Lespakket: Technologische Opvoeding Elektriciteit - Technopolis

Lespakket: Technologische Opvoeding
Elektriciteit

Geachte leerkracht
Dit educatieve pakket is speciaal ontwikkeld om samen met uw leerlingen op een actieve manier aan
technologie te doen. In dit geval meer specifiek rond elektriciteit.
Het pakket vertrekt van een uitdaging die u aan de klas stelt: hoe kom je te weten of een materiaal
elektriciteit geleidt? De leerlingen krijgen daarbij materiaal, ook dingen die ze niet nodig hebben,
waarmee ze aan de slag kunnen. Uiteraard is het de bedoeling dat ze daarbij de regels van het technologisch
werken in acht nemen: gestructureerd en planmatig werken, problemen tijdig herkennen en
oplossen, letten op veiligheid, materiaalkeuze, milieu … Een reeks didactische tips helpen u het proces
te sturen.
Naast wat ze in de klas kunnen bouwen, mogen ze ook andere oplossingen aandragen. Waarvan ze
het constructieproces gestructureerd en in verschillende stappen beschrijven.
Nadat ze hun oplossing gebouwd hebben, krijgen ze een uitgewerkt voorbeeld van een mogelijke
oplossing. Dit deel kunt u gemakkelijk kopiëren en aan de leerlingen geven. Dit deel reikt ook de
wetenschappelijke begrippen en inzichten aan die ze waarschijnlijk voor een deel al empirisch
verworven hadden, maar nu gestructureerd en expliciet. Ook dit deel gaat vergezeld van didactische tips.
Dit educatieve pakket helpt uw leerlingen planmatig en probleemoplossend te handelen, zoals van
een technoloog vereist wordt, maar laat hen ook het wetenschappelijk proces doormaken, waarbij
waarneming en ondervinding gestructureerd en in wetten gegoten worden.
Voor uzelf levert het pakket ook wat diepere achtergrond, die u naar believen in uw lessen kunt
verwerken.
Tot slot is er nog een quiz, met vragen over wat ze geleerd hebben, maar ook vragen waarvoor ze
nog enig opzoekingswerk moeten verrichten.
Uiteraard sluit dit educatieve pakket nauw aan bij de eindtermen. Achteraan vindt u een lijst van de
eindtermen die specifiek op dit pakket betrekking hebben.
Veel doe-plezier!
Technologische Opvoeding 2

LEERKRACHTENFICHE
Voor de leerkracht
Uitdaging
Daag uw leerlingen uit:
"Jullie krijgen van mij verschillende materialen. Aan jullie om te weten te komen welke elektriciteit
geleiden en welke niet."
Zorg dat ze in ieder geval over de materialen beschikken die op de volgende bladzijden beschreven
staan (batterij, lampjes, beldraad, striptang, kniptang, paperclips, spijkers …)
Lever ze ook voorwerpen en werktuigen die ze niet nodig hebben (alle knutselmateriaal van de klas,
een volledige werktuigkist …). Dat dwingt hen tot nadenken. Zorg dat er bij de ‘overtollige’ materialen
ook een snoer kerstboomlampjes zit.
Didactische tips
Deze oefening helpt de leerlingen technologisch-probleemoplossend te denken en te handelen,
en een eigen oplossingsweg voor een probleem te bedenken. De oefening is meteen een geschikte
aanleiding om op het onderwerp geleiding door te gaan en het fenomeen elektriciteit te introduceren.
De volgende bladzijden kunnen daarbij een leidraad zijn.
Stimuleer de leerlingen tot debat. Zorg dat ze kladpapier, of ruimte op het bord hebben om tijdens
de discussie hun ideeën aan elkaar duidelijk te maken.
Maak hen duidelijk dat er verschillende manieren zijn om het probleem op te lossen, en dat het geen
kwaad kan om eerst de verdiensten van verschillende ideeën te bekijken, voor ze er een compleet
uitwerken.
Laat hen ook nagaan of er nog andere – en, wie weet, betere – manieren zijn om het doel te bereiken
dan met de materialen die ze van u hebben gekregen.
Stimuleer hen om te letten op:
- praktische haalbaarheid
- aantal constructiestappen
- hoeveelheid gebruikt materiaal
- kostprijs (in geld en in milieukost)
- stevigheid
- demonteerbaarheid
- veiligheid
Laat hen, voor ze aan het bouwen beginnen, het maakproces stap voor stap beschrijven. Laat ze
waar nodig de eventuele risico’s – voor henzelf en voor de constructie – opgeven.
Zijn ze geen werktuigen of constructiematerialen vergeten noteren?
Technologische Opvoeding 3

