en gemeentelijke monumenten gemeente Cranendonck
en gemeentelijke monumenten gemeente Cranendonck en gemeentelijke monumenten gemeente Cranendonck
Bijlage 8.3: Overzicht van rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten in de gemeente Cranendonck Inhoudsopgave 1. Overzicht van gebouwde rijksmonumenten ......................................................... 2 2. Overzicht van archeologische rijksmonumenten ................................................. 6 3. Overzicht van gemeentelijke monumenten .......................................................... 7 4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezichten................................................... 9 5. Overzicht van historische buitenplaatsen .......................................................... 12 Budel vanuit het Noorden in 1829 (Brabant Collectie) 1
- Page 2 and 3: 1. Overzicht van gebouwde rijksmonu
- Page 4 and 5: 518889 Hoofdstraat 77 Het DUBBELE W
- Page 6 and 7: 2. Overzicht van archeologische rij
- Page 8 and 9: Randweg-Oost 26 Budel Schoordijk 5
- Page 10 and 11: Reeds in 1893 kon het eerste zink g
- Page 12: 5. Overzicht van historische buiten
Bijlage 8.3:<br />
Overzicht van rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
de geme<strong>en</strong>te Cran<strong>en</strong>donck<br />
Inhoudsopgave<br />
1. Overzicht van gebouwde rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ......................................................... 2<br />
2. Overzicht van archeologische rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ................................................. 6<br />
3. Overzicht van geme<strong>en</strong>telijke monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> .......................................................... 7<br />
4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezicht<strong>en</strong>................................................... 9<br />
5. Overzicht van historische buit<strong>en</strong>plaats<strong>en</strong> .......................................................... 12<br />
Budel vanuit het Noord<strong>en</strong> in 1829 (Brabant Collectie)<br />
1
1. Overzicht van gebouwde rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
De gegev<strong>en</strong>s in dit overzicht zijn ontle<strong>en</strong>d aan het Rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>register zoals beheerd door de<br />
Rijksdi<strong>en</strong>st voor het Cultureel Erfgoed (RCE) <strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de Object<strong>en</strong> Databank (ODB). Uit de<br />
ODB zijn alle<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>: rijksmonum<strong>en</strong>tnummer, straat <strong>en</strong> huisnummer<br />
<strong>en</strong> de inleiding van de red<strong>en</strong>gev<strong>en</strong>de omschrijving. Voor e<strong>en</strong> uitgebreide (red<strong>en</strong>gev<strong>en</strong>de)<br />
omschrijving <strong>en</strong> waardering van het gebouwde erfgoed in de geme<strong>en</strong>te Cran<strong>en</strong>donck, zie de<br />
catalogus bij de geme<strong>en</strong>telijke erfgoedkaart.<br />
Rijksnr. Straat Huisnr. Red<strong>en</strong>gev<strong>en</strong>de Omschrijving<br />
518892 Kerkstraat 9 WOONHUIS aan de Kerkstraat, in de oude kern van Maarheeze, t<strong>en</strong><br />
west<strong>en</strong> van de bebouwde kom. Het pand dateert uit circa 1880 <strong>en</strong> is<br />
uitgevoerd in e<strong>en</strong> eclectische stijl. Het pand is in 1991 gesplitst in twee<br />
woning<strong>en</strong>.<br />
26324 Kerkstraat 5 18e eeuws huis waarvan de voorgevel e<strong>en</strong> top met uitgezw<strong>en</strong>kte trapp<strong>en</strong><br />
11266 Dr. A<br />
Mathijs<strong>en</strong>straat<br />
heeft. Jaarankers 1779.<br />
1 17e eeuws huis met in- <strong>en</strong> uitgezw<strong>en</strong>kte topgevel (Gelders type) <strong>en</strong><br />
getande waterlijst<strong>en</strong>. Zijgevel langs de Dr Mathijs<strong>en</strong>straat (moderne<br />
etalages <strong>en</strong> dakkapell<strong>en</strong>); topgevel aan de achterkant.<br />
11265 Markt 1 Aan de Markt geleg<strong>en</strong> voormalig schep<strong>en</strong>huis uit 1616, gerestaureerd in<br />
1771, 1860 <strong>en</strong> 1982. In kruisverband gemetseld bakst<strong>en</strong><strong>en</strong> voormalig<br />
bestuurs- <strong>en</strong> rechtspraakgebouw op rechthoekige plattegrond, twee<br />
bouwlag<strong>en</strong> hoog <strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> met lei<strong>en</strong> gedekt schilddak. Midd<strong>en</strong> op de<br />
nok e<strong>en</strong> klokk<strong>en</strong>tor<strong>en</strong>tje met spitsje <strong>en</strong> op de uiteind<strong>en</strong> gemetselde<br />
schoorst<strong>en</strong><strong>en</strong>. Aan de zijde van de Markt leidt e<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> spring<strong>en</strong>de,<br />
gemetselde dubbele trap van <strong>en</strong> naar de verdieping met c<strong>en</strong>traal<br />
geplaatste ingang.<br />
518891 Kerkstraat 22 Kerk van de H. Gertrudis te Maarheeze<br />
R.K. Kerk van de Heilige Gertrudis. Gebouwd door L. de Vries in 1909-<br />
1910 in neo-romaanse stijl (in navolging van e<strong>en</strong> ontwerp van C. Franss<strong>en</strong><br />
van de kerk te Einighaus<strong>en</strong>). De kerk ligt aan de Kerkstraat, in de oude<br />
