19.09.2013 Views

Download nu - Vlaanderen Vakantieland

Download nu - Vlaanderen Vakantieland

Download nu - Vlaanderen Vakantieland

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Voerstreek<br />

Ontdekkingsgids 2013 • GRATIS<br />

Zoveel redenen<br />

voor een vakantie in Limburg


EEN VERRASSENDE<br />

EN VOORDELIGE<br />

VAKANTIE<br />

IN LIMBURG<br />

Speciaal voor onze gast<br />

De Limburg Vakantiepas geeft je recht op kortingen bij heel wat Limburgse<br />

toppers. In totaal € 250 aan voordelen. Je bespaart 35 tot 50 %<br />

en doet je voordeel met wellness, shopping, museumbezoeken, indooren<br />

outdooractiviteiten, … De Limburg Vakantiepas is exclusief voor wie<br />

in Limburg logeert. Hij wordt per persoon uitgereikt, staat op naam en is<br />

geldig tot het einde van je verblijf. Je vindt de Limburg Vakantiepas bij de<br />

deelnemende logieshouders.<br />

Hou je pas op zak en toon hem voordat je een bezienswaardigheid of<br />

attractie binnenstapt.<br />

Meer info en een overzicht van de actuele voordelen:<br />

www.limburgvakantiepas.be.<br />

LIMBURG<br />

LIMBURG<br />

LIMBURG<br />

VAKANTIE<br />

VAKANTIE<br />

VAKANTIE<br />

pas pas


Moelingen<br />

1<br />

7<br />

‘s-Gravenvoeren<br />

4<br />

5<br />

Voeren<br />

9<br />

2<br />

6<br />

8<br />

Sint-Pieters-<br />

Voeren<br />

Sint-<br />

Martens-<br />

Voeren<br />

3<br />

Teuven<br />

Remersdaal


1 Natuurgebied van de Berwijn .......................................................................... p. 17<br />

2 Natuurgebied Alserbos ..................................................................................... p. 17<br />

3 Natuurgebied van Veurs ................................................................................... p. 18<br />

4 Natuurreservaat Altenbroek ............................................................................. p. 18<br />

5 Stiltegebied tussen ’s-Gravenvoeren, Noorbeek en Mheer ............................ p. 18<br />

6 Bronnenwandeling ........................................................................................... p. 18<br />

7 Euregio-Informatie-Shop ................................................................................. p. 23<br />

8 Vakwerkhuisjes Veurs........................................................................................ p. 24<br />

9 Commanderie ................................................................................................... p. 26<br />

Tongeren<br />

Toeristisch Onthaal Limburg – Bezoekerscentrum Voerstreek ........... p. 15 + 36


Welkom in Limburg, de groenste provincie van<br />

<strong>Vlaanderen</strong>, met gezellige steden en dorpjes, en<br />

misschien wel de meest gastvrije bevolking van<br />

België. Limburg ontdek je het best in alle rust: met<br />

de fiets, te voet, te paard – en dat het hele jaar door.<br />

Elk seizoen heeft hier zijn eigen charme.<br />

Deze ontdekkingsgids loodst je door de Voerstreek,<br />

een van de best bewaarde geheimen van<br />

<strong>Vlaanderen</strong>. Deze regio is één groot mo<strong>nu</strong>mentenpark<br />

boordevol kastelen, vierkantshoeves, kerkjes,<br />

kapelletjes, graven, veldkruisen en vakwerkhuisjes.<br />

Allemaal verspreid in een landschap van loofbossen,<br />

weilanden, akkers, meidoornhagen en holle wegen.<br />

De Voerstreek is dan ook een paradijs voor wandelaars<br />

en fietsers, ook al moet je soms stevig klimmen.<br />

Je vindt hier zelfs het hoogste punt van<br />

<strong>Vlaanderen</strong>. De mooie panorama’s doen je die<br />

inspanning om er te geraken gelukkig snel vergeten.<br />

Je kunt ook altijd uitblazen op een terrasje in<br />

een van de zes pittoreske dorpskernen of krachten<br />

opdoen met een verrassend streekgerecht. De<br />

Voerstreek toont je zoveel schatten, dat je er het<br />

best een verblijf aan koppelt.<br />

Wil je de hele provincie verkennen? Vraag dan zeker<br />

naar de gratis ontdekkingsgidsen van het Maasland,<br />

Haspengouw, de Limburgse Kempen en Hasselt.<br />

Want Limburg verrast, altijd en overal.<br />

Veel plezier op je ontdekkingstocht.<br />

Igor Philtjens, Limburgs gedeputeerde van Toerisme<br />

2<br />

3


Inhoud<br />

Welkom in Limburg ............................................... 6<br />

Blik op Limburg .................................................................................. 7<br />

Blik op de Voerstreek .......................................................................... 8<br />

Fietsparadijs Limburg ........................................... 12<br />

Landschap beleven ............................................... 16<br />

Wandelnetwerk ............................................................................... 17<br />

Natuurgebieden ............................................................................... 17<br />

Bronnenwandeling ...........................................................................18<br />

Natuurwandelingen ........................................................................ 20<br />

Natuurspelen .....................................................................................21<br />

Educatieve zoekwandelingen ..........................................................21<br />

Schatkamer van de Euregio - Voerense dorpjes ...... 22<br />

Hart van de Euregio...........................................................................23<br />

De zes kerkdorpen .............................................................................24<br />

Erfgoed ..............................................................................................26<br />

Streekgerechten en streekproducten ...............................................28<br />

Folklore ..............................................................................................31<br />

Evenementen....................................................... 32<br />

Praktisch ............................................................. 36<br />

Toeristisch infokantoor ......................................................................37<br />

De Voerstreek, hoe geraak je er? ......................................................37<br />

Trefwoorden ......................................................................................38<br />

Deze gids is een praktische reisgezel. Onder het hoofdstuk<br />

praktisch, vanaf pagina 36, vind je het toeristisch infokantoor<br />

van de Voerstreek. Hier kun je altijd terecht voor bijkomende<br />

informatie of indien je een fiets- of wandelkaart wenst te kopen.<br />

Via de trefwoordenlijst op pagina 38 vind je snel de juiste<br />

pagina met alle praktische informatie van de attracties en<br />

bezienswaardigheden. De topattracties worden doorheen de<br />

brochure en op de kaart achter de flap met een bruin <strong>nu</strong>mmer<br />

1 aangeduid. De activiteiten voor kinderen vind je makkelijk<br />

terug met volgend icoon .<br />

4 5


Welkom in Limburg<br />

‘De Limburgers heten u welkom’: het zijn geen holle woorden.<br />

Limburgers zijn gastvrije mensen. Waar je ook binnenstapt, ze<br />

verwelkomen je met de glimlach. In de logies leggen de gastheer<br />

en gastvrouw je in de watten met welkomstgeschenkjes, toeristische<br />

tips, … Tegelijk is Limburg ook dichtbij. Brussel-Hasselt<br />

rij je in een uurtje, van Antwerpen naar Hasselt heb je maar 50<br />

mi<strong>nu</strong>ten nodig. De rijtijden naar Hasselt va<strong>nu</strong>it Maastricht en<br />

