taal blokken - Malmberg

taal
blokken
Taalwijzer Nederlands
1F | A2 2F | B1 3F | B2

Ontwerp en vormgeving:
Buro de Kuijper grafisch ontwerp
www.burodekuijper.nl
Bronvermelding:
Buro de Kuijper grafisch ontwerp
Omslag:
Getty Images
ISBN: 978 90 345 6710 9
Tweede druk, eerste oplage
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of
enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het besluit van 20
juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de
daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor
het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet
1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
© Malmberg ’s-Hertogenbosch

Inhoud
Woord vooraf 6
Hoofdstuk 1
Grammatica. Wat zijn de regels? 10
1 Woordsoorten 10
1.1 Het zelfstandig naamwoord 10
1.2 Het bijvoeglijk naamwoord 12
1.3 Het werkwoord 14
1.4 Het voornaamwoord 22
1.5 Het voegwoord 27
1.6 Het voorzetsel 27
1.7 Het bijwoord 28
1.8 Het telwoord 28
1.9 Taalkundig ontleden 29
2 Zinsdelen 31
2.1 De persoonsvorm 31
2.2 Het onderwerp 31
2.3 Het werkwoordelijk gezegde 32
2.4 Het naamwoordelijk gezegde 33
2.5 Het lijdend voorwerp 33
2.6 Het meewerkend voorwerp 34
2.7 Het voorzetselvoorwerp 34
2.8 De bijwoordelijke bepaling 34
2.9 De bijvoeglijke bepaling 35
2.10 Redekundig ontleden 36
3 Zinnen maken 37
3.1 Woordvolgorde 37
3.2 Hoofdzin en bijzin 39
3.3 Directe rede en indirecte rede 40
3.4 Goede zinnen maken 40
4 De goede woorden kiezen 43
4.1 Verwijzingen en verwijsfouten 43
4.2 Dat of wat 45
4.3 Als of dan 46
4.4 Hun, hen of zij 47
4.5 U of uw, jou of jouw 47
4.6 Omdat of doordat 48
4.7 Contaminatie 48
4.8 Pleonasme 49
4.9 Tautologie 49
Inhoud
3

4
taalblokken taalwijzer Nederlands
Hoofdstuk 2
Spelling. Hoe schrijf je dat? 52
1 Letters en klanken 52
1.1 Letters, klanken en lettergrepen 52
1.2 Verenkeling en verdubbeling 52
1.3 Het zelfstandig naamwoord 53
1.4 Het stoffelijke bijvoeglijke naamwoord 58
1.5 Het werkwoord 58
1.6 Dezelfde klank, maar een andere letter 62
1.7 Woorden die je anders schrijft dan zegt 64
1.8 Aaneen of los 64
2 Leestekens 65
2.1 Hoofdletters 65
2.2 De punt 66
2.3 Het vraagteken 66
2.4 Het uitroepteken 66
2.5 Aanhalingstekens 66
2.6 De komma 67
2.7 De dubbele punt 68
2.8 Het koppelteken 68
2.9 Het trema 69
Hoofdstuk 3
Functionele theorie. Hoe doe je dat? 72
1 Lezen 72
1.1 Het uiterlijk van een tekst 72
1.2 De opbouw van een tekst 73
1.3 Leesstrategieën 76
1.4 Tekstverbanden en signaalwoorden 77
1.5 Tekststructuren 78
1.6 Argumentatie 79
1.7 Informatie zoeken 81
1.8 Symbolen en afkortingen 86
2 Schrijven 88
2.1 Schrijfdoelen 88
2.2 Corresponderen 88
2.3 Formulieren 96
2.4 Langere teksten schrijven 97
2.5 Grafische informatie 100
2.6 Vrij schrijven 103
2.7 Stijlmiddelen 106
2.8 Spellingcontrole 107
3 Luisteren 107
3.1 Luisterstrategieën 107
3.2 Non-verbale communicatie 108
3.3 Aantekeningen maken, samenvatten, notuleren 108
3.4 Handige zinnen 111
4 Gesprekken voeren 112
4.1 Een gesprek voorbereiden en evalueren 112

4.2 Formeel en informeel taalgebruik 113
4.3 Soorten gesprekken 113
4.4 Deelnemen aan overleg 124
4.5 Handige zinnen 125
5 Spreken 128
5.1 Hoe spreek je een publiek aan? 128
5.2 Een presentatie houden 129
5.3 Een monoloog houden 131
trefwoorden 135
Inhoud
5

Woord vooraf
Woord vooraf
Wat is de Taalwijzer?
De Taalwijzer is het naslagwerk bij Taalblokken 2. In de Taalwijzer staat uitleg over de volgende
onderdelen:
• Grammatica. Wat zijn de regels?
• Spelling. Hoe schrijf je dat?
• Functionele theorie. Hoe doe je dat?
Hoe werk je met de taalwijzer?
Je gebruikt de Taalwijzer naast de website. Op de website staan veel oefeningen en taaltaken.
De Taalwijzer bevat theorie bij het oefenmateriaal. Met behulp van de Taalwijzer kun je de
oefeningen en de taaltaken beter maken.
In hoofdstuk 1 staat bijvoorbeeld alles over het voltooid deelwoord en het bijvoeglijk naamwoord.
In hoofdstuk 2 vind je informatie over spelling, bijvoorbeeld over wat je aaneen schrijft of los en
over het gebruik van hoofdletters.
Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 3, geeft je veel houvast als je met taaltaken aan de slag gaat.
In dit hoofdstuk vind je onder andere voorbeeldbrieven en hulp bij maken van een verslag of
notulen.
De Taalwijzer is bedoeld voor leerlingen van alle sectoren en alle leerjaren. Je gebruikt dit boek
dus voor je hele opleiding op het mbo.
Wat is de relatie tussen de website van taalblokken 2 en deze taalwijzer?
Op de website staan zowel blokken als theorielessen.
De uitleg bij de theorielessen en deze Taalwijzer komen overeen. Aan de theorielessen op de
website zijn oefeningen toegevoegd. Op de website kun je dus ook nog oefenen met de stof uit
deze Taalwijzer.
In de blokken op de website zit ook theorie. Dat is een verkorte versie van de uitleg in deze
Taalwijzer. Als je dus op de website uitleg tegen komt waar je nog wat meer over wilt weten,
kun je dat gemakkelijk opzoeken in deze Taalwijzer.
Veel succes met Taalblokken.
Het Taalblokken team
7

Hoofdstuk 1
Grammatica
Wat zijn de regels?

10
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
1 Grammatica
Wat zijn de regels?
Dit hoofdstuk gaat over grammatica. Grammatica is het systeem en de regels
van de Nederlandse taal. In dit hoofdstuk leggen we uit welke woordsoorten er
zijn en hoe zinnen in elkaar zitten. Ook vind je hier de regels voor het maken
van zinnen en het kiezen van woorden.
1 Woordsoorten – Het / kleine / meisje / speelt / op / straat
/ met / een / bal
Woorden kun je indelen in verschillende woordsoorten. Bij elke woordsoort horen andere
regels voor de spelling en de vervoeging of verbuiging van woorden. In deze paragraaf
lees je hoe je de verschillende woordsoorten kunt herkennen en welke regels erbij horen.
1.1 Het zelfstandig naamwoord – huis, stad, computer, auto, bal
▶ Wat is een zelfstandig naamwoord?
Een zelfstandig naamwoord is een woord voor:
een mens directeur, kind, postbode
een dier of plant mug, kat, pandabeer, stokroos, eik
een ding computer, flatgebouw, mobieltje
een begrip liefde, respect, uitdaging
een naam Sabrina, Farid, Groningen, Nederland, Informatie Beheer Groep
Namen voor personen, plaatsen of zaken zijn altijd zelfstandige naamwoorden. Je schrijft een
naam altijd met een hoofdletter. Bij andere woorden kun je op drie manieren controleren of iets
een zelfstandig naamwoord is.
• Je kunt vaak meervoud maken van een zelfstandig naamwoord: directeuren, vissen, gebouwen.
• Je kunt vaak een verkleinwoord maken van een zelfstandig naamwoord: kindje, muggetje.
• Je kunt vaak een lidwoord (de, het of een) voor een zelfstandig naamwoord zetten: de postbode,
het mobieltje, het respect.
Het lidwoord –
▶ de, het, een
Een lidwoord zet je voor een zelfstandig naamwoord. In het Nederlands zijn er drie lidwoorden:
de, het en een. De en het zijn bepaalde lidwoorden. Die zet je voor een zelfstandig naamwoord
als je het over een bepaald persoon, ding of begrip wilt hebben.
de medewerker
de huiswerkopdracht
het teamoverleg
het rooster

