Armoede & (geen) werk - BWR Brusselse Welzijns- en ...

Internationale dag tegen armoede en sociale uitsluiting
Armoede & (geen) werk
Brussel, 13-14-15 oktober 2010

Vooraf
Tewerkstelling kreeg een centrale plaats in de Lissabondoelstellingen en ook in de
nieuwe EU2020 doelstellingen krijgt arbeid een belangrijke plaats. Zo bevestigt het
Europees beleid dat tewerkstelling de belangrijkste factor blijft in de strijd tegen
armoede.
Toch is de werkloosheid de laatste jaren in alle Europese landen enorm gestegen. Ook
België ontsnapt niet aan deze tendens en Brussel heeft van de drie gewesten met
voorsprong het hoogste werkloosheidspercentage.
Korte termijnmaatregelen in de verschillende landen hebben de werkloosheid hoogstens
afgeremd. In sommige landen lijkt de focus momenteel meer te liggen op mensen hun job
te laten behouden. In België wordt gemerkt dat er net een activeringspolitiek gaande is.
Dit alles zorgde ervoor dat we in 2010, het internationale armoedejaar, de link tussen
werkloosheid/tewerkstelling en armoede in de kijker willen plaatsen. Heel wat Brusselse
organisaties zetten zich immers dagelijks in om de kloof naar opleiding en werk te
overbruggen. In het kader van de internationale dag tegen armoede en sociale uitsluiting
openen dan ook een aantal van deze organisaties hun deuren. Scholieren en studenten,
welzijnswerkers en beleid(smedewerkers) van het lokale tot het Europese niveau kunnen
gratis aan deze bezoeken deelnemen op 13, 14 en 15 oktober.
Naast achtergrondinformatie over de tewerkstellings- en werkloosheidsproblematiek in
Brussel worden er tijdens deze bezoeken een aantal good practices voorgesteld. Vanuit de
ervaringen vanuit risicogroepen als eenoudergezinnen, mensen zonder papieren,
laaggeschoolden en de ‘working poor’ worden de drempels die mensen ervaren naar een
gepaste opleiding en tewerkstelling belicht.
Deze brochure omvat informatie over de bezoeken en een inleiding tot de demografische
context en Brusselse werkloosheids- en tewerkstellingsproblematiek op basis van de
publicaties van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn en het het Observatorium
voor de Werkgelegenheid. Vanuit oude en nieuwe getuigenissen vanuit de verschillende
risicogroepen worden de diverse drempels geschetst waarmee mensen in armoede
geconfronteerd worden in hun zoektocht naar een passende tewerkstelling. Tenslotte
maken we gebruik van de brochure om een aantal aandachtspunten en signalen mee te
geven.
De brochure en de bezoeken op 13,14 en 15 oktober zijn het resultaat van samenwerking
tussen verschillende Brusselse organisaties die rond armoede en/of tewerkstelling werken.
De Brusselse Welzijns- en gezondheidsRaad (BWR) fungeerde als centraal overlegplatform
waardoor er themabepaling, overleg en voorbereiding kon plaatsvinden.
Achteraan de brochure vindt u een overzicht van de geraadpleegde en aanbevolen
literatuur en een lijst van de partners.
Brussel: Armoede en (geen) werk 2 13-14-15 oktober 2010

Inhoud
Tewerkstellingsbezoeken op 13,14 en 15 oktober 2010 4
Demografische gegevens Brussels Gewest 5
Situering 6
Tewerkstelling en Werkloosheid 8
Tewerkstelling 8
Werkloosheid 8
Drempels om toe te treden op de arbeidsmarkt 10
Financiële drempels 10
Gevoelsmatig en gekwetste binnenkant 10
Lichamelijke drempels 11
Drempels betreffende de kennis 11
Drempels uit omgeving en netwerk 11
Drempels verbonden aan de job 11
Drempels verbonden aan de organisatie 12
Praktische drempels 12
Socio-culturele drempels 12
Drempels verbonden aan de opleiding 12
Risicogroepen 13
Werknemers zonder papieren 13
Laaggeschoolden 14
Min 25-jarigen 15
Langdurig werkzoekenden 16
Leefloongerechtigden 17
Etnische discriminatie 18
Eenoudergezinnen 18
Vrouwen 20
Arbeidshandicap 22
Ouderen 23
Working Poor 24
Aandachtspunten en signalen 26
Bibliografie en literatuur 27
Partners 29
Brussel: Armoede en (geen) werk 3 13-14-15 oktober 2010