Eindhoven bedragen 35 en 70 mi<strong>nu</strong>ten.<br />

F<br />

Brussel<br />

Antwerpen<br />

60’<br />

B<br />

50’<br />

NL<br />

Hasselt<br />

Eindhoven<br />

Luik<br />

70’<br />

35’<br />

Maastricht<br />

L<br />

Aken<br />

D<br />

Blik op Limburg<br />

Limburg in vogelvlucht<br />

• Limburg is de meest oostelijke provincie van<br />

<strong>Vlaanderen</strong>.<br />

• In het noorden grenst Limburg aan de Nederlandse<br />

provincie Noord­Brabant.<br />

• In het oosten aan de Nederlandse provincie<br />

Limburg.<br />

• In het zuiden aan Luik.<br />

• In het westen aan Vlaams­Brabant en<br />

Antwerpen.<br />

• De hoofdstad is Hasselt.<br />

• Op een oppervlakte van 2422 km² wonen zo’n<br />

827.000 inwoners.<br />

• De Maas, Demer, Jeker en Dommel zijn de<br />

belangrijkste waterlopen.<br />

• In Remersdaal in de Voerstreek ligt het hoogste<br />

punt van <strong>Vlaanderen</strong>: 287,50 m boven de<br />

zeespiegel.<br />

Historische tweeling<br />

173 jaar geleden vormden Belgisch­ en<br />

Nederlands­Limburg het verenigde Limburg met<br />

Maastricht als hoofdstad. In 1839 werden beide<br />

Limburgen gescheiden. Sindsdien vormt de Maas<br />

de natuurlijke landsgrens. De Limburgse identiteit<br />

blijft echter grensoverschrijdend. Ze kenmerkt<br />

zich door de streektaal, het Limburgs. Maar ook<br />

door de vele harmonieorkesten en fanfares, de<br />

voorliefde voor carnaval en culinaire specialiteiten<br />

zoals Limburgse vlaai en Limburgse kaas.<br />

Streek met streken<br />

Limburg is de groenste provincie van <strong>Vlaanderen</strong><br />

en hét Fietsparadijs. Het noorden en oosten zijn<br />

vlak, het zuiden is glooiend.<br />

• In het noorden ligt de Limburgse Kempen<br />

met zijn purperen heide, gouden zandvlaktes,<br />

vijvers, bossen en Nationaal Park<br />

Hoge Kempen, het enige Nationaal Park van<br />

België.<br />

• In het oosten bevindt zich het Maasland.<br />

Hier vormt de Maas de grens tussen<br />

Belgisch­ en Nederlands­Limburg. De<br />

regen rivier stroomt door groene vlaktes en<br />

creëert rivierarmen en uiterwaarden met<br />

planten, kruiden en watervogels. Langs<br />

de Maas ligt een snoer van charmante<br />

Maasdorpjes.<br />

• In het zuiden krijgt Limburg een glooiend<br />

karakter. Haspengouw kenmerkt zich door<br />

zijn heuvels met kastelen, vierkantshoeves,<br />

kerkdorpjes, holle wegen, hagen en fruitboomgaarden.<br />

In het voorjaar is de regio<br />

één bloesemzee, in het najaar hangen er<br />

miljoenen appels en peren aan de bomen.<br />

• De Voerstreek is één groot natuurreservaat<br />

en mo<strong>nu</strong>mentenpark met zes Voerdorpjes<br />

die zich over de heuvels draperen.<br />

• Hasselt, de hoofdstad van Limburg, ligt<br />

centraal in de provincie. Deze ‘Hoofdstad<br />

van de Smaak’ is het perfecte decor voor<br />

een shoppingtrip met vriendinnen of een<br />

romantische citytrip.<br />

Haspengouw<br />

Limburgse Kempen<br />

Maasland<br />

Voerstreek<br />

Hasselt<br />

6 7


Blik op de Voerstreek<br />

De Voerstreek in vogelvlucht<br />

• De Voerstreek is een Limburgs deelgebied<br />

ten oosten van de Maas en ten zuiden van<br />

Maastricht.<br />

• Op een oppervlakte van 50 km² wonen<br />

4 300 inwoners.<br />

• De landelijke streek ligt als een eiland in<br />

het Waalse landsgedeelte, vlak tegen de<br />

Nederlandse grens.<br />

• De streek kenmerkt zich door een zacht<br />

glooiend landschap met akkers op de vlakke<br />

heuvels, loofbossen op de hellingen en<br />

weilanden in de dalen.<br />

• Het riviertje de Voer leent haar naam aan de<br />

streek – het slingert door de regio en mondt<br />

uit in de Maas.<br />

Zes kerkdorpjes<br />

Met 4 300 inwoners is de Voerstreek een dunbevolkte<br />

regio. Ze telt zes kerkdorpjes:<br />

‘s­Gravenvoeren, Sint­Martens­Voeren en<br />

Sint­Pieters­Voeren liggen in het dal van de Voer.<br />

Samen met de dorpen Moelingen, Teuven en<br />

Remersdaal vormen ze de fusiegemeente Voeren.<br />

Overgangsgebied<br />

De Voerstreek vormt een overgangsgebied<br />

tussen de vlakke Maasvallei, het plateau van<br />

het Land van Herve in het zuidoosten en het<br />

Nederlands­Limburgse Heuvelland in het noorden.<br />

Vanaf de Maas in Moelingen (49 meter boven de<br />

zeespiegel) klimt het landschap 16 km lang tot<br />

aan het Stroevenbos en de Reesberg. Deze heuvels<br />

liggen allebei op 287,5 meter boven de zeespiegel<br />

– de hoogste punten van <strong>Vlaanderen</strong>. Vandaar de<br />

bijnaam het zolderkamertje van <strong>Vlaanderen</strong>.<br />

Fauna en flora<br />

Zeldzame diersoorten zoals dassen, everzwijnen,<br />

vossen, reeën, hermelijnen, bunzings, wezels en<br />

muizenfamilies voelen zich thuis in de Voerstreek.<br />

Dat geldt ook voor zeldzame amfibieën en<br />

reptielen zoals salamanders, vroedmeesterpadden<br />

en hagedissen. De buizerd, grote gele kwikstaart,<br />

sperwer, torenvalk, Vlaamse gaai, koekoek, ijsvogel,<br />

steen­ en bosuil scheren door het luchtruim.<br />

En in de rivier de Voer zwemt forel.<br />

Op de heuveltoppen groeien rijke loofbossen<br />

met zeldzame plantensoorten zoals de bosrank,<br />

gevlekte aronskelk, bosanemoon, veenbes, gele<br />

dovenetel, kleine maagdenpalm, bergnachtorchis,<br />

grote keverorchis, het muskuskruid, maretak en het<br />

bleek bosvogeltje. De weilanden en beekdalen zijn<br />

dan weer afgezoomd met een bonte diversiteit van<br />

hagen en heesters. In de weiden zie je hoogstamfruitbomen<br />

en laagstamaanplantingen.<br />

8 9


Kleinschalig en stil<br />

De Voerense economie beperkt zich tot kleinschalige<br />

familiale ondernemingen. Het is dan ook een<br />

stille en rustgevende regio. Ideaal om te genieten<br />

van het landschap vol architecturaal, historisch<br />

en volkscultureel erfgoed – restanten van de<br />

eeuwenoude lokale bewoning.<br />

Het hart van de Euregio<br />

In een straal van 30 km rond de Voerstreek vind<br />

je verschillende cultuurhistorische steden zoals<br />

Maastricht, Aken, Luik en Tongeren.<br />

Geschiedenis van de Voerstreek<br />

Vondsten met bewerkte silexstenen bewijzen<br />

dat de huidige Voerstreek al bewoond was in de<br />

prehistorie. De ondergrond, het landschap, de<br />

aanwezigheid van water en de nabijheid van de<br />

Maas­ en Rijnrivier maakten deze omgeving heel<br />

aantrekkelijk voor de Romeinse, Frankische en<br />

Karolingische vorsten.<br />

Overheersers bij de vleet<br />

Limburg behoorde grotendeels tot het graafschap<br />

Loon of het prinsbisdom Luik. Behalve de<br />

Voerstreek. Die bleef lange tijd onafhankelijk: na<br />

Karel de Grote bestuurden de graven van Dalhem,<br />

de hertogen van Limburg en de ridders van de<br />

Duitse Orde het gebied. De regio was vaak de inzet<br />

bij geschillen tussen Oost­ en West­Frankenland.<br />

Hertog Jan I van Brabant voegde het met zijn Slag<br />

van Woeringen (5 juni 1288) definitief bij het<br />

westen. Na de Brabanders volgden de Bourgondiërs,<br />

Habsburgers, Spanjaarden, Oostenrijkers<br />

en Fransen. Alleen Sint­Pieters­Voeren bleef een<br />

onafhankelijke ministaat, tot in 1794.<br />

Limburgs dialect onder druk<br />

Tijdens het Franse bewind hoorde de Voerstreek bij<br />

het departement Ourthe, de latere provincie Luik.<br />

Zo kwam de Nederlandstalige bevolking – die<br />

zich uitstrekte tot aan Eupen – na de Belgische<br />

onafhankelijkheid in de Franstalige provincie Luik<br />

terecht. Daartoe had de streek historisch nooit<br />

behoord. De druk van het Duits in het oosten en<br />

van het Frans in het zuiden verdrong het Limburgse<br />

dialect. Na 1945 hoorde je alleen in de Voerdorpen<br />

nog Limburgs spreken. De taalgrensregeling van<br />

1930 en de taalwetten van 1932 deelden de<br />

Voerstreek uiteindelijk bij de provincie Limburg in ­<br />

officieel op 1 september 1963. Met communautaire<br />

spanningen tussen Franstaligen en Vlaamsgezinden<br />

tot gevolg. In 1977 fuseerden de zes Voerdorpen tot<br />

de gemeente Voeren, een gemeente met faciliteiten<br />

voor Franstaligen. Sinds het jaar 2000 is er een<br />

Vlaamse meerderheid in de gemeenteraad.<br />

Streekproducten<br />

In de lokale eetcafés en restaurants proef je van<br />

heerlijke streekproducten. Zoals de forel uit de<br />

lokale kwekerijen. Bestel ook zeker eens een Voerense<br />

trip, het best te vergelijken met bloedworst.<br />

Het Voerdrupke is dan<br />

weer een hartverwarmende<br />

combinatie van<br />

Limburgse jenever en de<br />

stekelige sleedoorn uit<br />

de bosranden, graften en<br />

wegbermen. In het Bezoekerscentrum koop je een<br />

voorraad streekproducten voor thuis.<br />

Scan de QR­code en ontdek de filmpjes van<br />

de streekproducten. Nog meer info vind je op<br />

pagina 28.<br />

Logeren in de gastvrije Voerstreek<br />

Waar je ook logeert, in de Voerstreek is de<br />

ontvangst hartelijk. Je hebt hier een ruime keuze<br />

aan logies: familiehotels, B&B’s, vakantiewoningen<br />

en zelfs hoeve­ en plattelandsverblijven waarbij<br />

je met je hele gezin in een (actieve) boerderij<br />

overnacht. Voor jeugdgroepen zijn er bivakweides<br />

en ­hemen, een jeugdherberg, campings en<br />

groepspensions. Kom je om te fietsen? Boek dan<br />

een overnachting in een fietsvriendelijk logies<br />

nabij het fietsroutenetwerk.<br />

10 11


Limburg is voor het zevende jaar op rij verkozen tot populairste<br />

fi etsprovincie van België. Via het fi etsroutenetwerk fi ets je van<br />

knooppunt tot knooppunt over goed onderhouden, verharde,<br />

duidelijk bewegwijzerde en meestal autovrije fi etspaden. 2000 km<br />

fi etsroutes doorheen een verscheidenheid aan groene landschappen.<br />

De fi etsvriendelijke cafés en logies, picknickplaatsen, rustbanken,<br />

oplaadpalen voor elektrische fi etsen en een vlotte pechverhelping<br />

bieden een ongekend fi etscomfort. Het heuvelachtige landschap van<br />

de Voerstreek stelt fi etsers op de proef. Maar de beloning is groot.<br />

Je trapt door een waar natuur- en mo<strong>nu</strong>mentenpark waar de stilte<br />