Hoofdstuk 1 Grammatica Wat zijn de regels?
Voor sommige zelfstandige naamwoorden gebruik je altijd de, voor andere gebruik je altijd het
als bepaald lidwoord. Zelfstandig naamwoorden waar de voor staat heten de-woorden, zelfstandig
naamwoorden waar het voor staat heten het-woorden. In het woordenboek staat achter
elk zelfstandig naamwoord of het een de- of een het-woord is.
bron 1
bron: www.vandale.nl, 2009
In het meervoud is het bepaald lidwoord altijd de.
het fotomodel de fotomodellen
de zijkant de zijkanten
Bij verkleinwoorden is het bepaald lidwoord altijd het.
de telefoon het telefoontje
het woord het woordje
Een is een onbepaald lidwoord. Dat zet je voor een zelfstandig naamwoord als het niet
duidelijk is over welk mens, ding of begrip het precies gaat. Zoals bij man, tafel en uitnodiging
in de volgende zinnen.
Er loopt een man met een labrador door het park.
Zullen we een tafel bij de ingang zetten?
Ik hoop dat ik een uitnodiging krijg.
Een is het enige onbepaalde lidwoord dat er is. Het wordt dus gebruikt bij de-woorden en bij
het-woorden.
de medewerker een medewerker
de huiswerkopdracht een huiswerkopdracht
het teamoverleg een teamoverleg
het rooster een rooster
Sommige zelfstandige naamwoorden komen alleen in het enkelvoud voor. Bij deze woorden
kun je een niet gebruiken. In plaats van het onbepaald lidwoord gebruik je bij zo’n woord helemaal
geen lidwoord.
Hij poetst het zilver. Ik houd niet van zilver.
Bedankt voor de informatie. Er staat informatie over voeding op de site.
Ook in het meervoud laat je het lidwoord weg als je het niet over een bepaald persoon, ding of
begrip hebt.
Ik zag de fotomodellen op tv. Fotomodellen zijn meestal lang en dun.
De studenten hebben hard gewerkt. Er is een nieuwe regeling voor studenten.
Enkelvoud en meervoud –
▶ krant – kranten
De meeste zelfstandige naamwoorden zet je in het meervoud door er -en of -s achter te zetten.
een plant twee planten
een tuin twee tuinen
een idee twee ideeën
een vakantie twee vakanties
een kantine twee kantines
11

12
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
een schema twee schema’s
Er zijn ook zelfstandige naamwoorden met twee meervoudsvormen. Deze woorden eindigen
meestal op een -e.
gemeente gemeenten of gemeentes
ziekte ziekten of ziektes
keuze keuzen of keuzes
periode perioden of periodes
Bij sommige zelfstandige naamwoorden krijgt het meervoud een andere vorm. Dat gebeurt
vooral bij woorden die uit andere talen komen.
politicus politici
catalogus catalogi of catalogussen
centrum centra
museum musea of museums
Woorden voor stoffen, zoals zilver, hout en koffie, komen alleen voor in het enkelvoud. Dat geldt
ook voor sommige begrippen, zoals liefde, respect en weer. Andere woorden bestaan weer
alleen in het meervoud, bijvoorbeeld hersenen, financiën en onkosten.
Wanneer je niet zeker weet hoe je het meervoud van een zelfstandig naamwoord maakt, kun je
in het woordenboek kijken. Achter het woord zie je dan waar het meervoud op moet eindigen:
op -s, op -en of op een andere uitgang.
Vaak verandert de spelling van een zelfstandig naamwoord als je het in het meervoud zet. In
paragraaf 1.3 van het onderdeel ‘Spelling’ kun je hier meer over lezen.
▶ Verkleinwoorden – huisje, boompje, balletje
Een verkleinwoord wordt gebruikt om aan te geven dat iets of iemand klein is. Bij de meeste
zelfstandige naamwoorden maak je het verkleinwoord door er -je, -tje, -pje of -etje achter te
zetten.
straat straatje
cake cakeje
lepel lepeltje
boom boompje
bal balletje
Als je niet zeker weet hoe je het verkleinwoord van een zelfstandig naamwoord maakt, kun je in
het woordenboek kijken. Als er alleen -je achter het woord komt, staat er niets. Als het verkleinwoord
anders is, zie je achter het woord hoe het verkleinwoord moet eindigen: op -pje, -tje of
op een andere uitgang.
In sommige gevallen krijgt het verkleinwoord een andere spelling. In paragraaf 1.3 van het
onderdeel ‘Spelling’ lees je hier meer over.
1.2 Het bijvoeglijk naamwoord – een mooi, groot, gezellig huis
Een bijvoeglijk naamwoord zegt iets over een zelfstandig naamwoord.
De snelle auto. De auto is snel.
Het mooie weer. Het weer is mooi.

Hoofdstuk 1 Grammatica Wat zijn de regels?
Het bijvoeglijk naamwoord kan op twee manieren gebruikt worden. Je kunt het bijvoeglijk
naamwoord los gebruiken in een zin. Het bijvoeglijk naamwoord hoort dan achter de
persoonsvorm. De persoonsvorm is het werkwoord dat verandert als het onderwerp verandert.
De lerares is leuk.
De machines lijken reusachtig.
De levensmiddelen zijn duur gebleven.
Het examen zal moeilijk worden.
Je kunt het bijvoeglijk naamwoord ook vóór een zelfstandig naamwoord zetten. Het komt dan
tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord in te staan.
We hebben de ingewikkelde opdrachten uitgevoerd.
Laura en Shermayne hadden een hevige woordenwisseling.
Ik kocht een groen bankje.
Het team wint de gouden medaille.
Voor een zelfstandig naamwoord kunnen ook twee of meer bijvoeglijke naamwoorden staan.
Tussen de bijvoeglijke naamwoorden komt dan een komma.
Uit het hoekje kwam een grote, harige spin tevoorschijn.
Dat kleine, snelle, sportieve meisje fietst het hardst van allemaal.
Het voltooid deelwoord van een werkwoord kan ook als bijvoeglijk naamwoord gebruikt
worden.
De peertjes zijn gestoofd. We eten gestoofde peertjes.
De opdrachten zijn uitgevoerd. De uitgevoerde opdrachten waren moeilijk.
De hond is geslagen. Hij zag eruit als een geslagen hond.
▶ De verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord – het mooie huis, een mooi
huis
Als het bijvoeglijk naamwoord vóór een zelfstandig naamwoord staat, komt er een -e achter
als het lidwoord de of het is.
de uitdagende baan
de gezonde maaltijd
het grote project
het vervelende gesprek
Als je het onbepaald lidwoord een gebruikt, komt er niet altijd een -e achter het bijvoeglijk
naamwoord. Bij de-woorden komt er wel een -e achter, bij het-woorden komt er geen -e achter.
de baan een uitdagende baan
de maaltijd een gezonde maaltijd
het project een groot project
het gesprek een vervelend gesprek
De vergelijkende en overtreffende trap –
▶ mooi, mooier, mooist
Je kunt kenmerken van mensen, dieren of dingen met elkaar vergelijken door de vergelijkende
trap of de overtreffende trap van een bijvoeglijk naamwoord te gebruiken.
De vergelijkende trap maak je door -er of -ere achter het bijvoeglijk naamwoord te plakken.
De overtreffende trap maak je door -st of -ste achter het bijvoeglijk naamwoord te plakken.
Ik ben klein. die kleine acteur
Richard is kleiner dan Mark. de kleinere politicus
Hij is het kleinst van alle kinderen in zijn klas. de kleinste sporter (van de wereld)
13

