie je details van deze fresco's, hier een stuk over Petrus (oranje gewaad) die de
zoon van de keizer tot leven wekt. Masaccio wordt altijd als eenling genoemd, maar de Brancacci-kapel is een
gesamtkunstwerk. Masolino maakte het eerste ontwerp, ging tussendoor weg voor een andere opdracht en gaf
Masaccio de leiding, kwam daarna terug en werkte onder Masaccio's leiding verder. Masaccio stierf voordat het
werk af was, en uiteindelijk is de kapel afgemaakt door Filippino Lippi.
ruimtegevoel in de schilderkunst
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
De figuren in de Brancacci-kapel laten een zeer overtuigend ruimtegevoel zien, vanuit de toen nieuwe techniek
van het centraal-perspectief. Deze soort perspectief kun je zien als de grafische representatie van het zelfbewuste
'ik' (het 'ik' in het dagbewustzijn) dat als een punt in de wereld wordt gezien en beleefd, van waaruit de hele
* tijdperk van de bewustzijnsziel
Fenomologisch onderzoek laat
zien dat ontwikkelingsfasen zoals
je kunt onderscheiden in een
mensenleven, ook terugkomen in
langere cultuurperioden, in de
geschiedenis van de mensheid
als geheel. De bewustzijnsziel
kenmerkt zich door de manifestatie
van een zelfbewust ik, dat
zich direct met de materiële- of
zintuigwereld uiteenzet - zonder
tussenkomst van leraren, voorschriften,
gedragslijnen. In de
renaissance zie je voor het eerst
centraalperspectief (een 'anatomisch
correcte' weergave van de
fysieke werkelijkheid), individuele
kunstenaars die hun werk met
eigen naam signeren, en het
zelfstandig verkennen van allerlei
oude Griekse en Hermetische
geschriften, tijdens en naast het
Christendom. De bewustzijnszieletijd
begon ongeveer rond
1400 en we zitten er nog volop in
(tot ongeveer het jaar 3500). De
verstands/gemoedsziel van onze
cultuur werd ontwikkeld gedurende
de middeleeuwen en het
Grieks-Romeinse tijdperk
daarvóór (700 vC-1400 nC).
9 terug naar boven

"Uitsnede uit het fresco "Petrus
wekt de zoon van de keizer", zie het
kader links."
waargenomen ruimte zich ordent. Het verdwijnpunt, waar naartoe alles kleiner wordt, ligt in de verte, en naar
voren toe wordt alles groter. Er zijn ook andere vormen van perspectief, in een Russisch-orthodox icoon ligt het
verdwijnpunt vóór het schilderij en worden de dingen naar áchteren toe groter in plaats van kleiner. Dat gaat over
een andere, meer meditatieve bewustzijnstoestand. Het centraalperspectief gaat over de heldere, fysieke waar-
neming van de buitenwereld, ongeveer zoals door de lens van een fototoestel. Mensen nemen niet helemaal op
die manier waar omdat er binnen het dagbewustzijn vaak ook andere bewustzijnslagen een rol spelen, maar dit
terzijde.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Centraalperspectief kan eenzijdig als truc of technisch hulpmiddel gebruikt worden maar Massacio's
werk laat zien dat hij ermee werkte vanuit zijn lichamelijkheid en zijn gevoel. Masaccio's figuren kenmerken zich
door een uitgesproken fysieke en individuele aanwezigheid. Ze staan in hun fysieke zwaarte voelbaar in de ruim-
te, aan hun houding merk je welke intentie ze hebben en hoe ze zich tot de situatie verhouden, aan hun gezicht
kun je zelfs zien wat ze van de situatie dénken of wat ze tegen elkaar zeggen. Dat moet volkomen nieuw geweest
Uit de Brancacci-kapel: "Petrus
wekt de zoon van keizer Theophilus
tot leven" (de stukken in de
zwarte kaders zijn uitvergroot).
"Hier hebben de kunstenaars
zichzelf als model gebruikt (zie
"Petrus wekt de zoon van de keizer",
ook in uit de Brancacci-kapel).
Van links naar rechts: Masolino,
Masaccio, Brunelleschi,
Leon Battista Alberti. Toegeschreven
aan Masaccio".