kern van Maarheeze, t<strong>en</strong> west<strong>en</strong> van de bebouwde kom.<br />
518888 Kerkstraat 10 De R.K. ONZE LIEVE VROUWE VISITATIEKERK is vanaf 1904 gebouwd<br />
in Budel naar ontwerp van architect C. Franss<strong>en</strong>, ter vervanging van de<br />
laat-gotische kerk. Het schip <strong>en</strong> de tor<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> het eerst gebouwd. De<br />
Neo-Gotische kerk werd van 1910 tot 1912 door dezelfde architect<br />
11269 Dr. Ant.<br />
Mathijs<strong>en</strong>straat<br />
uitgebreid met priesterkoor <strong>en</strong> transept.<br />
7 ‘Ned. Herv. Kerk, gebouwd in 1812 met b<strong>en</strong>utting van afbraakmateriaal<br />
der Franciscaness<strong>en</strong>kerk van Achel. E<strong>en</strong>voudige, driezijdig geslot<strong>en</strong><br />
zaalkerk met tor<strong>en</strong>tje op het dak. In de inv<strong>en</strong>taris: eik<strong>en</strong> kansel (XVII B),<br />
met koper<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>aar uit 1734 door Claude Dem<strong>en</strong>y te 's-Hertog<strong>en</strong>bosch;<br />
eik<strong>en</strong> doophek (XVII); doopbekk<strong>en</strong>houder <strong>en</strong> bekk<strong>en</strong> (XVIII A);<br />
kabinetorgel (XVIII). Klokk<strong>en</strong>tor<strong>en</strong>tje met klok van Cypr. Crans, 1751,<br />
diam. 40 cm.<br />
26325 Kerkstraat 20 R.K. Pastorie. Her<strong>en</strong>huis uit 1821.<br />
Opvolger van de pastorie in de Nieuwstraat in 1865/1866, teg<strong>en</strong>over de<br />
kerk in de Kerkstraat. In 1821 gebouwd <strong>en</strong> in 1866 vergroot. Deze pastorie<br />
is nog in gebruik <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> rijksmonum<strong>en</strong>t. Bakst<strong>en</strong><strong>en</strong> gevel met ouder<br />
(17e of 18e eeuws) metselwerk. Symmetrische gevel van vijf traveeën.<br />
Rechter zijgevel met ouder metselwerk waarin dichtgezet kelderlicht.<br />
Zadeldak. Lei<strong>en</strong> dak. Voor het huis e<strong>en</strong> ijzer<strong>en</strong> sierhek (eerste kwart 20e<br />
eeuw).<br />
518881 Marialaan 49 De voormalige PASTORIE, feitelijk het huis van de rector van Budel-<br />
Dorplein is gebouwd in eclectische stijl in 1898 <strong>en</strong> in 1915 uitgebreid met<br />
e<strong>en</strong> veranda. Rond 1985 zijn de v<strong>en</strong>sters vere<strong>en</strong>voudigd. Het pand maakt<br />
onderdeel uit van het fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd opgezet<br />
door de gebroeders Dor t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte<br />
2
zinkfabriek.<br />
518890 De Hoge Weg 1a-3 SCHOOL met ONDERWIJZERSWONING. De onderwijzerswoning uit<br />
1881-1882 wordt thans bewoond door zusters die vanaf 1926 ook het<br />
onderwijs aan de school hebb<strong>en</strong> verzorgd. De school dateert uit 1926 <strong>en</strong><br />
is thans bij diverse hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instanties in gebruik. Het pand bestaat<br />
uit e<strong>en</strong> dwars geplaatst woonhuis in eclectische stijl (De Hoge Weg 1) <strong>en</strong><br />
aangr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>d, ev<strong>en</strong>wijdig aan de straat het schoolgebouw (De Hoge Weg<br />
3). Haaks op de straat staat teg<strong>en</strong> de school e<strong>en</strong> langgerekt gebouw van<br />
de KPJ. Dit gedeelte is later toegevoegd <strong>en</strong> wordt niet beschermd. Het<br />
geheel ligt aan de Kerkstraat te Maarheeze, t<strong>en</strong> west<strong>en</strong> van de bebouwde<br />
kom in de oude kern. De bebouwing is van de weg af, aan e<strong>en</strong> pleintje<br />
gesitueerd.<br />
518879 Hoofdstraat 80 Hotel St. Josef<br />
Het voormalige HOTEL ST. JOSEPH, ook DE CANTINE gehet<strong>en</strong>, werd in<br />
1896-1898 gebouwd door Ant. Neesk<strong>en</strong>s te Budel-Dorplein als onderdeel<br />
van het vanaf 1892 door de gebroeders Dor opgezette fabrieksdorp t<strong>en</strong><br />
behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek.<br />
Het gebouw herbergde ruimt<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> hotel, e<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s- <strong>en</strong><br />
meisjesschool, e<strong>en</strong> bakkerij, e<strong>en</strong> winkel, e<strong>en</strong> ontspanningszaal, e<strong>en</strong> was-<br />
<strong>en</strong> strijkinrichting, e<strong>en</strong> klooster met kapel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>zaal. Het geheel<br />
werd beheerd door de Franse zusters van de H. Carolus Borromeus <strong>en</strong><br />
gecontroleerd door de familie Dor. In het gebouw zijn stilistisch zowel<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de Neor<strong>en</strong>aissance als de Vlaams geïnspireerde<br />
Neogotiek te vind<strong>en</strong>.<br />
Inw<strong>en</strong>dig werd het gebouw rond 1950 gemoderniseerd. In 1985 werd het<br />
gebouw verkocht door de directie van de zinkfabriek. Sinds 1988 di<strong>en</strong>t het<br />
als tijdelijk opvangc<strong>en</strong>trum voor asielzoekers onder de naam "Kemp<strong>en</strong>se<br />
Veste".<br />
518877 Hoofdstraat 55 Het dubbele woonhuis is gebouwd in 1895, als onderdeel van het vanaf<br />
1892 door de gebroeders Dor opgezette fabrieksdorp t<strong>en</strong> behoeve van de<br />
door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek. Het pand staat op de hoek van<br />