14
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
Je kunt op deze manier voor bijna alle bijvoeglijk naamwoorden de vergelijkende en de overtreffende
trap maken.
breed breder breedst
moeilijk moeilijker moeilijkst
interessant interessanter interessantst
gelukkig gelukkiger gelukkigst
Bij een paar bijvoeglijke naamwoorden wordt de vergelijkende of de overtreffende trap anders
gemaakt. Als het woord op een -r eindigt, zet je er in de vergelijkende trap -der achter.
lekker lekkerder lekkerst
raar raarder raarst
Als het woord op een -s eindigt, maak je de vergelijkende trap door de -s te vervangen door
-zer. Je maakt de overtreffende trap door er alleen een -t achter te zetten.
wijs wijzer wijst
dwaas dwazer dwaast
▶ Goed, veel en weinig
De vergelijkingen van goed, veel en weinig zijn onregelmatig.
goed het goede boek
beter een betere techniek
best het beste resultaat
veel de vele opdrachten / veel opdrachten
meer meer uren
meest de meeste taken
weinig weinig tijd
minder minder energie
minst de minste inspanning
Als een woord een onregelmatige vergelijkende of overtreffende trap heeft, kun je het woord in
het woordenboek opzoeken. Achter het woord staan dan de vergelijkende trap en de overtreffende
trap.
1.3 Het werkwoord – werken, wonen, slapen
Een werkwoord geeft aan wat mensen, dieren of dingen doen of wat er gebeurt.
lopen Wij lopen door de stad.
rijden De treinen naar Eindhoven reden gisteren niet.
werken Zij hebben de hele week in de supermarkt gewerkt.
Er zijn drie soorten werkwoorden:
• het zelfstandig werkwoord;
• het hulpwerkwoord;
• het koppelwerkwoord.
▶ Zelfstandige werkwoorden
Als er in een zin maar één werkwoord staat, is het meestal een zelfstandig werkwoord. Met
een zelfstandig werkwoord kun je een zin maken zonder dat er extra werkwoorden nodig zijn.
De meeste werkwoorden zijn zelfstandige werkwoorden.

gaan Ik ga naar mijn stagebedrijf.
lezen Tamara las het liefst tijdschriften.
voelen Ik voelde me vandaag niet lekker.
zien Tom en Jamila zien elkaar graag.
Hoofdstuk 1 Grammatica Wat zijn de regels?
▶ Hulpwerkwoorden
Als er meer werkwoorden in een zin staan, is er altijd één hoofdwerkwoord. Het hoofdwerkwoord
heeft de belangrijkste betekenis in de zin, zoals gewonnen en eten in de volgende zinnen.
Wij hebben gisteren gewonnen met volleybal.
Thomas en Bianca gaan morgen na de cursus samen wat eten.
De andere woorden in de zin zijn hulpwerkwoorden. Een hulpwerkwoord komt nooit zelfstandig
voor in een zin. De betekenis van het hulpwerkwoord wordt pas duidelijk in combinatie met
de andere werkwoorden in de zin.
Er zijn verschillende soorten hulpwerkwoorden.
1) De hulpwerkwoorden hebben en zijn worden gebruikt in zinnen die in de voltooide tijd staan,
samen met een voltooid deelwoord.
De zangeres is geboren in Haarlem.
De serveerster van dat restaurant had de tafels perfect gedekt.
We hebben de hele avond gedanst.
2) Ook in zinnen die in de lijdende vorm staan is een hulpwerkwoord nodig. De lijdende vorm
bestaat uit een vorm van de hulpwerkwoorden worden of zijn en een voltooid deelwoord.
De criminelen worden in de gaten gehouden.
Stamppot wordt gemaakt van aardappels en groente.
Het hondje werd elke dag uitgelaten.
De auto is flink beschadigd.
De zangeres is ontdekt tijdens een show op televisie.
De jongen was aangereden toen hij de straat over wilde steken.
3) Ten slotte kun je een hulpwerkwoord gebruiken om iets zeggen over de rest van de zin. Voor
zinnen over de toekomst gebruik je de hulpwerkwoorden gaan en zullen samen met het hele
werkwoord.
We zullen hard studeren voor de toets.
Ik zal straks een ijsje voor jullie kopen aan de overkant.
Ik ga volgend jaar aan een andere opleiding beginnen.
De gemeente gaat daar een nieuw gemeentehuis bouwen.
Voor zinnen die gaan over iets dat mogelijk, wenselijk of waarschijnlijk is gebruik je de hulpwerkwoorden
willen, kunnen, moeten en mogen. Het hulpwerkwoord komt dan meestal voor
met het hele werkwoord.
Morgen kan ik niet komen.
Sommige mensen willen de leerplicht verlengen.
Mag ik vanavond naar de disco (gaan)?
We moeten een woordenboek meenemen.
In een zin met één hoofdwerkwoord kunnen ook meerdere hulpwerkwoorden voorkomen.
Ik had wel op je feest willen komen.
15

Hoofdstuk 2
Spelling
Hoe schrijf je dat?

52
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
2 Spelling
Hoe schrijf je dat?
Dit hoofdstuk gaat over spelling. Een goede spelling is belangrijk, omdat je
tekst daarmee verzorgder overkomt. Bovendien kan je tekst soms verkeerd
begrepen worden als je iets niet goed spelt. Hierna wordt eerst uitgelegd hoe
je bepaalde klanken en woorden spelt. Daarna besteden we aandacht aan
leestekens.
1 Letters en klanken
In deze paragraaf lees je alles over de spelling van woorden.
1.1 Letters, klanken en lettergrepen
Geschreven woorden bestaan uit letters, gesproken woorden bestaan uit klanken.
Het Nederlandse alfabet heeft 26 letters.
De klinkers in het Nederlands zijn: a, e, i, o en u
De medeklinkers in het Nederlands zijn: b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x en z
Een klank is wat je hoort als je een letter uitspreekt. Een letter klinkt niet altijd hetzelfde.
De c in chips klinkt anders dan de c in cola. De a in Bas klinkt anders dan de a basis.
Een tweeklank is een combinatie van twee klinkers, die samen een nieuwe klank vormen.
Er zijn er acht: au, ou, ei, ij, eu, ui, oe, ie
Woorden bestaan uit een of meer lettergrepen. In een lettergreep zit altijd een klinker of een
tweeklank. Daarbij horen ook medeklinkers.
Ne – der – land – se lied – jes zijn vaak le – lijk.
De nieu – we te – le – foon van Jas – min.
Een woord be – staat uit let – ter – gre – pen.
1.2 Verenkeling en verdubbeling – met 1 of met 2?
Een open lettergreep is een lettergreep die op een klinker eindigt. Een gesloten lettergreep is
een lettergreep die op een medeklinker eindigt.
A – ru – ba : 3 open lettergrepen
Am – ster – dam : 3 gesloten lettergrepen
spij – ker – broek : 1 open lettergreep en 2 gesloten lettergrepen
In een open lettergreep klinkt de klinker meestal lang.
cho – co – la
vi – sie
ra – men