LEERKRACHTENFICHE
Laat de leerlingen, behalve de evidente dingen als metalen, hout, rubber, ook een strookje filterpapier
testen, en maak het vervolgens nat met citroensap, zout water, een zeepoplossing, gedestilleerd
water (water dat je hebt opgevangen bovenin de koffiezet).
Als de leerlingen in groepjes aan de slag zijn, geef elk groepje dan een blok of een schijf met een
rode en een groene kant. Als het signaal op rood staat, wil dat zeggen dat ze een beetje hulp of
advies nodig hebben.
Laat ze op een apart blad hun constructie ook tekenen, indien nodig in verschillende fasen van afwerking.
Stuur hen daarbij om de tekening helder en overzichtelijk te maken, zodat een wildvreemde er ook
mee aan de slag kan (schaal, maten opgeven, onderdelen nummeren of benoemen …)
Dit geldt zeker als ze alternatieve voorstellen hebben, die ze niet echt gaan bouwen.
Waarschijnlijk zijn de meesten uitgekomen bij de opstelling die hierna wordt beschreven. Voor je die
ook in de praktijk gaat bouwen, praat ook de eventuele andere aangebrachte oplossingen door.
Bijvoorbeeld een lampje losdraaien in het kerstboomsnoer en de testmaterialen tegen de twee contactpunten
in het lampvoetje aanleggen (risico: als je geen handschoenen draagt, krijg je zelf stroom te
verwerken).
Doe nu het experiment.
Laat ze hun eigen oplossing aftoetsen aan de hier gebruikte. Waar scoorden ze zwak, en wat was bij
hen beter? Zelfevaluatie en bedacht zijn op verbeteringen zijn ook onderdeel van het technologisch
proces.
De volgende drie bladzijden kunt u kopiëren om aan de leerlingen te geven.
Technologische Opvoeding 4

LEERLINGENFICHE
Er zijn toestellen die kunnen meten of stoffen geleidend zijn. Ze sturen een klein
stroompje door het voorwerp. Als het stroompje door kan, doet het een metertje
uitslaan, anders blijft het metertje op nul. Wij gaan een eenvoudige versie bouwen,
waarbij de stroom geen metertje doet bewegen, maar een lampje doet branden.
WAT HEB JE NODIG?
Een platte batterij van 4,5 volt
Beldraad of andere geïsoleerde zwakstroomdraad
Een fietslampje plus houdertje (eventueel vastgezet op een plankje)
Een striptang en een kniptang
Paperclips
Een paar spijkers
Plakband
Allerlei materialen waarvan je de geleidbaarheid wilt testen.
AAN DE SLAG
Breng de lipjes van de batterij tegen de onderkant van het lampje en tegen de schroefdraad. Als het
lampje brandt, ben je zeker dat de batterij nog stroom levert.
Knip drie stukken elektriciteitsdraad van een twintigtal centimeter en maak ze met de striptang aan
beide kanten een eindje bloot.
Bevestig één kant van draad 1 aan
een pool van de batterij. Ofwel wikkel
je de draad een paar keer rond het
lipje, ofwel schuif je eerst een paperclip
over het lipje, en bevestig je de
draad vervolgens aan de paperclip.
De versie met de paperclip blijft
meestal beter op haar plaats.
Aan de andere kant van draad 1
bevestig je een paperclip of een
spijker. Omwikkel de bevestiging
met plakband. Zo kun je straks de
paperclip of de spijker vastnemen
zonder dat de stroom door je
lichaam wegvloeit, in plaats van
door de stroomkring te vloeien.
Technologische Opvoeding 5
4,5 V