Hoofdstraat <strong>en</strong> Anton Stev<strong>en</strong>sstraat. Rond 1990 is de indeling van de<br />
v<strong>en</strong>sters gewijzigd. Het laagste bouwdeel is verbouwd tot garage: het<br />
518882 Theo<br />
Stev<strong>en</strong>slaan, of<br />
Anton<br />
Stev<strong>en</strong>sstraat<br />
geheel di<strong>en</strong>t hed<strong>en</strong> als één woning.<br />
6-8 Het Dubbele woonhuis is gebouwd in 1895, als onderdeel van het vanaf<br />
1892 door de gebroeders Dor opgezette fabrieksdorp t<strong>en</strong> behoeve van de<br />
door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek. Het pand staat op de hoek van<br />
Hoofdstraat <strong>en</strong> Anton Stev<strong>en</strong>sstraat.<br />
518875 Hoofdstraat 26 Het pand werd als DUBBEL WOONHUIS gebouwd rond 1895 te Budel-<br />
Dorplein, als onderdeel van het fabrieksdorp zoals dat vanaf 1892 werd<br />
opgezet door de gebroeders Dor t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte<br />
zinkfabriek. Het is nu in gebruik als woonhuis voor één gezin.<br />
Waardering<br />
518886<br />
Rector van<br />
Nestsestraat<br />
Het woonhuis is van algeme<strong>en</strong> belang. Het heeft cultuurhistorische belang<br />
als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling van<br />
de Kemp<strong>en</strong>, namelijk de stichting van fabrieksnederzetting<strong>en</strong> met<br />
woning<strong>en</strong> voor alle sociale lag<strong>en</strong>, het is tev<strong>en</strong>s van belang als voorbeeld<br />
van de typologische ontwikkeling woning voor arbeiders tijd<strong>en</strong>s de<br />
industrialisatie. Het object is van architectuurhistorisch belang door de stijl<br />
<strong>en</strong> detaillering. Het heeft <strong>en</strong>semblewaard<strong>en</strong> als onderdeel van e<strong>en</strong> groter<br />
geheel, het als gezicht te besscherm<strong>en</strong> fabrieksdorp Dorplein. Het is van<br />
belang vanwege de architectuurhistorische, bouwtechnische <strong>en</strong><br />
typologische zeldzaamheid.<br />
185 De TWEE-ONDER-EEN-KAPWONING te Budel-Dorplein is gebouwd in<br />
1918 <strong>en</strong> maakt deel uit van het fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd<br />
opgezet door de gebroeders Dor t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte<br />
zinkfabriek. De v<strong>en</strong>sters <strong>en</strong> deur<strong>en</strong> zijn rond 1980 vernieuwd.<br />
3
518889 Hoofdstraat 77 Het DUBBELE WOONHUIS werd gebouwd in 1895, als onderdeel van het<br />
vanaf 1892 door de gebroeders Dor opgezette fabrieksdorp t<strong>en</strong> behoeve<br />
van de door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek. Het pand heeft elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />
Chaletstijl <strong>en</strong> Jug<strong>en</strong>dstil. De v<strong>en</strong>sterindeling van het pand is rond 1990<br />
518884 Theo<br />
Stev<strong>en</strong>slaan, of<br />
Anton<br />
Stev<strong>en</strong>slaan<br />
gewijzigd.<br />
37 VILLA DE WARANDE, gebouwd in 1926 naar ontwerp van architect De<br />
Koning uit Brussel als directiewoning in Budel-Dorplein. Het pand maakt<br />
onderdeel uit van het fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd opgezet<br />
door de gebroeders Dor t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte<br />
zinkfabriek. De stijl van de villa is die van e<strong>en</strong> Belgisch landhuis uit de<br />
neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw met eclecticistische elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De villa wordt omringd<br />
door e<strong>en</strong> grote, deels formele tuin van 2,7 ha <strong>en</strong> heeft uitzicht op het<br />
Ringselv<strong>en</strong>.<br />
518880 Hoofdstraat 104 De VILLA is in 1898 gebouwd voor de directeur van de zinkfabriek te<br />
Budel-Dorplein, Emile Dor. Het pand dat zowel k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> heeft van het<br />
eclecticisme als van de Italiaanse Neo-r<strong>en</strong>aissance maakt onderdeel uit<br />
van het fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd opgezet door de<br />
gebroeders Dor t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek.<br />
518878 Hoofdstraat 78 De VILLA is in 1902 gebouwd te Budel-Dorplein, als onderdeel van het<br />
fabrieksdorp zoals dat vanaf 1892 werd opgezet door de gebroeders Dor<br />
t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek. De villa, gebouwd<br />
voor Maurice Dor, heeft k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de Chaletstijl.<br />
518887 Hamonterweg 1 & 3 Het DUBBELE WOONHUIS MET STAL is rond 1900 gebouwd met Neo-<br />
R<strong>en</strong>aissance siermotiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> zandweg langs de<br />
spoorlijn te Budel-Schoot.<br />
11267 Meemortel 24 Mol<strong>en</strong> "Nooit Gedacht"; ronde bakst<strong>en</strong><strong>en</strong> bov<strong>en</strong>kruier uit 1846.<br />
11268 Meemortel 55 Douanepaal. Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> paal, versierd met in reliëf het wap<strong>en</strong> van de<br />
Admiraliteit van de Maze te Rotterdam; twee gekruiste ankers, bedekt<br />
door e<strong>en</strong> schild met klimm<strong>en</strong>de leeuw, gedekt door e<strong>en</strong> kroon. Aan de<br />
voet van het schild driehoeksgewijze drie letters P (= pugno pro patria).<br />