Het doel van ieder bezoek is drieledig:
De Tewerkstellingsbezoeken
algemene schets van de armoedeproblematiek in Brussel, gelinkt aan de
doelstellingen van de eigen organisatie
voorstelling van de eigen organisatie
een getuigenis van een persoon met armoede-ervaring of over de werking
van de organisatie
Hieronder vindt u een lijst van de organisaties die hun deuren openstellen, ernaast vindt u
de specifieke thematiek die ze in de kijker plaatsen:
-ABVV Brussel
-Atelier groot eiland laaggeschoolden en medisch, psychologisch, mentale problematiek
-Buurthuis Bonnevie vzw belang van werk-werkervaring, drempels om werk te vinden
-CAD De Werklijn arbeidshandicap en kansarmoede
-CAW Archipel - HOBO thuislozen en hun zoektocht naar werk
-groep INTRO - Bouwopleidingen laaggeschoolden, anderstaligen, etnische achtergrond
-groep INTRO - Zorg- en verkoopsopleiding laaggeschoolden, anderstaligen, etnische achtergrond
-Huis Biloba ouderen, diversiteit, buurtontwikkeling
-JES Straathoekwerk laaggeschoolden , allochtonen, nieuwkomers
-Micro marché micro-ondernemerschap-zelfinitiatief
-OR.C.A. werknemers zonder papieren
-Schoolinterventieteam vzw laaggeschoolden - langdurig werklozen
-VZW Buurtsport Brussel langdurig werklozen
-Wijkhuis Chambéry vzw laaggeschoolden
Voor de inbreng van getuigenissen werd een beroep gedaan op de deelnemende
organisaties, maar ook op de zeven verenigingen waar armen het woord nemen.
Brussel: Armoede en (geen) werk 4 13-14-15 oktober 2010

Demografische gegevens Brussels Hoofdstedelijk Gewest
De situatie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is paradoxaal: het is één van de
rijkste regio’s in Europa op het vlak van bruto binnenlands product per capita, maar toch
leeft een groeiend deel van de bevolking in armoede.
Algemeen kunnen we stellen:
Er is een verjonging van de bevolking:
De bevolkingsstructuur in Brussel is jonger dan in de andere Gewesten en de
verjonging zet zich verder. Bovendien is er een tendens dat veel jonge mensen zich
(tijdelijk) in Brussel komen vestigen. De verjonging zal zich in de volgende jaren
voortzetten: het Federaal Planbureau voorspelt een groei van de Brusselse
bevolking van bijna 30 procent in de komende vijftig jaar.
Er is een verkleuring van de bevolking:
Het procentueel aandeel van de buitenlandse bevolking in Brussel schommelt sedert
2000 rond de 28%. De instroom van buitenlanders is groter dan de stadsvlucht van
Belgen uit Brussel.
Samenstelling huishoudens:
Het Brussels Gewest telt verhoudingsgewijs minder paren zonder kinderen dan de
andere Belgische grote steden. Ongeveer de helft van de Brusselse huishoudens
bestaat uit een alleenstaande. Bovendien is één gezin op drie een éénoudergezin.
In de verschillende levensdomeinen is er in Brussel een armoederisico:
28,2% van de inwoners heeft een inkomen dat lager is dan de Europese
armoederisicogrens.
Gezondheid: Mensen die in de ‘arme sikkel’ wonen voelen zich veel vaker in
slechte gezondheid dan mensen die in het rijke zuidoosten van het gewest.
Brusselse jongeren en jongvolwassenen (< 40 jaar) voelen zich vaker ongezonder
dan in de rest van het land.
Onderwijs: 1 jongere op 4 tussen 18 en 24 jaar heeft geen diploma van secundair
onderwijs. Het onderwijs slaagt er niet in om de talenten van alle kinderen te
ontwikkelen en veel jongeren verlaten vroegtijdig de school zonder diploma en
eigen succesverhalen.
Maatschappelijke participatie en integratie: Slechts 20% van de Brusselaars van 16
jaar en ouder neemt deel aan sportieve, recreatieve of artistieke activiteiten.
Slechts 59,3% van de Brusselaars kunnen zich één week vakantie weg van huis
veroorloven.
Huisvesting: Brussel telt 60% huurders. Brusselaars wonen daarenboven massaal in
een appartement.
De huurprijzen swingen de pan uit, de kwaliteit is vaak ondermaats. Hoewel er een
enorm tekort is aan betaalbare woningen, staan vele woningen en kantoorgebouwen
leeg.
De eigenschappen, drempels en knelpunten wat Arbeid betreft, worden in de
volgende delen van deze brochure behandeld.
Brussel: Armoede en (geen) werk 5 13-14-15 oktober 2010

