Musis april 2009 nr. 4 - Gemeente Schiedam

ook stofzuigers, wasmachines, wringers
en centrifuges, maar fietsen waren de
core business. De fiets was in die jaren
het belangrijkste vervoermiddel van
praktisch iedere Nederlander.
Het bedrijf liep uitstekend. Als getuige
staat nog steeds de twee onder een
kap woning die Bakker liet bouwen
aan de Kethelweg, al is het opschrift
Benzo Home uit de daklijst reeds lang
verdwenen. In 1930 betrok de firma
een ruim pand aan de Hoogstraat 55 in
Vlaardingen, ongeveer op de plaats waar
nu Grand Café Vlaardingen is gevestigd.
Daar kwam de fietsenproductie tot
grote bloei. De Bakkers hadden een
goed gevoel voor publiciteit en wisten
voortdurend de aandacht op hun
bedrijf en hun product te vestigen.
Een publicitair hoogtepunt was de reis
van vier jonge werkloze Vlaardingers
in 1934 op Benzofietsen naar het WK
voetbal in Italië. Bakker zorgde er
voor dat hun vertrek en de terugkomst
enkele maanden later in de pers breed
werd uitgemeten. Uit de reconstructie
die Jan Anderson van het gelijknamige
Streekmuseum in Vlaardingen van
deze reis heeft gemaakt, blijkt dat het
viertal niet alleen voornemens was de
verrichtingen van het Oranje elftal te
volgen. ,,In de bagage werd ook een
maatje haring meegevoerd dat was
bedoeld voor koning Victor Emanuel
III en de fascistische leider Mussolini,’’
vertelt Anderson.
De gigantische reclame die de
onderneming van de vier jongens
Benzo opleverde kostte de firma bijna
niets. Volgens Anderson deed de
fietsenfabrikant als dank voor bewezen
diensten het viertal een primus cadeau
ter vervanging van het exemplaar dat
onderweg was gesneuveld. Van enige
honorering was geen sprake.
Een andere opvallende publiciteitsstunt
was de schenking van een fiets aan Rijn
Rijnhout alias de Reus van Rotterdam
in 1951. De boodschap was zonneklaar:
een fiets die een man van 2.37 meter
lang en 230 kilo zwaar kon dragen, dan
moest wel een kwaliteitsproduct zijn!
Een oud-werknemer van Benzo vertelde
in 2005 aan de amateurhistoricus Peter
de Jong bij de onthulling van de Benzoreclameschildering
in de Zomerstraat dat
de Reus een ‘Katwijker’ cadeau kreeg.
,,Dat was al een versterkte fiets met een
dubbele herenstang, maar die kreeg
dan nog meer versteviging, en extra
dikke spaken.’’ Als tegenprestatie moest
de Reus in de straten van Vlaardingen
met een sandwichbord reclame
maken voor Benzo. Maar ook zonder
dergelijke stunts wist de fabriek zich
verzekerd van een goede afzetmarkt.
De Watersnoodramp in 1953 gaf de
vraag naar rijwielen in het Westen des
lands een enorme impuls. Want, zo
vertelt Wim Bakker, in die desastreuze
februarinacht werden veel fietsen door
onderdompeling in het zoute water
voorgoed onbruikbaar.
Was een Benzo werkelijk niet kapot
te krijgen, zoals de legende beweert?
Zeker niet alle rijwielen van deze
firma verdienden dat imago. De
kwaliteit stond door de fabricage
,,Opa Benzo deed
wekelijks het salaris
voor het personeel in -
gebruikte - enveloppen.
