Download PDF - Limburgse Natuurgidsen

\$
i.\vi
DC r'lF:l:lT
ll,

2
ERICA, l2de jaargang Dit is numûer drie, uitgegeven in septeaber 1984.
Erica is de drienaandelijkae uitgave van de Werkgroep Lirnburgse Natuurgidsen.
De Vereniging ie aangeeloten bij Nal, NatuurbeschermingsActie Lis¡burg en bij
Nationaal Verbond voor Natuurbescherming.
Voorzitter: Roger Schoebben, Dorpeetrast 62, 3742 Eígenbilzen.
Alg.Secretariaat: Cécile Ulenaersrsteenweg Linde 66, 357O Peer.
Penningmeester : idem. Rekeníngnurner 235-OOIO248-75.
Wandelprograo:Annemie VerheydenrNaæee Steenwe g 245, St-Truiden.
oll/4r.31.86.
ort/73.52 ,79 ,
olr/68.40.60.
Redaktie: A1le leden van de Werkgroep Lirnburgse Natuurgidsen en andere.
Redaktieraad: Theo DreesenrNeeroeterenafraat 53 ,3671 Opoeteren. Oll/86 .43.54.
Silvaen JanasenrDenneetraat 6, 3 660 Opglabbeek. Orl/85.49.06.
Cécile UlenaersrSteenweg Linde 66 ,3570
Peer. OLI/73.52.79.
Annemie Verheyden,Naæsè Stwg 245 ,38OO
St.lruiden. Olt/68.40. 60.
Samenstelling, Vorngeving en productie: Jef Leije
een, Overpelt.
Titelkarikaturen: Dan Jacob, Spalbeek.
Druk en bundeling: Fæilie Van Houtte, Genk.
Erica verechijnt op 2l mtart, 2t juni, 2l september en 2l december.
Copij bínnen op 15 februari, 15 rnei, 15 auguetus en 15 novenber.
Geheel of gedeeltelijke overname van srtikelen uit deze uitgave is alleen
toegestaan ten dienete van de natuurbescherming en na contact met de auteurs.
Meningen, stellingen en uitspraken in deae uitgarre, etrijdig r¡Et de doelstellingen
van de l{erkgroep, worden na beraod door de redakrieraad van cotrnentaar
voorzien. Recht op anteroord is evenwel ten allen tijde gewaarborgd.
De l,lerkgroep Limburgee Natuurgideen draagt Jaargang 1984 op aan Hernan Delaunoie
(+) als poethtne hulde en uit dankbaarheid voor zijn inzet en werk ten
voordele van het Natuurbehoud in Vlaanderen.
nnhoud
2. Inhoud.
3. Alzo aprak de voorzitter
4. Vormingsactiviteiten.
4. t¡i j wandelen net.
5 . Herf s tgect icht .
6. Dag lieve mensen.
Jonggeleerd, oud gedaan:
8. Evolutie lI.
10. Spoorwegen, fauna en flora 3.
19. Big brother r¿ist het 3.
20. Ecologisch Hirosjima 3.
24. Even grirnlachen
25. 25 jaar vogelstand 3.
28.. Omdat bo¡nen belangrijk zijn.
Verder met de natuur:
30. Biotogisch-dynuriech tuinieren.
32. Dat was het.
34. Zeeland 3.
36. In de randgebieden 3.
38 Even glimlachen.
38 Seizoenenkring.
39 Natuurkruiswoordraadse 1 .

elzo sprek
de voorz[ttcr
een paar maanden
qn alweer J.ezeLf,
goed zijn
Iemand van
te aan om
waarin het
Beste,
aLs Je
achter Je. wiJ
te ziJn.
dit leest
hopen dat
ligt de
het een
¡
W
vakantie alweer
tijd geworden is
steeds sta ik er van te kiJken hoe mensen
tfJdens hun vakantie andere, nieuwe mensen ziJn. Zowel Jongeren
aIs volwassenen worden gegrepen door de sfeer en doen dingen waar
ze anders ln de verste verte nog niet eens aan denken. Jongeren
maken lange trektochten. Volwassenen, die anders de auto gebruiken
om even een boodschap te doen qn het hoekJe, trekken er gemotiveerd
op uit voor kilometers lange wandelingen.
Diezelfde volwassenen, die in de dagelijk
se sleur en slenter in hun nuchter cliché zitten, spelen opnieuw
met hun kinderen, sporten opnieuw, kunnen opnieuvr in bewondering
staan voor een nietlg plantje of insect. Ieder wordt opnieuw wat
meer zichzelf, wat meer mens en durft ook zo naar buiten te treden
Mis.sctrien zou het in deze bizarre tijd
altijd een beetje te leren leven aIs tiJdens de vakantie
onze natuurgidsen zeÍ mlj eens: "rk heb er geen behoef-
op verlof te gaan. Ik leef altljd zowat in die sfeer
dageJ.iJks leven miJ voldoening en ontspanning schenkt."
I'k houd hier geen pleidooi tegen verlof ,
integendeel. Het zou alLeen fijn zijn indien wiJ in het dageliJkse
gedoe een klein beetJe van deze vakantiemens zouden meedragen.
Door onze wandelingen kunnen wiJ als enthousiaste natuurgids hiertoe
mlsschien een klein steentJe biJdragen.
Namens het bestuur:
Roger Schoebben, Eigenbilzen.
Voorzitter van de Werkgroep Limburgse Natuurgidsen.
3

4
rRNnngsectnv[tcntcn
19 oktober: DIA-AVOND EN VOORDRACHT OVER PADDESTOELEN.
Op deze vrijdagavond zullen André Vandegande en Luc Lenaerte, t$ee fervente
nycologen, ons met woord en beeld aangenaett en nuttig onderhouden orrer paddeetoelen,
hun voorkøen, hun schoonheid en hun giftigheid. Deze dia-avond
víndt plaate te Genk Ín Hotel l,lajeetic, Europalaan om 2O.OO uur.
2l october : PADDESTOELENT{AIfDELING.
Nu kunnen we toepaseên \rat rJe op de dia-avond hebben geleerd en nat rre
vinden in de natuur, een goede herhaling.voor onze pao verirorverì kennis.
Leiding: André Vandeeande en Luc lænaerts. Iæes: Dgt was het.
Samenkøst: 8.45 uur Genk Station, 9.OO uur Parking Kasteel Bokri jk.
Einde: 12.OO uur,
18 november: ?EEI"AI{DREIS
Ale de belangetelling voldoende groot ie, kunnen ere een bus inleggen. Zonie
gaan we uet eigen venroer. De prijs van de bt¡sreis bedraagt ongeveer 3O0
frank en ie van te voren te betalen door storting op Cécile, zie nu¡nmer
voorin. Zeel'and ie altijd meer dan de uroeite waard, vorige uitstappen bewezen
dat ruimgclroote.' Iüiìchpakket, laarzen, regenkleding beelist nodig.
Suenkqnst: Haesett Kanaalkø 7.OO uur. Terug omstreeke 2O.0O uur.
Samenstelling: Havee, Imen.
30 sept:
07 octo:
07 octo:
07 octo:
07 octo:
O7 octo:
oo
0J
dc[cn nnct
Beverlo, Haneberg. Gide: Milieugroep Bero.
14 uur: Kapel, ZuidetraaÈ, Beverlo.
Herfstwandeling op Hengelhoef, Gids: Florent Van Brabant.
9 uur: ParkÍng van het l(asteel tlengelhoef , Houthalen.
Beveret, l(asteel van Schoonbeek. Gids: Edgard Stevens.
13.45 uur: Kerk van Beverst, Bilzen. L4,OO uur porking Schoonbeekstra
Vloei¡¡eiden te l¡mel-Kolonie. Gids : Noord-Lirnburgee Natuurgidsen.
14 uur: einde Koloníestraat, Lo¡¡nel-KoLonie. (Laarzen, geen honden).
leeeenderlo: Wendelzoektocht. Gids : t{erkgroep Ecologie Teeaenderlo.
14 uur aan het $osnueeum te Gerhagen, Tessenderlo.
Hoefaart, Eigenbilzen:naald- en loofbos rvijvere.Gids :Roger Schoebben,
14 uur, Ingang links van de weg Eigenbilzen-Gellik.
lste bocht voorbij de brug over het Albertkanaal.
,.

14 octo:
21 octo:
28 octo:
04 nove:
O4 nove:
11 nore :
25 nove:
02 dece:
02 dece:
09 dece:
l6 dece:
Borgloon en deetgemeenten. Gíde:Fam. Ceelen, M.HendrikxrW.Van ReueeI.
14 tn¡r: Speelhof Borgloon aan de kerk.
Engebergen :paddestoelenwqnde ling. Gids : l{erkgroep EcologÍe Teseenderlo
14 uur: Kiewítshoeve, Engebergen, Teseenderlo.
Paal, HolLe wegen. Gíds: Milieugroep Bero.
14 uur aan de lGrk te Paal.
Beverst: Staatsboeeen. Gide: Edgard Stevene.
13.45 uur: Kerk Beverst, Bilzen. 14 uur: Parking Schoonbeekstraat.
Vloeiweiden te Iostel-Kolonie : zíe 7 october.
Borgloon en deelgemeenten: zíe: 14 ocÈober.
Korepel: beekvallei en boseen. Gids: Milieugroep Bero.
14 uur aan de l(erk van Korepel te Beringen.
Beverts, Staatebossen . Zie.4 nor¡ember.
Vloeir¡eíden te lomel-Kolonie, Zíe 7 october.
Borgloon en deelgenreenten . Zíe 14 october.
lessenderlo: Sluitingewandeling Liebroek. Hist,orie en Legende.
Gide : t{erkgroep Ecologie Teesenderlo.
l4 uur aan de Electríciteitscabine, Schoterweg, lesBenderlo.
Samenstelling:
Annemie Verheyden, St.lruiden.
Zaterdag 3O october: BEHEERSI.IERKEN op de BORGGRIwEVIJVERS.
Samenkomst op de Genkersteenweg aen het Parkhotel on 9.0O uur.
Gereedschap: krmme riek en schoep. Laarzen vereiet tegen natte voeten.
Zaterdag 1O november: IDEM.
Om de waarde van het landschap van de Borggravevijvers te tonen en het nut,
van beheergwerken te onderlijnen wordt een wendeling georganiseerd.
Saænkmst: 9.OO uur san het Ontr¡oetingscentrr¡¡n De Borggraaf, Borggravevijverstraat,
lüaeselt. Gidsen: Ìlien Verdíngh, t{illy Barthels, André Vendeeande.
Organisatie:
Groencqnitee, Haeeelt .
HERFSTGEDICHT:
MiJn spoor 1s zoek,
deel 5.
WANDELINGEN ZIJN DE
Oosters
FILTDRS VAI{ DE GEDÀCHTEN.
spreekwoord.
Ik kan nog nauwelijks mijn zinnen echikken
in hun gerroon, geprogratreerd profíel.
Mijn hart is bang en mijn gedachten schrikken
voor echaduwen en twijfels in mijn ziel.
Ik zit ale 't ware in een sloep te nrikken
verloren, etuurloos op een donker meer,
en in nijn hart voel ik aanhoudend prikkenrde
echerpe angele van een zéér oud zeer.
Armand Ruthgeers.
5