Deze paal, aan de oude gr<strong>en</strong>sweg naar Weet, dat tot de Spaanse, later<br />
Oost<strong>en</strong>rijkse Nederland<strong>en</strong> behoorde, is de <strong>en</strong>ige in Budel overgeblev<strong>en</strong>e<br />
van drie zulke douanepal<strong>en</strong>, waarvan er twee, die op de Toom <strong>en</strong> op de<br />
Berg stond<strong>en</strong>, door e<strong>en</strong> comite uit Budel aan de geme<strong>en</strong>te Maarheeze<br />
geschonk<strong>en</strong> zijn. Bij deze gr<strong>en</strong>spal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> na 1650 van uit- <strong>en</strong><br />
inkom<strong>en</strong>de handelswaar "konvoy<strong>en</strong> <strong>en</strong> lic<strong>en</strong>t<strong>en</strong>", geind, belasting<strong>en</strong> die<br />
door de admiraliteit van de Maze, welke daartoe in Budel e<strong>en</strong> "Komptoir"<br />
bezat, gepacht war<strong>en</strong>.<br />
11261 Grootschoterweg 17 Mol<strong>en</strong>, gebouwd ter vervanging van de in 1921 afgebrande standerdmol<strong>en</strong><br />
aan de Gastelseweg. De in 1921 geplaatste mol<strong>en</strong> was van hout <strong>en</strong><br />
afkomstig uit de Zaanstreek; verbrand in 1937. Vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> mol<strong>en</strong> uit<br />
V<strong>en</strong>lo geplaatst met e<strong>en</strong> nieuwe achtkante st<strong>en</strong><strong>en</strong> onderbouw, waarop de<br />
oudere achtkante hout<strong>en</strong> romp gezet, thans bedekt met bruine asfalt.<br />
Buit<strong>en</strong> werking.<br />
11262 Burgemeester 60 Ronde bakst<strong>en</strong><strong>en</strong> bov<strong>en</strong>kruier, gebouwd ter vervanging van e<strong>en</strong> in 1869<br />
van Houtstraat<br />
opgetrokk<strong>en</strong>, in 1897 afgebrande mol<strong>en</strong>. In 1948 de belt verbouwd <strong>en</strong><br />
vergroot tot magazijn.<br />
11264 Klein-Schoot 21 19e eeuws, in schoon werk opgetrokk<strong>en</strong> langgevelboerderij onder met riet<br />
<strong>en</strong> rode Tuile du Nord gedekt wolfdak; in de voorgevel twee T-v<strong>en</strong>sters<br />
met drieruits bov<strong>en</strong>licht <strong>en</strong> luik<strong>en</strong>; deur met drieruits bov<strong>en</strong>licht, twee<br />
zesruits stalram<strong>en</strong>, twee getoogde staldeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> rechtgeslot<strong>en</strong><br />
deeldeur<strong>en</strong>; in de kopgevel van het woongedeelte kelderlicht, 20-ruits<br />
schuifv<strong>en</strong>ster <strong>en</strong> twee zolderluikjes; in de achtergevel e<strong>en</strong> 4-ruits v<strong>en</strong>ster,<br />
staldeur <strong>en</strong> 6-ruits stalraam; teg<strong>en</strong> de achtergevel twee latere aanbouw<strong>en</strong><br />
onder met pann<strong>en</strong> gedekt less<strong>en</strong>aardak; oorspronkelijk interieur met<br />
kelder, opkamer, bedsted<strong>en</strong>, klokkast <strong>en</strong> gestucte balk<strong>en</strong>plafonds. Op het<br />
erf e<strong>en</strong> put.<br />
26326 N.v.t.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van de heerlijkheid Hees <strong>en</strong> Le<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie Cran<strong>en</strong>donck anderzijds.<br />
26327 N.v.t. Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal;douanepaal van de Admiraliteit van de Maze te<br />
4
26328 Panweg 12<br />
Rotterdam, voorzi<strong>en</strong> van het wap<strong>en</strong>:twee gekruiste ankers, bedekt door<br />
e<strong>en</strong> schild met klimm<strong>en</strong>de leeuw, gedekt door e<strong>en</strong> kroon. Afkomstig uit<br />
Budel.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van de heerlijkheid Hees <strong>en</strong> de<br />
Le<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie Cran<strong>en</strong>donk anderzijds.<br />
26329 N.v.t.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van de heerlijkheid Hees <strong>en</strong> Le<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie van Cran<strong>en</strong>donk anderzijds.<br />
26330 N.v.t.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van de heerlijkheid Hees <strong>en</strong> Le<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie Cran<strong>en</strong>donck anderzijds.<br />
26331 N.v.t.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van de heerlijkheid Hees <strong>en</strong> Le<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie Cran<strong>en</strong>donck anderzijds.<br />
26332 N.v.t.<br />
Hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> gr<strong>en</strong>spaal ter afscheiding van heerlijkheid Hees <strong>en</strong> Le<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de baronie Cran<strong>en</strong>donck anderzijds; gedateerd 1765.<br />
26333 Dorpsstraat 44 Boerderij van het Kempische langgeveltype met jaarankers 1789.<br />
424832 Dorpsstraat 25 R.K. kerk H. Johannes de Doper, VANWEGE het van oorsprong<br />
e<strong>en</strong>klaviersorgel in 1843 gemaakt door L. Vermeul<strong>en</strong>. In 1847 uitgebreid<br />
met e<strong>en</strong> onderpositief <strong>en</strong> aangehang<strong>en</strong> pedaal. Het orgel is het oudst<br />
bewaard geblev<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t van de orgelmakers Vermeul<strong>en</strong>.<br />