LEERLINGENFICHE
Bevestig draad 2 aan het andere lipje van de batterij en aan de lamphouder.
Bevestig draad 3 aan de andere kant van de lamphouder.
Bevestig aan het vrije eind van draad 3 eveneens een spijker of een paperclip.
Controleer of je alles goed bevestigd hebt door de spijkers tegen elkaar te brengen. Het lampje moet
gaan branden.
Nu kun je gaan testen.
Breng je spijkers op vijf centimeter van elkaar tegen het voorwerp dat je wilt testen. Als het een
geleider is, loopt de stroom erdoorheen. De stroomkring blijft dan gesloten en het lampje brandt.
Als het materiaal geen stroom geleidt is de stroomkring onderbroken. Het lampje brandt dan niet.
Controleer vóór elke meting of je stroomkring nog steeds intact is door de spijkers even tegen elkaar
te houden en na te gaan of het lampje brandt.
Maak twee lijsten: een met geleiders en een met niet-geleiders (isolatoren).
Geleiders
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Technologische Opvoeding 6
Niet-geleiders/Isolatoren
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

LEERLINGENFICHE
EEN WOORDJE UITLEG ...
Elektrische stroom bestaat uit onzichtbaar kleine deeltjes. We noemen ze elektronen. Ze zijn nog véél
kleiner dan het miljardste van de dikte van een haar. Een batterij kan die deeltjes in beweging brengen.
Een elektrische centrale dient eveneens om elektronen te laten stromen, maar die doet dat héél
krachtig. Experimentjes die je in de klas met een batterij doet, zijn levensgevaarlijk als je ze met
stroom uit het stopcontact doet!
WIST JE DAT?
Elektrische stroom die door een circuit loopt, levert energie. Die kan motoren doen draaien, zoemers
doen zoemen, lampjes doen branden, warmte leveren. In gloeilampen zit een speciale draad die heel
heet wordt als er stroom door loopt. Zo heet dat hij gaat gloeien en licht geeft. Wij gebruiken gloeilampen
voor het licht, maar eigenlijk gaat het grootste deel van de stroom verloren aan het produceren
van warmte. Bij spaarlampen, TL -lampen en led’s is dat niet zo.
Elektronen zijn negatief geladen. Ze verlaten je batterij aan de negatieve pool (het lange lipje) en
stromen doorheen je stroomkring naar de positieve pool (het korte lipje). Ronde batterijen hebben
ook een negatieve pool (de vlakke kant) en een positieve pool (het dikke dopje aan het andere eind).
Als je ergens een batterij in stopt, zorg dan altijd dat de polen op de juiste plaats zitten, anders wil de
stroom niet lopen.
De signalen in je zenuwen zijn ook elektrische stroompjes.
DOE HET ZELF
Kun je een manier bedenken om een lampje te doen branden (of een bel te doen gaan) telkens als de
deur open gaat?
TIP
Je fietsdynamo zet beweging om in
elektriciteit. Je kunt er een fietslampje
mee doen branden, maar als je maar
hard genoeg fietst lever je zelfs
genoeg energie om een mixer te
doen draaien. Zou je hard genoeg
kunnen fietsen om een tv te doen
spelen? Kom het maar eens proberen
in Technopolis.
Technologische Opvoeding 7