Meneer Bakker vulde
het bedrag dan later
op de dag stiekem
aan, want opa mocht
niet weten wat wij
werkelijk verdienden.’’
van verschillende modellen en het
voortdurend wisselen van leveranciers
niet op een constant niveau. Frames
bijvoorbeeld kwamen nu eens van
Hulsmann uit Schiedam, dan weer
van Van der Wilde uit Volendam, van
Primarius uit Meppel of van Empeo uit
Vorden. Oud-werknemer Martin Verweij,
tussen 1964 en 1969 werkzaam in de
laatste Benzo-fabriek aan de Gedempte
Biersloot: ,,De ene fiets was sterker dan
de andere. De degelijkste serie die we
ooit hebben gemaakt, was een oersterk
model, herkenbaar aan een rood-gouden
striping en het plaatje met de afbeelding
van Opa Bakker op de stuurkolom. Dat
model was werkelijk onverslijtbaar.’’
Er waren ook minder sterke exemplaren.
Peter de Jong smakte ooit tegen de
straatkeien nadat de stang van zijn
Benzo spontaan in tweeën brak. De
commentaren van gebruikers lopen
dan ook uiteen. De een rijdt nog dik
tevreden rond op zijn karretje van
zestig jaar oud, de ander doet nogal
smalend over het Vlaardingse product.
Zo schrijft een Brabantse blogger in zijn
jeugdherinneringen: ,,Eén keer in de
zomervakantie gingen we op reis.
Soms was dat naar Rotterdam,
omdat vader in Schiedam een nieuwe
Benzofiets moest gaan kopen. Waarom
hij zo aan Benzo hechtte weet ik niet,
want iets bijzonders was het niet.
Hooguit goedkoper.’’ Veelbetekenend is
de uitleg die sommige kwaadwillenden
aan de naam Benzo gaven: Brengt Enkel
Narigheid Zonder Ophouden.
Een Benzofiets was niet altijd bij
Benzo geassembleerd. Martin Verweij:
,,Kinderfietsen werden helemaal kanten-klaar
ingekocht bij Trio in Rotterdam.
Er werd alleen een sticker met ons
merk opgeplakt.’’ Wim Bakker bevestigt
dat. ,,De laatste tien jaar kochten we
complete fietsen in met onze naam erop.
Er werd niets meer gemonteerd.’’
Maar in de bloeiperiode werkten er
volgens Bakker tussen zeven uur ’s
morgens en zes uur ’s avonds tien
man fulltime aan het opbouwen en
afmonteren van fietsen, naast twee
werknemers die zich exclusief met
reparaties bezighielden. Bakker en zijn
broer Hans (die om gezondheidsredenen
niet aan dit artikel kon meewerken)
draaiden zelf ook volop mee in de
montage. De productie bedroeg in
de hoogtijdagen van het bedrijf zo’n
honderd stuks per dag, zegt Wim.
Verweij schat dat de productie die
halverwege de jaren zestig werd
gedraaid al was gedaald tot circa 175
fietsen per week. Het aantal werknemers
bedroeg toen volgens hem acht, inclusief
de reparatieafdeling. Overigens kon de
dagproductie sterk variëren. Verweij:
,,’s Winters liep de verkoop sterk terug.
Dan deden we het wat kalmer aan en
bouwden we een voorraad op. Tenslotte
stonden er honderden fietsen op de
zolder, klaar voor de verkoop zodra die
in het voorjaar aantrok.’’
De administratie werd gedaan door
vrouwelijk personeel, onder wie de
vrouw van Wim Bakker, en door
boekhouder Bram Bongersma, die ook
voor een belangrijk deel de inkoop deed
en die in de herinnering van Wim Bakker
‘’een goede en zeer harde werker’’ was.
Maar dat gold voor iedereen binnen
het bedrijf, de twee zonen van de baas
niet uitgezonderd. Ook van hen werd
verwacht dat zij van ’s morgens vroeg
tot sluitingstijd de productie draaiende
hielden. Het was schoon, maar ook
zwaar werk, zegt Wim Bakker. Aan het
tillen van fietsen uit de werkplaats naar
de zolder hield hij een dubbele hernia
over. ,,Ja, dat werk was een beetje een
ruggenkraker,’’ zegt hij met een flauw
lachje. Maar daar viel weinig aan te
doen. ,,Opa zei: ‘Zo ging dat vroeger,
dus zo doen we het nu ook’.’’
