Musis april 2009 nr. 4 - Gemeente Schiedam

eschikbaar was. Tegen die achtergrond
mocht Schiedam het beleven dat het
Rotterdams Toneel met grote regelmaat
in het Passage Theater stond, het
Rotterdams Philharmonisch aldaar
concerten verzorgde, de aulaconcerten
internationaal talent trokken,
CoBrA zich in Schiedam nestelde en
Schiedam landelijk kon wedijveren met
hoogstaande Matthäeus-uitvoeringen.
Misschien dat de initiatiefnemers zich
best realiseerden dat veel van deze
cultuurjuwelen slechts geleend waren
en teruggegeven zou moeten worden
op het moment dat Rotterdam weer
op krachten zou zijn. Maar mogelijk
deelden ze ook de overtuiging dat
tenminste een deel ervan blijvend zou
zijn. Een opvatting die in het Stedelijk
Museum in ieder geval bewaarheid zou
worden.
Aan het plan mankeerde niets. Ook
de locatie op de kop van de Plantage
– toen nog niet doorsneden door
de dwarsverbinding tussen Lange
Nieuwstraat en Tuinlaan – leek de
meest geëigende voor de bouw van
een schouwburg. Zowel het bestuur
van de Schiedamse Gemeenschap,
waarin alle cultuurorganisaties verenigd
waren, als de beoogde architect Jaap
Bakema, gingen uit van een kleine
schouwburg met een capaciteit van
ongeveer zeshonderd zitplaatsen in de
grote zaal en een kleine zaal voor meer
experimentele uitvoeringen, waarin ook
filmvoorstellingen mogelijk moesten
zijn, ongeveer ter grootte van ’t Venster
in Rotterdam of de succesvolle Uitkijk
in Amsterdam, naar welk model later
ook Kriterion in Rotterdam zou worden
gerealiseerd. Nota bene vanuit het
initiatief dat het in Schiedam niet zou
halen.
In zijn binnenkort te verschijnen
‘Verzamelde herinneringen’, spreekt
auteur Piet Sanders, die onder meer als
bestuurslid van het Stedelijk Museum
aan de Hoogstraat, bestuurslid van de
Amsterdamse Uitkijk en betrokken bij
de Rotterdamse Venstergroep een zeer
actieve rol speelde in het Schiedamse
culturele leven, er nog schande van hoe
een kleine groep Schiedammers deze
schitterende kans op een prominente
positie als podiumstad van meer dan
lokale betekenis in 1951 om zeep hielp.
Terwijl stadsbestuur, politiek en cultuur
zich het idee van een eigen schouwburg
met groot enthousiasme eigen maakten,
lagen de omwonenden van de Plantage
dwars. Zij vreesden dat een schouwburg
alleen maar overlast zou veroorzaken.
Aan parkeerproblemen werd nog niet
gedacht. Eerder dacht men aan
de overlast door de regelmatige
toeloop van honderden bezoekers en
vooral de geluidsoverlast, al bestond
daarvoor geen enkel bewijs.
Het kon niet anders dan dat de
gemeenteraad zich over de plannen
moest uitspreken. Zowel door voor-
als tegenstanders werd druk gelobbyd.
De voorstanders mochten rekenen op
steun van iedere liefhebber van kunst
en cultuur. De tegenstanders oefenden
vooral druk uit op de politiek. Beide
groepen waren ongeveer met elkaar
in evenwicht. Tal van prominenten
spraken zich uit vóór de schouwburg.
Ook het college van burgemeester en
wethouders voelde ervoor, evenals
vooraanstaande ondernemers als
Wilton en Van Bergen Walraven, de
directeur van de Hollandse Algemene
Verzekeringsbank HAV. Waarmee ze
rekening dienden te houden was dat
de omwonenden van de Plantage,
behorend tot de oudste en meest
welgestelde families van Schiedam
een aanzienlijke invloed op de politiek
uitoefenden en met name op de
confessionele partijen.
De raadsvergadering waarin de
schouwburg ter sprake en ter
stemming kwam was ook ongemeen
spannend. De kranten – toen nog
vijf in getal – bemoeiden zich er
diepgaand mee, tal van adviezen
waren uitgebracht en iedereen die een
zegje kon doen over de plannen had
zich erover uitgesproken.