518876 Hoofdstraat 26 Het schuurtje staat nabij de achtergevel van het woonhuis <strong>en</strong> is gebouwd<br />
rond 1895.<br />
518883<br />
525598<br />
N.v.t.<br />
Hoofdstraat<br />
26<br />
Het schuurtje is van algeme<strong>en</strong> belang. Het heeft cultuurhistorische belang<br />
als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling van<br />
De Kemp<strong>en</strong>, namelijk de stichting van fabrieksnederzetting<strong>en</strong> met<br />
woning<strong>en</strong> voor alle sociale lag<strong>en</strong>. Het heeft <strong>en</strong>semblewaard<strong>en</strong> als<br />
onderdeel van e<strong>en</strong> groter geheel, het als gezicht te bescherm<strong>en</strong><br />
fabrieksdorp Dorplein. Het is van belang vanwege de<br />
architectuurhistorische, bouwtechnische <strong>en</strong> typologische zeldzaamheid.<br />
GEVANGENISGEBOUWTJE, gebouwd in 1898 in Budel-Dorplein. Het<br />
gebouwtje in ambachtelijk-traditionele vorm<strong>en</strong> maakt onderdeel uit van het<br />
fabrieksdorp, zoals dat vanaf 1892 werd opgezet door de gebroeders Dor<br />
t<strong>en</strong> behoeve van de door h<strong>en</strong> opgerichte zinkfabriek. Het is hed<strong>en</strong> in<br />
gebruik als schuur.<br />
Het voormalige gevang<strong>en</strong>isgebouwtje is van algeme<strong>en</strong> belang. Het<br />
gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische<br />
ontwikkeling van de nijverheidf <strong>en</strong> de daaropvolg<strong>en</strong>de<br />
stichting van deels zelfvoorzi<strong>en</strong><strong>en</strong>de fabrieksdorp<strong>en</strong> <strong>en</strong> als voorbeeld van<br />
de typologische ontwikkeling van de gevang<strong>en</strong>is. Het is<br />
architectuurhistorisch van belang vanwege de stijl <strong>en</strong> de sobere<br />
ornam<strong>en</strong>tiek <strong>en</strong> als voorbeeld van de toegepaste combinatie van<br />
bouwelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het heeft <strong>en</strong>semblewaard<strong>en</strong> als onderdeel van e<strong>en</strong><br />
groter geheel, het als gezicht te bescherm<strong>en</strong> fabrieksdorp Dorplein. Het is<br />
tev<strong>en</strong>s van belang vanwege de gaafheid van het ex- <strong>en</strong> interieur. Het is<br />
uiterst zeldzaam weg<strong>en</strong>s opzet <strong>en</strong> constructie.<br />
Het schuurtje staat op <strong>en</strong>ige afstand van het huis op het achterterrein <strong>en</strong> is<br />
gebouwd rond 1895.<br />
5
2. Overzicht van archeologische rijksmonum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Soer<strong>en</strong>donck (Geme<strong>en</strong>te Cran<strong>en</strong>donck)<br />
GEMEENTE Cran<strong>en</strong>donck<br />
Plaats Soer<strong>en</strong>donk<br />
Monum<strong>en</strong>tnr. 960<br />
Rijksnr. 45738<br />
Bron AMK<br />
CAA 57E-010<br />
Coördinat<strong>en</strong> x 169279<br />
y 368306<br />
Toponiem CRANENDONCK; ZWEMBADLAAN<br />
Thema 1 Bewoning<br />
Complextype 1 Kasteel<br />
Datering 1 Middeleeuw<strong>en</strong><br />
Begin periode 1 Middeleeuw<strong>en</strong> laat: 1050 - 1500 na Chr.<br />
Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 – 1950<br />
Thema 2 Bewoning<br />
Complextype 2 Kasteel<br />
Datering 2 Nieuwe tijd<br />
Begin periode 2 Middeleeuw<strong>en</strong> laat: 1050 - 1500 na Chr.<br />
Eind periode 2 Nieuwe tijd: 1500 - 1950<br />
Waarde Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd ex<br />
artikel 6 van de Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>wet 1988<br />
Omschrijving CAA: 57EZ-7 Voornem<strong>en</strong> tot wijziging van het beschermd archeologisch<br />
monum<strong>en</strong>t ingevolge artikel 8, eerste lid, van de monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>wet 1988.<br />
Verzoek ingedi<strong>en</strong>d d.d. 23-2-1999. Geëffectueerd d.d. 22-03-200 0. Daarbij is<br />
het monum<strong>en</strong>t uitgebreid in oostelijke richting, op basis van de resultat<strong>en</strong> van<br />
proefonderzoek door N. Arts (gem. Eindhov<strong>en</strong>). Geleg<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> voormalige<br />
bocht van de Buulder A. Fundering <strong>en</strong> op ca. 30-40 cm onder het maaiveld. Bij<br />
kanalisatie van de beek is e<strong>en</strong> stuk van de west-muur van de oostelijke vleugel<br />
weggegrav<strong>en</strong>. Aan beide zijd<strong>en</strong> van het riviertje del<strong>en</strong> van het kasteel van de<br />
her<strong>en</strong> van Cra<strong>en</strong><strong>en</strong>donck. Verwoest in 1673; verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> in 1921.<br />
Literatuur KLAVERSMA, T. & L. VAN EXEL 1973 , in: Het kasteel Cran<strong>en</strong>donck [z.p.]<br />
BEEX, G. 1973 'Maarheeze',, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse<br />
Oudheidkundige Bond<br />
ARTS, N. 1992 Heerlijke stadskastel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun functie (p.22-27)., in: Arts,<br />
N. (red.). Het kasteel van Eindhov<strong>en</strong>. Archeologie, ecologie <strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is<br />
van e<strong>en</strong> heerlijke woning 1420-1676.<br />
1996 , in: AIC nieuwsbrief 6/7<br />
Arts, N. 1996 Archeologie <strong>en</strong> het kasteel Cran<strong>en</strong>donck (geme<strong>en</strong>te<br />
Maarheeze, provincie Noord-Brabant). Verslag van de testopgraving in<br />