10 terug naar boven

zijn. Het kerkelijk gezag was in die tijd zo'n beetje absoluut, zelf denken was nog niet in zwang en kon zelfs ge-
vaarlijk zijn.
prettig onaangepast
Ik stel me Masaccio voor als een levendige jongeman, prettig onaangepast, die voor korte tijd het geluk had dat
hij tot z'n recht mocht komen in zijn werk, en in zijn verhouding met zijn oudere vriend Masolino. In de ogen van
zijn tijdgenoten was hij waarschijnlijk vooral onhandig. Hij wordt omschreven als onnavolgbaar, wel met een goe-
de inborst, maar iemand die uitsluitend met z'n hoofd bij de kunst zat en die nooit geld had (hij leefde nog vóór
de tijd van Lorenzo de Medici). Hij zag er wat slordig uit en het kon hem weinig schelen of hij betaald werd. Op
een dag verdween hij uit Florence en niet lang daarna was hij dood. Voorlopers zijn nodig, maar meestal passen
ze niet zo goed in de tijd waarin ze leven.
Zijn roem kreeg hij na zijn dood – verdiend, want hij was écht goed. Maar Massacio spreekt misschien ook tot de
verbeelding omdat hij een soort archetype vertegenwoordigt: een door zijn genialiteit onnavolgbare en ook
kwetsbare jongeman. Een beeld van een 'ik' zonder schaduw – die door zijn eigen schaduw wordt ingehaald.
Alle grote schilders ná hem, ook Michelangelo, kwamen naar de Brancacci-kapel om kopieën te teke-
nen, en Vasari zei dat Masacio nog steeds de grootste is. Maar daar hadden anderen vast wel weer een andere
mening over.
Privacy volgens Google
Evelien Nijeboer
door Ferdinand Zanda
Google verandert het privacy-beleid van haar producten. Dit veroorzaakt nogal wat ophef. Landen hebben zelfs
aan Google gevraagd om het uit te stellen. Waar gaat het eigenlijk om? En waarom deze ophef?
afleiding
Om met het laatste te beginnen: nieuws wordt überhaupt regelmatig vergroot, dus ook dit wordt breed uitgeme-
ten. Of het nou om een beetje vrieskou met als gevolg elf-stedentocht-koorts gaat, een Mauro of Friso. Iedereen
bemoeit zich ermee en in de media wordt het tot belachelijke proporties opgeblazen.
En dan gaat de politiek er mee aan de haal. Dat is een symptoom van deze tijd. Politiek, media en
commercie hebben een driehoeksverhouding. Die elkaar telkens de bal toespelen, hoe onbelangrijk ook. Ondanks
dat de economische crisis en het geld de boventoon voeren en alles daaraan gerelateerd wordt, zijn er ook nog
andere problemen. Oorlog, armoede, ziekte, honger en uitbuiting om er een paar te noemen. En dan heb ik het
nog niet eens over de ecologische crisis. De aandacht wordt echter afgeleid door de waan van de dag.
Het nieuwe privacy-beleid van Google is zo’n waan. Ze kondigen een nieuw privacy-beleid aan, dat
wordt opgepikt door de media. En omdat we er allemaal mee te maken hebben, kunnen we er lekker over roepen
en zeuren. En dan gaat de politiek zich er ook mee bemoeien. Zo leidt het aandacht af van de zaken waar we het
eigenlijk over zouden moeten hebben.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
11 terug naar boven

helpdesk zoals het hoort
Wat is Google?
Google is een technologie bedrijf dat groot is geworden met services als
zoeken en e-mail. Met meer dan 20.000 werknemers en een omvangrijke
wereldwijde marktpenetratie is het een monopolist op de ontsluiting van
informatie.
In de loop van de tijd heeft Google heel veel diensten en technieken
ontwikkeld zoals: Google Earth, Google Maps, Google Vertalen, Google
Apps, internetbrowser Chrome en besturingssysteem Android (voor
smartphones en tablets). En dat allemaal gratis.
Met al die medewerkers van Google en met hun wereldwijde vesti-
gingen is het een bedrijf dat 7 x 24 uur mensen aan het werk heeft. Op het
gebied van service en persoonlijke dienstverlening, zoals een collega van
mij onlangs vertelde, onderscheiden ze zich van menig ander.