LEERKRACHTENFICHE
Voor de leerkracht
Didactische tips
Zorg dat de leerlingen geleiders van dezelfde lengte meten, om de resultaten te kunnen vergelijken.
Probeer ook eens bij eenzelfde materiaal de afstand tussen de contactpunten steeds groter te maken,
eventueel tot het lampje niet meer brandt.
Vraag aan de leerlingen of een lampje een geleider is. Laat ze het uitproberen door de spijkers tegen
de onderkant en de schroefdraad van een lampje te houden, of tegen beide aansluitingen op een
lampvoetje-met-lamp. En hoe zit het met een ‘echte’, grote gloeilamp?
Hou een breinstorm in de klas. Waaraan denken de leerlingen allemaal bij het woord elektriciteit?
Zet de kernthema’s en kernbegrippen op het bord. En zorg dat in ieder geval de veiligheid aan bod
komt, zeker als ze nadien proefjes gaan doen.
Sta ook stil bij de maatschappelijke relevantie. Hoe zou onze wereld er uitzien zonder elektriciteit?
Waar zou je dan energie moeten halen (water, wind, paarden, mensen). Heeft elektriciteit ook nadelen
(levensgevaar, aanzetten tot gemakzuchtige verspilling van energie, milieuvervuiling – of zou die zonder
elektriciteit nog groter zijn?). Wegen die nadelen op tegen de voordelen? Moeten we als samenleving
niet meer investeren in wetenschap en techniek, als je ziet hoeveel nut en comfort die ons al hebben
opgeleverd?
Haal een elektricien naar de klas. Zo komen niet enkel de boeiende kanten van elektriciteit aan bod,
maar ook die van een technisch beroep. Coördineer met de redactie van het schoolkrantje, zodat er
een verslag in het krantje of op de webstek komt.
Breng een paar gloeilampen, TL-lampen en spaarlampen mee naar de klas, laat ze een tijdje branden
en laat de leerlingen het verschil in afgegeven warmte ervaren. Misschien lukt het ook om in de
meterkast het verschil in verbruik waar te nemen.
Gloeilampen zetten elektriciteit om in warmte. Elektrische centrales doen net het omgekeerde.
Ze verbranden brandstoffen of ze splijten splijtstoffen om er warmte mee te produceren. Daarmee
maken ze vervolgens stoom en met die stoom doen ze een generator draaien. Een generator is een
grote versie van een fietsdynamo: een bewegend magneetveld levert elektriciteit op.
Organiseer een bezoek aan een elektrische centrale.
Veel experimenteerboekjes vermelden de proef met de appelbatterij: duw een plaatje koper en een
plaatje zink in een appel (of een aardappel, een citroen, een opgelegde komkommer). Verbind een
lampje aan de ene kant met het koper en aan de ander kant met het zink en er gaat een stroom lopen
die het lampje zou moeten doen branden. Het principe klopt, maar in de praktijk wil de stroom wel
eens te zwak uitvallen om het lampje te doen branden. Als je hem toch wilt doen, probeer de proef
dan eerst zelf uit, en vervang eventueel het lampje door een led. Die vraagt minder energie, maar
zelfs dan is succes niet gegarandeerd.
Technologische Opvoeding 8

LEERKRACHTENFICHE
Eerst zelf uitproberen is trouwens een goede regel voor elke proef. Er kunnen altijd praktische details
zijn waar je niet aan gedacht had, en waarvan de beschrijver van de proef niet kon voorzien dat ze
zouden opduiken.
Laat de leerlingen hun opgedane kennis toepassen in probleemoplossend denken en handelen.
Bedenk bijvoorbeeld met de klas manieren om een lampje te doen branden als de klasdeur opengaat.
Laat ze de eenvoudigste oplossing ook bouwen, eerst op een model en nadien eventueel op de echte
deur. De klassieke oplossing in winkels is een metalen plaatje dat aan de deur bevestigd is, en langs
twee contactpunten passeert als de deur geopend wordt. Maar je zou ook een contactpunt onderaan
de deur kunnen bevestigen, dat contact maakt met een contactpunt op de deurstopper die in de
vloer geschroefd is.
En waarom geen lampje dat brandt als de deur dicht is (contact op de deur en in de deurstijl) en
dooft als de deur open is? (Het eenvoudigst om te construeren, maar met één groot nadeel: een
gedoofd lampje kan betekenen "deur open", maar ook "lampje kapot". In principe zou een verkeerslicht
kunnen werken met een rode lamp, die uit is als je door mag, maar precies om het probleem
van de dubbele betekenis te vermijden, gaat in een verkeerslicht niet alleen de ene lamp uit, maar
tegelijk de andere aan.)
Als de leerlingen er zelf niet op komen, geef dan aan dat een dergelijk systeem bruikbaar is als
alarminstallatie (en in de praktijk soms ook zo gebruikt wordt).
Kunnen de leerlingen een manier bedenken om een signaal te krijgen als het bad vol is?
(Hang een plankje in het bad met twee contactpunten, eentje onderin het bad en eentje op de
gewenste waterhoogte. Zodra het water hoog genoeg is, maakt het verbinding met beide contactpunten
en is de stroomkring gesloten.)
Een leuk proefje is de bibberspiraal: plooi een
figuur in ijzerdraad en verbind ze, via een
lampje, met een pool van een batterij.
De andere pool verbind je met een draad die
je in een lusje plooit. De kunst is om met het
lusje over de figuur te gaan, zonder dat lusje
en figuur elkaar raken. Zodra je raakt, is het
circuit gesloten en gaat het lampje branden.
Zelf zo’n bibberspiraal maken kan ook een
leuke les technologische opvoeding opleveren.
In Technopolis maakten de leerlingen (een heel zwakke) stroom door een magneet doorheen een
spoel te bewegen. Andersom kan ook: als er stroom door een spoel loopt, ontstaat in de spoel een
magneetveld. Omwikkel een drinkrietje van 5 cm lang met geïsoleerde zwakstroomdraad (wikkel de
draad in drie laagjes omheen het rietje). Sluit de einden van de draad aan op een platte batterij.
Hou een naald een klein beetje in het rietje. Het magneetveld is sterk genoeg om de naald te laten
zweven in het rietje.
In Technopolis vinden de leerlingen het antwoord op de vraag of je met een fietsdynamo een tv kunt
aandrijven. In de praktijk moeten ze met twee fietsen om voldoende energie te leveren. (Al zou het
met een ideale fiets en dynamo, met zo weinig mogelijk wrijvingsverlies, net moeten lukken om het
heel even in je eentje te doen.)
Technologische Opvoeding 9

