0420420 Fluit nr 2 2008:5118 FLUIT_05_2 1-30 - Nederlands Fluit ...

Een zeventiende-eeuwse amateurfluitist
Als je als vereniging een tijdschrift publiceert en een website onderhoudt, word je soms bestookt met
verrassende vragen. Afgelopen zomer ontvingen we een e-mail uit Noorwegen van iemand die
tijdens zijn onderzoek naar de stamboom en de geschiedenis van zijn familie op een fluitspelende
voorvader uit Nederland was gestuit. Met het oog op een familiereünie die gepland is in 2010, was
de vraag welke muziek die voorvader zou hebben gespeeld, en op welk instrument? Dan wil men die
nogmaals spelen.
De kennis over deze man is voor een deel afkomstig uit
twee manuscripten over de familie, een uit 1824 en een
uit 1929, en verder het resultaat van eigen archiefonderzoek
van Knut Geelmuyden, onze Noorse
connectie.
Gerrit Adriaenszoon van Geelmuyden werd rond 1632
geboren in ‘Geelmuyden’ in Overijssel. De plaats staat
nu bekend als Genemuiden. Over Gerrits leven voor
1660, het jaar van zijn komst naar Bergen in Noorwegen,
is vrijwel niets bekend. Op 19 juli van dat jaar
kreeg hij burgerrechten in de stad, wat inhield dat hij
handel mocht drijven (de geplande familiereünie vindt
precies 350 jaar later plaats). Hij trouwde met een
Noorse, en de hele familie Geelmuyden stamt van hem
af, inclusief een Nederlandse tak. Zijn achterkleinzoon
Geert Geelmuyden, in 1759 geboren in Kopenhagen,
was namelijk een zeeman, die eerst naar de Nederlandse
bezittingen in West-Indië trok en uiteindelijk in
Vlissingen en Amsterdam terechtkwam.
Gerrit Adriaenszoon was in Bergen koopman en reder.
Na een paar jaar was hij al een van de tien rijkste in -
woners van de stad. Zijn kleindochter Karen Geel -
muyden werd geboren in 1702 en stierf pas in 1803,
en hoewel ze geboren werd na het overlijden van haar
grootvader in 1701 moet ze in de familie veel over
Gerrit hebben gehoord. Ze was nog in leven toen
Fredrik Geelmuyden, een volgende nazaat, begon aan
zijn onderzoek naar de familiegeschiedenis, dat
uitmondde in het al genoemde manuscript van 1824.
Volgens Karen had Gerrit altijd een zwart fluwelen jas
met gouden knopen gedragen, met op zijn hoofd een
muts van dezelfde stof, een zwarte broek en met ringen
versierde schoenen. Kortom, hij moet eruit hebben
gezien als de Hollandse kooplieden op zeventiendeeeuwse
schilderijen. Blijkbaar is hij zijn hele leven de
Nederlandse gewoontes trouw gebleven, ook op het
gebied van kleding.
Karen had Fredrik ook verteld dat Gerrit een lange,
slanke man was geweest, die fluit speelde en een goede
zangstem had. Hij moet heel muzikaal zijn geweest, een
talent dat in de familie erfelijk is gebleken, want in de
volgende 100 tot 150 jaar treffen we onder zijn nazaten
verschillende familieorkesten aan, en de violist Ole
Bornemann Bull, die in de negentiende eeuw wereld -
beroemd was, stamde van hem af, evenals de Australi-
sche jazzmusicus Geoff Bull in onze tijd.
Het verhaal gaat in de familie dat Gerrit in Nederland
bij een duel betrokken was en mogelijk om die reden
het land moest ontvluchten, maar misschien is hij ook
alleen maar vertrokken om zich in Bergen als koopman
te kunnen vestigen. In die tijd was Bergen het belangrijkste
en meest internationaal gerichte handels -
centrum van Noorwegen. Een zoon van Gerrit, Adriaan,
vertrok op dezelfde manier uit Bergen naar Londen,
waar hij voor de handel werd op geleid, voor hij zich in
Amsterdam vestigde. De Deense
dichter baron Ludvig Holberg is in
Bergen geboren, en groeide niet ver
van het huis van de familie Geel -
muyden op. In de verslagen van
zijn reizen door Europa vertelt hij
dat hij een bezoek bracht aan
Adriaan Gerritsz. van Geelmuyden
in Amsterdam, en met hem in een
huisorkest speelde.
Renaissancefluit
volgens Mersenne
Maar wat voor instrument speelde
stamvader Gerrit Geelmuyden, een
Nederlandse emigrant in Noorwegen?
Wat voor fluit werd be -
speeld door een koopman uit een
Nederlands provinciestadje? De
conische baroktraverso met één
klep bestond in 1660 nog niet –
althans waarschijnlijk niet in
Gerrits omgeving. Misschien
werden in de buurt van Amsterdam
al wel conische fluiten gemaakt. Als
het een dwarsfluit is geweest,
moeten we eerder denken aan een
eenvoudige cilindrische houten
fluit met zes gaten. In die tijd werd
zo’n fluit flûte d’Allemand genoemd,
‘Duitse fluit’; tegenwoordig zeggen
we meestal ‘renaissancefluit’. De
Franse monnik, theoloog en
geleerde Marin Mersenne noemt in
zijn boek Harmonie Universelle
(1627) twee ‘flûtes d’Allemand’, een
in D en een in G. De fluit op zijn
afbeelding is een beetje krom, zoals
FLUIT 2008-2 21

hij zelf opmerkt, maar het is de
beste afbeelding die hij kent.
Maar het is ook heel goed denkbaar
dat Geelmuydens fluit een blokfluit
was – we mogen niet denken dat
het woord ‘fluit’ in de omgangstaal
een nauwkeurig omschreven betekenis
had.
Wat betreft het repertoire moeten
we evenzeer gissen als wat betreft
het instrument. Misschien kunnen
we nog het best denken aan muziek
als in de bundel die jonkheer Jacob
van Eyck (1590-1657), de blinde
Utrechtse stadsbeiaardier, in 1646
publiceerde onder de titel Der
Fluyten Lusthof, een verzameling
van bekende melodieën van allerlei
herkomst, waar Van Eyck variaties
aan had toegevoegd.
Deze informatie was dan ook ons
antwoord aan Knut Geelmuyden.
Hanzesteden en scheepvaartroutes
22 FLUIT 2008-2