In een gesloten lettergreep klinkt de klinker kort.
ap – pel – sap
vis – sen
ram – men
Hoofdstuk 2 Spelling Hoe schrijf je dat?
In een gesloten lettergreep moet de klinker bij een lange klank dubbel geschreven worden.
raam
vuur – tje
zins – deel
Als een woord langer is dan één lettergreep, hangt het van de klank af hoeveel klinkers en
medeklinkers je moet gebruiken.
Dan geldt het volgende:
lange klank open lettergreep: 1 klinker + 1 medeklinker
ra – men, li – ter, lo – pen
gesloten lettergreep: 2 klinkers + 2 medeklinkers
paar – den, stuur – den
korte klank gesloten lettergreep: 1 klinker + 2 medeklinkers
vis – sen, pen – nen, ban – ket
Bij tweeklanken bestaat er geen verschil tussen korte en lange klanken. Je hoeft daarom nooit
de medeklinker te verdubbelen.
boe – ken
schijn – tje
1.3 Het zelfstandig naamwoord – oma’s, ramen, huisje
▶ Het meervoud – huizen, oma’s
Zelfstandige naamwoorden zet je meestal in het meervoud door er -en of een -s achter te plakken.
een bord twee borden
een glas twee glazen
een vogel twee vogels
een cadeau twee cadeaus
1) Meervoud op -(e)n
Als een zelfstandig naamwoord in het enkelvoud eindigt op een -s, dan wordt dat in het meervoud
vaak een z. Een -f in het enkelvoud wordt vaak een v in het meervoud.
een huis twee huizen
een baas twee bazen
een brief twee brieven
een geloof twee geloven
Als een woord in het enkelvoud een dubbele klinker heeft en een meervoud op -en, krijgt het in
het meervoud een enkele klinker.
één raam twee ramen
één uur twee uren
53

54
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
één appelboom twee appelbomen
Als een woord op -ee eindigt, komt er in het meervoud -en achter. Om geen verwarring te krijgen
over de uitspraak, komt er dan een trema op de laatste e.
een idee twee ideeën
een ree twee reeën
een moskee twee moskeeën
Als een woord op -ie eindigt, komt er soms een -n achter en soms -en. Als de klemtoon (de
nadruk) niet op de -ie ligt, komt er alleen een -n achter. Het woord eindigt dan op -iën.
twee bacteriën
financiën
chemicaliën
Als de klemtoon wel op de -ie ligt, komt er -en achter. Het woord eindigt dan op -ieën.
knieën
categorieën
kopieën
2) Meervoud op -s
Als het woord op een lange klinker eindigt, kan de -s soms zorgen voor een verkeerde
uitspraak. Het lijkt dan of de klinker kort moet worden uitgesproken. Daarom zet je bij de
klinkers -a, -i, -o, -u, -é en -y een apostrof (’) voor de s van het meervoud.
een collega twee collega’s
een oma twee oma’s
een taxi twee taxi’s
een auto twee auto’s
een paraplu twee paraplu’s
een baby twee baby’s
Als er geen verwarring is over de uitspraak, schrijf je de -s gewoon aan het zelfstandig naamwoord
vast.
een bureau twee bureaus
een café twee cafés
een drankje twee drankjes
een vakantie twee vakanties
een portemonnee twee portemonnees
3) Meervoud met verdubbelde slotmedeklinker
Als een woord in het enkelvoud eindigt op een lettergreep met een korte klinker, wordt de
medeklinker in het meervoud soms verdubbeld. Dat gebeurt als de klemtoon of nadruk op de
laatste lettergreep ligt.
één vis twee vissen
één model twee modellen
één ogenblik twee ogenblikken
Het meervoud krijgt ook een dubbele medeklinker als het woord eindigt op -as, -is, -os of -us.
één bonus twee bonussen
één notaris twee notarissen

Hoofdstuk 2 Spelling Hoe schrijf je dat?
Het woord krijgt geen dubbele medeklinker in het meervoud als de klemtoon niet op de laatste
lettergreep ligt én als het eindigt op -ik, -es of -et.
één dreumes twee dreumesen
één havik twee haviken
één monnik twee monniken
4) Woorden uit een andere taal
Woorden uit het Latijn die eindigen op -us krijgen meestal -i in het meervoud. Soms kun je ook
-en gebruiken. En bij een paar woorden is dat zelfs verplicht. Maar let op: een -s achter de uitgang
-i zetten is fout.
politicus politici en niet: politici’s
catalogus catalogi of catalogussen en niet: catalogi’s
cursus cursussen
Woorden uit het Latijn die eindigen op -um krijgen meestal -a in het meervoud. Maar -s mag
vaak ook en is soms verplicht. Een -s achter de meervoudsvorm -a zetten is fout.
centrum centra en niet: centra’s
museum musea of museums en niet: musea’s
album albums
5) Twee meervoudsvormen
Er zijn ook zelfstandige naamwoorden met twee meervoudsvormen. Deze woorden eindigen
meestal op een -e.
gemeente gemeenten of gemeentes
ziekte ziekten of ziektes
keuze keuzen of keuzes
periode perioden of periodes
Maar niet alle woorden die op -e eindigen hebben twee meervoudsvormen.
stage stages
file files
Als je niet zeker weet wat het meervoud van een woord is, kun je het opzoeken in een
woordenboek. Achter het woord staat met welke letters de meervoudsvorm eindigt: -s, -en of
een andere uitgang.
▶ Verkleinwoorden – huisje, boompje, balletje
Om een zelfstandig naamwoord te verkleinen, zet je er -je achter.
kaas kaasje
worst worstje
huis huisje
Sommige woorden krijgen -pje, -tje of -etje.
bloem bloempje
geheim geheimpje
lepel lepeltje
stoel stoeltje
ding dingetje
55

56
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
Als een verkleinwoord eindigt op -etje, wordt de laatste medeklinker meestal verdubbeld.
Anders klopt de uitspraak niet meer.
ster sterretje
pop poppetje
Bij een woord dat eindigt op een lange klinker gebruik je -tje om het verkleinwoord te maken. Om
te zorgen dat de uitspraak hetzelfde blijft, moet je de klinker in het verkleinwoord verdubbelen.
opa opaatje
logé logeetje
logo logootje
cola colaatje
foto fotootje
Bij een woord dat op een -i eindigt, eindigt het verkleinwoord op -ietje.
taxi taxietje
ski skietje
Bij een woord dat op -ng eindigt, verdwijnt in het verkleinwoord de g en komt er -kje aan vast.
woning woninkje
pudding puddinkje
Woorden die eindigen op een -y krijgen een apostrof.
baby baby’tje
hobby hobby’tje
Verkleinwoorden van afkortingen krijgen ook een apostrof.
sms sms’je
dvd dvd’tje
abc abc’tje
Let op: sommige woorden hebben een onregelmatig verkleinwoord.
machine machientje
glas glaasje
schip scheepje
Als je niet weet hoe je het verkleinwoord moet maken, kun je in het woordenboek kijken. Daar
staat achter het woord de uitgang van het verkleinwoord. Bij onregelmatige verkleinwoorden
staat het hele verkleinwoord erbij.
▶ Samenstellingen – sporttas, pannenkoek, stadsdeel
Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee andere woorden.
Je maakt een samenstelling door de twee woorden aan elkaar te plakken.
stage + begeleiding = stagebegeleiding
super + mooi = supermooi
lange + termijn + planning = langetermijnplanning
Andere voorbeelden van zulke samenstellingen zijn:
kinderopvang lerarentekort sollicitatiegesprek
stageovereenkomst doelgemiddelde sportwagen
zesjarige hoogtevrees actievoorwaarden