Op een school in Den Haag maken we gebruik van Google Apps for Education, een gratis service voor e-mail en
online samenwerking, speciaal voor het onderwijs. Door eigen toedoen ontstonden er wat problemen met de
mailboxen. Waarop mijn collega de helpdesk inschakelde. Snel en kundig werd hij geholpen en binnen enkele da-
gen waren de problemen opgelost en mogen we ook nog eens 60 extra mailadressen aanmaken.
software, hardware en personeel
Als je alle diensten en software die google aanbiedt op een rijtje zet en dan bedenkt hoeveel gebouwen, mens-
kracht, apparatuur en energie daarvoor nodig is, alleen al de auto’s die wereldwijd rondrijden om StreetView fo-
to’s te maken, dan is de conclusie gauw getrokken dat er nogal wat investeringen in software en hardware wor-
den gedaan, om nog maar te zwijgen van personeelskosten.
De mankracht die nodig is voor de voortdurende software-ontwikkeling is bij velen onbekend. Als je
daarbij ook nog eens de investeringen in overnames van diensten en bedrijven als Youtube en DoubleClick optelt
dan rijst al snel de vraag, hoe kan dit allemaal ooit gratis zijn?
winst
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Alle filmpjes, de goeie, maar ook alle troep op YouTube, het wordt allemaal gehost bij en door Google. Elke mi-
nuut wordt er 48 uur aan film materiaal geüpload. Zie deze statistieken voor meer informatie. En toch maakt
Google winst. Hoe kan dat? Door de inkomsten uit advertenties.
Van begin af aan is Google erop gebrand geweest om zoveel mogelijk bezoekers te trekken. En vanaf
het begin slaan ze alle gegevens van alle bezoekers op. Door monitoring van het gedrag van gebruikers, zoals de
zoekopdrachten, site-voorkeuren en aankopen, bouwen ze profielen op. En daarin zit de winst van Google: adver-
teerders betalen namelijk goud geld voor gericht adverteren.
En nu na jaren van ontwikkeling en een wirwar aan regels, licentie- en privacy-voorwaarden, maakt
Google schoon schip. Bijna niemand leest ooit die pagina lange overeenkomsten die ons voorgeschoteld worden.
12 terug naar boven

We klikken bij de aanvraag van een account of installatie van software allemaal op akkoord, verder, doorgaan,
bevestigen, ja, voorwaarden gelezen, vinkje en afronden.
Nu is het echter anders.
Google wijst ons in een overzichtelijk document op het belang van privacy en is er heel duidelijk over
hoe ze daarmee omgaan. Ze zijn een schoolvoorbeeld van transparantie. Dat waren ze natuurlijk niet altijd. Maar
nu doen ze wat overheden vooralsnog nalaten. Ze voeren vergaande vereenvoudiging en transparantie door. Dat
ze er een verkooppraatje van maken laat ik even voor wat het is.
Het nieuwe beleid van Google vervangt, zoals gezegd, een hele verzameling van privacy-overeenkom-
sten van afzonderlijke services en diensten. Hierdoor wordt, misschien wel voor het eerst, goed duidelijk wat
Google allemaal van ons weet en welke mogelijkheden haar dat biedt. Dit dringt nu bij zowel overheden als bij
individuen door en dat is even schrikken. In feite verandert er echter niet zoveel. Ze zijn er alleen veel duidelijker
en opener over.
Dat neemt niet weg dat ze ook wel enigszins meer mogelijkheden en macht krijgen. Want door die
bundeling kunnen ze effectiever werken. En als gebruiker ga je dat merken. Het wordt er makkelijker door. En dat
kost dan weer een beetje privacy. Nog maar één keer hoef je: ‘ja, okee, akkoord, volgende en bevestigen’ te zeg-
gen en dan heb je dat gezegd voor bijna alle afzonderlijke producten en diensten van Google. Daarin ligt ook één
van de kritieken, Google is bezig met de uitrol van Google+, hun sociale netwerk. Daarmee gaan ze de concurren-
tie aan met FaceBook. Er wordt beweerd dat Google hun monopolistische macht misbruikt om ook Google+ te
promoten. Waarschijnlijk is dat ook zo.
delen wat ze van je weten
Zoals gezegd verzamelt Google nogal wat gegevens en met Google+ komt daar een extra bron bij. Gebruikers
kunnen expliciet aangeven wat ze leuk vinden. Deze informatie gebruiken ze dan weer om die zaken onder de
aandacht te brengen bij vrienden met gelijksoortige interesses.
Natuurlijk geven ze je ook de mogelijkheid om te delen wat ze al van je weten. Hiermee bevestig je
dan als het ware dat het door hun opgebouwde profiel juist is. Daarmee verhoog je de waarde van hun gegevens.