Uiteindelijk – en tegen elke
verwachting in - wonnen de
omwonenden van de Plantage. Met
slechts één stem tegen werd het plan
om op de kop van de Plantage een
schouwburg te stichten afgeschoten.
En die ene stem gaf dan nog de
doorslag omdat niet alle raadsleden
op de vergadering aanwezig waren.
De voorstanders grepen naar een
laatste redmiddel en trachtten de
raadsbeslissing door de Raad van
State nietig te laten verklaren.
Hetgeen de merkwaardige figuur
opleverde dat een (in z’n hart groot)
voorstander van de schouwburg,
de directeur van de Gemeentelijke
Woningdienst en gemeentelijk jurist
mr. ir. M.M. van Praag namens
de gemeente het raadsbesluit
verdedigde.
De Raad van State stond geen andere
mogelijkheid open dan het besluit van
de Schiedamse gemeenteraad geldig
te verklaren, waarmee het plan als
geheel van de baan was en ook nooit
meer ter sprake zou komen.
Het podium in 2009 onder graffiti verborgen.
(Foto: Cornelia Montfoort)
Het Israel-Mandoline orkest treedt in 1970 op.
(Foto: H. Speksnijder, beeldnr. 22334. Collectie
Gemeentearchief Schiedam.)
Het podium met de letters SG bovenop in 1959.
(Foto: J.F.H. Roovers, beeldnr. 07905. Collectie
Gemeentearchief Schiedam.)
Musis 30
Gejuich
In het daaropvolgende jaar bracht
de Schiedamse Gemeenschap de
noodzaak van een vervangend podium
ter sprake. Deze moest de bouwvallige
houten muziektent in de Plantage
vervangen. Noch de kranten, noch de
SG kwamen terug op de teleurstellende
ontwikkelingen in 1951. Integendeel,
alsof er niets aan de hand was
geweest weerklonk gejuich. ‘Teneinde
te voorzien in de nood, die op korte
termijn dreigde te ontstaan door het
wegens bouwvalligheid uitvallen van
de enige muziektent in Schiedam, die
in de Plantage, en tevens een blijvende
oplossing te vinden voor het bij elke
feestviering weer naar voren komend
probleem van een goed podium, heeft
de Schiedamse Gemeenschap besloten
in de Plantage een nieuw podium te
laten bouwen’, schreef het Schiedams
Parool op 6 juni 1952. ‘De opdracht
voor het maken van het ontwerp
hiervan werd opgedragen aan de
architecten ir. H Kammer en P.M. Pol.
De vereiste goedkeuringen werden
reeds verkregen en ook de aanbesteding
heeft inmiddels plaatsgevonden. Nog
voor de Vacantieweek op Donderdag 21
Augustus dient de bouw te zijn voltooid’.
Pol was een jong architect en H.
Kammer een expert op het gebied
van podiumbouw. Voorzien was niet
alleen in een podium maar ook in een
openluchttheater naar het model van het
Rotterdamse (openlucht) Dijkzigttheater,
dus met staan- en zitplaatsen die
berekend waren op maximaal
drieduizend bezoekers. De omwonenden
van de Plantage zouden het met dat
podium dubbel en dwars voor hun
kiezen krijgen.
Over het ontwerp was de krant vol
lof; ‘Met hun beiden kwamen zij tot
een ontwerp dat geheel in de lijn der
verwachtingen van de opdrachtgeefster
lag. In plaats van de traditionele schulp
brachten zij een zelfs voor moderne
begrippen vooruitstrevend ontwerp
voor een podium, waarvan de structuur
in de eerste plaats werd afgestemd op
de omgeving, dat wil zeggen op de
groenbeplanting van de Plantage’.
De metaalconstructie die de kern
vormt van het Plantagepodium
werd geschonken door Dok- en
Werfmaatschappij Wilton Fijenoord,
voor de bouw bracht de firma Leenderts
het – ook toen bescheiden – bedrag van
16.320 gulden in rekening.
