Heesterburgh - tom senders

Heesterburgh
Een bijzonder object in de discussie over de essentie van
een penning
Of het toeval is of juist passend in een
regelmatig terugkerende cyclus, in De
Beeldenaar 2009-3 is onlangs weer intensief,
vanuit verschillende gezichtspunten,
de discussie opgerakeld over de essentie
van een penning. Over traditioneel of
experiment en over hoever een en ander
kan én mag gaan. Bij toeval volgde ik
op het moment van verschijnen van dat
nummer een workshop ‘penning maken’
bij Pier van Leest in Lage Zwaluwe.
Daar bevond ik me in een afrondende
fase met een, naar mijn mening, niet alledaagse
penning. Omdat deze penning
wellicht een bijdrage kan leveren aan de
discussie, volgt hier een toelichting.
De penning heet Heesterburgh en verwijst
naar het gelijknamige wooncomplex
in het stadsdeel Haverleij aan de
noordwest kant van ’s-Hertogenbosch,
waarvan ik als architect verantwoordelijk
ben voor het ontwerp (zie kader).
De penning is bedacht en gemaakt om
te kunnen uitreiken aan de drie op-
drachtgevers: vertegenwoordigers van
de gemeente ’s- Hertogenbosch, Bouwfonds
en Heijmans Vastgoed.
Het ‘kasteel’ Heesterburgh is in het
noordwesten van Haverleij gesitueerd,
pregnant langs de Maas, op een hoogte
zodanig dat alle woonlagen, boven een
parkeerlaag, royaal uitzicht hebben op
de rivier. Het complex heeft de vorm
van een gelijkzijdige driehoek gekregen,
ontstaan vanuit een reactie op de omgeving.
De ligging langs de Maas en de
oriëntatie op de zon waren daarbij van
belang, waarbij uitzicht en bezonning,
door de driehoekige vorm, voor nagenoeg
alle woningen van Heesterburgh
optimaal zijn. Een andere inspiratiebron
voor de driehoekige vorm was de historische
binnenstad van ’s-Hertogenbosch
met de drie hoekaccenten van de Orthen-,
Hinthamer-, en Vughterpoort
met daartussen de driehoekige Markt.
De driehoekige vorm is bij het woningproject
in veel onderdelen doorgevoerd.
Heesterburgh
Heesterburgh is een wooncomplex dat onderdeel is van Haverleij, een nieuw
stadsdeel gelegen aan de noordwest kant van ’s-Hertogenbosch, aan de Maas.
Architect Soeters en landschapper Van Beek hebben op die locatie een stedenbouwkundig
experiment ontworpen: het bijzonder compact bouwen van woningen
en appartementen met de intentie om daaromheen veel landschap en zelfs een
royale golfbaan over te houden, terwijl de bebouwingsdichtheid vergelijkbaar
blijft met Vinex-locaties. Soeters bedacht daarbij de inspiratiebron ‘Castle Air’om
de negen compacte wooncomplexen vorm te geven. In zijn beeldkwaliteitsplan
verwijst hij naar ‘kastelen’, waarbij hij ervan uitgaat dat deze onderling een afwijkende
vorm krijgen. In de afgelopen vijf jaar zijn in Haverleij op die manier
al vierkante, rechthoekige, achthoekige en amorf gevormde kastelen gerealiseerd,
allemaal met onderling sterk afwijkende architectonische vormen. Heesterburgh
is het op een na laatste kasteel dat gerealiseerd wordt.
Voor meer achtergronden: www.haverleij.nl
DE BEELDENAAR 2009-4
183
TOM SENDERS

Tom Senders, Heesterburgh,
2009, brons
Gipsmal
Het complex is opgebouwd uit woningen
en appartementen met verschillende
bouwmassa’s: een keten van brede
woningen in twee bouwlagen, afgewisseld
met woningen in drie lagen en woningen
in vier bouwlagen met een driehoekige
kap. Op de hoeken zijn
appartementen gesitueerd die daar in
hoogte weer verder boven uit ‘torenen’
met als uiterste hoogte een echte torenkamer
bij een penthouse, ook uitgevoerd
met een driehoekige kap. Het geheel
wordt voor het grootste deel licht,
gebroken wit, geschilderd.
Penning
De vormgevende overwegingen voor
het wooncomplex lagen ook ten grond-
slag aan die van de penning. Het vormenspel
van bouwmassa’s is, aan de ‘ene
kant’ van de penning geabstraheerd
weergegeven in plastisch opgebouwde
lagen. De basis aan die kant is uitgevoerd
in een golvende vorm waarmee de
ligging aan de Maas wordt gesymboliseerd.
In het diepste niveau staat de
tekst HEESTER BURGH met daartussen een
trap, verwijzend naar de royale trap die
bij het complex een verbinding mogelijk
maakt tussen de binnenhof van het kasteel
en de uiterwaarden langs de Maas.
De penning wordt om de horizontale
as gedraaid. De ‘andere kant’ toont op
een abstracte manier de plattegrond van
de driehoekige, historische binnenstad
van ’s-Hertogenbosch weergegeven met
DE BEELDENAAR 2009-4
184