Situering
De situatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is zeer bijzonder, omdat het
tegelijkertijd een van de drie gewesten van het land en daarnaast ook een stadsgewest is.
Dit maakt van Brussel een van de kleinste regio’s van Europa met een zeer grote
bevolkingsdichtheid. Bovendien is Brussel de hoofdstad van België én de hoofdstad van de
Vlaamse en Franse Gemeenschap. Brussel herbergt daarenboven talrijke Europese
instellingen en een groot aantal internationale organisaties. Deze verschillende functies
van Brussel hebben een weerslag op de aard van de Brusselse werkgelegenheid en op de
aantrekkingskracht die Brussel op arbeidskrachten uit alle windstreken uitoefent.
Net als een groot aantal Europese steden ontsnapt ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
ook niet aan de confrontatie met een aanzienlijke stijging van de economische en sociale
ongelijkheden.
Het Brussels Gewest blijft nationaal kampioen inzake inkomensongelijkheid. De ongelijkheid
steeg tussen 1990 en 2007 met een kwart en was nog nooit zo hoog.
Belangrijk is het vermelden van de hoge instroom pendelaars in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest: 358 000 personen komen dagelijks naar Brussel om te werken.
Dit is een typisch fenomeen voor grote steden en verhoogt de concurrentiestrijd op de
regionale arbeidsmarkt. Het aantal pendelaars dat in de hoofdstad werkt, is met 12 %
gestegen sinds de oprichting van het Gewest, maar het totale aantal jobs is min of meer
stabiel gebleven rond 53 %.
De achteruitgang van de industrie in Brussel en de ontwikkeling van de diensteneconomie
hebben geleid tot een uitgesproken ruimtelijke specialisatie van het Gewest. De tertiaire
sector (diensten en handel) vertegenwoordigt vandaag nagenoeg 90 % van de totale
werkgelegenheid. Met oog op de bevolkingsgroei zullen de gezondheidszorg, de sociale
dienstverlening het onderwijs in de toekomst verder uitgebreid moeten worden.
Meer dan de helft van de arbeidsplaatsen in Brussel wordt ingenomen door personen met
een diploma van het hoger of universitair onderwijs. Er gaapt dan ook een zeer grote
kloof tussen de laag- en hooggeschoolden. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft in
twintig jaar meer dan 40 procent van de laaggeschoolde werkgelegenheid verloren. In
diezelfde periode is de werkgelegenheid voor werknemers met een hoger diploma met 60
procent gestegen.
De internationale rol van Brussel en de verdere ontwikkeling van de Europese
infrastructuur leiden in de toekomst tot nog meer rechtstreekse werkgelegenheid voor
hooggeschoolden en die moeilijk toegankelijk is voor een groot deel van de Brusselse
werkzoekenden.
Het Brussel Gewest wordt stilletjes aan een “institutionele nachtmerrie”. Zo is het beleid
voor werkgelegenheid en beroepsopleidingen in Brussel verspreid over drie verschillende
niveaus: de federale overheid, de twee gemeenschappen en het gewest. Dit vindt u terug
in het schema hieronder:
Brussel: Armoede en (geen) werk 6 13-14-15 oktober 2010