Hoofdstuk 2 Spelling Hoe schrijf je dat?
1) Als er verwarring kan ontstaan over de uitspraak, komt er een streepje (-) tussen de
woorden.
duurzame-energiebedrijf, diploma-uitreiking, auto-export, café-interieur
Je gebruikt ook een streepje als de twee woorden gelijkwaardig zijn, bij woorden met een
hoofdletter, bij een speciaal teken, bij een cijfer of bij een afkorting.
hotel-restaurant, buiten-Europees, Zuid-Afrika, &-teken, 80-jarige, mbo-opleiding
De woorden van een samenstelling horen altijd aan elkaar of met een streepje ertussen. Er mag
dus nooit een spatie tussen staan.
2) Bij sommige samenstellingen komt er een n tussen de twee delen. Dat gebeurt als het eerste
deel van een samenstelling een zelfstandig naamwoord is waarvan het meervoud op -en eindigt.
pannenkoek een pan pannen
krantenjongen een krant kranten
kurkentrekker een kurk kurken
zakenman een zaak zaken
Je laat de tussen-n weg als het eerste deel van de samenstelling een bijvoeglijk naamwoord is.
goedemorgen
rodekool
Je laat de tussen-n ook weg als het eerste woord van de samenstelling een meervoud heeft dat op
-s eindigt. Dat geldt ook als het woord twee meervoudsvormen heeft: één met -en en één met -s.
horlogebandje een horloge horloges
gedaanteverwisseling een gedaante gedaantes of gedaanten
gemeentemuseum een gemeente gemeentes of gemeenten
filerijden een file files
3) Er zijn ook samenstellingen waarin er een s tussen de twee delen komt. Je schrijft een s tussen
de delen als je ook een s hoort.
jongensdroom
damesfiets
meningsverschil
stadsdeel
Als het tweede deel van de samenstelling begint met een s, kun je niet horen of er nog een
extra tussen-s moet staan. Om daar achter te komen kun je het tweede deel vervangen door
een woord dat met een andere letter begint. Als je dan ook een s hoort, moet je een extra
tussen-s gebruiken.
stationsstraat (want het is stationsweg)
staatsschuld (want het is staatstelevisie)
bezoekschema (want het is bezoekuur)
topspeler (want het is topdrukte)
Bij sommige woorden kun je zelf kiezen of je wel of geen tussen-s gebruikt. Het is allebei goed.
tijdverschil of tijdsverschil
geluidhinder of geluidshinder
huidkleur of huidskleur
Veelgebruikte samenstellingen kun je in het woordenboek opzoeken.
57

58
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
1.4 Het stoffelijke bijvoeglijk naamwoord – gouden schoenen,
zilveren munten
Als je een bijvoeglijk naamwoord voor een zelfstandig naamwoord zet, komt meestal een -e
achter. Alleen voor het-woorden met een ervoor krijgt het bijvoeglijk naamwoord geen uitgang.
het gebouw is groot een groot gebouw
de auto is rood de rode auto
het lokaal is klein het kleine lokaal
de hapjes zijn lekker de lekkere hapjes
Een stoffelijk bijvoeglijk naamwoord zegt iets over het materiaal waar iets van gemaakt is.
Zo’n bijvoeglijk naamwoord maak je door -en achter het woord voor het materiaal te zetten. Het
eindigt dus niet op een -e, maar op -en.
een gouden ketting
de zijden jurk
het glazen raam
de houten kast
Let op: bij sommige materialen komt er geen uitgang achter. Het bijvoeglijk naamwoord is dan
hetzelfde als de naam voor het materiaal. Dat geldt voor materialen die niet direct uit de natuur
komen, maar door mensen bewerkt zijn.
een plastic tas
de nylon jas
het kunststof frame
de aluminium vliegtuigen
1.5 Het werkwoord – werken, dansen, zingen, slapen
▶ Het werkwoord en de stam – werken, werk
De vorm van het werkwoord met -en aan het eind is het hele werkwoord. Als je -en eraf haalt,
krijg je de ik-vorm of de stam van het werkwoord.
hele werkwoord stam
werken werk
roepen roep
antwoorden antwoord
Soms moet je er in de stam nog een extra klinker bij zetten om de klinker lang te maken. Als er
twee dezelfde medeklinkers achter elkaar in het hele werkwoord staan, moet je er in de stam
een weghalen.
vragen vraag
lopen loop
zetten zet
pakken pak
Net als bij de zelfstandige naamwoorden, verandert de v in een f en de z in een s als je -en eraf
haalt.
lezen lees
blijven blijf

Hoofdstuk 3
Functionele theorie
Hoe doe je dat?

72
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
3 Functionele theorie
Hoe doe je dat?
In dit hoofdstuk behandelen we de vaardigheden die nodig zijn om taal te
gebruiken in je opleiding en in je werk. Deze vaardigheden zijn: lezen, schrijven,
luisteren, gesprekken voeren en spreken. We leggen uit hoe je moeilijke
lees- en schrijfopdrachten kunt aanpakken en waar je op moet letten bij vergaderingen,
gesprekken en presentaties. Ook vind je hier formats en voorbeeldzinnen
die je kunt gebruiken bij verschillende taaltaken.
1 Lezen
In je opleiding en in je werk moet je regelmatig teksten lezen. In deze paragraaf lees je
hoe teksten meestal zijn opgebouwd en welke strategieën je kunt gebruiken om de informatie
die je nodig hebt uit de tekst te halen. Er is ook aandacht voor het begrijpen van
schema’s en tabellen en het zoeken van informatie op internet.
1.1 Het uiterlijk van een tekst
Een tekst bestaat uit een aantal zinnen die bij elkaar horen en die een logisch verhaal vormen.
Langere teksten zijn meestal opgebouwd uit verschillende kortere stukken: alinea’s. Een alinea
bestaat uit een aantal zinnen die over hetzelfde gaan. Met elke nieuwe alinea begint een nieuw
(sub-)onderwerp. Je herkent alinea’s doordat er witregels tussen staan, of doordat de eerste
regel inspringt.
Bijna elke tekst heeft een titel. De titel staat boven de tekst en geeft meestal aan wat het
onderwerp van de hele tekst is. Soms staat er in het klein nog een regel boven of onder de
titel, de ondertitel. In de ondertitel staat nog meer informatie over het onderwerp van de tekst.
Lange teksten hebben vaak ook tussenkopjes. Die staan boven kleinere stukken tekst en
geven aan waar dat stuk over gaat.
Teksten kunnen sterk verschillen in uiterlijk. Hoe een tekst eruit ziet, noemen we de lay-out. Bij
de lay-out horen bijvoorbeeld:
• de grootte van de tekst en de koppen;
• het lettertype;
• de indeling van de tekst in een of meer kolommen;
• de kleur van de tekst en de pagina’s;
• de plek van de afbeeldingen.
Bij veel teksten staan afbeeldingen: foto’s, tekeningen of grafieken. Meestal zijn afbeeldingen
bedoeld om iets uit de tekst te verduidelijken of te illustreren. Soms zijn ze er alleen om de
tekst er mooier uit te laten zien.

Hoofdstuk 3 Functionele theorie Hoe doe je dat?
In het schema hierna zie je hoe een tekst eruit ziet en hoe de verschillende onderdelen heten.
bron 1
Titel Hoe ziet een tekst eruit
Ondertitel Een schema van het uiterlijk van een tekst
Tussenkopje Wat je hier ziet
Alinea Hier zie je een tekst waarin is aangegeven hoe alle
onderdelen heten. Dit is de eerste alinea van deze
tekst.
Alinea Als de tekst verder gaat over een ander
onderwerp, begint er een nieuwe alinea. Daarin
staat weer andere informatie. Deze nieuwe alinea
begint op een nieuwe regel én de eerste regel
springt in.
Tussenkopje Een afbeelding
Alinea Vaak staan er ook afbeeldingen bij een tekst. Die
afbeeldingen hebben meestal iets met de tekst te
maken. In deze tekst gebruiken we het logo van
Taalblokken, om te laten zien hoe een afbeelding
eruit kan zien.
Alinea Soms heeft een afbeelding nog een onderschrift.
Daar staat in wat je op de afbeelding ziet. Zoals
bij de afbeelding hieronder.
Taal
blokken
Afbeelding 1. Het logo van Taalblokken
1.2 De opbouw van een tekst
▶ Het doel van een tekst
Een tekst kan verschillende doelen hebben.
Een tekst kan bedoeld zijn om de lezer te vermaken. Leesboeken, tijdschriften en stripboeken
hebben als belangrijkste doel dat lezers het leuk vinden om ze te lezen. Bijvoorbeeld omdat
wat erin staat spannend, interessant of grappig is.
Andere teksten hebben als hoofddoel om de lezer te informeren. Artikelen in de krant, leerboeken
voor school en woordenboeken zijn voorbeelden van informerende teksten. Ze zijn
geschreven om de lezer informatie te geven over een bepaald onderwerp.
Een tekst kan ook als doel hebben om de lezer te beïnvloeden. Reclameteksten, brieven om
73