LEERKRACHTENFICHE
Achtergrond
Elektriciteit komt neer op elektronen die doorheen een stof bewegen. Elektronen bewegen altijd,
maar normaal doen ze dat omheen de kern van het atoom waarin ze thuishoren. Zo’n atoom is elektrisch
neutraal, omdat de kern evenveel positieve protonen bevat als er negatieve elektronen omheen
cirkelen. Zolang de elektronen blijven waar ze horen, is een stof elektrisch neutraal. In sommige stoffen,
vooral metalen, kunnen de elektronen echter vrij van atoom naar atoom bewegen. Die beweging
noemen we elektrische stroom.
Helemaal vrij is die beweging niet. De elektronen ondervinden weerstand. Die hangt onder andere af
van de chemische samenstelling van de stof: het ene atoom laat de elektronen al wat vlotter passeren
dan het andere. Maar de weerstand hangt ook af van de diameter van de stroomdraad: door een
brede rivier kan ook meer water stromen dan door een smalle beek. Hoe meer weerstand de elektronen
ondervinden, hoe harder ze moeten ‘werken’ om vooruit te komen, en hoe meer warmte daarbij
ontstaat. Op dat principe zijn gloeidraden en de achterruitverwarming gebaseerd. De dunne draadjes
van de achterruitverwarming worden warm, de dikkere stroomdraden ernaartoe niet.
Stromende elektronen produceren ook een magneetveld, en dat kan weer invloed uitoefenen op
metalen en op andere magneten. Zo kun je een motor in beweging krijgen.
De energie die stromende elektronen kunnen leveren hangt af van twee zaken: de stroomsterkte
(uitgedrukt in ampère, A) en de spanning (uitgedrukt in volt, V). De stroomsterkte is de hoeveelheid
elektronen die per seconde op een bepaald punt passeren. Bij stromend water, bijvoorbeeld een
rivier, zouden we dat het debiet noemen. De spanning is de ‘push’ die achter de stromende elektronen
zit. Bij een emmer water met onderin een gat zou de spanning overeen komen met de hoogte van
het water in de emmer. Hoe groter het gat in de emmer en hoe hoger het water staat, hoe meer
energie de spuitende straal levert. Hoe groter de stroomsterkte en hoe hoger de spanning, hoe meer
energie een elektronenstroom kan leveren.
Het vermogen (de energie die een systeem per seconde kan leveren) drukken we uit in watt
(symbool: W). Als je de stroomsterkte en de spanning met elkaar vermenigvuldigt, krijg je het vermogen
van je elektrische stroom. Met andere woorden: 1 watt is 1 ampère maal 1 volt. Een wafelijzer van
2300 watt heeft bij een spanning van 230 volt een stroom van 10 ampère nodig om op vol vermogen
te kunnen werken.
Je betaalt de elektriciteitsmaatschappij niet voor het beschikbare vermogen (de energie die ze per
seconde kán aanleveren) maar voor de energie die ze effectief geleverd heeft. Met andere woorden:
het vermogen maal de tijd dat je van dat vermogen gebruik gemaakt hebt. Eigenlijk zou die energie
moeten uitgedrukt worden in wattseconde (de eenheid van vermogen maal de eenheid van tijd).
Maar de elektriciteitsmaatschappijen kiezen meestal voor een eenheid die zich iets gemakkelijker laat
‘aanvoelen’ en die geen onhandig grote getallen op de factuur oplevert: kilowattuur (het vermogen,
in eenheden van duizend watt tegelijk, maal de tijd in uren).
Op elektrische schema’s wordt de richting van de stroom steeds aangeduid van positief naar negatief.
Dat is nog een conventie uit de tijd toen men enkel wist dat er twee soorten elektrische lading
waren, die men willekeurig ‘positief’ en ‘negatief’ had gedoopt. Intussen weten we dat er zich eigenlijk
negatief geladen elektronen verplaatsen, en die lopen van een plaats waar er elektronen te veel
zijn (en die dus negatief geladen is), naar een plaats waar er elektronen te kort zijn (positief). In werkelijkheid
lopen de elektronen dus net andersom als de ‘stroom’ die in de schema’s wordt aangegeven.
Een historische erfenis waar we mee zitten.
Technologische Opvoeding 10