Het gaat zo makkelijk en bijna ongemerkt. Een betere ervaring noemt Google dat.
gebruikers verslaving
Je kunt je natuurlijk afvragen of het wel kies is om mensen eerst afhankelijk te maken van je product en dan de
voorwaarden te veranderen. Nu doen ze bij Google hun best om het ook voor de gebruiker voordelig te laten lij-
ken door te spreken over optimale gebruikerservaring, daar valt over te twisten. Op een bepaalde manier laat
Google ons geen keuze. We kunnen namelijk niet meer om ze heen. We zijn aan Google verslaafd, en heten dan
ook letterlijk gebruikers.
kortom
Google verandert de privacy-voorwaarden. Zelfs regeringen maken daar ophef over. Niet omdat het inhoudelijk
nou zo erg verandert, maar eerder omdat het eindelijk door begint te dringen hoeveel macht deze internetreus nu
eigenlijk heeft.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Ferdinand Zanda
13 terug naar boven

Column door Werner Govaerts
Het verval van het Romeinse Rijk
De tweede helft van het schooljaar is al een tijdje
bezig en menig leraar ziet de eindstreep naderen,
terwijl hij nog veel leerstof te gaan heeft. Vakken als
wiskunde en Frans – in Vlaanderen de onbetwiste
leiders als het gaat over slagen of mislukken – baren
grote zorgen: eenvoudige regels zoals die voor het
vermenigvuldigen van breuken, of voor het bereke-
nen van een procent, lijken onneembare vestingen
voor het gros van de leerlingen, ook als ze 17 of 18
jaar oud zijn en dit soort opdrachten al zes of zeven
jaar tot hun doodgewoonste parate kennis zou moe-
ten behoren.
“Waar zijn wij toch mee bezig?” vroeg zich
onlangs een wanhopige collega af, die tot haar ont-
steltenis had moeten vaststellen dat in een afstu-
deerklas niet één iemand correct het onderwerp uit
een Franse zin wist te detecteren. Nochtans kan ik (en zij ook) uit de losse pols wel een lijstje talenten te voor-
schijn toveren waar die jongeren wél over beschikken. Maar procentrekenen en grammatica – nog geen dertig
jaar geleden de allerelementairste basis van het eerste begin van beschaving – horen er blijkbaar niet meer bij.
Er zijn nog wel meer kenmerken van onze beschaving die bij de jongere generatie niet veel weerklank
meer vinden. Standaardtaal bijvoorbeeld. De Leuvense professor Joop van der Horst schreef vier jaar geleden al
het boek Het Einde van de Standaardtaal (Meulenhof). Het is een krachtig pleidooi voor variatielinguïstiek (te-
gengesteld aan normatieve linguïstiek), namelijk een visie op taal als een continuüm van varianten. Waar dat
naartoe moet, is hem niet meteen duidelijk: van der Horst stelt dat we volop in een “complete wisseling van taal-
cultuur zitten.”
De democratie is een ander voorbeeld van een waardevol cultuurelement dat het bij de jongere gene-
ratie niet meer zo goed doet. Althans als je ze opvat als een stel regels die ervoor zorgen dat het bijzonder lang
duurt vooraleer de regels zelf volgens de regels van het spel gewijzigd kunnen worden in andere regels. Dat gaat
hen allemaal veel te traag en dus zoeken ze om- en binnenwegen om zonder die overlast van regels hun doel te
bereiken. Er zijn trouwens ook grootbanken en multinationals die dit soort jeugdig gedrag durven te vertonen …
Eigendom – nog zoiets wat minder en minder populair aan het worden is. ‘Delen is het nieuwe hebben’, kopte De
Morgen onlangs (14 feb. 2012). Ik citeer: “Tieners delen bijna alles – informatie, foto’s, muziek – op Facebook en
dat bepaalt hun wereldbeeld. Dit gaat op termijn de wereld veranderen.” En: “In een tijd waarin privacy ten dode
lijkt opgeschreven, hechten we ons minder aan eigendommen.” Het is een erg optimistisch artikel en het is wat
dat betreft een uitzondering te midden van het culturele pessimisme dat gewoonlijk gepaard gaat met reflecties
over de sociale media en het internet.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
14 terug naar boven

In feite zijn al deze vaststellingen niet meer of niet minder dan de oppervlakteverschijnselen van de laatste stuip-
trekkingen van het definitieve verval van het Romeinse Rijk. Het zijn immers de belagers van Asterix die in onze
cultuur het denken en handelen volgens regels hebben geïntroduceerd. En wie grammatica zegt, zegt Latijn. De
taal van. Juist. Of de Romeinen ook al met procenten rekenden, heb ik niet kunnen achterhalen, maar dat ze aan
de oorsprong liggen van het eigendoms- en erfrecht, wordt meteen duidelijk als je het curriculum van het eerste
jaar rechten aan de universiteit bekijkt.