I
o
J
n
Groei van kennis en inzicht draagt bij tot reepect voor het bedreig
de. Erica 84 biedt daarvoor vaste bijdragen over Evolutie en Zure
Neerelag, Bom- en Vogelkennie, Miskende natuurgebieden, Biologiech
telen en Tuinplanten, Verelaggevíng en Níeuvsgaring. Met dank aan
alle auteurs. J.L.
cvo[utnc EVc'LTJT¡E
HOOFDSTUK ELF: Grote gewervelde dleren nemen voorgoed het land
j.n beslag.
Uit bepaal.de zeer oude a¡ufíbieën ontstonden de reptielen: krokodillen ,
elangen, hagedisoen en schildpadder¡.Deze dieren zijn gedurende lange perioden
de heersers op aarde geneest en gaven aanleiding tot het ontstaan van de vogele
en de zoogdieren. De belangrijke stappen voorwaarte in de evolutie waren het
tot stand konen van een naterdichte huid en de vorming van eieren met, een water
dichte eierschaal. Vandaar dat nen reptÍelen vaak op de meest droge plaateen ka
aantreffen. De harde huid ie bedekt net echubben en platen ,
vrat ook een goe-
de bescherning vormt. De buitenste hoornlaag groeit niet u¡ét het dier mee en
moet daarom af en toe afgêworpen r¡orden (vervelling).
ReptieLen zijn, zoale alte voorgaande groepen, koudbloedige dieren en kunncn
dua hun lichaamstemperatuur niet zelf conetant houden zoals vogels en zoogdieren.
Ze kunnen hun eíeren niet zelf uitbroeden. Deze worden dasrom ofwel onder
een hoop rottend. plantenmateriaal gelegd en op die wijze door rottingewarmte
toÈ ontwikkeling gebracht, ofwel aan het zonlicht blootgesteld. In het laatste
geval zaL de elang in kwestie haer eíeren wel beecherrren door zich er rond
te Leggen. tbokodillen begraven hun eíeren onder een hoop plantenafval. maar
blijven wel in de buurt van het nest om ze te bewaken. Als de jongen gaan uitkomen
geven "e eeî tkikr en dan wordt het nest Coor de moederkrokodÍl open getrokken,
zodat de jongen genakkelÍjker naar buiten kunnen k

o¡lstandigheden op aarde. In die perioden begonnen de íjetijden i¡mers, wearbij
het klínaat om nog niet geheel opgehelderde ometandigheden en oorzaken kouder
werd. De grote koudbloedige reptielen hebben deze koude waarschijnlijk niet
kunnen overleven en zijn misschien juiet daarom van de aarde verdwenen. Toch
ie het verkeerd deze reuzen als een mielukking te beschouwen. Vele niljoenen
jaren geleden waren zíj de baes op aarde, wij menaen leven amper één niljoen
jaar op dezeplaneet.
Toen de dinausauriërs etílaan vcrdwenen kwamen t,eee andere diergroepen
meer en ûeer op de voorgrond: de vogels en de aoogdicren. Beide zijn in staat
door een rneer ontlrikkelde bloedsonloop dan alle voorgaande diergroepen hun lichaamstemperatuur
constant te houden. Omdat deze temperatuur in vele gevallen
hoger ligt dande orngevíngste¡¡pratuur noemt nen ze warmbloedige díeren. Mits
voldoende voedeel, konden ze dus ook in koudere etreken in leven blijven wet
tegenover de grote rept,íelen een voordeeL r¡as
Over vogels......
gaarschíjn.lijk ontstonden de vogele en de zoogdieren beiden uit verschillen
de reptielachtige vooroudere. De zoogdieren zouden reede ongcveer 2OO niljoen
jaar op aarde beetaan, de vogele iets rûinder lang. A¿nvankelijk leidden de
zoogdíeren een teruggetrokken beetaan en rùaren het kleine dieren ter grootte.
van een Spíterruie. L€ter, pae bij het verdwi jnen van de reptíelerL¡eerschappij
hebben de zoogdieren een enorße vormenríjkdom ontr¡ikkeld.
Tuseen vogelo en reptielen zou Archeopteryzt de foesiele sclìakel vormen. DÍt
,vogelreptiel? bad i¡mrers zowel reptiel- als vogelkenmerken. Het had klauwen
a¿n de voor- en achterpoten en tanden in de bek. Verder werden er rond het foseíel
in het geeteente allemaal afdrukken van veren gerronden' En hierover ig men
het op de dag ven vandasg nog eens: of een dicr kan vl.iegen of niet, âls het
pluimèn heefi dan ie het een vogel. Dat is het kenmerk dat vogela van alle dieren
onderscheidt.
t
de fossÍe1e schakêI:
Archaeoptericx.
'Vogela leggen evenale reptielen eieren, maar broeden deze net hun eigen lichaamstempeÍatuur
uit. Het b,roedzorggedrag van vogels is enorrn boeiend en eigenlijk
kan oen over vogele ín het algereen uren.praÈen. Br zijn vogeleoorten
die etrikt apart in paar voor nageslacht zorgen (b.v. llinterkoning, Roodborst..
Anderen voræn koloniee van duizende índividuën, waarbij elk paartje toch een
eígen døein heeft waar de anderen buiten moeten blijven op gevaar van een pik
of een knauw te krijgen (b.v: Jan van Gent). Vele eoorten vertonen prachtíge
verenkleden. Vooral in de voortplantingstijd komen de mannetjee ín hun prachtkleed
de vrouwtjee het hof naken. Fazanten zijn hierbij elechte vaderei ze zor
a
O.-
I

10
gen etel dat er nageslacht komt, naar het wijfje mag de eieren ten slotte zeLf
uitbroeden en de jongen grootbrengen.
Er zijn nog veel vogelaoorten bekend waarbíj de mannetjes met elkasr wedijveren
in rechoonheid' (b.v. de Kôrhoen). De wijfjee auLlen er ten slotte bij
zulke baltsceremonie rde begter uitkiezen oß mee te paren. EvolutisG gezien is
dit erg belangrijk: een mannetje dat het beet kan pronken, de prachtigsre kleuren
lreeft en het eterket op de voorgrond treedt, ie meestal het dier net de
meest gunetige eigenechappen voor het voortbegtaan van de soort. Het baltsgedrag
(zo noerût men het het pronken van vogele en díeren ín het aLgemeen) is
rmarschijnLíjk ontstaan om zulk mannetje ten slotte voorrang tc geven, m

De strategieën zoale ðrine ze noemt, zijn nauw verrlant net elkaar; verandering
van één component uit het milieu kan maken dat het vegetatietyPe verandert.
Bv. Grote Brandnätel (Urrica dioica L.): door zijn 7O cm diep kruiperrde wortelstok
zal Urtica dioica L. door een snelle voedseloPname weldra een dominante
plant worden. llet optreden van strese en verstoring houdt enerzijdo de eliminatíe
in van soorten met hoge ccmpititienogelijkheid en anderzíjds de selectie
van soorten die beschikken over een lageie cmpetitienogdlijkheid' m88r díe in
staat zíjn te or¡erleven oàder deze etrãss of verstoring (etresstolerantie, ruderalen).
Schena:
Ccmpetitor
Dominant
Stress
S tre s s-tolerator
verstorlng--t
geen Stresa
vers toring
à4"."1".,
In het volgend çdeel.te worden de str¡tegieën, aangetroffen op de bermen'
geillustreerd aán de trsnd van een aantal voorbeelden. lenslÔtte bekijken we de
tegroeiing van ae perrorrplarreieels en sPoren-en gaan ook na of de begroeiing
,r"ã zuia.t- of een noorderhellíng verschÍlt '
""n
2, Canrpetitors .
De concurrentiekraclrtige planEen zijn in staat cßl gedurende de gunstige Period
e de voedselbronnen snel te verwerven, wtt met zich meebrengt dat ze meestal
gekar akteriseerd worden door een gr oot blsderdak en worteloPP ervlak- De meeete
bermen bieden dankzij hun grotc dYnaniek vooral levensruimte aan cmpetitiefruderalen.
Conpetitief-ruderalen zijn planten' die bloot gesteld ãi-n-aañ lage
gtress en waarbij de compe titie beperkt is door een gema tigde inteneiteít van
verstoring. Ze beschikken allen over rhizø¡en of stolonen wat dus duidt oP de
capaciteit van vluggc vegetatievo versj-r dirt'g ( Gr rme, 79) . Al deze comPeti-
tief -ruderalen verschi lIen van de echte ruderalen door;
-langere vegetstieve groei ;
-ze úereiken een belangrijke bioma.ssa voor de groei begint;
-ze zíjn vlugger vatbaãr.roor v.r"toringen in hun habitat tijdens de groeí;
-ze zíjn in ãiaat haSitata te cxploiterõn, bezet door meerjarígen
Bin¡ien de groep van de c@Petitief-ruåeralen maakt men onderscheidt tussen éénjarigenr.
tweejarigcn en n¡deraal neerjarigen'
e):-Pe-É$ierleel'
Deze pl'anten wotden gekermterkt door een relatief snelle groei, vlugge productie
.ra. ¿"oog materiaal ãn neü bezitten van de capaciteit ter productie van een
grote bladoppenrlakte Índex. Bv.:
Rode Ganz"uo"a (Chenopoium rubrum: bevat een kleine zaadvoorraad maar bereikt
toch grote afmetingen door de snelle fotosynthese;
Kleefkrui¿ (Catiüm aparine, oãn tot 35 cm diep. wortelend plantje;
Ijle Dravik (Brqnus sterilis);
Zwaluwtong (Polygonutn convolvulus: 60 cm diep wortelend, windend;
Gewone Zonneblo'e; (Hclis¡tthu8 annuus): een 2 n, diep intensieve wortelaar.
b). De twee:igllggl:
Zij verschillen van de éénjarigen doordat hun leefcyclus verloopt over tltee
"ei"o..en. Gedurende het eerst,e jaar krijgen we de vorming vsn een blsdrozet en
worden de producten van de fotosyntheee opgestaPe'ld in de gezwollen ltortelstok'
Gedurende het tweede levensjaar worden de opgestaPende reEerveatoffen dan ge:
bruikt voor snelle bladontwikkeling.
Ð. :-P9 -::1e:å-le -s99r i e: isel'
De belangrijkste ruderalen die we oP onze bermen terugvinden zijn de volgende:
11

12
Kruipende Boterbloem (Ranunculus repene ;
Gewoon Duízendblad (Achillea mÍllefolium) ;
Akkerdistel (Cirsíum arvense) ;
Klein Hoefblad (Tuseílago farfare) ;
Wirte Klaver (frifotiun r'epens);
Ruw Beemdgras(Poa trivialis) ;
Veldbeemdgrae (Poa pratensie) ;
Krreek (Elytrygia repene) ;
Echte t{itbol (Holcue lanstus).
Op baeis van opzoekingen kwam men tot de vaetstelling dat het hier hoofdzakelijk
ging m middelnatige kruiden (.2O-8O cm hoogte),wortelendvsn 5O cot 280
cn diepte. Ze begchikten allen over een kruipende wortelstok of wortel en Èraden
op ale bodemverstevigers. De vegetatieve uitbreiding van de planten gebeurt Ielatíef
snel, geniddeld 5 tot 10 c¡n per jaar, dankzij lange en borengrondse of
ondergron¿sé uittopero. Uitzondering triérop is Echte lfitbol (Holcue latanus) met
langzæe vegetatie¡re uitbreidtng.'
Het cmpetitief en ruderaal karakter vsn deze planten kor¡t duidelijk naar
voor: snelle vegetatieve uitbreíding tijdene de gunecige periode, vlugge exPansie
van het bladerdek dankzij de aañwezigheid van reaervestoffen, Laterale
spreirJing van het worte16te1r....M.a.w.: de planten vertonen een aantal aanPas-
"ing"r, waardoor ze in staat zíjn zowel Þoven ale ondergrondse bronnen te benutten
die hun in sÈaat stellen over te gaan tot een hoge productie van droog materiaal.
3. Sgrege.
Srress kan op verechí1lende wijzen tot stand komen en uiteindelijk leiden
tot reductie van de productie aan droog materiaal. l{e zullen trachten dit te
illustreren a8n de hand van een aantal voorbeelden aangetroffen oP spoorwegber-
*n'-D" meeste ven onze spoorwegbermen bestaan uit een goed doorlaatbare zandgrond.
dèze doorlaatbaarheid kan voor vochtminnende planten een-zodanige stress
tetekenen, dat indien ze geen epeciale aanpassingen vertonen, hierop niet ge-
¿ijen. Dit is een illustratie van de wet van Beyerlinck: rAlles komt, maar het
urílieu eelecteertr. VeIe zaden en vruchte¡t worden verspreid via de trein;slecht
een gering aantal planteo vinden hun natuurlijk ¡nilieu terug.
-Bij onderzoek van verschillende bermen bleek dat vooral de hellende gedeel
ten eerì specíale plaats innemen, zowel op fl.oristisch els op vegetatief gebied.
Dit hangt-ver¡noedãlijk samen met de poeitie van de berrnen. Bovenaair krijgen we
veela1 ãfspoeling, wãt gepaard grat meÈ een uitepoeling van alLerlei voedingestoffen,
tàrwijl onderaan de bode¡n aangcrijkt wordt door voedingsstoffen vtn
hogerop. Dit ís echter niet altijd zo.
-De ínlrerkende 6tress verschilt van situatie tot vegetatie. Dit wordt het
duidel.ijkate nanneer \re verwijzen naar de noorder-en zuiderhellingen v8n onze
berræn. Noorderhellingen worden gekarakteriseerd door lagere lichtintensíteiten
en een frieser ¡nilieu. Zuiderheliinggt daarentegen etaan bloot aan directe zonnebeetraling
en tarmen dan ook vlugger op.
-Onze spoorwegbermen vertegenwoordigen meer dan wc beseffen, floristisch
rijke gebieden, vooral