LEERKRACHTENFICHE
Quiz
Kan door de leerlingen individueel, in kleine groepjes of in de klasgroep opgelost worden, al dan niet
in wedstrijdvorm. Het antwoord staat tussen haakjes.
Uiteraard kunt u naar hartelust zelf vragen toevoegen of schrappen. Deze vragen kunnen u alvast op
ideeën brengen.
Sommige vragen gaan iets verder dan de ‘leerstof’, om de quiz spannend te houden, en om het
doordenken te stimuleren. Die vragen kunnen de leerlingen niet beantwoorden, enkel uitgaande van
wat ze leerden. Deze quiz is dus niet bruikbaar, en ook niet bedoeld, als toets. De ‘diepere’ vragen
kunnen wel een aanleiding zijn tot opzoekingswerk in de bibliotheek of op het internet. Aan u om te
beoordelen welke vragen bruikbaar zijn voor uw klasgroep.
• Het plastic rond een elektriciteitsdraad zorgt er in de eerste plaats voor dat die draad netjes en
onbeschadigd blijft. (Nee)
• Een dikke draad wordt sneller heet dan een dunne, omdat er meer stroom doorheen kan. (Nee)
• Een dunne draad wordt sneller heet dan een dikke, omdat hij meer weerstand biedt aan de
stroom die er doorheen wil. (Ja)
• Elektriciteit kan je ruiken. (Nee)
• Als er in een serieschakeling 1 lampje stuk is, doen de andere het ook niet meer. (Ja)
• Een sinaasappel is een geleider. (Ja, toch binnenin)
• Mensen zijn geleidend. (Ja)
• Als je een draad wilt isoleren, kun je hem omwikkelen met stof. (Ja, als er geen gaatjes in de stof
zitten en als de stof niet nat kan worden.)
• Als een elektromagneet (een spoel) geen stroom meer krijgt, is ze niet langer magnetisch. (Ja)
• Als je het licht aansteekt met een schakelaar, open je eigenlijk een stroomkring. (Nee)
• Je kunt een batterij testen door de lipjes tegen je tong te houden. Als je tong tintelt is de batterij
nog goed, want het tintelen bewijst dat er een zwak stroompje door je tong loopt. (Ja)
• Dezelfde proef lukt ook met de elektriciteitsdraden thuis. (Nee!!)
• Een frisdrank prikt op je tong omdat de ontploffende belletjes een beetje stroom produceren.
(Nee, omdat de belletjes een zuur bevatten, koolzuur.)
• Een winkelbel rinkelt omdat je met de bovenkant van de deur eventjes een stukje koper tegen de
twee einden van een stroomkring duwt, waardoor de kring een ogenblik gesloten wordt. (Ja)
• In een fietsdynamo zit een magneet. (Ja)
• Hoe kun je ervoor zorgen dat je ziet wanneer een stroomkring gesloten is ? (Neem er een lampje
in op.)
Technologische Opvoeding 11