overheerst en mooie panorama’s de show stelen.<br />

Fietsparadijs Limburg<br />

Fietsroutenetwerk Limburg:<br />

de bakermat van het knooppuntenfi<br />

etsen<br />

Het knooppuntenfi etsen werd uitgevonden in<br />

Limburg, door voormalig mijningenieur Hugo<br />

Bollen. De uitvinding won in 2009 de Vlaamse<br />

Prijs voor Sportverdienste en wordt intussen<br />

wereldwijd gekopieerd. Elk knooppunt heeft een<br />

eigen <strong>nu</strong>mmer. Blauwe rechthoekige fi etsbordjes<br />

geven duidelijk de weg naar jouw knooppunt aan.<br />

Je volgt gewoon het juiste <strong>nu</strong>mmer. Alle routes<br />

zijn in twee richtingen bewegwijzerd. Aan elk<br />

knooppunt vind je een overzichtsbord. Verloren<br />

rijden kan niet.<br />

Fietskaart Limburg<br />

De fi etskaart op schaal 1:65 000 geeft een<br />

totaaloverzicht van het Limburgse fi etsroutenetwerk.<br />

Met behulp van de fi etskaart stippel<br />

je eenvoudig je parcours uit en maak je je fi etstocht<br />

net zo lang als je zelf wil. Ze vermeldt alle<br />

routes, knooppunten met onderlinge afstanden,<br />

straatnamen, stations, parkings, fi etsonthaal­<br />

en servicepunten, centrumverbindingen,<br />

bezienswaardigheden, wandelstartplaatsen,<br />

picknickplaatsen, hellingen, veerponten en<br />

onverharde wegen. Het fi etsinfoboekje bij de<br />

fi etskaart biedt een overzicht van alle fi etsvrien­<br />

delijke cafés en logies en andere faciliteiten van<br />

het fi etsroutenetwerk.<br />

Info: de fi etskaart mét fi etsinfoboekje kost € 9,50<br />

en is te koop bij alle toeristische infokantoren en via<br />

www.toerismelimburg.be, + 32 11 30 55 00<br />

Fietsbox Limburg met<br />

7 themakaarten<br />

Ontdek de mooiste fi etsroutes<br />

van het Fietsparadijs<br />

Limburg. De Fietsbox<br />

Limburg bevat zeven<br />

themakaarten, samen goed<br />

voor 28 knooppuntenroutes.<br />

Bij elke route krijg je unieke<br />

bezoektips, lekkere haltes,<br />

fotogenieke locaties, de<br />

knooppunter en knooppuntenkaartjes.<br />

Info: de fi etsbox is voor € 12,50 te koop bij<br />

Standaard Boekhandel, de toeristische infokantoren<br />

en www.toerismelimburg.be,<br />

+ 32 11 30 55 00 en bevat o.a. de themafi etskaart<br />

‘Fietsen in de Voerstreek, hart van de Euregio’.<br />

• 2 000 000 – bijna zoveel etstoeristen bezochten Limburg in 2012<br />

• 20 000 – het aantal verkochte Limburgse etskaarten in 2012<br />

• 20 000 – het aantal blauwe etsbordjes in Limburg<br />

• 2 000 – km etsroutes doorheen een verscheidenheid aan groene landschappen<br />

• 300 – het aantal etsknooppunten in Limburg<br />

• 163 – het aantal etsvriendelijke cafés in Limburg<br />

• 156 – het aantal etsvriendelijke logies in Limburg<br />

• 50 – het aantal o ciële laadpalen voor elektrische etsen in Limburg<br />

• 7 – zoveel keer op rij verkozen tot dé Belgische etsprovincie<br />

12 13


Fietsvriendelijke cafés en logies<br />

Fietscafés liggen op maximaal<br />

1 km van het fi etsroutenetwerk<br />

en zijn er op maat van de fi etsers!<br />

Fietscafé Fietslogies Fietslogies<br />

www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be<br />

Je herkent ze aan het paarse<br />

labelschildje. Deze fi etsvriendelijke horecazaken<br />

bieden drankjes, een kleine snackkaart én speciale<br />

faciliteiten voor fi etsers. Je vindt er een goede<br />

i<br />

i<br />

fi etsenstalling, Fietscafé propere Fietscafé toiletten, Fietscafé een EHBO­kit en<br />

www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be<br />

een fi etsreparatieset. De fi etscafés met oplaadmogelijkheden<br />

voor elektrische fi etsen hebben<br />

een apart icoontje op de fi etskaart. Ze staan ook<br />

aangeduid in het fi etsinfoboekje.<br />

FIETS VRI E N D E L I J K<br />

Fietscafé L OGIE S Fietslogies Fietslogiesliggen<br />

Fietslogies op maximaal<br />

www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be<br />

5 km van het fi etsroutenetwerk.<br />

Hier geniet je van een overdekte en<br />

afgesloten fi etsenstalling, een EHBO­koff er, een<br />

i<br />

i<br />

fi etsreparatieset, fi etsinfo en de mogelijkheid om<br />

Fietscafé Fietscafé Fietscafé<br />

www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be www.toerismelimburg.be<br />

je kleren te drogen. ’s Morgens krijg je een stevig<br />

fi etsersontbijt.<br />

Info: een overzicht van alle fi etsvriendelijke<br />

cafés en logies vind je in het fi etsinfoboekje bij de<br />

fi etskaart of op www.toerismelimburg.be.<br />

Tip<br />

Online fi etsrouteplanner<br />

Stippel jouw fi etsroutes uit met de online<br />

routeplanner van Toerisme Limburg. Surf naar<br />

www.toerismelimburg.be, duid op de kaart aan<br />

hoe je wil rijden en de planner berekent automatisch<br />

je route. Of klik een van de themaroutes<br />

aan. Print daarna je route uit of download ze<br />

rechtstreeks op je gps of smartphone. Zo kom<br />

Fietscafé<br />

www.toerismelimburg.be<br />

Fietscafé<br />

www.toerismelimburg.be<br />

Fietslogies<br />

www.toerismelimburg.be<br />

i<br />

Fietscafé<br />

www.toerismelimburg.be<br />

Fietslogies<br />

www.toerismelimburg.be<br />

i<br />

Fietscafé<br />

www.toerismelimburg.be<br />

je goed voorbereid aan de start. Je kunt je route<br />

ook delen via de website. Handig om samen met<br />

fi etsgenoten de leukste fi etsplekjes van Limburg<br />

te ontdekken.<br />

Online routeplanner:<br />

www.toerismelimburg.be<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Fietsen in de Voerstreek<br />

De Voerstreek is natuurpark én mo<strong>nu</strong>mentenpark<br />

in één. In het heuvelachtige landschap geniet je<br />

van de stilte en mooie panorama’s.<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Het toeristische infokantoor van de Voerstreek<br />