Stel je even voor dat je binnen pakweg vierduizend jaar nog eens op aarde mag komen en dat je als
historicus terugkijkt naar de wieg van de beschaving – Mesopotamië – en al wat daaruit is voortgekomen. Hoe
groot zou dan de kans zijn dat de immense millennia vóór de Antieke Oudheid als een gestage voorbereiding
daarop zouden worden gezien en de millennia erna als een langzame uitdoving van die cultuur? Als we dat per-
spectief even aanhouden, dan is het misschien niet onlogisch dat in het jaar 6012 over het begin van de 21ste
eeuw zal worden gezegd dat de mensheid zich toen grotendeels begon te bevrijden van het juk van de Romeinse
cultuur, maar dat ze ondanks naarstig zoeken nog geen begin van een alternatief had …
Vragen van lezers:
Geachte redactie,
Werner Govaerts
Enige jaren geleden hoorde ik in een documentaire over het Watergate-schandaal, de beroemde opname van de
woorden van de aangever: ‘Just follow the money’. Nu met de economische crisis en de toch steeds verdergaande
inmenging van het grote geld in de politiek, moest ik weer aan die woorden denken. Die riepen bij mij vragen op
over de economische ontwikkelingen van de afgelopen decennia en de toestand waarin we nu verkeren. Ik geef
vier voorbeelden van ontwikkelingen op het economische vlak waarbij voor mij veel vragen over gebleven zijn
met betrekking tot de geldstromen en de inmenging van economie in de politiek. De hoofdvraag is: waar is al dat
geld gebleven?
Voorbeeld 1: privatisering van de spoorwegen
Sinds de privatisering van de spoorwegen meen ik de volgende ontwikkelingen waar te hebben kunnen nemen:
• de kaartverkoop is wegbezuinigd,
• het stationspersoneel is wegbezuinigd,
• de conducteurs zijn wegbezuinigd,
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
15 terug naar boven

• de wachtkamers zijn wegbezuinigd of uitbesteed,
• op de schoonmaak is bezuinigd,
• de automatisering is uitgebreid.
Bij mij reist de vraag wat er met het bezuinigde bedrag gebeurd is en nog steeds gebeurt, daar het structurele
bezuinigingen betreft. Immers de kaartjes zijn niet goedkoper maar juist duurder geworden. De service is steeds
slechter. Kort geleden is in de sprinter zelfs de WC geschrapt. En uiteindelijk is ook de betrouwbaarheid verslech-
terd. Daar is het geld dus duidelijk niet heen gegaan. Maar waarheen dan wel? De salarissen van de directie en
het management? De aandeelhouders?
Voorbeeld 2: deregulatie en automatisering van de banken
Het afgelopen decennium hebben de banken de volgende bezuinigingsmaatregelen genomen:
• kleine filialen zijn gesloten,
• personeel is wegbezuinigd,
• bankpas van gratis naar betaald,
• accept-giro van gratis naar betaald naar inmiddels ongewenst t.o.v. automatische incasso,
• werk uitbesteed aan lage loonlanden,
• meer electronisch betalen i.p.v. contant,
• geen rente op betaalrekeningen,
• woekerpolissen.
Ook hier weer de vraag: waar is het bezuinigde geld gebleven?. Immers de rente op spaarrekeningen is er niet
hoger op geworden, stelt feitelijk weinig meer voor. Toch moeten die bezuinigingsmaatregelen structureel enorme
bedragen hebben opgeleverd. Is dat naar de bonussen gegaan? Worden de commissarissen daarvan betaald? Ik
ben daar erg benieuwd naar en verwonder mij erover dat ik zelfs in deze tijd van de bankencrisis zo weinig daar-
over hoor en kan terugvinden. Niemand die er echt induikt, lijkt het wel.
voorbeeld 3: privatisering van de nutsbedrijven
Overeenkomstig de privatisering van de spoorwegen is ons ook hier voorgehouden dat het allemaal beter en
goedkoper zou worden door:
• marktwerking,
• automatisering,
• van facturen via de acceptgiro naar de machtiging,
• isolatie en besparingsmaatregelen,
• grote inkoop.