LEERLINGENFICHE
Quizformulier
Het plastic rond een elektriciteitsdraad zorgt er in de eerste plaats voor
dat die draad netjes en onbeschadigd blijft.
Een dikke draad wordt sneller heet dan een dunne, omdat er meer
stroom doorheen kan.
Een dunne draad wordt sneller heet dan een dikke, omdat hij meer
weerstand biedt aan de stroom die er doorheen wil.
Elektriciteit kan je ruiken.
Als er in een serieschakeling 1 lampje stuk is, doen de andere het ook
niet meer.
Een sinaasappel is een geleider.
Mensen zijn geleidend.
Als je een draad wilt isoleren, kun je hem omwikkelen met stof.
Als een elektromagneet (een spoel) geen stroom meer krijgt, is ze niet
langer magnetisch.
Als je het licht aansteekt met een schakelaar, open je eigenlijk een
stroomkring.
Je kunt een batterij testen door de lipjes tegen je tong te houden. Als je
tong tintelt is de batterij nog goed, want het tintelen bewijst dat er een
zwak stroompje door je tong loopt.
Dezelfde proef lukt ook met de elektriciteitsdraden thuis.
Een frisdrank prikt op je tong omdat de ontploffende belletjes een beetje
stroom produceren.
Een winkelbel rinkelt omdat je met de bovenkant van de deur eventjes
een stukje koper tegen de twee einden van een stroomkring duwt,
waardoor de kring een ogenblik gesloten wordt.
In een fietsdynamo zit een magneet.
Hoe kun je ervoor zorgen dat je ziet wanneer een stroomkring gesloten is?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Technologische Opvoeding 12
Ja
Nee

LEERKRACHTENFICHE
Eindtermen
Er zijn twee eindtermen die dicht aansluiten bij de leerinhoud van deze les: wereldoriëntatie Techniek
2.2 en 2.4.
2.2 De leerlingen kunnen van voorzieningen of voorwerpen uit hun omgeving aangeven welke de
energiebron is die verantwoordelijk is voor de waargenomen beweging, verwarming of verlichting.
2.4 De leerlingen kunnen van een bestaande constructie en van een constructie die ze zelf willen
maken, zeggen aan welke eisen ze moeten voldoen.
Hieronder volgt een uitgebreide lijst van eindtermen die op deze les van toepassing zijn.
Brongebruik
01. De leerlingen kunnen op eigen niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.
Wereldoriëntatie
1.11 De leerlingen kunnen van courante voorwerpen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen
en grondstoffen ze gemaakt zijn.
1.12 De leerlingen kunnen gericht waarnemen met al hun zintuigen en kunnen waarnemingen op een
systematische wijze noteren.
1.13 De leerlingen kunnen minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig
onderzoekje toetsen aan een hypothese.
1.18 De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te
gaan met papier, water, afval en energie.
Wereldoriëntatie mens
03. De leerlingen kunnen in concrete situaties voldoende zelfvertrouwen tonen, gebaseerd op kennis
van het eigen kunnen (attitude).
Wereldorientatie technologie
De leerlingen kunnen van voorzieningen of voorwerpen uit hun omgeving aangeven welke de energiebron
is die verantwoordelijk is voor de waargenomen beweging, verwarming of verlichting.
(basisinzichten techniek 2.2)
De leerlingen kunnen van een bestaande constructie en van een constructie die ze zelf willen maken,
zeggen aan welke eisen ze moeten voldoen. (technisch proces 2.4)
Technologische Opvoeding 13