Figuur 2. A
7
Þ.dJ "1
Bovenaan verkrijgen we voornaurelijk de volgende planten:
Gewone Zandkool (Oiplotaxis teunoifolia) ;
Gewone Teunisbloem (Oenothera bienaie) ;
Grijskruid (Berteroa íncana) ;
I,Iilgerooeje (npilobiuur anguetifoliurn) ;
Akkerhoningklaver (uetílotus offincinale) ;
I.Iitte Honíngklaver (Melinotuo albue );
Eénjarig. Bingelkruid (Mercuralis annua) ;
Echt'Bitterkruid (?icris' hieracioides) ;
Kleine Leeuwebek (Linaria urinor) ;
Bijvoet (erteurieia vulgaris) ;
Schijfkamille (uatricar'ia discoidea) ;
Sche rurtravik skruid ( Hierac i r.qr urnbe 1 la tum ) ;
Zwarte Toorts(Verbaecum nigrum) ;
Achil lea ¡nillefolir¡n ( C'ewoon Duizendblad ) ;
Wilde Roseda (Reeeda lutea);
Grote trleegbree (Plantago nayor) ;
Boerenwormkruid (Tanacetr¡m vulgare ) ;
Gcwone Raket ( Siay'nbrÍr¡u of f icinale) ;
Asperge (Aeparagus offincinele) .
Vele ven de hierboverr opgenoemde planten zijn strees-tolerant m.a.w. : zij verdragen
de etress gecreëerd door het s¡ilieu van hun stendplaats. ßv.: Zandkool
(Oiplotaxig tenuifolia DC.). n¡.t ie een heldergele crucifeer, die zelden ontbreekt
op onze epoorwegbermen. Bovenaan onze bermen, rerken we dat de bodem
zeer zandig is en rijk ean grind en ander etenig materiaal. In zsndige gronden
zullen de opgeloste meststoffenr als gevolg van de grote doorlastbaarheid van
.t
b)
'-tr
I',-ì.J
':,t
r4 ,
I
'! )
Gerrcne leuniebloem.
'ì>
1-¡,
de grond, zo snel door de regen ¡rorden uitgeepoeld
dat ze buiten het bereik.van de
plantenwortelg vallen. Gev¡one Zandkool kan
de strees op deze nanier door het rnilieu
gecreëerd, gemakkelijk overteven.
Vele planten worden in de literatuur
aangeduid als'spoorwegplantr. Nochtane zij
hun habitate in deze territoria slechts tij
delijk en dienen ze als start voor een verdere
verspreiding. Hun aanwezigheid, gerreten
in de tijd, is te wíjten aan het feit
dat ze op deze manier migreren. Echte spoor
wegplanten zijn planten voor wie de ongeving
van de spoorweg werkelijk de enige e
logische habitat ie die naur, aanaluit bíj
hun ecologieche habítat. Dit ie o.a. ook zo
voor Ger¡one Zandkool. Hij víndt op de berspn
iets terug van zijn eigen natuurlijk
nilieu, nl. droge doorlatende zandgrond.
Diplotaxis is een plant van het duin- en
f luviatiel dietrict, voornareli jk voorko-
13

14
c
E
6'
o
ü
(¡l
tFI
.¡l B
oend op zø¡þrlrarne, droge tot natig droge bodeme.
Gewone Teunísbloem (Oenethera bieneie L.)íe eveneeno een veel voorkmende,
stress-to snte p t vûn onze de strees, veroorzaakt door de
grote doorlaatbaarheíd van de etenige, zandige ondergËond, genakkelijk overl
dankzíj zijn worteletel. Oenothera kan tot l60 cm diep wortelen. Veel voorkornend
en teveno stress-tolerant is bijvoorbeeld:
-Grijskruid (Berteroa incana DC): zanðindicator zoale Hieracium uobellatum;
-Scher¡nl¡avíkekruid (Hieracium umþllatum: heeft een gemiddelde worteldiep-
'te van 50 cm en íe warmteminnend;
-t{itde Reeeda (Reoeda lutèa): dit is een tot 80 cm diepte worÈelende pioniersplant
vogr onbewerkte grond.
op de berrnzijkariten (gebied B) troffen we voornamelijk de volgende planten aan:
l{itte Klaver (trifoliun repene);
Rode Klaver (lrifolium pratenae);
Frane Raaigrae (Arhenatherr¡n elatiua); '
Zachte Dravik (¡'rmua nollus);
Gewoon Duizendblad (AchÍllea nÍllefoliun) ;
lGopaar (Dactylie glourerata) ;
Echt Knoopkruid (Centaur¡a jacea) ;
Wilde Peen (Daucue carota);
Koningekaars (Verbascum thapsus) ;
Kleverig lbuíôkruid (Senecio viecosue) ;
Koningínnekruid (Eupatorium cannabÍum) ;
Canadese Guldenroe¿e (soli¿ago canadeneis).
,or l]
-Bij deze opeoming íe geen rekeníng gehouden met het voorks¡en
van de plant op een noorder- of zuiderhellíng. Op plaatsen met
druk verkeer daaræe bedoelen we de gedeelten dicht bij het
Spoor, unnen volgende planten goed gedíjen:
Uitetaande Melde (Atriplex patula) ;
Grijskruid ( nerteroa incana) ;
Herderetaeje (Capeella burea paetorie) ;
Melganzevoet ( Chenopodirrn albtrn) ;
Canadeee Fijnetraal (Erieron canadenais) ;
Rood Zwenkgrae (Festuca rub'ra);
Straatgrse (Poa annua) ;
Perzikkruid (?olygonum persicaria) ;
KleverÍg Kruiekruid (Senecia viecoaue) ;
Ger¡one Melkdistel (Sonchua oleraceue) ;
Vlaebekje (Linaria vulgaris) ;
Engele Raaigrae (lo1it¡¡¡ perenne.
Ook p Iaatsen met gering verkeer kunnen we karakterrseren door bepaalde Plsnten:
a)._!!qq!q9!_4.!q blootetaan aan,!g!fggilg,
Engel.e Raaigras (loliun perenne);
Grote t{eegbnee (Plantago najor);
Schijfkamille (Matricaria diecoidea) ;
Varkenegrae (Polygonum aviculare) ;
Witte Klaver (trifotiun repene);
Straatgras (Poa annua).
b). Rudera lg-pleggggr,
Uitetaande ltel.de (Atripex patula) ;
Melganzevoet (Chenopodiurn a lbun) ;
Genone Raket (Síeybrium offincinale).
c) . Beschadur¡¡le plaateen:
Stínkende Gouræ (Ctreliaonium na jus);
Klein Springzaad (Irnpatiens parvíflora) ;
Witte Dovenetel (Lamir¡n albun).

!
u þ
& ÀooN
4 Verstorinc.
Verotoring kan zoale wij woeger reedg zagen, veroorzaakt worden door tal
van factoren: natuurlijke catastrofen, menselijke ímpakt, klirnaatfluctuatiee,
de activiteit van herbivoren en ontbindende organir;rÉn. Bekijken we bepaalde
factoren eens van díchterbij. onder menselij}lirnpgLt verstaan we;ploegen, betredÍng,
branden, gebruik van herbiciden, storten van afvat......
a. Afbranden
Iþt afbranden beperkt zich hoofdzakelijk tot
de winterperiode. lerwijl in het voorjaar op
s
t¡
een berm nog duidelijk de sporen te zien waren
van af branding, kregen we in de zo¡¡er
hierop dominantie van Zeepkruid (Saponaria
officinalis), een hemicryptofyt. De overwínterende
organen van Saponaria bevinden
zich net onder de grond en t e verroeden dat
dit de reden ie waarqr deze plant ontsnaPt
aan het afbranden. Or¡er het algeneen beperkt
zich het afbranden tot kruinbranden, waarbij
de ondergrondee organen itr leven blijven.
¡llhoewel een gedeelte van de stikstof verloren
gaat bij het afbranden, volgt er mees
tal een enellere roineralieatie van de overblijvende
organische stoffen, zodat bryofyten
van voedgelarme gronden hier goed gedij
en. lleleuraaL beneden de berm vonden we dan
ook Funaria hygrometrica terug.
..'ßj b. Herbiciden
c. Betredi
Ìlet gebruík van herbiciden, zoals A¡nitrol
en D¡íron tijdens ltet beheer, leiden sme
Èot volledige uitroeiing van de plant.
Uít nader onderzoek van de bermen bfijkt dac de sterk betreden gedeelten
een pae6end milieu vormen voor conti¡rue verepreiding van-een aantal planten.Bv.:
Grote l'leegbree (Plantago urajor): een typieche pl'ant van betreaen
gãUieden, díe hier goed gedijt, dankzij de geringe concurrentie.
De zaden zijn licht en klein en omgeven door een
slijrnlaag, waardoor ze gemakkelijk aan de voetzoLen of de
wielen UtÍjven kLeven. Men noemt de plant niet voor nietg:
tThe çhite mants footPrintr.
Engels Raaigras (lol'ir¡¡n perenne) ;
Schijfkanille (Matricaria discoidea) ;
Varkãnsgras (rolygonum aviculare) ;
witte Klaver (trifotir¡¡¡ repens) .
Deze planten ûaken meestal deel uít van de randvegetatie van onze bermen.
planten van zuLke geetoorde nÍlieue zijn gekcnd als zeer dynamieche eoorten die
Leetana zijn tegen r¡igeelingen in het milíeu; het zijn meestal kleine planten
Det evene"." ".r kleín wortãlstel. Oorepronkel.ijk qlas men de mening toegedaan
dat het fyeiologisch flexibele vornen r,râren. Het tegendeel blijkt ltaar. De soor
ten van gä.too¡{* milieua moeten opgevat worden als epecialisten die slechta on
der een úepaa1de voorwaarde kunnen beetaan en die fysiologisch gtrak en kwets-
Uaãr "ijn. (Van der Aarr, 1981). zi3 verschiLlen van de planten die gevoelig
zíjn voor betreding in volgende kenmrken:
l. Deze planten stasn voortdurend bloot aan mechanísche beachadiging;
2. Betreding gaac gepaard aan bodemrrerdichting;
3. De indriãgirrg"ñ"retand van de bodem voor de v¡ortele neemt toe bij betreding;
-
4. D; g"rúítri"seling van de bodem net de lucht wordt benoeilijkt doordst
15