is een ideale startplaats voor een bezoek aan de<br />

regio. Hier lopen twee permanente tentoonstellingen.<br />

De natuurtentoonstelling leert je interactief<br />

over de lokale geologie, fauna en fl ora, cultuur,<br />

tradities en streekproducten. De schuiframen,<br />

driedimensionale kijkers, tunnels, deurtjes en puzzels<br />

bezorgen je een nieuwe kijk op de Voerstreek.<br />

In de andere tentoonstelling verwelkomen vier<br />

Voerenaars je in hun dialect. Leer de eigenaardige<br />

streek kennen via een panoramisch zicht en een<br />

fi lm. Ontdek de geologische karaktertrekken en de<br />

rijke geschiedenis van de omgeving.<br />

Pley 13, 3798 Voeren (’s­Gravenvoeren),<br />

+ 32 43 81 07 36, www.voerstreek.be<br />

Open: maandag t.e.m. vrijdag van 9 ­ 17 u., zaterdag,<br />

zondag en feestdagen van 10 ­ 17 u. Gesloten:<br />

kerstdag en 1 ja<strong>nu</strong>ari<br />

Prijs: gratis<br />

Themafi etskaart<br />

‘Fietsen in de Voerstreek, hart van de<br />

Euregio’<br />

De Voerstreek is natuurpark en mo<strong>nu</strong>mentenpark<br />

in één. In het heuvelachtige landschap geniet je<br />

van de stilte en mooie panorama’s. De themafi<br />

etskaart bevat twee fi etslussen van 25 en 37 km.<br />

Beide routes loodsen je naar alle mooie plekjes<br />

van deze sfeervolle regio en brengen je naar<br />

Nederlands­Limburg en terug.<br />

Info: de themakaart kost € 2 en is te koop via<br />

www.toerismelimburg.be, +32 11 30 55 00<br />

€ 2<br />

fietsparadijs Limburg<br />

FIETSEN IN DE VOERSTREEK,<br />

HART VAN DE EUREGIO<br />

2 KNOOPPUNTENROUTES 2012 - 2013<br />

Nog meer fi etsen<br />

Mountainbikenetwerk<br />

Ontdek het glooiende landschap over de grenzen<br />

heen. De grensoverschrijvende mountainbikekaart<br />

gidst je over zeven routes in de Voerstreek,<br />

Belgisch­ en Nederlands­Limburg en de provincie<br />

Luik. Voor beginners of gezinnen zijn er gemakkelijke<br />

trajecten. Getrainde trappers verleggen hun<br />

grenzen op de steilste stukken.<br />

Prijs kaart: € 4; te koop in het Bezoekerscentrum<br />

Voerstreek<br />

14 15


De Voerstreek is een wandelparadijs met een zeldzame<br />

fauna en flora. Ruim een vierde van de regio<br />

is natuurreservaat. Tussen de glooiende heuvels<br />

liggen de zes Voerdorpjes. In en rond het lokale<br />

stiltegebied geniet je optimaal van de natuur.<br />

Trek je wandelschoenen aan en volg de mooiste<br />

paden door holle wegen, weiden en bossen.<br />

Landschap beleven<br />

Wandelnetwerk<br />

Het 128 km lange wandelnetwerk van de<br />

Voerstreek bestaat uit onverharde, verkeersluwe<br />

wandelwegen. Met het gebruiksvriendelijke<br />

knooppuntensysteem stippel je vlot je favoriete<br />

wandeling uit. De paden zijn in beide richtingen<br />

bewegwijzerd. Verdwalen is haast onmogelijk.<br />

Ideaal om op een ontspannen manier kennis te<br />

maken met de glooiende landschappen,<br />

omhaagde weiden, pittoreske dorpen met<br />

(vierkants)hoeves, beboste dalen en weidse<br />

vergezichten.<br />

Prijs kaart en brochure: € 8; te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek of via Toerisme Limburg,<br />

+ 32 11 30 55 00, www.toerismelimburg.be<br />

Natuurgebieden<br />

De Voerstreek telt vijf natuurgebieden. Het wandelnetwerk<br />

voert je naar de allermooiste plekken.<br />

Hier geniet je volop van zeldzame planten en<br />

dieren zoals dassen en witte bosanemoontjes. Voor<br />

de kinderen zijn er uitgewerkte natuurspellen. Let<br />

wel op dat je op de aangeduide paden blijft!<br />

Info: Bezoekerscentrum Voerstreek, Pley 13, 3798<br />

Voeren (’s­Gravenvoeren), + 32 4 381 07 36,<br />

www.voerstreek.be<br />

Natuurgebied van de Berwijn 1<br />

In Moelingen droom je helemaal weg in 11<br />

hectare unieke natuur, pal naast het geklasseerde<br />

Langveld (Longchamps). Hier voelt de das zich<br />

thuis: er is voedsel om zijn kroost en zichzelf te<br />

voeden. Naast de bewoonde dassenburchten<br />

nesten hier ook verschillende (water)vogels. In het<br />

twee hectare grote bos vol inheemse boomsoorten<br />

bijvoorbeeld. Maar ook in de prachtige oude<br />

hoogstamboomgaarden en in de knotwilgen die<br />

de Berwijn omzomen.<br />

Natuurgebied Alserbos 2<br />

Dit glooiende natuurgebied van 65 hectare overspant<br />

een hoogteverschil van 160 tot 240 meter<br />

boven de zeespiegel. Op de steile westelijke helling<br />

gedijt het eiken­berkenbos met hogerop een<br />

variatie van eik, linde, es, boskers en beuk. Dit is dé<br />

plek in de Voerstreek voor heide, brem, pilzegge<br />

en bochtige smele – samen met de zeldzame das.<br />

Een deel van het natuurgebied is omgetoverd tot<br />

speelbos voor kinderen.<br />

16 17


Natuurgebied van Veurs 3<br />

Hier proef je van de mooiste natuur die de Voerstreek<br />

te bieden heeft: aloude hoogstamboomgaarden,<br />

bosranden, taluds en graften. De das<br />

vindt hier voedsel en rust. Een ideaal voedselverzamelgebied<br />

waarnaar hij graag terugkeert. Het<br />

natuurgebied is ook een geliefkoosde plek voor de<br />

havik, rode wouw, steen­ en bosuil. Dankzij een<br />

intensief begrazingsbeheer bloeien hier opnieuw<br />

orchideeën en andere kalkfl ora.<br />

Grensoverschrijdend natuurreservaat<br />

Altenbroek 4<br />

Over de grens tussen ‘s­Gravenvoeren en Noorbeek<br />

(NL) strekt zich een gevarieerd landschap met<br />

oude Maasterrassen, graslanden en hoogstamboomgaarden<br />

uit. Maar ook brongebieden,<br />

holle wegen en loofbossen. Let op de zeldzame<br />

diersoorten zoals de wijngaardslak, vuursalaman­<br />

der, hazelmuis en vlinders. De das en het everzwijn<br />

delen het gebied met loslopende runderen. Op<br />

de kalkgraslanden vind je de gevlekte aronskelk,<br />

gulden sleutelbloem en bosanemoon.<br />

Stiltegebied tussen<br />

’s-Gravenvoeren, Noorbeek (NL)<br />

en Mheer (NL) 5<br />

Samen met de zeven Nederlandse domeinen<br />

in het Mergelland vormt het stiltegebied in<br />

‘s­Gravenvoeren één groot muisstil geheel. Tussen<br />

’s­Gravenvoeren, Mheer (NL) en Noorbeek (NL)<br />

krijgt hedendaagse ‘geluidsvervuiling’ geen kans.<br />

Hier luister je ongestoord naar de vogels, het geruis<br />

van de bladeren en het geritsel in de gracht: allemaal<br />

geluiden die alleen de stilte kan voortbrengen.<br />

Tip<br />

Wandelbox<br />

Limburg<br />

Deze box bevat een<br />

top selectie uit het<br />

totale wandelaanbod van<br />

Limburg. De Regionale<br />

Landschappen en Toerisme<br />

Limburg hebben acht<br />

themakaarten uitgekozen, goed voor 33 afwisseafwisselende wandellussen en niet te missen bezoektips.<br />

Prijs: € 14,50; te koop via www.toerismelimburg.be,<br />

in de lokale toeristische infokantoren en Standaard<br />

Boekhandel<br />

Bronnenwandeling 6<br />

In 2013 werd de<br />

bronnenwandeling<br />

verkozen tot de Mooiste Wandelroute van<br />

<strong>Vlaanderen</strong> <strong>Vakantieland</strong>. De bronnenwandeling<br />

ligt in een prachtig stukje afgelegen <strong>Vlaanderen</strong>.<br />

Deze route voert je langs de typische vakwerkhuisjes<br />

en een prachtig graftenlandschap. Ontdek ook<br />

de dassenburchten. Bij Jetteke kan je terecht voor<br />

een ‘echt Voerdrüpke’. Ga op pad met een<br />

audio guide en ontdek de geheimen van de<br />

‘Voer­bron’.<br />

Info: Bezoekerscentrum Voerstreek, Pley 13,<br />

3798 Voeren (’s­Gravenvoeren),<br />

+32 4 381 07 36, www.voerstreek.be<br />

Prijs: de audiogids kun je gratis uitlenen bij Toerisme<br />

Voerstreek, of download de fragmenten gratis op<br />

je eigen mp3­speler via www.toerismelimburg.be<br />

Vakwerkhuizen, Veurs<br />

Tip<br />

Wandelbox en<br />

Landschapsdoeboek Greenspots<br />

De Voerstreek en Haspengouw tellen tien Greenspots –<br />

topwandelgebieden die je tot in het hart van de natuur<br />

brengen. De wandelkaarten van deze Greenspots zitten<br />

<strong>nu</strong> ook gebundeld in een handige verzamelbox. De<br />

doos bevat duidelijke topografi sche kaarten, praktische<br />

informatie, mooie foto’s én veel boeiende weetjes over de<br />

wandelgebieden in kwestie.<br />

Voor iedere wandelliefhebber is er <strong>nu</strong> ook het Landschapsdoeboek. Dit prachtig geïllustreerde boek<br />

beschrijft de tien Greenspots. Het bevat meer dan 50 landschapsdoetips, 12 wandeltips en tal van weetjes<br />

over Haspengouw en de Voerstreek. Je maakt onder andere kennis met de wandelgebieden van de<br />

Voerstreek en de Sint­Pietersberg.<br />

Prijs: wandelbox Greenspots: € 15; Landschapsdoeboek: € 20; wandelbox + Landschapsdoeboek: € 29,95;<br />

te koop via www.rlh.be, in de toeristische infokantoren en in Standaard Boekhandel<br />

18 19


Natuurwandelingen<br />

Op zoek naar kleine<br />

landschapselementen<br />

De Voerstreek is één groot landschappelijk<br />

openluchtmuseum. Acht wandeltrajecten van 5<br />

tot 6 km voeren je door dit natuurlijke decor. Met<br />

de geïllustreerde wandelgids ontdek je alle unieke<br />

troeven. ‘Op zoek naar kleine Landschapselementen’<br />

vertelt je meer over de graften, hagen, holle<br />

wegen en stiegelkes (draaipoortjes). Een beetje<br />

conditie is wel nodig: je moet een hoogsteverschil<br />

van meer dan honderd meter overwinnen.<br />

Prijs kaart en brochure: € 5; te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Geologische leerpaden<br />