74
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
geld te vragen voor een goed doel en posters voor een toneelstuk zijn voorbeelden van
activerende teksten. Ze zijn geschreven om de lezer over te halen om iets te doen.
Betogende teksten hebben als doel de lezer te overtuigen. Deze vind je veel in de krant. Een
artikel waarin een schrijver zijn mening geeft over een onderwerp en daar argumenten bij geeft,
is een voorbeeld van een betogende tekst.
Ten slotte kan het doel van een tekst zijn om instructies te geven. Recepten, gebruiksaanwijzingen
en bestelformulieren zijn voorbeelden van instruerende teksten. In dit soort teksten kun
je lezen hoe je iets moet doen.
Teksten hebben meestal één hoofddoel, maar ze kunnen daarnaast nog andere doelen hebben.
Een artikel in de krant over een grappig onderwerp kan bijvoorbeeld als hoofddoel hebben
te informeren en als tweede doel de lezer te vermaken. En een leesboek dat speelt in de
Tweede Wereldoorlog heeft misschien als hoofddoel de lezer te vermaken en als tweede doel te
informeren over de Tweede Wereldoorlog.
▶ Inleiding – kern – slot
In de meeste teksten kun je een inleiding, een kern en een slot onderscheiden. De kern bestaat
vaak uit meerdere alinea’s. De inleiding en het slot bestaan elk uit één alinea.
In de inleiding lees je wat het onderwerp van de tekst is. Vaak staat er in de inleiding ook al
iets over de inhoud van de tekst: wat zal er over het onderwerp verteld worden en in welke volgorde?
De daadwerkelijke informatie over het onderwerp staat in de kern van een tekst. Vaak bestaat
de kern uit een paar deelonderwerpen, elk met een eigen alinea. De belangrijkste informatie
van een alinea staat meestal in de eerste zin of in de laatste. In de overige zinnen van de alinea
wordt de informatie verder toegelicht.
In het slot van een tekst staat vaak een samenvatting van de hele tekst. Een overtuigende tekst
wordt soms afgesloten met een conclusie waarin de schrijver zijn standpunt en de belangrijkste
argumenten herhaalt. In het slot zijn dus meestal de belangrijkste punten uit de tekst terug te
vinden.
Brieven, leerteksten en artikelen in een tijdschrift hebben bijna altijd een inleiding, een kern en
een slot. Andere teksten missen soms een inleiding of een slot, of allebei. Een nieuwsbericht in
de krant heeft bijvoorbeeld meestal geen duidelijk slot.
Tekst 1 is een voorbeeld van een tekst die wel een inleiding, een kern en een slot heeft. De
tekst komt uit een folder van de Informatie Beheer Groep.
In de inleiding van de tekst staat het onderwerp: studiefinanciering voor studenten die niet de
Nederlandse nationaliteit hebben.
In de kern van tekst 1 staat de informatie over studiefinanciering voor studenten die niet de
Nederlandse nationaliteit hebben. De kern bestaat uit een aantal deelonderwerpen:
• Met welke verblijfsvergunningen krijg je altijd studiefinanciering?
• Wanneer krijg je studiefinanciering met een verblijfsvergunning type I Regulier bepaalde tijd?
• Wanneer krijg je studiefinanciering met een verblijfsvergunning type I Regulier bepaalde tijd
met de vermelding ‘voortgezet verblijf’?
• Kun je studiefinanciering krijgen met een vergunning voor studie?
• Kun je studiefinanciering aanvragen als je nog geen verblijfsdocument hebt?

Hoofdstuk 3 Functionele theorie Hoe doe je dat?
In het slot van bron 3 staat waar je deze informatie kunt nalezen en waar je meer informatie
kunt vinden.
bron 2 Folder Informatie Beheer Groep
Geen Nederlander en ook geen burger van de Europese Unie?
[inleiding]
Een van de algemene voorwaarden om in aanmerking te komen voor
studiefinanciering is dat je de Nederlandse nationaliteit bezit. Heb je niet
de Nederlandse nationaliteit, maar woon je wel in Nederland? Dan kun je
in een aantal gevallen toch studiefinanciering krijgen.
[kern]
Als je een verblijfsdocument Type II Regulier onbepaalde tijd, Type III
Asiel bepaalde tijd of Type IV Asiel onbepaalde tijd hebt, kun je in aanmerking
komen voor studiefinanciering.
Heb je een verblijfsvergunning type I Regulier bepaalde tijd? Je hebt dan
alleen recht op studiefinanciering als de reden of beperking die vermeld
staat op je verblijfsvergunning één van de volgende is:
• (verruimde) gezinshereniging en gezinsvorming bij een Nederlander
of een houder van een verblijfsvergunning type I of II;
• het uitoefenen van het gezinsleven conform artikel 8 EVRM bij een
Nederlander of een houder van een verblijfsvergunning type I of II;
• verblijf ter adoptie of als pleegkind;
• alleenstaande minderjarige vreemdeling;
• wedertoelating;
• vreemdeling in wiens verblijf wegens bijzondere, schrijnende omstandigheden
wordt berust;
• vreemdeling die buiten zijn schuld niet uit Nederland kan vertrekken;
• verblijf in verband met de vervolging van mensenhandel (B9);
• speciale regeling 2007 (Pardonregeling);
• tijdsverloop in asielprocedure;
• verblijf op grond van ministeriële beschikking of ministerieel besluit.
Heb je een verblijfsvergunning type I Regulier bepaalde tijd met de
vermelding ‘voortgezet verblijf’? Dan geeft deze vergunning recht op
studiefinanciering als deze vergunning is verstrekt omdat je voorafgaand
aan deze vergunning een vergunning had met één van de hierboven
genoemde beperkingen.
Let op: verblijf je in Nederland met een vergunning voor studie, dan heb
je geen recht op studiefinanciering.
Heb je nog geen verblijfsdocument dan is het toch verstandig om alvast
studiefinanciering aan te vragen. Je aanvraag wordt dan in eerste instantie
afgewezen. Op het moment dat de IND aan jou een verblijfsvergunning
verstrekt, stuur je een kopie daarvan, samen met het formulier
Wijzigingen student naar de IB-Groep. Je aanvraag wordt dan opnieuw
beoordeeld.
[slot]
In het ‘nationaliteitenschema’ op onze site kun je deze informatie én meer
lezen. Deze informatie kan je ook lezen in het Engels onder ‘international
visitors’. Daar staat bovendien een Engelstalige versie van het nationaliteitenschema:
de ‘nationality chart’.
75