LEERKRACHTENFICHE
De leerlingen kunnen materialenkennis en kennis van constructie- en bewegingsprincipes aanwenden
bij het plannen en maken van een eigen constructie. (technisch proces 2.5)
De leerlingen kunnen aan de hand van een al dan niet zelfgemaakte eenvoudige werktekening of
handleiding het geschikte materiaal en gereedschap kiezen en daarmee de constructieactiviteit stap
voor stap juist en veilig uitvoeren. (technisch proces 2.6)
De leerlingen kunnen bij het monteren/demonteren van een constructie hun materialenkennis en hun
kennis van constructie- en bewegingsprincipes functioneel toepassen. (technisch proces 2.7)
De leerlingen kunnen eigen werkwijzen vergelijken met andere werkwijzen en een oordeel geven
daarover. (technisch proces 2.8)
De leerlingen brengen waardering op voor eenvoudige, inventieve technieken en voor esthetische
aspecten van technische constructies en voorwerpen. (attitudes 2.9)
De leerlingen tonen zich bereid nauwkeurig en veilig te werken, geen materiaal te verkwisten en zorg
te dragen voor hun gereedschap. (attitudes 2.10)
Nederlands
De leerlingen kunnen de informatie achterhalen in:
1.1 een voor hen bestemde mededeling met betrekking tot het school- en klasgebeuren.
1.5 een uiteenzetting of instructie van de leerkracht.
De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen mening, hetzij informatie uit andere bronnen,
de informatie beoordelen die voorkomt in:
1.8 een discussie met bekende leeftijdgenoten.
1.9 een gesprek met bekende leeftijdgenoten.
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze:
2.2 aan iemand om ontbrekende informatie vragen.
2.3 over een op school behandeld onderwerp aan de leerkracht verslag uitbrengen.
2.5 vragen van de leerkracht in verband met een behandeld onderwerp beantwoorden.
2.6 van een behandeld onderwerp of een beleefd voorval een verbale/non-verbale interpretatie brengen,
die begrepen wordt door leeftijdgenoten.
2.7 bij een behandeld onderwerp vragen stellen die begrepen en beantwoord kunnen worden door
leeftijdgenoten.
2.8 een instructie geven zodat iemand die vertrouwd is met de situatie, ze kan uitvoeren.
2.9 in een gesprek kritisch reageren op de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen.
2.10 tijdens een discussie met bekende volwassenen over een behandeld onderwerp passende argumenten
naar voren brengen.
3.1 De leerlingen kunnen de informatie achterhalen in voor hen bestemde instructies voor handelingen
van gevarieerde aard.
3.4 De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde school- en studieteksten
en instructies bij schoolopdrachten.
Technologische Opvoeding 14

LEERKRACHTENFICHE
4.1 De leerlingen kunnen overzichten, aantekeningen, mededelingen op- en overschrijven.
4.6 De leerlingen kunnen schriftelijk antwoorden op vragen over verwerkte inhouden.
4.7 De leerlingen kunnen hun teksten verzorgen rekening houdende met handschrift, lay-out en spellingsregels.
4.8 De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en
schrijven de volgende attitudes:
- spreek-, luister-, lees- en schrijfbereidheid
- plezier in luisteren, spreken, lezen en schrijven
- bereidheid tot nadenken over het eigen luister-, spreek-, lees en schrijfgedrag
- bereidheid tot het naleven van luister-, spreek-, lees- en schrijfconventies
- weerbaarheid
5. De leerlingen kunnen vaardigheden/strategieën in verband met luisteren, spreken, lezen en schrijven
aanwenden die nodig zijn om de respectievelijke eindtermen te realiseren.
Muzische vorming
1.1 De leerlingen kunnen blijvend nieuwe dingen uit de eigen omgeving ontdekken.
1.2 De leerlingen kunnen door betasten en voelen (tactiel), door kijken en zien (visueel) impressies
opdoen, verwerken en erover praten.
1.3 De leerlingen kunnen beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover
staan.
Sociale vaardigheden
03. De leerlingen kunnen zorg opbrengen voor iets of iemand anders.
04. De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen.
Leren leren
1. De leerlingen kunnen losse gegevens verwerven en gebruiken door ze betekenis te geven en te
memoriseren.
2. De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende informatiebronnen op hun niveau zelfstandig
gebruiken.
3. De leerlingen kunnen op systematische wijze samenhangende informatie (ook andere dan teksten)
verwerven en gebruiken.
4. De leerlingen kunnen eenvoudige problemen op systematische en inzichtelijke wijze oplossen.
Technologische Opvoeding 15

LEERKRACHTENFICHE
5. De leerlingen kunnen, eventueel onder begeleiding:
- hun lessen, taken en opdrachten plannen en organiseren
- hun eigen leerproces controleren en bijsturen
6. De leerlingen kunnen op hun niveau leren met:
- nauwkeurigheid
- efficiëntie
- wil tot zelfstandigheid
- voldoende zelfvertrouwen
- houding van openheid
- kritische zin
Technologische Opvoeding 16