De ondergrond zorgt in de Voerstreek voor de<br />

unieke combinatie van landschapstypes. Tijdens<br />

deze leerrijke wandelingen ontdek je de opbouw<br />

van de geologische grondlagen en verneem je hoe<br />

de ondergrondse verschillen het bovengrondse<br />

uitzicht bepalen. Je kiest uit vijf trajecten van 2,1<br />

tot 5 km. Boeiende routes die je alles leren over de<br />

onzichtbare basis onder de zichtbare natuurpracht.<br />

Prijs brochure: € 4; te koop in het Bezoekerscentrum<br />

Voerstreek<br />

Dassenwandelingen<br />

De Voerstreek pronkt met de belangrijkste dassenpopulatie<br />

van <strong>Vlaanderen</strong>! Deze brochure loodst je<br />

door de wonderlijke wereld van deze intrigerende<br />

zwart­witte knaagdieren. Wat eet een das? Hoe<br />

plant hij zich voort? Hoe ziet een dassenburcht<br />

eruit? Vijf wandelingen van 3 tot 8 km bieden je<br />

een kijkje in hun leefwereld.<br />

Prijs brochure: € 4; te koop in het Bezoekerscentrum<br />

Voerstreek<br />

Graftenlandschap van de Martelberg<br />

Graften zijn niveauverschillen in het landschap die<br />

ontstaan door menselijke ingrepen. Bijvoorbeeld<br />

houthakkers die tijdens de bosrooi op de dalhellingen<br />

stenen en boomstronken aan de benedenrand<br />

verzamelen. Daaruit groeien dan struiken.<br />

Door erosie spoelen vervolgens bodemdeeltjes van<br />

de hellingen die tegen het nieuwe struikgewas tot<br />

stilstand komen en zo een graft vormen. Een graft<br />

is een ideale biotoop voor fauna en flora. De das<br />

graaft er bijvoorbeeld zijn burcht in uit.<br />

Prijs kaart en brochure: gratis verkrijgbaar in<br />

het Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Natuurspelen<br />

Deze vijf natuurspelen laten je op een speelse wijze<br />

kennismaken met de Voerense natuur. De kaarten<br />

bevatten een gedetailleerde wandelroute met<br />

wetenswaardigheden, illustraties van en uitleg over<br />

kleine landschapselementen, fauna, flora, … Op<br />

de andere zijde staat telkens een ganzenspel met<br />

quiz. Ideaal voor gezinnen met kinderen.<br />

• Natuurspel en -wandeling<br />

Moelingen<br />

• Natuurspel Noordalwandeling<br />

• Natuurspel Alserboswandeling<br />

• Natuurspel Bovenhoutwandeling<br />

• Natuurspel Veursboswandeling<br />

Prijs kaart: € 4, Noordalwandeling: € 2,50. Te<br />

koop in het BezoekerscentrumVoerstreek.<br />

Tip<br />

Boerengolf<br />

Een superleuk natuurspel. Mep met een bezem<br />

je bal in de holes. De 18 holes liggen verspreid<br />

over 30 hectare bossen en hellingen. Daarbij is<br />

het gras niet overal even kort gemaaid. Een leuke<br />

landschapsvariant op het oeroude golfspel.<br />

The Green Valley, Varn 13, 3793 Voeren (Teuven),<br />

+ 32 4 381 12 58, www.greenvalley.be<br />

Open: het hele jaar, reserveren verplicht<br />

Prijs: op aanvraag<br />

Educatieve<br />

zoekwandelingen<br />

Drie boeiende wandelingen die je speurtalenten<br />

op de proef stellen. Aan de hand van foto’s en<br />

vraagjes ontdek je weetjes over de Voerstreek.<br />

’s-Gravenvoeren<br />

Zoekwandeling van 4,5 km.<br />

Sint-Martens-Voeren / Sint-Pieters-<br />

Voeren<br />

Zoekwandeling van 6,5 km.<br />

Teuven<br />

Zoekwandeling van 5,5 km.<br />

Prijs: € 1,50 per zoektocht; te koop in het Bezoekerscentrum<br />

Voerstreek.<br />

20 21


De Voerense schat aan architecturaal, landschappelijk,<br />

historisch en volkscultureel erfgoed is een<br />

gevolg van de eeuwenoude bewoning van deze<br />

streek. De Voerstreek is één groot mo<strong>nu</strong>mentenpark<br />

met meer dan 120 geklasseerde kastelen,<br />

kerken, vakwerkhuisjes, kapelletjes, dorpspompen<br />

en grafkruisjes! En dat op een steenworp van<br />

cultuurhistorische steden zoals Maastricht, Aken,<br />

Luik en Tongeren. In de winter geniet je hier van<br />

het carnaval, in de zomer van de processies.<br />

Schatkamer van de Euregio -<br />

Voerense dorpjes<br />

Hart van de Euregio<br />

De Euregio – of het Drielandenpark – is het groene<br />

niet­stedelijke gebied tussen het Duitse Aken,<br />

de Nederlandse steden Maastricht en Heerlen en<br />

de Belgische steden Hasselt en Luik. De Voerstreek<br />

ligt daar middenin: een ideale uitvalsbasis om de<br />

omgeving én de steden te bezoeken. Tongeren<br />

bijvoorbeeld, waar – net zoals in Maastricht – het<br />

Romeinse verleden een prominente rol speelt.<br />

Geologisch vormt de Voerstreek het boeiende<br />

kruispunt tussen de Maasstreek, de Mergelstreek,<br />

het Heuvelland en het Land van Herve. En ook<br />

taalkundig komen hier verschillende invloeden<br />

samen. De Voerstreek biedt je dan ook een uniek<br />

venster op de Euregio.<br />

Euregionale fiets- en autokaart<br />

Wil je de wijde regio rond de Voerstreek per fiets<br />

of met de auto ontdekken? Op deze kaart vind<br />

je de knooppunten van het fietsroutenetwerk in<br />

Belgisch­ en Nederlands­Limburg én de provincie<br />

Luik. Aangevuld met vijf cultuurhistorische<br />

autotrajecten van 70 tot 90 km – tussen Tongeren,<br />

Maastricht, Heerlen, Aken, Eupen en Luik. De<br />

kaart geeft extra informatie over de Euregio en de<br />

mo<strong>nu</strong>menten die je onderweg tegenkomt.<br />

Prijs kaart en brochure: € 8; te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Euregio-Informatie-Shop 7<br />

In deze winkel vind je fietsherstelkits, outdoormateriaal<br />

en alle mogelijke wandelattributen. Maar<br />

ook topografische en toeristische kaarten van de<br />

Voerstreek en omgeving, informatie over de burchten<br />

en forten in de streek, de geschiedenis van de<br />

Landen van Overmaas, Ferrariskaarten uit de 18de<br />

eeuw én verschillende streekproducten. Ideaal om<br />

je verkenningstocht goed voorbereid aan te vangen.<br />

Pley 17, 3798 Voeren (‘s­Gravenvoeren),<br />

+ 32 4 381 07 40, www.euregioshop.be<br />

22 23


De zes kerkdorpen<br />

De zes kerkdorpjes liggen in het dal van de Voer,<br />

een zijrivier van de Maas. Samen vormen ze de<br />

fusie gemeente Voeren met 4300 inwoners. Het<br />

lintdorp ‘s­Gravenvoeren is het administratieve<br />

hart. In Sint­Martens­Voeren vind je een imposant<br />

spoorwegviaduct van 251 meter lang. De huizen<br />

van Moelingen dateren van na 1918 omdat de<br />

Duitsers het dorp in WO I volledig platbrandden.<br />

Sint­Pieters­Voeren is het kleinste dorp en stond tot<br />

aan de Franse Revolutie onder bewind van de Duitse<br />

Orde. Teuven in het rustige dal van de Gulp is dan<br />

weer hét wandeldorp bij uitstek. En in het kleine<br />

Remersdaal staat alles in het teken van de landbouw.<br />

Moelingen<br />

In het westen van de Voerstreek vloeit het riviertje<br />

de Berwijn in de Maas. De aangewezen plek<br />

voor een idyllisch dorpje. Moelingen heeft een<br />

beschermde romaanse kerktoren uit de 12de eeuw<br />

die verschillende stijlen combineert. Het dorpskruis<br />

stamt uit 1768 en er zijn nog 18de­eeuwse<br />

grenspalen, met de wapens van Oostenrijk en de<br />

Nederlanden. Ooit stond hier het kasteel van Elven.<br />

Resten van De Schans uit 1674 en een Oostenrijks<br />

tolkantoor zijn wél nog te zien.<br />

Prijs boekje Moelingen: € 2, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