76
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
▶ De hoofdgedachte
De hoofdgedachte van een tekst is de belangrijkste boodschap van de tekst in één zin.
Om de hoofdgedachte te vinden, zoek je eerst het onderwerp van de tekst. Dat staat vaak in
de inleiding van de tekst. Het onderwerp in tekst 1 is: Studiefinanciering voor inwoners van
Nederland die niet de Nederlandse nationaliteit hebben.
De hoofdgedachte vind je vervolgens door in één zin op te schrijven wat er in de tekst over
het onderwerp verteld wordt. Dat staat in de kern van de tekst. Maar omdat de hoofdgedachte
maar één zin is, kan de informatie in de hoofdgedachte niet heel uitgebreid zijn. Je moet dus
kiezen welke informatie het belangrijkst is. De titel, de inleiding en het slot kunnen je helpen om
dat te bepalen.
De hoofdgedachte van de tekst van de IB-Groep is bijvoorbeeld: Als je niet de Nederlandse
nationaliteit hebt, bepalen het type verblijfsdocument en de reden waarom je in Nederland bent
of je studiefinanciering krijgt. De informatie over de verschillende types verblijfsvergunningen is
samengevat met ‘het type verblijfsdocument’. De informatie over verschillende redenen waarom
iemand in Nederland is, is samengevat met ‘de reden waarom je in Nederland bent’.
Je kunt in een tekst onderscheid maken tussen hoofdzaken en bijzaken. Het onderwerp en
alle belangrijke dingen die daarover worden gezegd zijn de hoofdzaken. Voorbeelden, anekdotes
en grapjes zijn bijzaken. Die maken de tekst leuk of interessant om te lezen maar geven
geen belangrijke informatie over het onderwerp. In de hoofdgedachte van de tekst staat alleen
informatie over hoofdzaken. Ook wanneer je een langere samenvatting van een tekst maakt,
kun je de bijzaken weglaten.
1.3 Leesstrategieën
Als je een tekst moet kennen voor je opleiding, lees je die op een andere manier dan wanneer
je in een tekst iets op wilt zoeken. Afhankelijk van je doel, kun je verschillende leesstrategieën
gebruiken bij het lezen van een tekst.
▶ Verkennend lezen
Bij verkennend lezen probeer je erachter te komen wat er ongeveer in een tekst staat. Deze
strategie gebruik je als je wilt beoordelen of een tekst interessant is om helemaal te lezen. Of
als je wilt weten of de tekst geschikt is voor een opdracht die je moet doen. Ook wanneer je al
weet dat je de tekst helemaal wilt gaan lezen, is het goed om eerst verkennend te lezen. Dan
heb je een beter overzicht van wat je gaat lezen.
Als je verkennend leest, lees je niet de hele tekst. Je kijkt bijvoorbeeld naar de titel, de tussenkopjes,
dikgedrukte woorden en afbeeldingen. Soms lees je ook de inleiding en het slot. Bij
langere teksten of boeken kun je de inhoudsopgave lezen. Op die manier kom je erachter wat
het onderwerp van de tekst is, wat het doel van de schrijver is en hoe de tekst is opgebouwd.
Zo kun je bepalen of het zin heeft om de tekst helemaal te lezen. Als je de tekst helemaal gaat
lezen, weet je wat je ongeveer kunt verwachten.
▶ Zoekend lezen
Bij zoekend lezen ga je op zoek naar het antwoord op een vraag die je hebt. Je leest dan
alleen het deel van de tekst dat met jouw vraag te maken heeft. Bijvoorbeeld wanneer je een
nummer zoekt in het telefoonboek, of een onderwerp in de encyclopedie. Of als je in een leerboek
naar informatie zoekt over één bepaald onderwerp.

Hoofdstuk 3 Functionele theorie Hoe doe je dat?
Voor zoekend lezen is het belangrijk dat je goed weet wát je wilt opzoeken en in wat voor boek
of op welke site je daarvoor moet zoeken. Ook moet je weten hóe je dan moet zoeken: op alfabet,
via een register of in een inhoudsopgave. In paragraaf 1.7 van dit hoofdstuk kun je meer
lezen over informatie zoeken.
▶ Nauwkeurig lezen
Bij nauwkeurig lezen wil je de hele tekst goed begrijpen. Je leest alles heel aandachtig. Dat
doe je bijvoorbeeld als je voor je plezier een leesboek leest, maar ook als je een tekst voor je
studie moet lezen.
Voordat je nauwkeurig gaat lezen, is het verstandig om eerst verkennend te lezen. Dan heb
je een beter overzicht van wat je gaat lezen. Terwijl je nauwkeurig leest, is het belangrijk om
de opbouw en de samenhang van de tekst in de gaten te houden. Je moet weten wat er in
de inleiding, de kern en het slot verteld wordt en wat de schrijver zegt over de verschillende
deelonderwerpen. Let ook goed op signaalwoorden. Daaraan kun je zien wat de deelonderwerpen
met elkaar te maken hebben.
Als je een tekst nauwkeurig hebt gelezen, moet je er een samenvatting van kunnen maken. Zo’n
samenvatting kan bijvoorbeeld bestaan uit de hoofdgedachtes van elke alinea of elke paragraaf.
In paragraaf 2.4 van dit hoofdstuk staat uitgelegd hoe je een samenvatting maakt.
▶ Studerend lezen
Bij studerend lezen lees je de tekst om de informatie te leren en te onthouden voor bijvoorbeeld
een toets. Voordat je studerend leest, heb je de tekst al verkennend en nauwkeurig
gelezen, en misschien heb je ook al informatie opgezocht in de tekst.
Als je studerend leest zoek je in elke alinea de belangrijkste informatie op: de kernzinnen en
kernwoorden. Die onderstreep je, zodat je ze makkelijk terug kunt vinden als je de tekst nog
eens wilt herhalen. Je kunt ook een samenvatting maken van de tekst. Om te controleren of je
alles begrepen hebt, vertel je de tekst voor jezelf na of stel je jezelf vragen over de tekst.
Het is ook belangrijk dat je kritisch bent als je studerend leest. Dat houdt in dat je voor jezelf
bedenkt of de tekst feiten of meningen weergeeft, wat je van de tekst vindt en of de informatie
in de tekst betrouwbaar is. Als de schrijver een mening geeft, beoordeel je of hij daar goede
redenen of argumenten voor geeft. In paragraaf 1.6 van dit hoofdstuk lees je meer over argumentatie.
1.4 Tekstverbanden en signaalwoorden
Tussen zinsdelen, zinnen en alinea’s bestaan verschillende soorten verbanden. Eén alinea kan
bijvoorbeeld een uitleg zijn van de alinea ervoor. Een zin kan ook het gevolg beschrijven van
wat er in de vorige zin is gezegd, of de conclusie. Delen van een tekst kunnen ook bij elkaar
horen omdat ze bij dezelfde opsomming horen of omdat ze een tegenstelling vormen.
Signaalwoorden geven aan wat voor soort verband er is tussen verschillende tekstdelen. In
het volgende schema zie je welke signaalwoorden bij welke verbanden horen. Er staan ook een
paar voorbeeldzinnen bij elk soort verband.
77

78
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
Verband Signaalwoorden Voorbeelden
Oorzaak en gevolg hierdoor, daardoor, als Doordat er file stond, kwam Simone te laat.
gevolg daarvan, doordat, Hierdoor miste ze de vergadering, zodat ze
zodat
niet wist wat er afgesproken.
Doel en middel zodat, opdat, om,
Max stond vroeg op, zodat hij op tijd op zijn
daarom, om dat te werk zou zijn. Om tijd te sparen had hij zijn
bereiken, door middel tas al gepakt. Door middel van een wekker
van
zorgde hij dat hij op tijd wakker werd.
Algemene uitspraak bijvoorbeeld, zo, zoals, Wij reizen graag, bijvoorbeeld naar Egypte
en voorbeeld
onder andere
of Marokko. Daar doen we van alles, zoals
wandelen, eten en luieren. Dit jaar gaan we
onder andere naar Marrakech.
Tegenstelling maar, hoewel, toch, Meneer Hassan wil wel helpen, maar hij
echter, aan de ene kant, heeft weinig tijd. Toch zal hij proberen even
aan de andere kant tijd te maken. Het is echter niet zeker dat
het zal lukken.
Opsomming ten eerste, ten tweede, Ik eet geen vlees. Ten eerste omdat de
en, ook, bovendien, slachtdieren het slecht hebben en ten
vervolgens, ten slotte tweede omdat vlees duur is. Bovendien
heb je het niet nodig om gezond te eten.
Voorwaarde als, indien, mits, tenzij Je mag er alleen stage lopen als je een 7,5
gemiddeld staat. Tenzij je dat werk vaker
hebt gedaan. Je kunt ook een vrijstelling
krijgen, mits je al heel veel ervaring hebt.
Argumentatie omdat, want, namelijk, Jolien kocht de jas niet, want hij was te
dus, aangezien, dat blijkt duur. Hij kostte namelijk meer dan honderd
uit
euro. Omdat ze niet zo veel geld had, nam
ze hem niet. Dus kocht ze een andere jas.
Conclusie dus, kortom, hieruit volgt, Maartje vindt haar vrienden belangrijk, dus
uiteindelijk
besteedt ze daar veel tijd aan. Uiteindelijk
haalt ze daardoor geen hoge cijfers.
Tijd toen, sinds, als, terwijl, We voetbalden zolang het droog bleef.
vervolgens, eerst, later, Maar nog voordat er gescoord was, begon
tijdens, voordat, nadat, het te regenen. Later kwam er onweer bij.
totdat, zodra, zolang Zodra het droog was, speelden we verder.
Plaats in de tekst verderop, hiervoor, Hiervoor heb ik het over mijn studie
hierna, in het volgende gehad, hier vertel ik over mijn stage. In het
hoofdstuk, in het vorige volgende hoofdstuk beschrijf ik het bedrijf
hoofdstuk, hier
en daarna leg ik uit wat ik moest doen.
1.5 Tekststructuren
Veel schrijvers houden een vaste structuur aan in hun tekst. Ze beginnen bijvoorbeeld met de
omschrijving van een probleem en bespreken daarna de oplossingen van het probleem. Of een
tekst begint met een gebeurtenis en beschrijft daarna de oorzaak van die gebeurtenis. Als je