Martin Verweij vertelt dat opa Bakker
Musis 26 27 Musis
door zijn regelmatige verschijning op
de zaak, waarvan de dagelijkse leiding
volledig in handen was gekomen
van Willem Hubertus (Wim, voor het
personeel Meneer Bakker) nadat diens
broer en medevennoot Hubertus in
1950 was overleden, bijdroeg aan de
‘’enigszins eigenaardige bedrijfscultuur’’.
,,Opa Benzo deed wekelijks het salaris
voor het personeel in - gebruikte -
enveloppen. Meneer Bakker vulde het
bedrag dan later op de dag stiekem aan,
want opa mocht niet weten wat wij
werkelijk verdienden.’’
Een andere eigenaardigheid was de
gewoonte van ‘Meneer Bakker’ om
elke avond tegen kwart voor zes de
filialen te bellen en te informeren naar
de dagomzet. ,,Maar eigenlijk wilde hij
gewoon controleren of het personeel
wel tot sluitingstijd doorwerkte,’’
aldus Verweij. Hij typeert de leiding
als ‘’streng’’. ,,Er werd geëist dat je
keihard doorwerkte. Even uitblazen
werd onmiddellijk bestraft met een
uitbrander.’’ Daar tegenover staat dat
het voltallige personeel ieder jaar op
kosten van de zaak een dagje naar de
Wielerzesdaagse in Antwerpen ging.
Verder herinnert Verweij zich dat het
personeel bij het 50-jarig jubileum werd
getrakteerd op een avondje Wim Kan in
het Luxortheater.
Over arbeidsvoorwaarden stond weinig
tot niets op papier.
Het einde van een onverwoestbare fiets
Peter de Jong
In 2002 vond ik bij uitdragerij ‘In de goede Staat’ mijn eerste
Benzo. De roem van het stalen ros was mij uit overlevering
welbekend, maar met het genoegen van zadelpijn was ik tot
op dat moment op andere merken bekend geraakt. Omdat
de tweedehandsjes waarop ik mij toen door de stad begaf
regelmatig door anderen toegeëigend werden, kon ik het
oude bakbeestje op dat moment toevallig goed gebruiken,
dus voor 15 gulden was ik weer even boven Jan.
De vreugde was ook nu van korte duur want het karretje
bleek zijn beste dagen al lang geleden te hebben gehad.
Al fietsend voelde ik dat er iets niet goed ging met mijn
‘nieuwe’ fiets en terwijl ik mij afvroeg wat er aan de hand
was, brak de stang spontaan af terwijl ik een bocht nam
en ik keilde met een behoorlijke smak tegen het plaveisel.
Door metaalmoeheid rijp voor de sloop zat ik met twee
halve fietsen in de maag. Voor ik de wrakstukken echter
op de gemeentewerf aan de Hoflaan in de oud ijzer
container dumpte, heb ik met een ter plekke geleende föhn
de merkstickers er af gehaald. Het commentaar van de
voorbijgangers was niet van de lucht en zelfs ik vond mijn
Vlaardingse verzamelwoede eigenlijk wel iets te ver gaan.
Maar het waren mooie stickers en na twee uurtjes pielen had
ik weer een uniek item in mijn collectie.
Een week later vroeg stichting Meervoud mij om in
navolging van mijn activiteiten met de restauratie van
Vrije dagen kende het bedrijf niet,
wel werden jaarlijks enkele weken
vakantie doorbetaald. Het bestaan van
een loonstrook leerde Martin Verweij
pas kennen bij een latere werkgever,
aan zulke rompslomp deed Benzo niet.
Desondanks had hij het er prima naar
de zin. De sfeer in de werkplaats was
amicaal en gezellig, hij verdiende goed
en hij had de indruk dat de baas hem
wel mocht. Elke vrijdagmiddag mocht
hij de blauwe Opel Kaptein van Meneer
Bakker wassen, voordat die er mee naar
zijn buitenhuis in Blankenberge reed.