‘s-Gravenvoeren<br />

Dit lintdorp slingert zich langs de Voer: de huizen<br />

hebben hun eigen loopbrug over het riviertje.<br />

De kerk, pastorie en verschillende boerderijen<br />

dateren uit de Oostenrijkse periode. Let ook op de<br />

18de­eeuwse grafkruisen tegen de buitenmuur<br />

van de kerk. Tot rust komen doe je op het mooie<br />

plein Kinkenberg of aan de Steenboskapel in het<br />

gehucht Schophem ­ gebouwd met opgegraven<br />

materialen. Er zijn ook twee kasteeltjes: Altenbroek<br />

en Ottegraven.<br />

Prijs boekje ‘s-Gravenvoeren: € 2, te koop in<br />

het Bezoekerscentrum Voerstreek<br />

Sint-Martens-Voeren 8<br />

Een 23 meter hoge spoorwegbrug domineert hier<br />

het dorpsbeeld. De brug maakt deel uit van de<br />

lijn Tongeren­Aken, die de Duitsers tijdens WO I<br />

aanlegden. Ze sluit aan op de langste spoorwegtunnel<br />

van <strong>Vlaanderen</strong> (2070 meter) tussen het<br />

gehucht Veurs en Remersdaal. In Veurs zelf vind<br />

je nog verschillende oude maar goed bewaarde<br />

vakwerkhuizen uit silex. Onder de 13de­eeuwse<br />

kerktoren ligt het graf van pastoor Veltmans. Hij<br />

speelde een belangrijke rol in het behoud van het<br />

Nederlandstalige karakter van de Voerstreek. Op<br />

het kerkhof staat ook een 16de­eeuws graf en<br />

de laatste rustplaats van de bemanning van een<br />

RAF­vliegtuig dat in 1941 neerstortte.<br />

Prijs boekje Sint-Martens-Voeren: € 2, te<br />

koop in het Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Tip<br />

Bij Jetteke<br />

Voor een van de meest authentieke winkeltjes uit<br />

de streek moet je naar Veurs. Bij Jetteke vind je<br />

uiteenlopende kruideniersproducten. Een kruidenierszaak<br />

waarop de tijd geen vat lijkt te hebben.<br />

Veurs 29, 3790 Voeren (Sint­Martens­Voeren),<br />

+ 32 4 381 01 69<br />

Sint-Martens-Voeren<br />

Sint-Pieters-Voeren<br />

Het kleinste Voerdorp is vooral bekend om zijn<br />

Commanderie, gebouwd in het begin van de<br />

17de eeuw in Maaslandse renaissancestijl. Tot<br />

aan de Franse Revolutie behoorde dit kasteel<br />

toe aan de Duitse Ridderorde. In het park van de<br />

Commanderie ligt een viskwekerij. Hier tref je o.a.<br />

forel aan. Deze vis is een typisch streekgerecht. Het<br />

dorpskerkje werd rond 1660 gebouwd in opdracht<br />

van Commandeur Willem Quaedt van Beeck.<br />

Zijn grafsteen bevindt zich bij de toegangspoort<br />

van het kerkhof. Even buiten het dorp – richting<br />

Sint­Martens­Voeren – ligt de beschermde<br />

Sint­Annakapel uit 1730, eigendom van Erfgoed<br />

<strong>Vlaanderen</strong>. Aan het kasteeltje Magis op de grens<br />

met Aubel, heb je een prachtig panorama over de<br />

Voerstreek. Aan de overzijde van de weg kijk je uit<br />

over het dal van de Berwijn.<br />

Prijs boekje Sint-Pieters-Voeren: € 2, te<br />

koop in het Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Teuven<br />

Midden tussen de uitgestrekte bossen steekt de<br />

neogotische Sint­Pieterskerk uit 1870 opvallend<br />

hoog boven het dorp uit. Kasteel De Hoof was<br />

vroeger de woonst van de lokale heren, <strong>nu</strong> is<br />

het een hotel­restaurant. In de voormalige abdij<br />

van Sinnich leefden ooit de ka<strong>nu</strong>nnikessen van<br />

Sint­Augusti<strong>nu</strong>s. De romaanse toren dateert uit<br />

de 13de eeuw, de voorgevel uit 1750. Hij werd<br />

ontworpen door de Akense architect Couven. Op<br />

straat vang je er een glimp van op.<br />

Prijs boekje Teuven: € 2, te koop in het bezoekerscentrum<br />

Voerstreek<br />

24 25


Remersdaal<br />

Remersdaal<br />

Het oosten van de Voerstreek is de aanloop naar<br />

het Land van Herve. Hier liggen boerderijen verspreid<br />

in de weilanden. Enkele kilometers buiten<br />

de dorpskom pronkt het kasteel van Obsinnich<br />

uit de 17de eeuw, <strong>nu</strong> een vakantieverblijf voor<br />

jeugdgroepen. Op de gemeentegrens met Sippenaken<br />

herdenkt een mo<strong>nu</strong>ment de slachtoffers<br />

van de elektrische draad die in WO I België en<br />

Nederland scheidde. In Sippenaken zelf vind je het<br />

indrukwekkende kasteel Beusdael.<br />

Prijs boekje Remersdaal: € 2, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Erfgoed<br />

Mo<strong>nu</strong>mentenpaden<br />

De Voerstreek is één groot mo<strong>nu</strong>mentenpark<br />

in openlucht. Ontdek de meest waardevolle<br />

historische overblijfselen tijdens een uitgestippelde<br />

wandeling. De brochure gidst je langs twee<br />

trajecten en geeft extra uitleg over de bezienswaardigheden.<br />

Zo krijg je een kijk op het verhaal<br />

achter de restanten die je onderweg tegenkomt.<br />

De wandelingen brengen je in ‘s­Gravenvoeren,<br />

Sint­Martens­Voeren en Sint­Pieters­Voeren.<br />

Prijs brochure: € 2, te koop in het Bezoekerscentrum<br />

Voerstreek.<br />

Van de Commanderie naar<br />

Val-Dieu 9<br />

De provincie Luik omringt de Voerstreek volledig.<br />

Deze grensoverschrijdende themawandeling<br />

verbindt twee historische sites uit de 13de eeuw.<br />

Je vertrekt aan het kasteel van de Duitse Orde, de<br />

Commanderie in Sint­Pieters­Voeren en wandelt<br />

naar de cisterciënzerabdij van Val­Dieu (Godsdal)<br />

in het Luikse Aubel. Een tocht van 16 km. De kaart<br />

geeft je een gedetailleerde routebeschrijving én<br />

veel historische informatie over de sites.<br />

Prijs brochure: € 3, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Mo<strong>nu</strong>mentenkaart<br />

Het Voerense mo<strong>nu</strong>mentenpark telt meer dan 120<br />

geklasseerde kastelen, kerken, vakwerkhuisjes,<br />

grafkruisen, kapelletjes en dorpspompen. Twee<br />

uitgestippelde autoroutes van 35 km voeren je<br />

langs de mooiste mo<strong>nu</strong>menten van deze streek.<br />

De route is niet bewegwijzerd maar de kaart toont<br />

je de juiste weg. Bij elk mo<strong>nu</strong>ment op de kaart<br />

krijg je een foto en de nodige achtergrondinformatie.<br />

Prijs brochure: € 4,50, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Van ’s-Gravenvoeren naar Dalhem<br />

Een wandeling tussen de belangrijkste plaatsen<br />

van het graafschap Dalhem. Je start aan de ruïnes<br />

van de grafelijke burcht en volgt het pad naar<br />

‘s­Gravenvoeren. Tot aan de Franse Bezetting<br />

in 1795 lag hier de hoofdrechtbank van het<br />

graafschap, Op gene Pley. De kaart houdt je<br />

precies op koers en belicht het rijke verleden van<br />

het voormalige graafschap, van de ruïnes en de<br />

historische rechtbank.<br />

Prijs brochure: € 3, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Commanderie Sint-Pieters-Voeren<br />

Gids ‘Voeren Anders’<br />

Met deze gids bekijk je de Voerstreek va<strong>nu</strong>it een<br />

originele invalshoek: van folklore tot geschiedenis.<br />

Guido Sweron brengt anekdotes en vertelt de<br />

geschiedenis achter alle gebouwen en de mo<strong>nu</strong>menten<br />

die je in de velden aantreft. Wandel met<br />

de gids in de hand en ontdek 101 weetjes over de<br />

streek. Met al die achtergrondinfo begrijp je nog<br />

beter waarom de Voerstreek zo waardevol is.<br />

Prijs brochure: € 6, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

Gids ‘Gedichtenbundel Carolus<br />

Waelbers’<br />

Carolus Waelbers was van 1898 tot 1932<br />

onderwijzer in ’s­Gravenvoeren. Deze selfmade<br />

onderzoeker­historicus­dichter­verteller<br />

noteerde alles wat hij in het dorp hoorde en zag,<br />

en verwerkte deze volksverhalen, legenden, sagen,<br />

vertelselkes en folkloristische gebeurtenissen tot<br />

leesbare teksten. Meestal in dichtvorm en mét een<br />

historische verklaring.<br />

Prijs boekje: € 5, te koop in het<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek.<br />