de Orthen-, Hinthamer- en Vughterstraat
met daarbinnen het historische centrum
en de driehoekige Markt. De gegolfde
vorm ligt nu aan de bovenkant van de
penning, op de plaats waar de Zuidwillemsvaart
langs de binnenstad stroomt.
Daaronder de tekst ’s-HERTOGENBOSCH.
De penning werd opgebouwd in laagjes
van op elkaar gelijmd karton dat uiteindelijk
behandeld is met fi xatief om
teveel vochtabsorptie in het karton te
voorkomen. Zoals bij het wooncomplex
de driehoekige vorm ver is doorgevoerd,
is dat bij de penning ook gebeurd door
zelfs de zijkanten driehoekig schuin af te
snijden. Van het kartonnen origineel
werd een gipsen mal gemaakt. Nadat
daarin weer een gipsen model was afgegoten,
bleek dat de zijkanten van het
karton niet voldoende schuin waren
weggesneden en het model niet helemaal
‘lossend’ was. Met hulp van Pier
van Leest heeft het vervolgtraject toch
geleid tot het gewenste resultaat. Vervolgens
werden de teksten in het gipsen
model uitgesneden en daarvan een fl exibele
rubberen mal gemaakt. In deze mal
werden enkele modellen in was gegoten,
die als basis hebben gediend voor de
bronsgieter. Het gieten van de wasmodellen
vergde veel oefening en tijd, omdat
stollingslagen in de was zich voortdurend
te sterk toonden om een fraai
eindresultaat te kunnen krijgen. Het feit
dat het oppervlak uiteindelijk niet volledig
glad en strak is geworden, wordt
niet als storend ervaren, omdat het goed
past bij de beoogde perfectie van de
penning. Een gerealiseerd gebouw is
immers ook minder perfect dan het zich
op de tekentafel of in de computer
toont.
Drie penningen zijn in brons gegoten
bij Eijsbouts in Asten en eigenhandig
afgewerkt en gepatineerd in het atelier.
Op drie verschillende manieren: het
eerste patina door het brons in te smeren
met een vloeistof om tin te verkleuren
bij glas in lood waarna de penning
fl ink werd verhit (resultaat: een meer
nadrukkelijke, traditionele bronskleur),
een andere door het verwarmde brons
te behandelen met zinksulfaat (witachtig,
verwijzend naar de kleur van het
kasteel) en de derde met kopernitraat
(groenachtig, verwijzend naar de riante
natuurlijke omgeving).
Nadat de drie penningen waren afgewerkt,
bleken, hoewel niet als zodanig
ontworpen, de gescande afbeeldingen
met behulp van Photoshop fraai combineerbaar
te zijn tot een zeshoek.
Inmiddels is ook een kleinere variant
van de penning in ontwikkeling die in klei
kan worden geperst met behulp van een
gipsen drukmal en die daarna gebakken
DE BEELDENAAR 2009-4
185
Rubbermal

zal worden. Het is de bedoeling om bij
de oplevering van de woningen aan de
zeventig kopers de penning uit te reiken.
Discussie
Dit artikel begon ik met een verwijzing
naar De Beeldenaar 2009-3. Het artikel
van Linda Verkaaik als terugblik op
‘Over the Edge’ sprak me in eerste instantie
aan door haar enthousiasme.
Voor mij geheel onverwacht, heeft ze
het haast fraaier verwoord dan Geer
Steyn zou kunnen, ondanks het feit dat
ze ook stelt dat de traditionele penning
zich in een keurslijf bevindt (!) en de resultaten
van destijds, naar mijn mening,
(advertentie)
inderdaad óver de grens zijn gegaan. Jan
Willem Messer laat in zijn artikel over
het Hand wiel niets aan duidelijkheid te
wensen over, terwijl Christien en Lucie
Nijland in hun artikel voorzichtiger zijn
en graag de discussie willen stimuleren.
Eerder hebben velen zich gewaagd
aan een poging een penning te defi niëren.
Om een bijdrage te geven aan de discussie
wil ik hier een voorzet doen. Niet om
een sluitende defi nitie te geven, maar
wel een opsomming van eigenschappen.
Wie kan zich in de volgende omschrijving
vinden, die is samengesteld en geïnterpreteerd
uit eerder door anderen
geleverde teksten: ‘Een penning is een
originele, artistieke, handzame sculptuur,
van een duurzaam materiaal, relatief
eenvoudig reproduceerbaar, bij
voorkeur voorzien van beeld en tekst en
waarbij het een gemiste kans is als niet
alle zijden op elkaar betrokken zijn.’
Uiteraard mag u ook uw mening geven
over de driehoekige vorm van de Heesterburgh-penning
met zijn erg scherpe
spitse punten. Is dit een handzame
sculptuur en daarmee een penning in de
woorden van Louk Tilanus?
Tom Senders is architect en zet zich zowel beroepsmatig
als uit persoonlijke betrokkenheid in
voor beeldende kunst. Hij is ruim dertig jaar
VPK-lid en richt de laatste jaren zijn enthousiasme
voor penningen meer op het voorwerp zelf dan
op het verenigingsverband. Voor opmerkingen,
kritiek, verbeteringen of aanvullingen:
tomsenders@planet.nl
info@henzen.org
DE BEELDENAAR 2009-4
186