Ook in het blad van de Schiedamse
Gemeenschap klonk geen woord
van teleurstelling over het verleden
door. ‘Dit zal’, schreef de SG, ‘een
openluchttheater worden, zoals men
31 Musis
moeilijk in den lande zó in het hart van
de stad en toch zo geheel in de natuur
zal vinden. De hoog opgaande oude
bomen omsluiten de ruimte, waar zeker
3000 mensen een zitplaats kunnen
vinden. De huizen van de Tuinlaan en
de Lange Nieuwstraat schermen de
flanken tegen de wind af en nog open
plekken zijn weet men in de toekomst
een zaalmuur van bomen (….) Wat het
podium, als het op 1 Augustus klaar zal
zijn, gaat betekenen voor de Schiedamse
Gemeenschap en haar aangesloten
De metaalconstructie
die de kern vormt van
het Plantagepodium
werd geschonken
door Dok- en
Werfmaatschappij
Wilton Fijenoord, voor
de bouw bracht de
firma Leenderts het
–ook toen bescheiden
– bedrag van 16.320
gulden in rekening.
secties en verenigingen is moeilijk te
zeggen. Het zal, als de voortekenen
niet bedriegen, zo veelzijdig van
bruikbaarheid zijn, dat het in de loop
van het zomerseizoen wellicht zo vaak
in gebruik is, dat het gebruik tijdens de
Vacantieweek maar een bijkomstigheid
is’.
Die laatste hoop is helaas nooit in
vervulling gegaan. Met de zogenaamde
Vacantieweken – min of meer
vergelijkbaar met de Brandersfeesten
nu, alleen met een duidelijk accent
op cultuur en theater – werd het
podium wel gebruikt. Mede omdat de
Schiedamse gemeenschap in Willem
(toen nog ‘O) Duys een gedreven
organisator had die opkomend talent
voor Schiedam wist te interesseren.
Voor de rest was de belangstelling
matig. De opvolger van SG-directeur
Piet Groenendaal, die als geen
ander voor het podium had geijverd,
Peter van den Boom, kan zich het
openluchttheater uitsluitend herinneren
als de parkeerplaats die het momenteel
nog steeds is. Met smaak haalt hij
een anekdote op waarin hij tijdens de
kerstweek een prachtige dennenboom
op de imperiaal van zijn auto trof die
een ander daar kennelijk was vergeten,
maar optredens kan hij nauwelijks
noemen behalve die enkele keer dat het
podium dienst deed tijdens het jaarlijkse
drumbandconcours.
Geheel ten onrechte verdween het
Plantagepodium als cultureel trefpunt
in de vergetelheid en werd gaandeweg
de hangplek die het heden ten dage nog
steeds is.
Dit neemt echter niet weg dat het
Plantagepodium als bouwwerk nog
steeds de moeite waard is. Door
constructie en verschijningsvorm
is het als openluchtpodium een
zeldzaamheid en in al z’n eenvoud
een klein, maar fraai voorbeeld van
wederopbouwarchitectuur.
Het is om die reden dat de Historische
Vereniging Schiedam – gesteund door
de Bond Heemschut – behoud van het
podium bepleit en het de status wil
verlenen van gemeentelijk monument.
‘Handhaving’, motiveert de Historische
Vereniging, ‘moet te overwegen zijn, en
dan wellicht niet als podium, hetgeen
wij onhaalbaar achten, maar als
uitgangspunt voor een daar te vestigen
gelegenheid om te verpozen en wat te
eten of te drinken en zo van het park
te genieten. Nergens in de Plantage of
er rondom heen kan nu op die manier
van het park worden genoten. In het
land zijn veel voorbeelden te vinden,
waar mooie oude parken voorzien
zijn van een aantrekkelijke eet- en
drinkgelegenheid. Het terras kan, om
de zon te vangen, buiten het eigenlijke
podium gesitueerd worden, terwijl op
het podium een transparant afgesloten
binnenterras kan worden gecreëerd’.
Het is een suggestie die het voortbestaan
van een bescheiden, maar smaakvol
uitgevoerd bouwwerk, in de loop der
tijd letterlijk tot ‘folly’ (een nutteloos
bouwwerk dat alleen als vermaak een
functie heeft) is vervallen, maar toch
zoveel karakter heeft dat het behoud
ervan meer dan gerechtvaardigd
is. Een bestemming als eet- en
drinkgelegenheid in relatie met de fraaie
Plantage als stadspark en beeldentuin,
is in dit opzicht een vondst. Te hopen
is alleen dat de omwonenden van de
Plantage niet ook nu dwars gaan liggen.