1996, in: verslag in opgravingsdossier 1996 - 44<br />
Bov<strong>en</strong>, M.M.A. van, et al 1982 , in: Kastel<strong>en</strong> in Brabant. Van Burcht tot Landhuis<br />
Meurk<strong>en</strong>s 1993 , in: De dagboek<strong>en</strong> van P.N. Pank<strong>en</strong> 1819-1904. Memorieboek<br />
van e<strong>en</strong> Brabantse schoolmeester. Eerste band: -1858<br />
Arts, N. 1994 Maarheeze, kasteel Cran<strong>en</strong>donck, in: Brabants Heem jrg. 46<br />
Klok, R.H.J. 1981 De bescherming van voormalige kasteelplaats<strong>en</strong> in<br />
Nederland, in: Liber Castellorum, 40 variaties op het thema kasteel<br />
6
3. Overzicht van geme<strong>en</strong>telijke monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Adres Plaatsnaam Start Functie<br />
Grootschoterweg 88 Budel-Schoot 1929 Kerk<br />
Grootschoterweg 86 Budel-Schoot 1930 Pastorie<br />
Stationsstraat 50 - 52 Maarheeze<br />
Schol<strong>en</strong>complex<br />
Markt 10/hoek<br />
Nieuwstraat, Budel<br />
Budel<br />
Markt 24 Budel<br />
1930 <strong>en</strong> 1965,<br />
kern mogelijk 17e eeuw<br />
18e of eerste kwart 19e eeuw<br />
Winkel/woonhuis<br />
Winkelwoonhuis<br />
Stationsstraat 90 Maarheeze 1913 woonhuis<br />
Nieuwstraat 38 Budel 1900<br />
Horecapand<br />
Dorpsstraat 26 Soer<strong>en</strong>donk<br />
Gr<strong>en</strong>sweg 45 Budel<br />
Kerkstraat 25 Budel<br />
Hoofdstraat 101 <strong>en</strong> 102<br />
Budel-Schoot<br />
Spoorstraat 2, 4, 6 Maarheeze<br />
Stationsstraat 15<br />
Budel-Dorplein 1905<br />
Maarheeze<br />
1906<br />
Voormalige smederij/<br />
woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Gr<strong>en</strong>sweg 49 Budel 1870 Woonhuis<br />
Markt 26 Budel<br />
18e of 19e eeuw<br />
Woonhuis<br />
Nieuwstraat 35 Budel<br />
Nieuwstraat 36 Budel<br />
1910<br />
1910<br />
Grootschoterweg 149 Budel-Schoot 1900<br />
Hoofdstraat 109 Budel-Dorplein<br />
Hoofdstraat 202 Budel-Dorplein<br />
Beekstraat 6 Soer<strong>en</strong>donk<br />
Heuvel 25 Soer<strong>en</strong>donk<br />
Berg 17 Budel<br />
Berg 19 Budel<br />
Broekkant 77 Budel<br />
Keun<strong>en</strong>hoek 19 Budel<br />
Loozerdijk 10 Budel<br />
Meemortel 23 Budel<br />
1915<br />
1910<br />
1930<br />
1910<br />
Laatste kwart 19e eeuw<br />
1e helft 19e eeuw<br />
Midd<strong>en</strong> 19e eeuw<br />
Woonhuis<br />
Notariswoning<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Woonhuis<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Midbuulweg 8 Budel 19e eeuw Boerderij<br />
7
Randweg-Oost 26 Budel<br />
Schoordijk 5 Budel<br />
Klein Schoot 19 Budel-Schoot<br />
Hugt<strong>en</strong> 5 Maarheeze<br />
Nieuwstraat 37 Budel<br />
Nieuwstraat 41 <strong>en</strong> 41 A Budel<br />
1e helft 19e eeuw<br />
1911<br />
1935<br />
1910<br />
1910<br />
Nieuwstraat 42 A Budel Ca.1950<br />
Hoofdstraat 110 Budel-Dorplein<br />
1915<br />
Stationsstraat 80 Maarheeze 1913<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Boerderij<br />
Villa<br />
Villa<br />
Villa/kantoorpand<br />
Villa<br />
Villa<br />
Café/woonhuis<br />
Kluisweg 4 Budel 1926 Boerderij -café<br />
Markt 5 Budel<br />
18e <strong>en</strong> 19e eeuw<br />
Café/woonhuis<br />
Gr<strong>en</strong>sweg 65 – 69 Budel<br />
Fabrieksstraat bij 58 Budel-Schoot<br />
1890<br />
Gr<strong>en</strong>spost/woonhuiz<strong>en</strong><br />
kadaverhuisje<br />
8
4. Overzicht van rijksbeschermde dorpsgezicht<strong>en</strong><br />
1. Budel-Dorplein<br />
Rijksbeschermd dorpsgezicht<br />
In procedure sinds: Juli 22 1998<br />
Mon. nr. R25 (293)<br />
De ligging aan de spoorlijn De IJzer<strong>en</strong> Rijn <strong>en</strong> in de nabijheid van de Zuid-Willemsvaart war<strong>en</strong><br />
belangrijke red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de vestiging van e<strong>en</strong> zinkfabriek in Budel in 1892. E<strong>en</strong> nieuw dorp ontstond<br />
door de komst van de zinkfabriek. Dat was in 1892 to<strong>en</strong> de broers Luci<strong>en</strong> <strong>en</strong> Emile Dor in de hei<br />
tuss<strong>en</strong> de Zuid-Willemsvaart <strong>en</strong> de spoorlijn Antwerp<strong>en</strong>-Mönch<strong>en</strong>-Gladbach hun zinkfabriek stichtt<strong>en</strong>.<br />
Enig in ons land <strong>en</strong> voorbestemd om uit te groei<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> groot bedrijf, dat aan duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> arbeid <strong>en</strong><br />
brood <strong>en</strong> aan de streek e<strong>en</strong> zekere welvaart zou br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Bij de fabriek verrees e<strong>en</strong> compleet dorp,<br />
met school, kapel, klooster, kantine <strong>en</strong> sportveld<strong>en</strong>, Dorplein g<strong>en</strong>oemd, naar de stichters, de<br />
gebroeders Dor. Dorplein was e<strong>en</strong> heel aparte geme<strong>en</strong>schap, die volledig zelfvoorzi<strong>en</strong><strong>en</strong>d was.<br />
Naast het godsdi<strong>en</strong>stig welzijn droeg ook het bijzonder onderwijs <strong>en</strong> zeker het muziekonderwijs bij<br />
aan de cultuur van deze dorpsgeme<strong>en</strong>schap.<br />
14 september 1892 werd de Kempische Zinkmaatschappij officieel opgericht, of zoals ze to<strong>en</strong> werd<br />
g<strong>en</strong>oemd: "Société Anonyme des Zincs de la Campine." AI dadelijk werd begonn<strong>en</strong> met het geschikt<br />
