Musis april 2009 nr. 4 - Gemeente Schiedam

Jeroen ter Brugge
Paulus Kikkert, foto: Marten de Leeuw
© Collectie Groninger Museum
Anno 2009 heeft Vlaardingen een oud-wethouder uit
Groningen als burgemeester. Niet dat er van een ruil sprake
is, burgervader Bruinsma is netjes door de bevolking gekozen,
maar andersom bevindt een ‘Vlaardinger’ zich in Groningen.
Sinds 1974 bezit het Groninger Museum de portretten van het
echtpaar Paulus Kikkert (1839-1909) en Agatha Geertruida
Kikkert-Ensing (1845-1912). De reden voor de aanwezigheid
van dit Vlaardingse echtpaar in het depot van dit museum ligt
in het feit dat de schilder zowel Groninger was als vader van
de geportretteerde vrouw. Hij heette Jan Ensing (1819-1894) en
was als schilder heel zijn leven in zijn geboortestad Groningen
actief. Hij specialiseerde zich in stadsgezichten en was geen
onverdienstelijk portretschilder, terwijl hij ook als lithograaf
optrad. In diverse collecties bevinden zich werken van zijn
hand, vooral veel tekeningen en schetsen van straatfiguren.
In zijn onderhoud voorzag hij echter vooral als leraar aan de
Groningse HBS. Op het einde van zijn leven voegde hij zich bij
zijn dochter in Vlaardingen, waar hij in 1894 stierf.
Paulus Kikkert stamt uit een bekende Vlaardingse familie,
Museumvondsten
Agatha Kikkert-Ensing, foto: Piet Boonstra
Een Vlaardinger in Groningen
die zijn wortels op Texel had liggen. Zijn vader en grootvader
waren stedelijk ontvanger (van belastingen) in respectievelijk
Vlaardingen en Leiden, maar daarnaast waren zij ook actief als
koopman en zijn vader als reder. Paulus zelf was ook koopman
(in met name haring) en lid van de gemeenteraad. Het
huwelijk in 1864 met de toen 19-jarige Agatha Ensing werd in
Groningen gesloten, waarna het echtpaar zich in Vlaardingen
vestigde. In 1871 liet Paulus een fraai woonhuis aan de
Oosthavenkade (38) bouwen, later bewoond door de directeur
van de Hollandia-melkfabriek M.G. Wagenaar Hummelinck.
Even verder aan de Oosthavenkade had hij samen met zijn
broer Pieter, samen vennoten in de firma H. Kikkert, een ook
uit 1871 stammend dubbel pakhuis voor hun haringhandel
dat tot op de dag van vandaag bekend staat als ‘Kikkerts
Tweeling’. De portretten tonen de zelfbewuste Paulus en zijn
aanstaande bruid in 1863. Omdat het portret van Agatha thans
onvindbaar is, moet volstaan worden met een oude zwartwitafbeelding.
Musis 14 15 Musis
Panorama Schiedam, © Albertina Wenen.
Met enig inlevingsvermogen hoor je de kieviten en grutto's
tjilpen en kwetteren. De weidse aanblik van de stad Schiedam,
temidden van het poldergebied en met de Maas verbonden
door de (Buiten) Haven valt haast niet te rijmen met wat het
ruim 350 jaar later zou worden. De kunstenaar, Bonaventura
Peeters II (1614-1652), zal dichtbij de Maaskant gezeten de
toenmalige haringstad hebben getekend. De bocht in de haven
versterkt de ruimtelijke werking, terwijl een aantal schepen
zo de aquarel uit lijken te gaan varen. Peeters, als Zuid-
Nederlander actief als schilder van landschappen en marines,
moet zijn positie bewust hebben gekozen. De belangrijkste
gebouwen zijn vereeuwigd. Binnen de vesten vinden we de
Grote of Sint-Janskerk, het stadhuis, de West- en Zuidmolen,
de Hoofd- en Rotterdamse poort en (vermoedelijk) het
Panorama Schiedam
Gasthuis, terwijl aan de oostzijde van de stad de ruïne van
het Huis te Riviere ligt. In zuidelijke richting, rivierwaarts,
vaart met bollende zeilen een schip van de stad af. Met zijn
razeilen zal het een buis zijn, op weg naar de Noordzee en de
haringgronden. Tot ver in de 18e eeuw was de haringvisserij
een hoofdnering van wat zich nu ‘jeneverstad’ noemt. Het
panorama, te dateren ergens tussen 1640 en 1650, kent
een navolger in de afbeelding van Schiedam op de bekende
‘Postkaart’ van Jacob Quack uit 1665. Deze gravure geeft een
vergelijkbaar beeld, vanuit een iets westelijker standpunt. In
essentie is het beeld hetzelfde, maar dan in zwart-wit. Peeters
aquarel, uit de collectie van het Albertina in Wenen staat
hiermee aan het begin van een reeks panorama’s die tot in de
20ste eeuw van Schiedam gemaakt werden.