16
de poriën in de boden kleiner worden. Zonder voldoende lucht gaan de
r¡ortele rotten en kunnen giften'ontstaan: het belangrijkste voedingeion
nitraa.t zal nanelijk gereduceerd worden toL een giftÍg nitriet. Op
zandige gronden zal ats gevolg van de bodernverdichting, de cappillaire
opstijging van het grondrrater verbeterd worden.
È.-!!gr-!gg.
Voorel de laatetg jaren ie het oprnerkelijk
hoe de epoorwegbermen veranderen ín í1legale
etortplaateent het bl.ijft daarbij niet enkel
bij tuinafval, industriéel afr¡al, m¿rår zelfs
wat Den noemt tgroot ef.val| (autobanden, gasvuren,
koelkasten¡.,.o) durft men op de bermen
deponeren. Ilet storten van tuinafval brengt
met zích nee dat lte op onze bermen ook talrijke
tuinplanten of cultuurgetassen aantreffen. D¡.:
Ruige Rur¡dbeckia (Rudbeckia hirta) ;
Judaepenning (Iernaria biennie) ;
Ilitde Kaardebol (Dipeacue fullonum) ;
Hsrtgespan (Leonurue cardiacq) ;
llitde ChÍchoreí (cichorír¡m intybue) ;
Gewone Zonnebloem (ttelianthue annuue) ;
Sla (Lactus sativa);
Koolzaad (Braseica napus ;
Raapzaad (Braesica rapa) ;
larwe (triticun vulgare) ;
Aeperge (Asparagus officinale) ;
lonsat (solanu lycopersicum).
\
De activíteít van herbivoren beperkt zich entel
ijnen. Ze creëren
gunstíge milieue voor tredplanten bij het naken
van hun holen.
.ç1
&
I
5. Begroeiing van perronplaveíeela.
nog een echt stenen Perron aangetroffen.
In de rÊeste gevallen ging het híer om grind of assige paad.jes. Op de stenen
perrons van hãt station tlaren-Zuid, kregen we.tuasen de kasseien voornaoelijk
iarkenagras (pol.ygonr-u aviculare, Straaigrae (Poa annua, Herderstaoje. (Capeella
burea pãatorie) ãñ ti.r en daar Schijfkaroille (Matricularia diecoidea) te zien.
Dit zijn pLanten die eterke verstoring door betreding kunnen dooretaan zoals
Varkenãgrãe (8O cm), Herderstaejee (90 c¡n). Strsatgrae daarencegen is een plant
ræt een vlak wortelscel. lfe vinden het meeetel overal, oodat ltet een korte vegetatietijd
bevat en geechikt is om gans het jaar te bloeien en vruchten te dra
g"r, zeLf.e onder de sneeuw.
Figuur 3: t{ortelstel van Straatgras (Poa annua).
i
\
{ P.
PA.
o
^Þ
Þ
B
o e
o

Bekijken we het wortelstel Qíe figuur 3), dan zien we dat het beetaat uit 3 of
4 kieo¡¡ortele, waaruit langere vertakte zijrrcrtelg zich ontwikkelen. Het geheel
ie btndelvonrig.
Op de aeeige perrons, zeeÊ dicht tegen het apoor, troffen we Gewone Zandkoo
(pi lotaxie tenuifolra )aan, een {rÈrese-toLerante pLant voor de afEÏglffiiGgater,
en I es odon dact lon). Oit is een plantje dat we veelal terugvínden
op oge en warme p aatoen en dat zeer weereÈandig ie aan vere
ring door betreding, het beschikt over een kruípendp wortelstok met talriJke
uitlopers en treedt hierdoor op als vereteviger van de zandige bodens.
6. Begroeiing tussen de eporen zelf,
De begroeiíng tueeen de sporen ie zeer gering. glechte hier en daar vinden
ne ParapLuutjeenoe (Marchantia polprorha), Varkenegraa (rolygonuor aviculæe) en
zeer jonge scheutjee Heermoes (Equíeetum arvense). In het dqnein van de centrale'etapelplsate
vonden ne echter één epoor terug dgt veel eÈerker begroeid
waa. Uit nadere inforrnatíe bleek dat dít spoor niet frequent gebruikt nordt en
o die reden ook maar éénmaal per jaar chemiech behandeld r¡ordt.
Op het spoor dat over een bepaalde lengte onderzocht særd, troffen we de
volgende Boorten aan:
Kleverig Kruiakruid (Seneco viecoeus) ;
Akkerwinde (Convolwlus arveneis) ;
Rood Zwenkgras (Festuca rubra);
Hongaaree Raket (Sísymbrium altiesiurm) ;
Dramen (Rubue specimen) ;
ttilde Reseda (Reeeda lutea);
Zandmuur (Árenaria serpyllifolia) ;
Kleíne Klaprooa (lpaver dubíuur);
Klein lloefblad (ftseilago farfara).
De ¡neeete van deze planten verkiezen een rnatig droge-frisae bodem , Ze zí jnz
matig droog: Kleverig Kruiskruid (seneco viecosus);
f{ilde Reseda (Reeeda lutea);
Kleine Kl.aproos Papaver dubir¡m) ;
Zandm¡ur (Arenaria eerpillifolia) ;
frie: Akkern,inde (convulvr¡s arvensie);
Rood Zrrenkgras (Festuca rub'ra);
Klein lloef blad (Tuesilago far fara) ;
Bovendien geven ze de voorkeur aan een zandige en atenige bodenondergrond,
üet andere woorden: bodems die vlug opwarûìen bíj bestraling. I{e merken duidelijk
dar al de planten díe voorkomen op het ballastbed ¡nin of meer stress-tolerant
zijn; al de pLanten kunnen een gebrekkige eaterhuiehoudíng overl.even, nen
zegt dat ze tol.erant zijn voor watergebrek. Als aanpassing aan deze situatie
gaat het híer rneestal os¡ diepwortelende planten,
emnigen met een kruipende srortelstok
. 7. De poeitie van de ber¡¡en
De poaitie van de helling heeft een grote invloed op de verwerming van de
bodem; een bodem die naar het zuiden aftrelt stijgt sneller in temperatuur dan
een bodem die naar het noorden afhelt. Alhoewel de studie nu niet specifiek
gericht tr¡¡s op het vergelijkcn van de vegetatie van een noorder- en zuiderhelling,
lijken volgende waarnemingen toch interessant en vernoemenswaardig. Op
de zuiderhellingen krijgen ere voornamelijk warmteminnende planten, die eone
hoog opechietent*l; taur"nurneir (Anegallie arveneie) ;
Gele Morgenster (lragopogon pratengis) ;
Akkerhoningklaver (uelilotug off icinale) ;
l{itte lbningklaver (uelilotue albue) ;
Genone Teuniebloem (Oenothera biensis) ;
Echt Bitterkruid (Picris híeracioides).
17

18
lloníngkLaver. Deze warmte- en líchtminnende planten k@en
voornamelijk voor op líchte, zandige en due enel
warmr¡ordende boderúa, bij voorkeur kalkrijk. Zíj
verdragen langdurige droogte en echuwen de hitte
niet, dankzij epeciale aanpaesingen. Meeetal beechikken
zij enerzijds over een díepe beworteling,
wat hun toelaat voldoende vocht op te nemen
terwijl ze anderzijde het juiete ¡nooent uítkiezen
oo hun voortplanting te verzekeren. De kíeming
der zacten treedt op op het mcment dat er
voldoende vochtigheid aanwezig is Ín de bodeu,
opdat de kiempl¡¡nt zou uítgroeien tot een echte
plant. De meeete van deze eoorten hebben hun
hoofdareaal en optinum in Europa (continentaal
en submediteriaan), wôar de zmers warrner zijn
dan bij ons. Vandaar dat ze bíj ona voornarnelijk
terug te vinden zijn op zuiderhell.ingen. Daarnaa6t
bevaEten deze hellingerr ook xerothermen en
,
r'' Ii
halfruderalen, r¿aaronder :
Jacobekruiekruid ( Senecio jacobeae) ;
lfuizeoor (Hieraciun piloeell.a) ¡
Ruige Zegge (Carex hirta);
Koningekaars . ('Verbascr¡m chapeue) ;
Speerdietel (Circir¡m lanceolatum) .
I{e moeten echter goed voor ogen houden dac lìet voorkomen van die pla¡rten
op de zuidcrhellingen nu niet enkel samenhangt met de aanwezigheid van hoge
lichtinteneiteiten, het vlugger opÌrarmen van de berm. ..rraar ook het gevolg kan
zijn van een uítsluiting door compititie uit het ougevende nilieu. De Noorderhellingen
zíjn.øver het algeureeir veel kouder, vochtíger en zijn blootgã'ãEEaan
lagere lichtintensiteiten. Tijdeno een vegetatie-onderzoek, uitgevoerd
door GrÍme e.a. in Sheffield (1966), werd voor alLe ptanter.r genoteerd uaar zij
voornamelijk voorknsmen: op vlakke tot zachthellende gebieden, eteile he11íngen,
noorderhellingen, níet apecifiek gebonden aan een bepaalde ríchtíng of
heJ.l ing .
Vlak-zach thellend : eteile hellirgi- zuiderhe
{ewoon Struiagrae
(Agrostis tenuis)
-Zwar.t Knoopkruid
(centaurea nigra)
-Akkerdietel
(Circir,n arvense)
-Schapezuring
(Ru¡uex acetosella)
-Sint Janskruíd
( ttypericurn perf oratum.
-Rood Zwenkgrae
(Ìeetuca rubra)
-Zandm,rur
(Arenaria serpillyfolia)
-Echte t{itbol
(Holcue lanatus)
Noorderhell A1le hellinsen.
-Zandm¡ur
(Arenaria eerpi Llyfolia )
-Bereklauw
( Herac leum spondyl ium)
Frane Raaigras (Arrhenatherum elatiue)
I.lilgerooe je (fpifobiuru ovina)
Schapegras (Pestíca ovÍna)
t{itte klaver (trifolium repene).
Op onzc bermen viel het op, dat we Frana Raaigrae, Schapegraa en Witte Kla-
ver overal aantroffen. Frane Raaigras is daarbij op vele plaateen dominant.
TeksÈ en figuren: Maurite Boiten, Haseelt
Tekeningen: Dan Jaeob, Spa1bcek.

20
NATUUFI ZO NtrIE FI G¡FIENZEN
[ogtseh h[rcsjunna
Ale deel J over het Beleid ten aanzien van zure neerslag, ontlenen
wij met Èoeste@ing van de auteur (8.2.84) het volgende
artikel aan Milieurarna van aprif f984. J.L.
Ìbofdstuk drie:
NATIONÀÀL EN TNTERNÀTIONAÀL BELEID T.A.V. ZURE REGEN.
Het probleem van de verzuring van