Dat hij in 1969 overstapte naar een
andere baas, was vooral wegens een
gebrek aan toekomstperspectieven.
,,Je kon je bij Benzo niet ontwikkelen.
Verder dan het werk dat je deed kon je
nooit komen.’’ Bovendien zag hij het
bedrijf langzaam maar zeker in verval
geraken. Er werden filialen gesloten
en de omzet daalde. Naar de oorzaken
kan hij alleen gissen. ,,Mismanagement
misschien? Veel beleid zat er niet achter,
ik had altijd sterk de indruk dat ze maar
wat aanrommelden. Maar het kan ook
aan de opmars van de brommer en de
auto hebben gelegen.’’
Er was een heel scala aan oorzaken
dat leidde tot sluiting halverwege de
jaren tachtig van het eens zo bloeiende
bedrijf. Wim Bakker: ,,Benzo was een
voorloper van de postorderbedrijven.
Bij ons bestelde fietsen werden
door heel Nederland verstuurd. Per
bodedienst, maar in het begin vooral
per trein, door middel van een simpel
rijwielkaartje, dat één gulden vijftig
kostte. De klant moest de in karton
verpakte fiets zelf van het station halen
en afmonteren. De transportkosten
werden in de loop der tijd steeds hoger,
tot wel veertig gulden per fiets. Dat was
voor de klant niet meer aantrekkelijk.
Verder raakte ons personeel op leeftijd
en vervangend personeel was moeilijk
te vinden. Wat ook een rol speelde
was de snelle groei van de verkoop
van goedkope Oost-Duitse fietsen bij
warenhuisketens als V&D en de Hema.’’
Benzo verkocht op het laatst uitsluitend
nog kant-en-klaar ingekochte fietsen.
Naast Hans en Wim Bakker telde het
bedrijf nog slechts één werknemer.
Gezondheidsklachten deden beide
broers besluiten de zaak op te doeken.
Het bedrijfspand aan de Gedempte
Biersloot werd verhuurd en later
verkocht.
Wim Bakker en zijn vrouw namen ieder
een fiets uit de resterende voorraad
en gebruikten die jarenlang op hun
vakanties in Spanje. ,,Pas onlangs
hebben we ze verkocht. Onze conditie is
niet meer zodanig dat we vlot heuvel op
heuvel af fietsen.’’
oude muurschilderingen ‘iets’ moderns met een historisch
gegeven te doen op de blinde muur bij de nieuwbouw aan
de Van Kampen dependance in de Willem Pijpersstraat. Het
5 centimeter kleine stickertje bleek een perfect uitgangspunt
te zijn, met een resultaat op formaat. Wethouder Attema
kwam in 2005 met een taxi uit een vergadering in Capelle
aan den IJssel om samen met enkele tientallen Benzorijders
de muurschildering te onthullen.
Het merk bleek nog altijd buitengewoon populair en er
waren enkele prachtige exemplaren bij die het zeker nog
heel wat langer vol zullen houden dan mijn eenvoudige
maandagochtendexemplaar.
Nog steeds kom ik af en toe een Benzo tegen ‘In de Goede
Staat’, soms met een stickertje waarop de oude heer Bakker
zelf staat. Pogingen om ook deze met de föhn los te weken
zijn tot op heden mislukt.
Van een oude bezitter kreeg ik wel de Benzo fietsbel om
in de verzameling Pieter Kornelis van Ebscheuten op te
nemen. Een zeldzaam collector's item dat niet nalaat een
aangenaam belletje uit het verleden te doen klinken. Tot
voor kort zag ik nog wel eens een Benzofiets of -bel tussen
de tientallen fietsen bij de stationsstallingen. Sinds de
overdekte stallingen hier en in de wijk gerealiseerd werden is
ook dit verschijnsel echter verleden tijd.