Taalwijzer Nederlands
A
aaneen of los 64
aanspreken 125
aantekeningen 108
aanwijzend voornaamwoord 24
activerende tekst 74
afbreekteken 68
afkorting 86, 87
agenda 110, 124
alinea 72
als of dan 46
alwetende verteller 104
argument 79, 80, 81, 128, 132
argumenteren 76
B
baliegesprek 115
bedrijvende vorm 20
beeldspraak 106
beïnvloeden 73
beoordelingsgesprek 122
bepaalde lidwoorden 11
betrekkelijk voornaamwoord 25, 44, 45
bezittelijk voornaamwoord 23, 45, 47
bijlage 97, 98
bijvoeglijk naamwoord 12, 13
bijvoeglijke bepaling 35
bijwoord 28
bijwoordelijke bepaling 34, 35, 38
bijzaak 76
bijzin 33, 35, 39, 40
bron 80, 100
bronvermelding 100
C
cirkeldiagram 102, 103
cliffhanger 106
contaminatie 48
controlevraag 111
corresponderen 88
curriculum vitae (cv) 93
D
dat of wat 45
deelonderwerp 74
de-woord 11, 44
dia (slide) 131
diagram 83, 102
digitaal formulier 97
directe rede 40, 65
doordat 48
drogreden 81
dubbele aanhalingstekens 66
dubbele kaart 94
dubbele punt 68
E
e-mail 95
e-mail, formeel 95
e-mail, informeel 95
enkele aanhalingstekens 66
enkele kaart 95
enkelvoud 10, 42, 43, 59
envelop 94
eufenisme 106
F
feit 79
flash back 105
flash forward 105
formeel taalgebruik 113, 125
formele brief 89
formele vergadering 125
formulier 96
functioneringsgesprek 121
G
gebiedende wijs 21
generaliseren 81
geslacht 44
gesloten lettergreep 52
gesloten vragen 126
gesprek beëindigen 125
gesprek beginnen 125
gesprek evalueren 112
gesprek gaande houden 125
gesprek onderbreken 126
gesprek voeren 112
gesprek voorbereiden 112
getal 42
getallen weergeven 100
gevoelens uitdrukken 128
globaal luisteren 108
grafiek 83, 84, 101
grafische informatie 100
grammatica 10
groeten 125
H
herhalingsvraag 111
het-woord 11, 44, 45
hoofdgedachte 76
hoofdletter 65
hoofdstuk 82
hoofdtelwoord 28
hoofdwerkwoord 15
hoofdzaak 76
hoofdzin 39
hulpwerkwoord 14, 15, 20
hun, hen of zij 47
Trefwoorden
135

136
Taalblokken Taalwijzer Nederlands
I
ik-perspectief 104
indirecte rede 40
infinitief 14
informatie op alfabet 71
informatie zoeken 71
informeel taalgebruik 113
informele brief 89
informele vergadering 125
informeren 73
inhoudsopgave 82
inleiding 74
inleiding monoloog 131
inleiding presentatie 129
inleiding tekst 74
instructies geven 74
internet 85
inversie 38
ironie 106
K
kaart 94
kern 74
kern monoloog 131
kern presentatie 129
kern tekst 74
klachtgesprek 118
klank 52
klank, c en k 63
klank, c en s 63
klank, d en t 62
klank, ei en ij 63
klank, g en ch 63
klank, i en ie 63
klank, ou en au 62
klank, y en ie 63
klinker 52
komma 67
koppelteken 68
koppelwerkwoord 14, 16, 20, 33
L
lay-out 72
leesstrategie 76
leesteken 65
letter 52
lettergreep 52
lezen 72
lidwoord 10
lijdend voorwerp 33
lijdende vorm 15, 20, 33
luisteren 107
luisterstrategie 107
M
mannelijk woord 44
medeklinker 52
meervoud 11, 43, 53, 59
meervoud op -en 53
meervoud op -s 54
meervoud verdubbelde
slotmedeklinker 54
meewerkend voorwerp 34
memo 96
mening 79, 80
mening geven 127
monoloog 131
N
naamwoordelijk gezegde 33
naslagwerk 71
nauwkeurig lezen 77
nevenschikkend voegwoord 27, 39
non-verbale communicatie 108, 130
notulen 110, 124
notulist 124
numerieke volgorde 82
O
objectieve tekst 80
omdat 48
onbepaald lidwoord 11, 13
onbepaald voornaamwoord 26
onderhandelen 117
onderhandelingsgesprek 117
onderschikkend voegwoord 27, 39
ondertitel 72
onderwerp 31, 32, 37
onregelmatig werkwoord 18
onzijdig woord 44
opbouw monoloog 131
opbouw presentatie 129
opbouw tekst 74
open lettergreep 52
open sollicitatie 92
open vragen 126
oriënterend luisteren 108
overleg 124
overtreffende trap 13, 14, 46
overtuigen met argumenten 128
overtuigende tekst 80
P
paragraaf 82
personaal perspectief 104
personage 103
persoonlijk voornaamwoord 22, 47
persoonsvorm 31, 37, 59
pictogram 86
plagiaat 100
pleonasme 49
PowerPointpresentatie 131
presentatie 129
publiek aanspreken, formeel 128
publiek aanspreken, informeel 128
punt 66
R
rangtelwoord 29
rapport 98
redekundig ontleden 36
reflexief werkwoord 19
reflectiegesprek 121
register 83
rondvraag 110

taal
blokken
taalwijzer Nederlands
Deze Taalwijzer is het naslagwerk bij Taalblokken 2.
De inhoud van de Taalwijzer is gebaseerd op het
Referentiekader taal en het Raamwerk Nederlands
voor het (v)mbo. In de Taalwijzer komen de
volgende onderdelen aan bod:
• Grammatica. Wat zijn de regels?
• Spelling. Hoe schrijf je dat?
• Functionele theorie. Hoe doe je dat?
Taalblokken 2 bestaat uit:
• Website, met blokken , toetsen en theorie
(uitleg en oefeningen)
• Taalwijzers voor Nederlands, Engels en Duits
met theorie
• Leerwerkboeken voor Nederlands, Engels en
Duits met theorie (uitleg en oefeningen)
taalblokken
Precies leren wat je nodig hebt.
Auteur
Gerda Blees
Eindredactie
Dorine de Kruyf
ISBN 978 90 345 6710 9
513443