De grote industrielandên konden niet langer hun verantrroordelijkheid ontkennen
en waren gedwongen aan de onderhandelingstafel Èe gaan zitten. De ond
handelingen begonnen in 1978 in het kader van de Econø¡ieche Co¡rnissie voor
Europa van de Verenigde Naties, een forum waarin zowel Oost- als West-Europa,
aâDen met de USA en Canada, vertegenwoordigd zijn. Een ontwerpverdrag, ingã-'
diend door Zweden, vormde de baeis voor de besprekingen. De EEG-landen naren
niet bereid zich te binden tot konkrete maatregelen en dus bleef het bij vage
principeverklaringen. Het Verdrag betreffende grensoverschrijdende luchiverontreiniging
over lange afstand, dat in november 1979 door 35 landen in Genève
werd ondertekendr vormt een zwak compromis. Het bevat geen konkreet streefdoel
voor de vermindering van de awaveldioxyde-e¡nissíes, enkel zeer vaag geformuleerde
verbintenissen, die practisch niet afdwingbaar zijn. Artikel 2 van het
verdrag bepaalt: ' De Verdragsluitende partiJen (...) trachten de
luchtverontreini ging, waaronder grensoverschr i Jdende luchtveront.reiniging
over lange afstand te beperken en voor zover mogelijk
gereideliJk te verminderen en te voorkomen. Dit moet gebeuren
door het uitwerken van 'een beleid en strategiën ter bestrijding
van de uitworp van luchtverontreinigende stoffen' en het gebruik
van de rbeste beschikbare technieken die economisch haalbaar zijn
Verder verbinden de Verdragsstaten zich ertoe oamen te werken op het vlak van
het wetenschappelijk onderzoek, informatie uit te wisselen en overleg te pIegen
over vervuilende activiteiten die een Ìreerslag kunnen hebben op elkaars
grondgebied.
Het Verdrag trad in voege op 16 maart 1983, rra het bereiken van het vereiste
aantal ratificaties. Maar ondanks een ministeriëIe konferentie in juni 1982
en een lete vergadering van het uitvoerend orgaan van het Verdrag één jaar
Iater, ís nen er nog eteeds niet in geslaagd een kollectieve strategie voor
een daadverkelijke aanpak van het probleem uit te werken.De lanclen die zich
bewuet zijn van het probleem kunnen slechts unilaterale maatregelen neuen die
ræinig resultaat eullen hebben zolang de grote vervr¡ilers onverschillig blijven
en weígeren nee te werken
Hieronder zal ik Èrachten een kort overzicht te geven van de bestaande en
geplande maatregelen tegen luchtverontreiniging door zwaveldioxyde zowel ín
Belgie ale op EEG-vlak en ze onderwerpen aan een kritisch onderzoek wat betreft
l¡un betekenis voor het probleem van de zure regen.
Er bestaan tnee belangrijke EEG-richtli.inen op het gebied van de luchtverontreiníging
door zttaveldioxyde. De eerste dateert van 1975 en betreft het
zwavelgehalte van bepaalde vloeibare brandstoffen. Deze richtlijn bepaatt het
maxímaal toelsatbere zwavelgehalte van vergchillende soorten lichte stookolie.
De brandstof wordt in tr.ree kategoriën ingedeeld: zwevelar¡¡¡e en minder zwavelarne.
Het gebruik van minder zrravelarme brandstof mag door de lidstaten worden
toegelaten in gebieden naar een verontreinígingspeil laag is. 0p die manier
wordt de verontreiniging geepreid, maar verandert er weinig aan de totale
zwaveluitetoot. De richtli in is niet van toepessing op de znare stookolie die
gebruikt wordt inelectriciteitecentralesr een zeer belangrijke bron van SO2bevuiling
in de ræeate landen van de EEC (27 I van de totale uitworp in Belgie
De tweede richtlijn werd goedgekeurd in 198O en bevat kwaliteitanormen voor
de omgevíngslucht, d.w.z. imriseie-norren ter bescherning van de menseli jke
gezondheid. De lidstaten zijn vríj in de keuze van de middelen oo deze nors¡en
te doen eerbiedigen. Zo kunnen zij hoge schoorstenen bouven of het gebruik
van hoogzwavelige brandetoffen in bepaalde gebieden verbieden. Ook deee richtlijn
zal dus neinig invloed hebben op de totale enissies van SO2, die bepalend
zijn voor de graad van de verzuríng. ttel bevat zij een intereesante bepaling
i.v.ù. grensoverschrijdende luchtverontreiniging binnen de EEG. In Artikel ll
wordt aan de lidstaten de verplichting opgelegd overleg set elkaar te plegen
Iten einde de situatie.te verhelpenr , wanneer de door de richtlijn
vaotgestelde S02-grenewaarden rworden overschreden of dreigen te worden
overschreden ten gevolge van een merkbare verontreiniging dte
een andere lidstaat als oorsprong heeft of kan hebben.' Bij toestan
21

22
den in het Antlrerps havengebied of bij de eventuele bouw van een nieune kolencentrale
in Limburg zou deze benadering wel eens door Nederland kunnen worden
ingeroepen.
De Europese Komíssie geeft nu zelf toe dat de t,otnogtoe geyoerde in¡¡ieeie
politiek wellicht gunstige resultaten zal hebben op het vlak van de volkegezondheid,
masr weinig doeltreffend is voor de bescherming ven de ecosytemen
tegen verzuring. ZíJ heeft daaro¡n ontrderp-richtlijnen uitgewerkt betreffende d
luchtverontreiniging door industrie en electrische centrales, die in juni en
december 83 werden voorgelegd aan de Raad van nilierministers.
In een eerste ont$rerp-richtlijn rover de bestriJdinq van luchtveront.relniging
door industriëIe installaties'erelr de Ko¡uniseie voor on
rookgasoncewaveling verplicht te stellen voor a1le nieuwe electrische centrales
en fabrieken i¡r de EEG. Uitbating,svergunningen zouden alleen mogen worden ver-
Leend indien 'aIIe gepaste preventieve maatregelen genomen zijn'door
gebruik van de 'best beschikbare techniek om gevaarliJke en schade-
J-ijkc ef fecten voor mens of milieu te voorkomen'en i.h.b. de emiseies
van z\raveI- en stikstofoxyden te verminderen. De bepalingen van de voorgestelde
richtlijn zouden ook rgeleidefijk toegepast moeten worden op bestaande
installaties, rekening houdend met hun technische kenmerken en
ðanpassingskosten. '
lleË andcre voor6tel van de Ko¡¡missíe betref t es¡issiebeperkingen voor grote
verbrandingsinstallaties. Het streefdoel van deze ontwerp-richtlijn is een vermindering
rËt respectievelijk 60 en 40 Z van de uitworp van SO2 en NOX, in alle
landen van de Gemeenschap te bereiken tegen 1995, met als uitgangspunt de emissienivearr's
van I980.
De Komnissie wordt vooral tot optreden aangeepoord door Duitsland, dat ver
leden jaar eenzijdig alle nationale uraatregelen nam ter vermindering van de
luchtverwiling en vreest det de Duicse industrie in een ongunsÈige konkurrentiepositie
zal komen te 6taan indien de andere EEG-Ianden niet volgen. Het valt
echter te vrezen dat de lovenswaardige initiatieven van de Konmissie zullen
epaak lopen op de cynisclre onverschilligheid van het Verenigd Konínkrijk, zo
tang tle \restcnlrinden over de Britse Eilqnden waaien en de Britten zelf, de gevol
gerì van de yerzuring niet voelen.
In Belgi.e beeta.qt ginds 1964 een kaderwet betref fende de begtri jding van
de luchtverontreiniging, die aan de koning een algemene bevoegdheid verleent
om maarregelen te neuen op dit gebied. Deze bevoegdheid ligt sedert 1980 bij de
Gewestexecutieven, hoewel de nationale regering bevoegd blijft m algemene en
sectoríöle normen vaet te stellen. De meeete uiEvoeringsbeeluiten ven deze kaderwet
betreffen de lucbtverontreiniging door huisverwarming en autoverkeer,
die vanuit lìet standpunt van de zure regen weiníg betangrijk is, vermite huiaverwarming
en verkeer slechts verantwoordelijk zijn voor reapectievelíjk l3 Z
en 3 Z van de totþle zwaveluitstoot in one land. De overige 84 I ie voor de
helft afkomatig van de induetrie en voor de helft van de electrieche centrales.
Er beetsat een KB van 1978 betreffende het zwavelgehalte van stookolíe, d
genomen ie ter uitvoering van de hogervermelde EBG-richtlijn. Door dit besluit
r¡erd het wettelijk toegelaten zwavelgehalte van vloeíbare brandgtoffen in Bel-
Bie, aoals gebnrikelijk met 2 jaar vertraging op het door de EEG vastgestelde
tijdscherna, aan de Europese nor¡nen aangepaet. Positief i.g det het Belgiech KB,
in Èegenetelling ÍEt de EG-riðhtlijn, ook van toepaeeing is op znare etookolie,
gebruikt in Índustriële verbrandingsinstallatiee en therrûische centralea. Maar
dit lichtpunt blijkt spijtig genoeg van weinig conrete betekenis, wanneer rnen
weet dat de in het KB vooreiene vermindering van het zwavelgehalte van halfzwarêr
z¡r8re en zeer znare stookolie reeds tweemaal is uitgesteldr tgelet op de
moefliJkheden in het verwerven van aardolie (...) rnet laag ztravelgehalte'
en de 'te verwachten dalfng van het gebruik van zeer zware
stookolie met hoog zvravelgehalte', met andere woorden: m de petroleumfederatie
en de elect,riciens het leven niet te noeilijk te maken.

Verder is er het KB van I auguctus 75 betreffende het voorkomen van luchtverontreiniging
door zwaveloxyden en etofdeeltjee afkanstig van de industriële
verbrandingainscallaties. Dit KB is niet van toepassing op de procesemiesies en
netaalnijverheid, naarvan de ewaveluitstoot (12 7" v/h totaal) due niet gereglementeerd
is. l{at betreft de kolencentrales en de indugtriële verbrandingsinstal
latíes voor steer¡kool (emen 15 7 vld totale S02-uicworp) wordt enkel de uitworp
van stofdeeltjee beperkt; het KB bevat geen emissievorm voor SO2. Voor electrische
cent,rales en andere verbrandingsinatallaties, die gebruik maken van
vloeibarc brandstoffen (eanren verantwoordelijk voor 53 Z van de So2-uitstoot)
bepaalt heÈ KB wel emigeienormen voor zwaveldioxide, die echter afhankelijk zi
van de grootte en de ligg,ing van. de installatie en zeer hoog zijn in vergelijking'met
de in het buit,enland geldende nornen. In soÍmige zones mogen de rookgassen
meer SO2 bevatten dan in andere. De belangrijkste bepalingen van het KB
betreffen dè verepreiding van de luchtverontreiniging door middel van hoge
schoorstenen. Voor elk type installatie is er een minímum-schoorsteen-hoogte in
functie van een nagestreefde SO2-concenütie aan de grond. We hebben hier dus
eene te meer te maken met maatregelen ter bescherrning van de volkegezondheidrdie
weinig of geen invloed hebben op de totale zeaveluit,stooc.
Het Verdrag van.Genève werd op t5 juli 82 door Belgie geratificeerd. Ons
land hceft dus de verplichting op ziclr genomen om een 'strategie en beleid
ter bestrijding van de uitworp van Ìuchtverontreinigende stoffen'
uit Èe werken. De l¡estaanrle wetgeving is duidelijk ontoereikend. Hoe gaan we
onze internationale verplichtingen rrakomen? StaaÈssecretaris Aerts erkent zelf
dat 'de maatregelen van ?5 door de economische realiteit en de evolutie
van het vretenschappelijk onderzoek grotendeels achterhaald
zijn en dat er in feite slechts één remedie bestaat: een drastische
vermind€jring van de uitt¡orp van z$ravel- en stikstofoxiden in aIIe
betrokken Ìanden'.
De eerste nieuwe uaatregel, genotræn door Aerts sinds de ratificatie van het
Verdrag, blijft echter volledig in de lijn van de oude immisaiepolitiek. Het betreft
een KB van 16 maart 83 tot vastatelling van grenswaarden en richtwaarden
van de luclrtkwaliteit voor znaveldioxyde en zr.revende deeltjes. Hoe deze normen
moeteu worden geëerbiedígd, wordt in het KB nier bepgald. Dit behoort nu i¡ru¡ers
tot de bevoegdheid van de Gewesten, die volgens het KB zelfs de rnogelijkheid
hebben on gebieden aan ce duiden waarin de grenswsarden slecl¡ts in 1993 bereikt
moeten worden.
Ir¡ de prakcijk zal dil KB. dus weinig anders betekenen dan een bevestiging
van de stiitus quo: i¡r de meeste gebieden liggen de SO2-concentraties reeda lang
benederr de grenswasrden en voor de weinige gebieden waar.dit niet het geval ie,
hoeft de Get¡est-executieve slecl¡ts een beeluit te nemen m de ven¡uilers uitstel
te geven tot 1993.... Intussen heeft de Startssecretaris echter een globaal beleideplan
voor de beperking van de SO2-emiseie aangekondigd. Dic plan zou tot
doel hebben de emissie tussen 1983 en 1993 nret 3O Z te verminderen. Aerte heeft
een t{erkgroep opgericht beetaande uit vertegenwoordigere van de bevoegde ministeries,
de gewesten, de electriciteiteproducenÈen, de petroleumfederatie en de
índustríe, dle moet nsgaan of het vooropgestelde doel haalbaar is en konkrete
maatregelen moet uitwerken. Over de aard van deze rnaatregelen wil men op het
kabinet van Aerte nog geen verdere informatie kwijt. t¡ellicht omdat zij eerst
nog op hunrhaalbaarheid' moeten worden getoetst door de industrie en door de
e lectric i teiabedrijven .
Het eerste KB i.v.m. zwavelveront,reiniging genomen door de aankondiging
van he t so 2-be IeI d 1I 1n le der 8ev a I we I nig h ooPge vend o¡¡ he t za cht u I t te
d rîu kken Op I e arme 1i Jk 1n I t 1at I e r v an d e MIn 1 ter van Econool che Zaken n de
t aat I e cret ar l. en voor Energ 1e en Vo Ike ge zondhe I d en lße fmiIteu word t d e vernindering
van het zwavelgehalte van half
voor de t¡seede maal verdaagd en wel...'g
beleldsplan 'ter zhrare , Zrrl8.re en zeer zvrftle t ooko 1le
etet op de voorbere ].di ng van een
beperking van de u I twor p va n zvave 1di ox ide Ben
verbluffend staaltje Logica, dat het vertrouwen
v an d e burger 1n h t m 1 1 1eu be
leid ongetwijfeld ten goede zal komn.
23