mak<strong>en</strong> van bouwterrein<strong>en</strong> voor fabriek <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nieuw dorp, door eff<strong>en</strong><strong>en</strong>, ophog<strong>en</strong>, drainer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het aanlegg<strong>en</strong> van weg<strong>en</strong>, in aansluiting met de weinige <strong>en</strong> primitieve verbinding<strong>en</strong> met het station<br />
Schoot, met de Heikant, het kanaal richting Weert <strong>en</strong> de aan te legg<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> hav<strong>en</strong>. Ook werd e<strong>en</strong><br />
smalspoorverbinding aangelegd van de fabrieksterrein<strong>en</strong> naar het station <strong>en</strong> naar de hav<strong>en</strong>, het z.g.<br />
Routje. T<strong>en</strong> grondslag lag e<strong>en</strong> uitgebreid plan, “Ie projet de Dorplein", opgemaakt door ir. Emile Dor.<br />
Het bevatte behalve de fabriekscomplex<strong>en</strong> ook de aanleg van e<strong>en</strong> dorp, met woonruimte voor de<br />
gezinn<strong>en</strong> van employés <strong>en</strong> arbeiders. Directeur ir. Luci<strong>en</strong> Dor trad op als productieleider <strong>en</strong> mr.<br />
François Sepulchre als expert voor de handelsaangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding: Plattegrond van Dorplein uit 1907, tweetalig. Tek<strong>en</strong>ing in inkt (foto: RDMZ) 1<br />
1 Wessel, 1992, 133.<br />
9
Reeds in 1893 kon het eerste zink getrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> war<strong>en</strong> er circa 150 arbeiders te werk gesteld.<br />
De directie had in Wallonië <strong>en</strong>kele bekwame vaklui geworv<strong>en</strong>, zodat in de eerste jar<strong>en</strong> 't Frans de<br />
omgangstaal was <strong>en</strong> er e<strong>en</strong> tolk nodig was voor de directie <strong>en</strong> employés <strong>en</strong> de arbeiders van Budel<br />
<strong>en</strong> omgeving. Het dorp dat zo ontstond met de typische Waalse bouwstijl, waar zich diverse Waalse<br />
gezinn<strong>en</strong> vestigd<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar vel<strong>en</strong> uit de omgeving werk vond<strong>en</strong>, werd ter ere van de stichters van de<br />
zinkfabriek Dorplein g<strong>en</strong>oemd. To<strong>en</strong> ook Schoot zich na 1900 ging uitbreid<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> ook hier in<br />
respectievelijk 1906 <strong>en</strong> 1908 e<strong>en</strong> school <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kerk. Deze laatste was al snel te klein <strong>en</strong> zo werd in<br />
1929 e<strong>en</strong> nieuwe kerk gebouwd.<br />
Schoot was met ingang van 1917 e<strong>en</strong><br />
zelfstandige parochie geword<strong>en</strong>. In het<br />
rectoraat Budel-Dorplein werd in 1952<br />
nog e<strong>en</strong> nieuwe kerk gebouwd,<br />
toegewijd aan de H. Jozef.<br />
Afbeelding: het reusachtige Hotel St.<br />
Joseph, ofwel de Cantine uit 1898<br />
Budel-Dorplein is te classificer<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> company-town. Door de relatief geringe omvang van het<br />
bebouwde areaal past volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> de term company-village echter beter. ‘Het gaat om e<strong>en</strong><br />
bedrijfsnederzetting, e<strong>en</strong> planmatig tot stand gebrachte geme<strong>en</strong>schap op initiatief van e<strong>en</strong><br />
onderneming, waarbij elke woning <strong>en</strong> elke voorzi<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het kader van de<br />
opbouw <strong>en</strong> het welslag<strong>en</strong> van de onderneming. Opvall<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zijn het feit dat de<br />
onderneming meestal e<strong>en</strong> industriële basis heeft, relatief afgeleg<strong>en</strong> ligt, dat er e<strong>en</strong> sterke band is<br />
tuss<strong>en</strong> werkgever <strong>en</strong> werknemers, waardoor de nederzetting in oorsprong ook gebouwd is <strong>en</strong> dat de<br />
nederzetting vaak e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>d elem<strong>en</strong>t is in het landschap.’<br />
Typologie <strong>en</strong> groei<br />
De kom van het geïsoleerd geleg<strong>en</strong> Dorplein heeft e<strong>en</strong> harpvormige plattegrond naar de opzet van<br />
Emile Dor <strong>en</strong> is met het fabrieksterrein t<strong>en</strong> noord<strong>en</strong> van het Ringelsv<strong>en</strong> vrij in het heidegebied<br />
gesitueerd. Het geheel heeft e<strong>en</strong> heldere stedebouwkundige opzet met de recht op de fabriek<br />
gerichte Hoofdstraat <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s op de fabriek georiënteerde diagonale A. Stev<strong>en</strong>sstraat (nu<br />
Theo Stev<strong>en</strong>slaan), die de oeverlijn van het v<strong>en</strong> volgt. Haaks op de Hoofdstraat staat de zichtlijn van<br />
de kerk naar de witte directeursvilla. Emile Dor speelde e<strong>en</strong> belangrijke rol in de vormgeving van de<br />
behuizing<strong>en</strong>. De bouw begon het dichtst bij de fabriek, om steeds verder naar het zuidwest<strong>en</strong> uit te<br />
wijk<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d zijn de toegepaste material<strong>en</strong>: rode Belgische bakste<strong>en</strong> met reliefmetselwerk,<br />