26 27


Streekgerechten en<br />

streekproducten<br />

In de lokale eetcafés en restaurants proef je van<br />

heerlijke streekproducten. Het Bezoekerscentrum<br />

heeft ook een ruim aanbod. Leuk om de sfeer van<br />

de Voerstreek mee naar<br />

huis te nemen. Scan deze<br />

QR­code met je smartphone<br />

en ontdek een aantal<br />

Limburgse streekproducten<br />

waaronder ‘het Voerdrupke’.<br />

Forel<br />

Wil je zelf vissen op forel in de waterlopen van de<br />

Voerstreek? Zorg er dan voor dat je een vergunning<br />

hebt. Anders is het streng verboden. Natuurlijk<br />

kun je wél altijd volop genieten van een heerlijke<br />

forelschotel in de verschillende restaurants.<br />

Wijngaardslakken<br />

De wijngaardslak (escargot de Bourgogne) voelt<br />

zich thuis in de beschutte wegbermen van de<br />

Voerstreek. De wilde diertjes zijn beschermd,<br />

daarom serveren de lokale restaurants alleen<br />

gekweekte exemplaren.<br />

Slakkenkwekerij Heribertus, Graef 1, 3798<br />

Voeren (’s­Gravenvoeren), +32 4 381 24 91,<br />

www.escargotsbelge.be<br />

Open: 1 mei tot half oktober of op aanvraag<br />

Prijs: rondleiding volwassene: € 4; 4­12 jaar:<br />

€ 2,50; < 4 jaar: gratis<br />

Escargot proeven: € 2<br />

Kopje koffie of thee: € 1<br />

Voerdrupke<br />

Deze lichte jenever van 22° wordt gestookt met<br />

sleedoornpruimpjes. In de Voerense horecazaken<br />

schenken ze je met plezier een glaasje van deze<br />

streekspecialiteit. Vergeet hem niet te proeven<br />

want ‘e Voerdrupke mit sjlieëkreke’ is alleen in de<br />

Voerstreek verkrijgbaar.<br />

Platz<br />

Deze traditionele koek is een variant op de broden<br />

die in middeleeuws Wallonië bekend stonden als<br />

cougnoulx of couglou: lekker zoet met amandelen,<br />

suiker en honing. Proef ze in een van de Voerense<br />

eetgelegenheden.<br />

Trip<br />

Zwarte of witte Voerense trip is een variant op<br />

bloedworst. Een aantal slagers in de Voerstreek<br />

houdt ze op voorraad: loop er eens langs. Heerlijk<br />

met wat mosterd, zoete appelmoes, een verse<br />

boterham en een streekbiertje.<br />

Herfse kaas<br />

Deze kaas heeft een sterke geur. Er zijn drie<br />

soorten: zachte kaas, pikante kaas (gezouten) en<br />

rommedoe (romig).<br />

Stroop<br />

Echte Voerense perenstroop is gestookt – zonder<br />

toevoeging – in grote koperen ketels van 800 liter.<br />

Die hangen boven een houtvuur in de vloer van<br />

een schuur. Dit natuurproduct bevat ongeveer<br />

70 % peren en 30 % zoete appels. In de stroopstokerij<br />

bekijk je het hele proces.<br />

Commanderieshof 2, 3792 Voeren (Sint­Pieters­<br />

Voeren), + 32 4 381 06 42<br />

Open: september en oktober; reserveren verplicht.<br />

Prijs: gratis toegang, € 3,80 per potje stroop<br />

Streekbier<br />

Rick’s Bier en Rick’s Bier donker zijn Voerense<br />

streekbieren die hun typische smaak ontlenen<br />

aan de ambachtelijk gestookte stroop. Rick’s<br />

Abbesse is dan weer een kersenbier op basis van<br />

de lokale kers Abbesse de Mouland. Je vindt deze<br />

streekbiertjes in de plaatselijke cafés, restaurants<br />

en het bezoekerscentrum.<br />

28 29


Cremant<br />

De glooiende Voerense hellingen lenen zich<br />

uitstekend tot druiventeelt. Deze mousserende<br />

wijn – een gedurfde combinatie van pinot gris en<br />

riesling – won in 2011 meteen goud bij de<br />

Belgische wijnverkiezing. Je kunt Wijngaard<br />

Pietershof bezoeken na reservering.<br />

Wijngaard Pietershof, Plankerweg 1, 3793 Voeren<br />

(Teuven), + 32 4 381 24 38, www.pietershof.be<br />

Prijs rondleiding: € 11,50 p.p., met proeverij<br />

Appelwijn<br />

Kelders I genne Pley maakt een smakelijke<br />

appelwijn van rassen zoals Zari, Wellant, Junami<br />

en Fuji. Het is ook een ‘pomoenologisch’ onderzoekscentrum<br />

dat de gedragingen van lokale<br />

rassen bestudeert. Je kunt het centrum bezoeken<br />

en genieten van een proeverij in de wijnkelder.<br />

Kelders I genne Pley, Pley 18, 3798 Voeren (’s­Gravenvoeren),<br />

+ 32 4 381 04 18, www.appelwijn.be<br />

Open: vrij toegankelijk<br />

Prijs rondleiding: € 5 p.p.<br />

Abesse<br />

Deze oude kersenvariëteit rijpt in de Voerstreek nog<br />

altijd op hoogboomstammen. Je vindt de boomgaarden<br />

vooral in Moelingen. De kleine, zoete kers kleurt<br />

je lippen sterk paarsblauw. Stiekem proeven is er dus<br />

niet bij. Maar koop zeker een bakje: ze zijn verrukkelijk.<br />

Folklore<br />

Processies<br />

De Bronk­ of sacramentprocessies starten traditiegetrouw<br />

aan de kerk met voorop de lokale muziekkapel.<br />

De deelnemers beelden bijbeltaferelen<br />

uit en de pastoor geeft de zegen op verschillende<br />

rustaltaren. In Sint­Martens­Voeren stappen de<br />

schutterskoning en zijn gezelschap mee op.<br />

• 26 mei 2013: Sint­Martens­Voeren, om 9 u.<br />

• 1 juni 2013: Teuven, om 19 u.<br />

• 2 juni 2013: ‘s­Gravenvoeren, om 9 u.<br />

• 4 augustus 2013: Remersdaal, om 10.30 u.<br />

• 15 augustus 2013: Moelingen, om 9.30 u.<br />

Carnaval<br />

Voor carnavalplezier moet je in de Voerstreek<br />

zijn tussen 11 november en Aswoensdag. Met<br />

uitzondering van de adventsperiode tot 6 ja<strong>nu</strong>ari<br />

is het hier wekenlang feest. Er zijn pronkzittingen,<br />

kinderzittingen en carnavalsoptochten.<br />

• 9 februari 2013: Teuven: Optocht C.V. De<br />

Böschüle, start om 14.11 u.<br />

• 11 februari 2013: Moelingen: Optocht C.V. De<br />

Djimmers, start om 14.11 u.<br />

• 12 februari 2013: ’s­Gravenvoeren: Optocht<br />

C.V. De Waggelerre, start om 14.11 u.<br />

• 17 februari 2013: Sint­Martens­Voeren:<br />

Optocht C.V. De Boemelaire, start om 14.11 u.<br />

Schutterijfeesten<br />

Op Pinkstermaandag trekt in Sint­Martens­Voeren<br />

de schutterskoning door het dorp. Na de stoet<br />

volgt het koningsschieten of de vogelschot. De<br />

schutter die de houten vogel op de paal afschiet, is<br />

een jaar lang de nieuwe koning. Elke derde zondag<br />

van september vindt het schietkampioenschap<br />

van Voeren plaats. De deelnemers strijden met de<br />

dikke buks voor de beker van de Voerstreek.<br />

Info: www.schutterijsmv.be<br />

30 31


Evenementen<br />

Limburgers houden van een fikse portie gezonde<br />

buitenlucht. Geen wonder dat je hier het<br />

hele jaar door kunt deelnemen aan prachtige<br />

wandelingen. Jouw bo<strong>nu</strong>s: historische decors<br />

en onvergetelijke groene landschappen.<br />

Wandelevenementen<br />

Geleide wandelingen<br />

Prijs: > 12 jaar: € 1; < 12 jaar: gratis; gezin: € 3<br />

Inschrijven: voerstreek@skynet.be of<br />

+ 32 4 381 07 36<br />

20 mei 2013<br />

Pinksterwandeling<br />

(Stiltewandeling)<br />

Start: Bij Jetteke, Veurs 29 in Sint­Martens­Voeren<br />

om 10 u.<br />

3 juli 2013<br />

Dassenwandeling<br />

Start: kerk Moelingen, om 14 u.<br />

7 augustus 2013<br />

Dassenwandeling<br />

Start: kerk Remersdaal, om 14 u.<br />

10 juli en 14 augustus 2013<br />

Stiltewandeling<br />

Start: Bij Jetteke, Veurs 29 in Sint­Martens­Voeren,<br />

om 10 u.<br />

17 juli en 21 augustus 2013<br />

Wijngaardwandeling<br />

Start: Domein Pietershof, Plankerweg 1 in Teuven,<br />

om 16 u.<br />

20 juli en 24 augustus 2013<br />

Sage- en volksverhalenwandeling<br />

Start: Bezoekerscentrum Voerstreek, Pley 13 in<br />

’s­Gravenvoeren, om 16 u.<br />

24 juli en 28 augustus 2013<br />

Vakwerkhuizenwandeling<br />

Start: kerk Sint­Pieters­Voeren, om 14 u.<br />

31 juli 2013<br />

Historische dorpswandeling<br />

Start: Bezoekerscentrum Voerstreek, Pley 13 in<br />

’s­Gravenvoeren, om 10 u.<br />

28 september 2013<br />

Herfstwandeling<br />

Start: Bezoekerscentrum Voerstreek in<br />

’s­Gravenvoeren, om 14 u., na afloop een glaasje<br />

appelsap.<br />

30 oktober 2013<br />

Dassenwandeling<br />

Start: kerk Sint­Pieters­Voeren, om 14 u.<br />

26 december 2013<br />

Glühweinwandeling<br />

Start: Bezoekerscentrum Voerstreek in<br />

’s­Gravenvoeren, om 14 u., na afloop een glaasje<br />

Glühwein.<br />

32 33


Andere wandelingen<br />

1 april 2013<br />

Paaswandeling, Euregio Trophy<br />

voor berg- en boswandelaars<br />

Start: Kursaal, Boomstraat 27 in ’s­Gravenvoeren<br />

Inschrijven: 7.30 ­ 15 u., € 1 (incl. zelfklever)<br />

Afstanden: 5 – 8 – 12 – 20 – 30 km<br />

19 mei 2013<br />

4de Vlaamse Wandeldag voor<br />

berg- en boswandelaars<br />

Start: Kursaal, Boomstraat 27 in ’s­Gravenvoeren<br />

Inschrijven: 7.30 ­ 15 u., € 1 (incl. zelfklever)<br />

Afstanden: 5 – 8 – 12 – 20 – 30 km<br />

25 mei 2013<br />

17de Wandel- en fietsdag (VVB)<br />

Start: voetbalstadion, Berneauweg in<br />

’s­Gravenvoeren<br />

Inschrijven: 9 ­ 15 u.<br />

34 35


Wil je maximaal genieten van je bezoek aan<br />

Limburg? Maak dan gebruik van deze praktische<br />

informatie. Heb je nog meer advies nodig? Aarzel<br />

niet en neem contact op met het toeristische<br />

infokantoor.<br />

Praktisch<br />

Toeristisch<br />

infokantoor<br />

Tongeren Het Toeristisch Onthaal Limburg is<br />

363 dagen per jaar open en is dé plek voor<br />

meer informatie bij je vakantie in Limburg:<br />

tips, logeeradressen, brochures, kaartmateriaal<br />

en inspirerende boeken. Maar<br />

ook interactieve suggesties via filmpjes<br />

en audio. Kijk en beleef wat de regio voor<br />

je in petto heeft. Handig als je geen enkel<br />

hoogtepunt wilt missen.<br />

Toerisme Voerstreek<br />

Toeristisch Onthaal Limburg<br />

Pley 13, 3798 Voeren (’s­Gravenvoeren),<br />

+ 32 4 381 07 36<br />

Open: maandag tot vrijdag van 9 ­ 17 u., zaterdag,<br />

zondag en feestdagen van 10 ­ 17 u.<br />

Gesloten: 25 december en 1 ja<strong>nu</strong>ari<br />

De Voerstreek<br />

hoe geraak je er?<br />

• Met de auto va<strong>nu</strong>it Brussel en<br />