24
Terwijl de electricíteits- en de petroleumbazen eeno te meer een voorkeurebehandeling
krijgen' vermaant stastssecretaris Aerts de individuele consument,
die zijn alresbrander met hoogzrravelige brandstof voedt.
Er is echter n()8 meer. rn zijn toespraak op de Konferentie over de verzurtng
van het nilieu in stockholm in juni l9g2 noemde Aerts ala één van de kracht
I íjn en van zijn beleíd 'het gebrulk van energlebronnen die geen zwavel
afgeven en nu reeds voor 50 I van onze electriciteits productie instaan
' , leee kernenergie. Het ziet er dus naar uit dat de verdere uitbouw
van het kernpark één van de hoekstenen wordt van het beleidsplan ter vermindering
van de zwaveluit stoot. zo wordt de beatrijding van de zure regen een rrelkon
bijkmend arguræn t voor de electriciens ter verdediging van hun nucfeaÍre
uitrustingeplan-- de ontzwavelingskosten r¡orden gretig neegerekend om aan te
tonen dat nieuwe kerncentrales goedkoper zijn dan kolencentralee--en raakt de
milieuberreging tuseen twee vuren.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de urilieubeweging door Aerts niet
uitgenodigd is om deel te nemen aan de besprekingen over trãt soz-ueleidsplan.
Marc PaIlemaerts, Antwerpen.
Bronvermelding na de elotbeschouwing. (¿eel 4).
cvcn grûnn[echcn
o
GEI,UKKTG DE MÀN.
psalm I (1).
Gelukkig de man
die de partijliJn niet volgt
niet deelneemt aan hun samenkomst
niet met gangsters aan één tafel zLt
en geen kriJgsraad houdt met generaals.
Gelukkiq de man
die zijn medestudent niet verraadt
en niet de spion is van zf.Jn broer.
Gelukkig de man
die geen beursberichten leest
niet luistert naar hun radio
en çJeen geloof hecht aan hun leuzen.
HiJ zal zijn als een
geplant aan stromend boom
water.
ERNESTO CARDENÀL.
Uit: Protest achter prikkeldraad,
moderne Zuidanerikaanse pealmen
Uitgave: len Have, Baarn.

25jeer
vogc[stend
^áv
In 1983 kregen we von Pater Lander¡ald een verslag toegstuurd over
vogelwaarneningen in 1953 ( I ) en rijpte bíj míj de idee ze Ee laten
vergelijken met de vogeletand van 1979, 25 jaat later dus. Daarvoor
deed híj beroep op Albert Geune, algemeen erkend vogelexpert. J.L.
KIiIK NAÀR DE VOGELS, EEN.'AAR OP DE GROTE HEIDE. DEEL DRTE.
I l-6.
KLAPEKSIER. Vandeag trek Ík alleen op tocht. Vooraan op de uitgeetrekte heide
kon ik bij een groepje vliegdennen. Een erg nerveuze Klapekster kringt over
de øgeving en vat daarna poet op een dennetop. Ik ontdek haar neet in de reeds
vermelde dennengroep. Het zit vrij goed verborgen tuasen de twijgen van een dikke
zijtak. Een twijgenluÍfeltje over het nest onttrekt dit aan de ogen van apeurende
overvliegers. Tíjdens andere jaren vond ík het nest meestal op een hoogte
van zonat 2r5 à 3;5 meter; het staat nu ongeveer op 5r5 meter.
Onder de neetboøn liggen cen aantal typiech Langwerpige, epoelvormige braakballetjea.
In trree erven ontwar ik, tussen muizenhaar, kleine knaagtanden. In
een ander balletje vind ík, tussen vederdons, een lange teen, van Leeuwerik of
Píeper. De meeste overíge blinken vanwege de keverdekschilden.
De onrustige oudervogel verraadt de aanwezigheid van uitgevlogen jongen. Hij
roept: rgèkh-gèkh-gèkh. . . ' , afgewieeeld net een naar gekrijs: 'mwèe

26
lríjL hij echuin weinige æters in de lucht stijgt, laat hij een zevental malen,
goed afgeecheiden, zijn rsier-lniet horen. Meegtal vereíert hij zíjn tzíer-lwiel
met een boogje. Tijdene het dalen herhaalt hij een drie à zeveruaal zíjrl. zangroep
en wel zonder boogjee. Tuesen de opeenvolgende zangvluchten kunnen er telkens
een vijftal minuten verlopen. Het is toch wel opmerkelijk hoe de vogels
van open ¡¡ilieue hun zang al vlíegend, en meeetal eierlijk, debiteren.
20-7.
WULP. I{e noteren een groep van een tiental lfulpen sraaronder grote jongen,
te onderkennen aan hun bleker pek. Geen opvallend alarn.
KRI\I\I, Ben talríjke groep Kraaien.
HOUTDUIF. Vier nesten van Houtduiven in het eníge denneboeje op de heidevlakte.
Ik beechreef dit reeds eerder in een bíjdrage
GAAI. Op de rand van hetzelfde denneboeje twee nesten van.Gaaien.
FAZANT. Bezijden hetzelfde bosje, in een veenachtig urilieu, hoor ik een
zacht gepiep op de bodem. Een niet vliegvlug Fazantje tracht zich te verberçn.
tlet líjkt wel'op een jong' Korhoentje, roaar het is bijlange níet zo vínníg en
gespíerd.. rijo vleugeltjee hangen etrak. Het kríjgt een ring.
BOOI.ft ALK; Hij onderbreekt zíjn gierzwalusachtige vluchten herhaaldelijk on
op een kleíne Den te gaan rueten.
KOEKOEK. ltree zwijgzane Koekoeken vangen ineecten.
Zwartkop voert Koekoek
GRÂSPIEPER. Ook deze ie nog prezent.
RIETGORS. In een Berkje, bij een bremboeje, herhaalt hij zijn deuntje: twee
langere, spetterende noten (ta-ei b), gevolgd door één of t¡ree knlt.lerlagere
tonen (eol). TÍjdene een èerste minuul teli mijn confrarer v""t9f^tã-deunãjee,
tijdene een tweede minuut achttien.
5-8.
KLAPEKSTER. Ze maakt een goLvende vlucht.
GRAUT{E KIEKENDIBF. Ben mannetje, met een zuiver wítte gtuit, rwandelt' op
zowat 2 à 5 neter boven de hei; zijn sch@reldende glijvlucht valÈ oteede op.
I 1-8.
KOBKOBK. Een Koekoek zit ruetig op een dennetje. Hij laat zich; op een
tier tijd, viermaal met open vleugele in het grae op een prooí vallen. lte vlnden
er nadien langharíge rupeen in de bodembegroeiíng.
WttLP. Eén enkele alarmeert nog. Iùe zíen ook nog een Tapuit en een Klapekete
HOUTDUIF. De houtduiven in het dennebosj€r op de heide, zijn nog volop in
de weer met nestjongenzorg.

I 7-8.
Nog neetjongen van HOUTDUIVEN, twee zwak alarmerende [{ULPEN, een tom.jonge
PATRIJZEN, een twÍntigtal. KIEVITBN en nog één KORHOEN.
Tekst: Landewald Janeen, Ileueden.
Tekeníngen: Gilbert Van Averoaet, Gent.
DE GROTE HEIDE 26 JÀÀR LATER.
5-6.
De Raneuil ín de Vliegden heeft 2
op de nestrand. De verschrikte jongen
knappende geluiden met de bek. In een
lawaai. De jongen worden geringd, hun
jongen, twee onthoofde Aardm¡izen líggen
nemen de afueerhouding over en maken
nabíjgelegen Den maken de oudervogels vee
paspoortnurrler ie: H 25515 en H25516.
r 6-6.
Mijn verechijni¡g op de heide veroorzaakt paniek bij de t{ulpen. Op verachil
lende plaatoen alarmeren de vogele. Bindelijk hoor ik een jonge vogel roepen,
voorzichtig naderen en zíe nog net een donsjong in een heidestruikje verdwijnen
Zijn bek Ís nog m¿ar weiníg gekrood. Ik echat he¡n een week oud. Ook hÍj wordt
van een alu-ring voorzien.
24-6.
Trree Boomvalkjee (tralco eubbuteo) zijn op ineectenjacht, azen zíj op de
talrijk vliegende mieren? I{at een behendige vliegers, geregeld ziet men ze de
prooíen met de klauwen naar de bek brengen. Drie Kruísbekken (Loxia curvirostra
vliegen over de vlakte, richtíng rHelchterenbosf. Kuu-Kuup-Kuup-geroep verraadt
hut'g. g.
Het ie stil geworden in de kokæeuwenkolonie. Enkele adulten en juveniele
vogele vliegen nog rond. Een Dodaare voedert zijn jong. lwee Groenpootruitero
(Tringa nebularia) etaan aan de rand van een vennetje. Een Boeruiter (trínga
glazeola) vliegt üter. Aan de rand van de heide vliegt een bruine vogel op en
verdwijnt in de struiken
I
i
I
I
i
',,öí;
J
I{inter- e¡r zooerkl.eed van Kokmeeuw
Teket: Albert Geune, Ekeel.
lekeningen: Gíl.bert Van Avermaet, Gent.
'8¿-I¿8?890-890 'UN'XgU dO 'Ud OOg ,[UO,LS
'NgUgqN\fVTA TUNOI.IVNU$,LNI Ã,ISgNlilV ti¡V^ CIT ,LOUOl,t :I.¡OU\ÍVO
1 1îXOO t{VÂUg ÐNIq.cIUtSgg gc ìflrvw
'xugtt¡tgsNgn sr NgTgrwl{
I
yl
27