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
Maar is het goedkoper geworden? Zijn de tarieven lager? Is de service beter? En de betrouwbaarheid? Kon het
eigenlijk wel goedkoper en beter of hebben we ons wat op de mouw laten spelden of op laten dringen? Immers,
16 terug naar boven

ij privatisering komt er BTW bij. En later kwam er ook nog de milieubelasting. Verder willen de aandeelhouders
van het bedrijf ook rendement. En die zijn pas tevreden met een procent of tien. En dan moeten we natuurlijk de
topsalarissen en bonussen niet vergeten. We hebben ons dus een oor aan laten naaien. Een ezelsoor wel te ver-
staan, want dit hadden we allemaal kunnen weten. Maar wat is er dan met het geld gebeurd als we dat niet te-
ruggekregen hebben? We betalen nu naast de werkelijke energiekosten ook vastrecht, transportkosten, capaci-
teitskosten, meterhuur en administratiekosten. Waar oh waar gaat dat geld allemaal uiteindelijk naar toe?
voorbeeld 4: verdergaande privatisering en marktwerking
Ons wordt nu voorgehouden dat ook de overige nutsbedrijven, het openbaar vervoer en zelfs de zorg geprivati-
seerd moet worden. Wat kunnen we daarvan verwachten? Lagere kosten? Zie eens de verplichte ziektekostenver-
zekering. Niemand kan mij vertellen waar nu werkelijk de stijging in de kosten door veroorzaakt is. Niemand wil
of kan vertellen waar dat geld naartoe gaat. Wel weten ze te vertellen dat het alleen nog maar veel duurder gaat
worden.
De geprivatiseerde post: hoeveel kost een postzegel? Nu de postbodes op straat zijn gezet en de ver-
vangende postbestellers sporadisch de brievenbus weten te vinden? Er wordt al niet meer op maandag bezorgd
en de andere dagen van de week zijn afhankelijk van de gesteldheid en zin van de postbezorger. De tandarts:
heeft u de nieuwe prijslijst al vergeleken? KPN: betaalt u nu meer of minder voor uw telefoon dan vroeger? Het
openbaar vervoer: is de prijs van het kaartje omlaag gegaan sinds de invoering van de OV-chip?
Volgens mij kan het niet anders dan dat het allemaal meer wordt. Immers, een privaat bedrijf moet
19% BTW berekenen, omzetbelasting en vennootschapsbelasting verrekenen, aandeelhouders tevreden stellen,
de oudedagvoorziening van de werknemers regelen, duur geld lenen, topsalarissen uitbetalen en niet te vergeten
de bonussen. En dat betalen wij dan met z’n allen.
vraag
Mijn vraag naar aanleiding van deze voorbeelden is waarom er in de onderzoeksjournalistiek niet eens gedegen
wordt nagegaan hoeveel de kosten echt zijn gestegen en waar dat geld uiteindelijk terecht komt. Hoeveel komt
terug bij het rijk c.q. de belastingbetaler, hoeveel gaat er naar de directie, commissarissen en managers, hoeveel
gaat er naar de banken en hoeveel komt er uiteindelijk bij de aandeelhouders terecht?
Ik vind het vreemd dat we zo weinig kritisch zijn naar een ontwikkeling die de rijken steeds rijker en
machtiger maakt en de armen steeds armer en onmachtiger. Daar mag wat mij betreft wel een keer heel gedegen
en kritisch naar gekeken worden zodat er duidelijkheid in gebracht kan worden. Zo moeilijk hoeft dat toch niet te
zijn: ‘just follow the money’.
met vriendelijke groeten,
Ragner Onrust
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
17 terug naar boven

antwoorden:
Geachte Ragner Onrust,
Bedankt voor je helder geformuleerde vraag.
Een ander onderzoek laten doen om hem/haar precies jouw vraag laten beantwoorden is in principe
een kostbare aangelegenheid, maar samen kunnen we misschien ook een eind komen. De meesten van ons heb-
ben méér dan genoeg intelligentie om de fenomenen te doorgronden. Antwoorden dienen zichzelf negen van de
tien keer aan, als je geduldig blijft kijken naar maatschappelijke fenomenen en de vraag weet vast te houden.