Antwerpen<br />

Neem de E40 richting Aachen/Aken tot in<br />

Cheratte. Kies daar de richting Maastricht­Visé<br />

(E25) tot aan de afrit Moelingen (Mouland). Volg<br />

de borden ‘Voeren­Fourons’.<br />

• Met de auto va<strong>nu</strong>it Nederland<br />

Via Maastricht kies je richting Luik (E25). Ga in<br />

Eijsden de grens over naar Moelingen. Of rij via<br />

Margraten naar Verviers. Ga daar de grens over in<br />

Sint­Martens­Voeren (De Plank).<br />

• Met het openbaar vervoer<br />

Neem de IC­ of IR­trein naar Luik­Guillemins. In<br />

Luik neem je de L­trein naar Maastricht. Stap uit<br />

in Wezet (Visé). Kies buslijn 39B Tongeren­Visé­<br />

Remersdaal of lijn 39C Visé­Montzen: die brengen<br />

je tot in de Voerstreek.<br />

Meer informatie en dienstregelingen:<br />

www.nmbs.be en www.delijn.be<br />

Tip<br />

Jouw mening is een overnachting<br />

waard<br />

Vul onze online­enquête in. Het duurt maar enkele<br />

mi<strong>nu</strong>utjes. Zo maak je kans op een gratis verblijf in<br />

Limburg ter waarde van € 250!<br />

www.toerismelimburg.be/jouwmeningtelt<br />

36 37


Trefwoorden<br />

Euregionale fiets­ en autokaart..................................................................................... 23<br />

Fietskaart Limburg ......................................................................................................... 13<br />

Fietsbox Limburg ........................................................................................................... 13<br />

Graftenlandschap van de Martelberg ........................................................................... 20<br />

Mo<strong>nu</strong>mentenpaden en mo<strong>nu</strong>mentenkaart ................................................................ 26<br />

Mountainbikenetwerk ................................................................................................... 15<br />

Schutterijfeesten ............................................................................................................ 31<br />

Streekgerechten en streekproducten ............................................................................ 28<br />

Themafietskaart Fietsen in de Voerstreek, hart van de Euregio .................................. 15<br />

Wandelbox Greenspots.................................................................................................. 19<br />

Wandelbox Limburg ...................................................................................................... 18<br />

Wandelevenementen .................................................................................................... 33<br />

Wandelnetwerk ............................................................................................................. 17<br />

Moelingen .................................................................................24<br />

Carnaval .......................................................................................................................... 31<br />

Dassenwandeling ................................................................................................ 20 + 33<br />

Geologische leerpaden .................................................................................................. 20<br />

Natuurgebied van de Berwijn ...................................................................................... 17<br />

Natuurspel en natuurwandeling ....................................................................... 21<br />

Processie ......................................................................................................................... 31<br />

Remersdaal................................................................................26<br />

Geleide dassenwandeling ............................................................................................. 33<br />

Processie ......................................................................................................................... 31<br />

’s-Gravenvoeren .........................................................................24<br />

Appelwijn ....................................................................................................................... 30<br />

Bezoekerscentrum Voerstreek ............................................................................ 15 + 37<br />

Bronnenwandeling ........................................................................................................ 18<br />

Carnaval .......................................................................................................................... 31<br />

Educatieve zoekwandeling ............................................................................................ 21<br />

Euregio­Informatie­Shop .............................................................................................. 23<br />

Geleide wandelingen .................................................................................................... 33<br />

Grensoverschrijdend natuurreservaat Altenbroek ....................................................... 18<br />

Natuurspel Noordalwandeling .......................................................................... 21<br />

Op zoek naar kleine landschapselementen ................................................................. 20<br />

Processie ......................................................................................................................... 31<br />

Stiltegebied tussen s­Gravenvoeren, Noorbeek en Mheer .......................................... 18<br />

Wandelen van ’s­Gravenvoeren naar Dalhem ............................................................. 26<br />

Wijngaardslakken .......................................................................................................... 28<br />

Sint-Martens-Voeren ..................................................................24<br />

Bij Jetteke ........................................................................................................................ 24<br />

Carnaval .......................................................................................................................... 31<br />

Educatieve zoekwandeling ............................................................................................ 21<br />

Natuurgebied van Veurs................................................................................................. 18<br />

Natuurspel Bovenhoutwandeling .................................................................... 21<br />

Natuurspel Veursboswandeling ......................................................................... 21<br />

Processie ......................................................................................................................... 31<br />

Schutterijfeesten ............................................................................................................ 31<br />

Sint-Pieters-Voeren ....................................................................25<br />

Commanderie ................................................................................................................ 26<br />

Educatieve zoekwandeling ............................................................................................ 21<br />

Natuurgebied Alserbos .................................................................................................. 17<br />

Natuurspel Alserboswandeling ......................................................................... 21<br />

Op zoek naar kleine landschapselementen ................................................................. 20<br />

Stroop.............................................................................................................................. 29<br />

Teuven .......................................................................................25<br />

Boerengolf ........................................................................................................... 21<br />

Carnaval .......................................................................................................................... 31<br />

Cremant .......................................................................................................................... 30<br />

Educatieve zoekwandeling ............................................................................................ 21<br />

Geleide wandelingen .................................................................................................... 33<br />

Processie ......................................................................................................................... 31


Limburg in de euregio<br />

E313<br />

Maas<br />

Voerstreek IN LIMBUrG<br />

Maas


colofon<br />

Deze ontdekkingsgids is een uitgave van Toerisme Limburg vzw,<br />

Universiteitslaan 3, 3500 Hasselt, + 32 11 30 55 00.<br />

Verantwoordelijke uitgever: Willy Orlandini, Permekelaan 5, 3500 Hasselt<br />

Fotografie: Kristien Wintmolders, Sarie van den Bossche, Josi Grosemans, Eddy Daniëls, Archief Toerisme Limburg,<br />

Koen De Langhe, Guido Sweron, Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren en Toerisme Voerstreek.<br />

Cartografie: Gentle<br />

Realisatie: www.impuls-communicatie.be<br />

Redactie: Johan Veldeman, Alfabetweter<br />

Eindredactie en coördinatie: Toerisme Limburg<br />

D/2013/1504/06<br />

Deze brochure is met de grootste zorg samengesteld. Toerisme Limburg vzw is<br />

niet aansprakelijk voor eventuele wijzigingen en/of onjuistheden in de opgenomen<br />

gegevens. De ontdekkingsgids kwam tot stand met medesubsidiëring van<br />

Provincie Limburg en de gemeente Voeren.<br />

www.toerismelimburg.be

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!