28
t zono
[engrfuk n
Misechien zijn bomen zelfs belangrijker geworden dan meneen, want terwijl
de mene synoniem geworden is van verrnril.ing blijft de booor åynoniem vanzuivering.
onafgebroken zuivert hij lucht ãon¿ei enige technLsche tussenkomst'
zsnaar omdat het zijn besteûbing is. Reden om bqnen lief te hebben,
r,e koesteren, tijcl en energie te besteden aan de bevegtiging van zijn
waarde in ons kultureel erfgoed. J.L.
D-E-!-{ITg--P-è}3PI5åqHtg-:_!ågsglgg_þipeegeeselgg).,.____
De Í'titte Paardekastanje heeft vooral eierwaarde en a1g blikvanger in het
landschap is hij uitermate geachikt. Hij ie gemakkefijk re herkennãn aan zijn
karakteristieke brede kroon en zijn betrekkelijk kortã, stevige stsm die op
Iatere leeftijd enigzine gedraaid is. Opvallend zijn ook de giot" kleverigä ei
knoppen en de grote handvormige, tegenover elkaar staande bladeren. oe wíãte
Paardekeatanje is één van de mooist bloeiende boæn; zijn bl.oeiwijzen gelijken
op kaarsen. De afzonderlijke bloenpjes, die aan orclri¿eèun doen dãnken, loñt

laderen laten bij het añrallen grote, hoefijzervormige littekene aehter, ZeLf,e
de gaatjes van de epijkers, naarmee de hoefíjzere bevestigd worden, zijn duídelijk
te zien. Vandaar de Nederlandse naa¡D: Paardekastanje.
Door de betrekkelíjk
late ontdätcting en verspreidíng
van de boom,
heeft hij geen groot aandeel
in de rnagie en de
mystiek in de plantenwereld.
l{el was het, vooral
op het platteland, de gewoonte
om bij knobbelreuma
en jicht 3, 7 of 9 gepelde,
maar onbeschadigde
kastanjes mee te dragen.
l{egens zijn aterke electrische
geladenheid wae dit een
níddel bij ziekten als voornoemde,
teweeggebracht door
zuren. In tijden van zeepschaarste
zijn de r¡ruchten
nel ale vervangíngemiddel
gebrulkt. Een extract r¡ordt
gebruÍkt tegen aambeien en
spataderen. Ale nondwater
aou carríës genezen. In de
r¡rucht ig een stof aanwezig
die in zonnebrandolie wordt
gebruikt, mdat ze de ultravioletstralen
abgorbeert .
Paardehastanje
De tlÍtte Paardek.¡stanje, Ín het Belgísch en Nederlands landschap een vertrouwd
element, is voor onze streken toch nog een betrekkelijk nieuwe boom. Bous
becquis, die ook de Sering, de Tulp en andere bolgewassen naar hier bracht, zou
ook de tlitte Paardekaetanje in l.teet-Europa geintroduceerd hebben. Dodonaeue
(1518-1585), de bekende Vlaamse plantendeskundige, die in de l6de eeuw zijn bekende
plantenboeken schreef, naakt er geen melding van. Zijn collega en tijdgenoot
Clusius (1526-1609), hoogleraar in de Botanie te Leiden, zecte een belangríjke
etap op het pad van de verepreiding, toen hij in díe periode ín l.lenen';waar
hij een medicinale kruidhof oprichtte, de eerste zaden aa¡r de asrde toevertrou$d
Daarmee verloete hij de Paardekaetanje uit zijn isolement,. Van nature uit groeide
hij nanelijk uiteluítend in het Noord.Gríekse Chelidoni-gebergte. Daarna ging
de vèrspreiding tamelÍjk snel. Reeds in het begin van de lTde eeuw werden de eer
ste exemplaren in Engeland en Frankrijk aangeplant en in 1633 r¡erd de Leidee Hor
tus het eerste stetion op de reie die de Paardekastanje door de gematigde kli-
Í¡aatzone van het noordelijk halfrond rnaakte.
Louis Sí¡¡ons, Lonunel .
BRONNEN:
A}|ANN.G.., 1968. Bomen en Struiken in de natuur, 224 pp.
Zoner en Keuning, l{ageníngen.
BOOM,B.K., 1978. Nederlandae Dendrologie, 454 pp.
H.Veenrqtn en Zonen, I{ageníngen.
DEBOfI,L., 1958. Het Bornen- en Struikenboekje van België, 264 pp.
Koninklijk Belgiech Instituut voor Natuurwetenschappen, Bruesel.
EDLIN, H.,e.a.¡ 1979, Bqnen, Boe en Hout, 284 pp.
Zomer en KeuningrEde.
GABRIEL, I . , 1970. lGu idengids , f 78 pp .
L.J.Veenre Uitgeversmaatscheppij N.V. t{ageningen.
MERTENSTA. en L.Símona, 1982. De Vloeír¡eiden te loÍmel-Kolonie, 160 pp.
vzw Stichting tirnburge Landschap, Hoeselt. Druk: Acco, Iæuven. enz.....
29

32
Een poging tot relaas
voor hen die er niet waren,
voor hen die er rrel lraren,
voor hen die er zu11en zijn.
PADDESTOELENI{ANDELING AÀN DE BORGGRÀEVEVI,IVERS OP 9 OCTOBER 83
Met het einde van een prachtige nazomer wae het weer eene'ti jde geworden
een na jaara -padd ee toe lenwand eli ng. Een 15tal fervente zr{aær6 kwan daartoe
onder een grije wolkendek aan de Kinderboerderij te Kiewit samen, om met André a
de Borggreevevijvers op 'Jachtr te gaan.
Het is een rmeilijke, eome zel.fe onmgelíjke' taak om vn¡chtl.ichs¡üen van
zwammen te determíneren zonder het gebruik van hulpmiddelen zoale microecopen. lle
konden evenwel rekenen op de aanwezigheid van enigà reeds zeer.onderlegde paddeetoeLkundigen
(al wae RÍk níet van dã partij) on ñognaale (!) Íngewijd te worden
in deze ecille herfetwereld.
De paddeetoelen: hun geruíeloze wereld kan voor menig wandelaar een bron
ber+ondering en verwondering zijn. I.laar de zwa¡draden (hyphen) en de zwamvl.ok (nye1ír¡m)
verborgen liggen in hu¡rus, in half vergane boomstanûen of in weefeel van
levende planten, daar pri jkt dcrpaddetoel' bovengronds in een wereld die zích
bereidt op zijn winr,ere laap. Je ziet soms toevallig, met hun vele tinten van
oud tot bruin, of onnidd elijk in het oog epringend met helle en doffe kleuren
el en rood. En op een nooie donkerbruíne kaetonjeboleet zit wel eens een halfe
Ç¡oene Kíkker te vrachten op een eprookjeaprincee, onbeweeglijk onder het getaar
der wandel aar8. . .
hþ zagen vooreerst een Breedplaetotreephoed (Collybia platyphylla), een
zv¡am die evenwel dc typieche kenmerken van het Tricho lorops ie -gea lacht ver toont .
n andere grote plaatjeezwam er vlakbíj wae ¿e-fficffihrerzr¡am (clitoc ybe
lavipee); -trechter- on¡r¡ille van het ver aflopen

paraoiet oP o.a. loofbornen. Maar nog meer geweeed ie de Zwavelzwan (polyponrs
eulphureue), waarvan rite een verga¡n exemplear ontdekten aan een boongt"rr'tr"t
r¡ag al nrit en brokkel.ig.
_ Een gevreesde paraeiet van de groep der plaatjeszwarrnen ie de lloníngzwarn
(¡mi'tariella nellea), waarover hekeen-ìfíen tog een boeiend verhaal ïrist te
vertellen. Ze kmmen er werkelijk net, honderden voor en vertoonden kleurverechil
len naargelang de houtaoort waarop ze groeiden. En nu het woord toch gevallen ie
kunnen we het evengoed eens over hekeenkringen hebben. Ontstaan door de kringvomige
toename van het mycelíum, werden ze tijdene de Middeleeuwen aanzien ãlo
de eporen van de rondedane.der heksen: f{aar hekaenvoeten de grond raakten, zouden
de paddeetoelen verechenen zijn. f,ie Roeetv,lekkenzwan (collybia naculata) die
we oP de wandelíng vonden, is een typieche hekeenkringer. De myeterieuze en magische
sfeer die al deze groeísele vroeger mgaf ie misechien tenrg te voeren
tot het niet â1 temenslievend gebruik van de giftige soorten ervan. Een paar
van de door one ontdekte speciroen naren giftig: de nu.waarechijnlíjk tæl afdoend
gekende Groene Knolmaniet(Ananita phalloides) met zijn hooggerande volva (niet
te verltarren mer de Gele die ruikt nasr rautre aardappelen) en de verdachte Cewone
l(rulzoc (PaxÍllus involatus) aie in ongekookt,e toeetand allezÍns giftig is
De meeete soorten zijn echter gesroon onsrukelijk, Zwavelkoppen bij voorbeeld
zijn bitter en een aantal ruseila's zijn ook niet te pruiÍpn. l{e vonden
een grote Stinkzwam (phallue Ímprdicus) waar al de groen-zwarte gleba al rrae
van afgegeten door de vliegen. Een Hanekam (Cantharellue cibarius) ruikt beter
(abríkozengeur), naar het, wag spíjtíg genoeg de valse (Hygrophoropsie aurantíaca
die we ontdektenl.
Er waren þeer ogen en tij

34
zcc[end
TTI.DE OOSTERSCHELDE.
fDe gouden rand van de zee'. .
De ooeterschelde ie het natuurlijke hsrt van zeeland, het centrale
rijke natuurgebíed, waarrond het biologiech leven van de provincie
zich afepeelt. o¡ndat de rol van deze zeearm dominerend ig in dit
iruenee natuurgebied, beeteden we er hier $at meer aandacht aan.TD.
1. Het ontstaan van een na bied.
De Oosterechelde was ín de MiddeleeuÌren de uitmonding van de Schelde, dÍe
toen veel emaller was dan nu. Zij vo:¡rde de natuurlijke scheiding tuasen de
voornaamate delen van Zèeland. In de oude rentmeestersrekeningen vindt men dan
ook de aanduidingen: tZeeland beoogter Scheldr, waarmee men Sctrouwen, Duiveland
en Thoelen bedoelde, entZeeland bewester Scheldt, waarmee men Walcheren en de
Sevelqnden aangaf
De Schelde lras een belsngrijke vaarveg traarran Bergen op Zoom, Reinerswaal.
en Zíerikzee hun opkorret te danken hadden, terwíjl de noordàfijke zíjtak, de
Eendracht, de stad ltrolen tot ontwíkketíng braèht, De Westerechelde of Honte ,
bij vroegere stornvloeden ontstaan, was van minder betekenis.
Stomvloeden, danmen en inpolderingen bepaalden in de loop der eeuwen het
huidige uitzicht v'an de Oosterschelde. lussen firolcn Zuid-Beveland bevond
zich in de Middeleeuwen de heerlijkheid Riemerehraal, midden in het buidige Oostelijke
deel van de Oosterochclde. Ze bestond uit de stad Ríenerewaal en 19
kerkdorpen en gehuchten in totaal 12OO ha groot. In l45O en l52O werd Rienerswael
door enorme branden geteisterd. Bij de stormvloed van 5 november 1530 wetcl
Riemerswaal loegeelagen van Zuicl-Iþveland. O'yerstromingen van 1532 en 1557 vertloeatten
de etad grotendeels. Deze rampen werden gevolgd door flinke branden i.n
1558 en door níeuee overstromingen in 1561, t563 en 1570. Het land verdneen
Practisch geheel in het lrater. Tot I63t heeft een klein aantal vissere er nog
gewoond. Het laatste wat verdween wss de kerktoren van het dorp Broecke die in
l89l werd opgeblazen na tot dan ale een eenzarne baken voor de echeepvaart te
hebben gediend..
Door de aanleg van de Kreekrakdam in lB67 en de Sloelam in l87t werden de
Ooster- en Westerschelde gescheiden en was de Oosterechelde geen riviernnnding
meer. Het werd eindsdien een zeearmmet hoog zo,rtgehalte en een zeer rijke
fauna en flora.
lryak¡ìer.rì
Oostoßcholdô
Schærm
Omt¡.rd
ok
^-.
tloord . llûYal¡nd Ilþþñ
.A
7ud gcvcl¡ñd
Sr.
Ooglorscheldo