gepleisterde speklag<strong>en</strong> <strong>en</strong> dak<strong>en</strong> met overstekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> kruispann<strong>en</strong>. De eerste veertig huiz<strong>en</strong> die<br />
tuss<strong>en</strong> 1893 <strong>en</strong> 1895 werd<strong>en</strong> gebouwd aan de Hoofdstraat voor de werknemers van voornamelijk<br />
Waalse herkomst, zijn vrijwel alle dubbele woonhuiz<strong>en</strong>. De veertig huiz<strong>en</strong> in de Mariastraat,<br />
Lind<strong>en</strong>laan, A. Stev<strong>en</strong>sstraat (nu Theo Stev<strong>en</strong>slaan) <strong>en</strong> Gebr. Looijmanslaan kwam<strong>en</strong> in 1898<br />
gereed. Behalve deze huiz<strong>en</strong> op ruime kavels hoord<strong>en</strong> bij de oorspronkelijke opzet ook drie westelijke<br />
strat<strong>en</strong> met hoge vier-onder-e<strong>en</strong>-kap woning<strong>en</strong>, welke in 1907 werd<strong>en</strong> voltooid. Het betrof ti<strong>en</strong><br />
blokk<strong>en</strong> van elk vier woning<strong>en</strong> aan de St. Josephstraat, de Liedekerkestraat <strong>en</strong> de Sepulchrestraat.<br />
De directieled<strong>en</strong> liet<strong>en</strong> voor zichzelf ook woonhuiz<strong>en</strong> neerzett<strong>en</strong>, vooral villa’s. De oudste bebouwing<br />
van Dorplein wijkt opvall<strong>en</strong>d af van bebouwing elders in Brabant uit die tijd <strong>en</strong> heeft verwantschap<br />
met vergelijkbare gebouw<strong>en</strong> in de Belgische Maasstreek.<br />
Er werd ook ruimte gecreëerd voor andersoortige voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die het zelfstandige karakter van de<br />
geme<strong>en</strong>schap b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>. C<strong>en</strong>trum van het geme<strong>en</strong>schapslev<strong>en</strong> was het reusachtige Hotel St.<br />
Joseph, ofwel de Cantine uit 1898 (Zie 3.27.21.012). Terzijde van Hotel St. Joseph lag de vierkante<br />
Groote Plaats. Op vrije ur<strong>en</strong> kon m<strong>en</strong> verpoz<strong>en</strong> bij de kiosk. Er werd voor gezorgd dat m<strong>en</strong> ook buit<strong>en</strong><br />
10
de arbeidstijd zinvol bezig kon zijn in de beschermde sfeer van het dorp; de fanfare Les Echos de<br />
Dorplein heeft vaak opgetred<strong>en</strong> in de muziekkiosk (zie 3.27.15.001).<br />
Dorplein<br />
Weg<strong>en</strong>, plein <strong>en</strong> lan<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgehoogd met as van de fabriek, waar jaarlijks duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tonn<strong>en</strong><br />
ste<strong>en</strong>kol<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> (<strong>en</strong> word<strong>en</strong>) verbruikt. De naam "Dorplein", ter ere van de stichters, werd<br />
vastgesteld in de raadsvergadering van Budel op 5 september 1893. In 1895 war<strong>en</strong> 40<br />
arbeiderswoning<strong>en</strong> klaar. Het bouw<strong>en</strong> ging intuss<strong>en</strong> door <strong>en</strong> zo was e<strong>en</strong> paar jaar later dat aantal<br />
meer dan verdubbeld. Ook werd e<strong>en</strong> groot gezeIl<strong>en</strong>huis gebouwd. In 1896 was het gedeeltelijk<br />
gereed <strong>en</strong> werd de kantine er in gevestigd, die als naam voor het geheel werd aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, in plaats<br />
van St. Jozefhotel, zoals aanvankelijk de bedoeling was. Het werd niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> café-restaurant met<br />
lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong>bedrijf, maar ook e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sion met wasserij, bakkerij, ontspanningszaal, ziek<strong>en</strong>zaal <strong>en</strong><br />
kapel <strong>en</strong> school.<br />
Het dorp omvat, naast de fabrieksgebouw<strong>en</strong>, woonhuiz<strong>en</strong> voor het personeel, kapel, kerk, <strong>en</strong><br />
pastorie, kantinegebouw, klooster, winkels, school, postkantoor <strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong> kleine gevang<strong>en</strong>is. Het<br />
gehele dorp stond ook tot voor kort nog onder het beheer van de fabrieksdirectie. Voor Brabant is het<br />
e<strong>en</strong> zeldzaam voorbeeld van e<strong>en</strong> dergelijke ontwikkeling die uit sociaalhistorisch <strong>en</strong><br />
industriehistorisch oogpunt zeer opmerkelijk te noem<strong>en</strong> is.<br />
Nederland k<strong>en</strong>t maar weinig companytowns <strong>en</strong> nog minder die redelijk gaaf bewaard blev<strong>en</strong>. Dorplein<br />
is er daar één van <strong>en</strong> als zodanig dus van groot belang. De aanwijzing van Dorplein als e<strong>en</strong><br />
Rijksbeschermd stads- <strong>en</strong> dorpsgezicht (CHW nr: R25 (293)) is in procedure sinds 22 juli 1998, aldus<br />
RACM Jaarverslag 2008 op www.racm.nl. Het voor deze bescherming voorgedrag<strong>en</strong> gebied<br />
(3.30.2.001) is veel groter dan de sted<strong>en</strong>bouwkundige structuur (3.30.2.002) <strong>en</strong> omvat ook<br />
industrieterrein, storthop<strong>en</strong>, v<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> heide.<br />
11
5. Overzicht van historische buit<strong>en</strong>plaats<strong>en</strong><br />
Deze ontbrek<strong>en</strong> vooralsnog in Cran<strong>en</strong>donck.<br />
12