Daarbij komt natuurlijk ook feiten-onderzoek (internet, of de juiste mensen opzoeken). Maar zonder goede vraag
kom je nergens. Soms moet je in dat proces een stap terug doen om te kijken of er vooronderstellingen in je
vraag zitten - áls het proces vastloopt, is dat meestal de oorzaak, niet een gebrek aan intelligentie of zo.
Wat betreft je vraag, het valt me op dat 'geld' in deze vraag naar voren komt als een soort knikkers,
éénheden met een op zich staande waarde. Bij het invoeren van de euro bleek dat dat waarschijnlijk niet zo is.
Sinds de euro is een deel van de waarde van ons geld gewoon verdampt, tot ongeveer de helft van wat het was.
Stel je had duizend gulden op de bank. Dat was na het omwisselen ongeveer vierhonderdvijftig euro. Maar de
prijzen stegen daarna al snel naar getallen die leken op guldens. De prijs van een brood, eerst één euro, ging al
snel naar twéé euro. Van een uitkering rondkomen is daardoor eigenlijk niet meer mogelijk, maar dit terzijde.
Waren die prijsverhogingen een gevoelskwestie? Iedereen deed het. Als je gaat rekenen, vind je waarschijnlijk
niet waar de missende guldens gebleven zijn - ze zijn gewoon 'ineens' en 'vanzelf' minder waard geworden. Ik
ben met je eens: dát te leren begrijpen is een urgente uitdaging. Ik denk dat ik er in m'n eentje niet uit kom,
maar gelukkig zijn er rond De Aardespiegel meer mensen die zich met 'geld' bezig houden.
met vriendelijke groeten,
Evelien Nijeboer
Beste Ragner,
Je ziet een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, vraagt naar gedegen onderzoeksjournalistiek naar de
oorzaak van die steeds groter wordende kloof en doet de suggestie om ‘slechts het geld te volgen’. Toevallig ben
ik net bezig met een artikel die precies dit onderwerp aanpakt, ik hoop het te kunnen publiceren in het volgende
nummer van De Aardespiegel. Twee punten willen ik nu even aanstippen: 1) om te begrijpen in welke maat-
schappelijke processen we staan, dienen we de vier voorbeelden die jij noemt te zien als vier verschillende ver-
schijningsvormen van één steeds weer tweespalt veroorzakend wezen en 2) om het proces van de steeds groter
wordende kloof te keren, dienen we mijns inziens het geld niet ‘slechts’ te volgen, maar dienen we geld te begrij-
pen in zijn wezen en werking om vervolgens vanuit inzicht in wezen en werking van het geld er anders mee om te
gaan.
hartelijke groet,
Jac Hielema
www.aardespiegel.nu - donderdag 8 maart 2012 - tweede jaargang Nr. 15
De volgende Aardespiegel:
De redactie ontving de vraag of
Rudolf Steiner een racist is en of
hij een rassenleer heeft ontwikkeld.
Die vraag moest er eens van
komen als je de lezers voortdurend
oproept om vragen te stellen.
We gaan de vraag dus ook niet
uit de weg, integendeel we zien
de beantwoording van deze vraag
als een uitdaging. Als het ons lukt
om op een adequate manier de
vraag naar het vermeende racisme
van Rudolf Steiner op een De
Aardespiegel waardige wijze te
beantwoorden, dan zal dit initiatief
aan kracht winnen. Een onbevredigend
antwoord daarentegen,
zou het initiatief kunnen verlammen,
zoals de Antroposofische
Vereniging in Nederland sinds het
jaar 2000 ook verlamd lijkt te
zijn.
In dat jaar namelijk verscheen
het rapport van de onderzoekscommissie
"Antroposofie en het
vraagstuk van de rassen". Het is
een openbare uitgave van de Antroposofische
Vereniging. Er zijn
nog exemplaren á € 27,50 verkrijgbaar.
Het is een mijns inziens
onbevredigend antwoord op de
vraag naar het vermeende racisme
van Rudolf Steiner dat in het
jaar 1997 via de landelijke media
aan antroposofen en antroposofische
initiatieven in het algemeen
en de antroposofische vereniging
in het bijzonder werd gesteld. Het
rapport deed en doet Rudolf Steiner
en de door hem gegrondveste
antroposofie volgens ons meer
kwaad dan goed.
Wij publiceren ons antwoord op
het racisme-vraagstuk in De Aardespiegel
van donderdag 22
maart.
Jac Hielema
18 terug naar boven