Na de :lanp van 1953, waarbíj in Zeeland 1834 doden te betreuren víelen, zeí
gane Nederland: dat nooit neerl Hee Deltaplan zou zulke rampen voorgoed uitechakelen.
Het hoofdidee van heÈ oorepronkelijk plan wae alle zeegaten af te sluiten
en de dijken van de openblijvende mondingen, de Nieune l{ater}reg en de [Jesterechelde
op te hogen. Aanvankelijk r{raren er reeds bedenkingen over de biologíeche
gevolgen van het afsluiten der zeegaten, maar deze hadden in de eerste plaate
betrekking op de cultures van oestero, mosselen, riet,biezen en griendhout.Schade
aan deorrerige natuurlijke rijkdmren werden elechts in beperkte kring onderkend.
Het unieke zoetwatergetijdengebied van de Biesboech en het brakwatergebied
van het Haringvliet verdwenen zonder veel protest.
Voor de laatgte grote afsluiting, deze van de OoeÈerschelde, Lagen de zaken
echter andere. De werken begonnen immers pae in 1969 en er naren al protesten
te horen: eerst uit de kring van de zeileport, dan uit deze van de oester
en moseelcultuur. Intuesen kwam ook het ¡nilieu in de belangetelling van het
grote publiek te staan. Aktiegroepen zagen de kans het openhouden van de Oosterechelde
in de prograrm¡ta van de politieke partijen opgenoæn te krijgen voor
de verkiezingen van 1972. De Cornmissie Oosterechelde werd opgericht, waarin oôk
tnee biologen zitting hadden. Het eerste advies nas even verrassend ale eenvoudig:
eluit de Oosterschelde af met een lekke dam van losse betonblokken. Iedereen
leek teweden, maar verdere studies beoordeelde deze oploseing ale tê
eenvoudig. Uiteindelijk werd een etorm\rloedkering aanvaard. Dít ie een pijlerdao
net een doorlaatopening van 14.0OO m2, daar waar de natuurlijke opening 80.0O0
¡o2 is. De koetprije zaL 7 tôt I niljard gulden bedragen, waarschijnlijk zelfs
r¡eel oeer.
De aktiegroep rooeterechelde opent heeft becijferdr-en dit is intueeen door
talrijke studies en inetantiee bevestigd-, dat men met één miljard gulden een
even grote veiligheid had kunnen bereikt worden binnen de vijf jaren: dijkverhoging
tot in de perfectie.
pijlerdam
Het huidíge concept van open pijlerdan heeft toch nog ingrijpende gevolgen
voor heÈ mi.lieu:
-het getijde (llOO ¡nil
-het intertijdegebied
J oen M3 water) wordt vermínderd tot 70 l;
( de droogvallende zandpLaten bij eb) wordt net 4OOO ha
verkleind . Deze delen zijn van uitzonderfijk belang als voedselgebied voor de
vogele;
-het nu zeer etabiele.mílieu r+ordt mínder stabíel: ala elechte één factor zich
wijzigt, zoals bv. het zoutgehalte, de wstertemperatuuË of de hoeveelheíd
voedselaanvoer, dan zal dit ernstige gevolgen hebben.
De Ooeterechelde heeft é6n koetbare leg geleerd: yranneer het milierraopect
eerdec in zíjn volle zeaarte had rnegewogen bij het opetellen van het Deltaplan
lraren de extra uitgaven en jaren tijdverlies grotendeels vermeden geneest.
35

36
2. De Oosterschelde als blo
De Oosterechelde ie een getijdengebied van 33.000 ha groot. T\reemaal per
stro@t er llOO miljoen M3 in en uit de Ooscerechelde. Dit ie bijna 1/3 vÀn d e
totale inhoud. Ongeveet 213 van de inhoud blijft dus langer in de Ooeterachelde
Hiervan l¡ordt 4 l pet getíjde ververst zodat no onþeveer 2 weken al het water
vernieur¡d is. Daar 213 ven het water due langer in de O0eterschelde blijft en
de zon de droogvallende zandplaten oprrarmt bíj eb, Ií.gt de temperatuur van het
l¡ater hoger dan deze van de Noordzee. De ebatroorn van de Scelde loopt een uur
langer door dan deze uit de Weaterechelde en drukt zo het vuile water uit de
kust. hierdoor komt er prsctiach geen bezoedeld qrater uit de I{eeterschel.de in
de Ooeterschelde. Door de eterke zuíd-noord-etrdting lange de kust, heeft ook
het vervuilde Rijnwater geen kane.
Door al deze factoren e¡,$en ie de Ooeterechelde een uitzonderlÍjk zuiver ge
tíjdengebied, ruet een ontzaglijk aanbod aan bíologísch leven. De top van één
voedselketen in de Ooeterechelde ie tevens ook de opvallendste verschijning ín
Zeeland: De uíenduiaenden vogels. Het merendeel van die vogels ie aangewezen
op de O0sterschelde ale voedselgebied. Op de teldag van 3l-10-66 kwammen tot
lTO.OOO vogele voor het gêbied, waaronder 345OO Scholeketers, 1865 Rotgsnzen,
98oO ltulpen, 15.5O0 KanoeÈstrandlopere e¡ 26.50o Drieteenstrandlopers. Door het
hopg zoutgehalte en de hogere teDperatuur wieet de Oosterschelde practisch
nooit dicht en is hij ín strenge wínterg een toevlucht voor pleisterende vogele
Ook de rijkdom aan vissen in de Oosterschelde is zeer opvallend. Ìleer dan
60 aoorten kmen er voor, die men kan verdelen in 3 groepen:
-rrisaen die er zich voortplanten: Geep, Tong, zeenaald, puitaal....
-visoendi,e zich elderg voortplanten, maar eraarvan de jongen opgroeíen in deze
zeearm: llaring, Kabeljauw, Zeebaars, Schol, schar...
'vissen die op trek zijn van zout- naar zoetwater of orngekeerd: Zeeprik, Zeeforel,
Spiering....
De aantallen van de vissen is moeiLijk te schatten. Voor somnige soorten
ligt dit in de orde van grootte van vele tientallen miljoenen. Sanenvattend
kan men de Oosteiechelde als vo1.gt ornschrijven: een gaaf , prachtig en indrukwekkend
rratuurgebíed bínnen hsndbereík.
'Iheo Dreeoen, Opoeteren.
Bronnen na aflevering 4.
un dc rendgcbncdcn
DE KLOOSTERBERG BIJ DIEST, een moole wandeling.
l. Dieet en mtgeving ie floristigch een zeer interessante gtreek. Het feit
dat er een rivier (¿e Der¡ær) door het terreín.stroqtrt, er een spoorweg is aangelegd,
en niet in het nínet: de overgang vân Kenrpen naar lbgeländ, cieëren
een oqgeving waar veel variatie in de flóra en de vegetatie Ëe vináen ís. onder
ftORA verstaan wij de verschillende planteneoorten. Met VEGETATIE wordt het min
of meer veelvuldíg voorkøren der individuen van een bepaalde soort bedoel.d. Een
roggeveld ie alr aan planÈesoorten, maar de soort Roggã komt veel voor: dus een
arm fl'ora' u¡88r een rijke vegetatie. Een vijftal jaiãn geleden heeft men ecn
onderzoek gedaan naar de 6pore-'en zaadplantén die in de Zqiderkempen en het Ha
geland voorkomn (of voor emígen: vooikromen) . Dit gebeurde met ãe verepreidingskaartjee
uit de Plantenatlae van België. Er werden ongeveer Boo planiensoorten
geteld, waeronder 4OO zeldzame soorten. Van deze láatsten werden er
ongeveer l50 in de streek van Dieet geoígnaleerd.
-2. ZoaLs gezegd, ligt Dieet op de grens van de Kempen en het llageland; we
bevínden ons tussen de eerste ttagãlandãe heuvele. net r¡oord Hagelanã zou kunnen
verklaard worden als: het land van de hagen. Het is wel. opvallãnd dat in deze

zoveel heggen voorkonen. fnteressant ie het on telkens de verechillende soorten
planten in de hagen te ondereoeken. Het ie echter waarechijnlijker dat de naam
afkometig ie van het or¡d-Nederlandse woord HAGE, wat de benaming eras voor een
loofbos net onderhout. Vandaar ook het voorkonen van de naa¡n RODE in veel geneen
tenamen in de streek. (zíez Níeuwrode, Iùaanrode, St.píetererode)
3. Veel Límburgee Natuurgidsen herinneren zich mÍeschien nog die natte Natuurbeschermíngsdag
in St.PÍetersrode, in 1981. Uít de brochure die !¡e toen over
de twee wandelingen kregen, fríssen we enkele dingen op, Zo'n 7 niljoen jaar geleden
kwam de zee tot Diegt. Zandbanken, die bestonden uit Díestiaans zand, kwaa
men aan de oppervlakte wanneer de zee zich terugtrok. Deze Díeetiaanzanden bezitten
deeigenechap dat ze bij aanrakíng met de lucht verharden en beetand zijn
tegen de erosie. Zo ontstonden de Hagel.andse heuvele ,.die zowat 40 tot 70 meter
boven het landachap uíteteken.
4. De wandeling. }le vertrekken op de parking vàn de GB aan de Leuvenee
wegreven buiten Díest. I{e plaatsen onze víerwieler hele¡n¿al achteraan, onder de
bomen en zÍen voor ons de Kloosterberg. Deze nas tot de Franse Revolutíe eígen
dom van een Nonnenklooster. De fLanken dienden voor land- en vooral voor wíjnbouw.
Vanaf de parking links over een brug volgen rre de weg naar rechte. l.¡e zien
Hoornbloem, Grootbloenige Muirr, Zachte ooievaarsbek. Het ie even intereesant de
stijlen van de Muur en Hoornbloen te tellen: een handig determinatiekennerk.
We horen: Í{interkoníng, Heggemus, Vínk, I\rinfluiter, Zwartkop en ræt !ûat ge
luk, rechte in het populíerenboe: de l{ielewaal. We komen nu aan een holle weg:
het Hageland ie er gelukkíg nog rijk aan. Opgepaet: nu een pad, linke de helling
op. lfe kmen tuasen akkers: het gebied van Kramevogele en Leeuwerikken. Bovendien
krijgen we een.prachtig panor{rna op Diest net de St.Sulpitiuskerk en de
Kruieherenkerk.. Nu nog wordt er op de hellíngen aan landbouw gedaan. Kíjk naar
de wegbernflora: Akkerleeuweklauw, Moerasdroogbloem, lfuizeoor, Reigersbek, Zachte
Ooievaarebek, Scbapezuring, Schijfkanille, Hondsroos, Akkerviool,tje....
l{e wandelen over de kan van de hewel en dalen nu af . Opletten voor zonnige,
zandigwarmé plekjee langa de helling. U kan altijd het geluk hebben een
zonnende Hagedrssen te zien. Nu rechtsaf: een enalle weg, begroeid met, Sùeedoorn
etruiken. Kq¡ hier tot rust. De wereld, dat ben jij en de zoemende insecten. Een
Groenling rkweíktt, een Tjif-tjaf doet zijn naan alle eer aan. Ioop niet te snel
genietl. Ontdek de koretæBsen, de blaadjea v¿m het ltui'zeoor.
.Ct
*o-y'rl
t
^6,, t
,
,
,\
\
\
\
t
a
at
a
-' '!)
a
a
t
t- l. H[sT
,.6Rfi'E
I
I
G,N.
37

38
Linke op de-
-
akkera hoor je ¡rieschÍen enkele KÍevitten. Bewonder de zwalpende
akrobatenvlucht: eat men al niet doet om de vrouwtjes re overbluffen of tä
inponeren. Ze hebben van de mensen níet veel oeer te leren. We kornen nu terug
boven op de helling (een naet) en slaen rechtgaf. t.te merken hier een veel voorkqnendverschijnsel
op de Hagelandee Heuvelg, namelijk graften. Dit is een soort
terrasboutr.
Op de zuiderhellíng is men terug aan wijnteelt begonnen. Op de kant vind je
het zel'dzaære Voorjaare-vergeetæ-níetje, ãen nietig-plantje, en veel Spurriã.
[È kooen nu oP een aefaltbaantje. Diegenen die naar trùis wirien, alaan nu rechte
af en bereíken zo de parkíng achter de GB.
. -
Zíi díe nog een urctje willen wandelen, volgen de weg naar links; op het
9i19 ""1 de weg terug linke tot op een grote et"õnr"g (elãctriciteíteúabine).
Kijk wel ondertuesen even in het grachtje aan Uw recñterzij

o
ö Fooo14
o Bl*NoÞrl
lúts
O\OP\¡O\(¡È(,
tttlllllll
H 5Noá0,
=o+
C
e
= 0
5
N3
JA
O\Cft{6\lrr+\.}Jf'JJ
t-l H (l þ.1
I
4 à P < Fl U t1 Ñ ø X s¡ Z Þ Ø r.U, 3 Fl ¡fOr OPÎ\)rt)É X tQÉ
5 FÀÉloP õ}'OEP. 3J:'Y