Gewest Gemeenschap Federale Staat
Bevoegd voor Bevoegd voor Bevoegd voor
Werkloosheidsreglementering en
Arbeidsbemiddeling Beroepsopleiding
(enkele) activeringsmaatregelen
Brussel VDAB - RDB Regionale Dienst voor
Beroepsopleiding Brussel
Bruxelles Actiris IBFFP Institut Bruxellois
Francophone de Formation RVA / ONEM
Professionnelle
De institutionele rol van Brussel, het beperkte en uitermate open karakter van de Brusselse
markt en de aantrekkingskracht die Brussel uitoefent op de werknemers zijn elementen die
werkgevers ertoe aanzetten om vaker buiten de grenzen van het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest te rekruteren. Door onder andere het grote aanbod aan sociale diensten oefenen
grote steden bovendien een specifieke aantrekkingskracht uit op de meest kansarme
bevolkingsgroepen. Voor velen blijft de stad synoniem staan met kans op werk, ook staat
de realiteit helaas vaak haaks op deze beeldvorming.
“Ik heb drie zaterdagvoormiddagen in een restaurant
gewerkt. Daarvoor kreeg ik juist geteld 27 euro.
Antwoord: ‘als je niet akkoord bent moet je niet meer
komen.’ Ik ben veroordeeld tot een job in de marge.”
Brussel: Armoede en (geen) werk 7 13-14-15 oktober 2010

Tewerkstelling en Werkloosheid in Brussel
A. Tewerkstelling in Brussel
Met een tewerkstellingsgraad tussen 53,8% en 57,3% blijft Brussel nog steeds
ver onder de 70% die de Europese lidstaten in navolging van de
Lissabondoelstellingen moesten halen tegen 2010. De lage tewerkstellingsgraad
wordt veelal verklaard doordat meer aangeboden banen in het Brussels Gewest zich
richten tot personen met een hoge scholingsgraad terwijl veel werkzoekenden over
een te laag studieniveau beschikken. De vacante betrekkingen in het Gewest gaan
dus vooral naar pendelaars uit Vlaams-Brabant en Waals-Brabant.
Van deze werkende beroepsbevolking werkte 67,1% in 2008, ongeacht de
werkplaats, in de dienstensector. Meer specifiek werkt 33,6% in de sectie openbaar
bestuur, onderwijs, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening plus
gemeenschapsvoorzieningen en 20% in de financiële instellingen incl. onroerende
goederen, verhuur en diensten aan bedrijven. Die aandelen blijven vrij constant
over de periode van 2000-2008. 11,4% van de Brusselaars is aan de slag in die
andere typische stedelijke sector van groot- en kleinhandel: reparatie van auto’s en
huishoudelijke artikelen. 5% van de werkende Brusselaars is actief in de
Horecasector, en 6% is actief in de sector van vervoer, opslag en communicatie.
B. Werkloosheid in Brussel
De werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is van iets meer dan
12 procent in 1989 gestegen tot meer dan 20% in 2010 en ligt hiermee een flink stuk
boven de andere gewesten. De economische crisis heeft hier zeker toe bijdragen.
In het Brussels Gewest
worden bepaalde socioeconomische
categorieën
meer geconfronteerd met
werkloosheid dan andere. In
vergelijking met de rest van
het land laat het Brussels
Gewest meer laaggeschoolde
werkzoekenden, meer
“Soms begon ik om vier uur ’s morgens en eindigde ik om
zes uur ’s avonds. Bovendien was ik heel slecht betaald. Ik
had niet meer dan 25 euro per dag. Om niet te zeggen dat
ik slechts af en toe werk had. De arbeidsvoorwaarden
waren heel slecht, maar dat had nog goed gemaakt kunnen
worden als ik een goeie baas zou gehad hebben. Maar voor
mensen die van tijd tot tijd werken en die geen vaste job
hebben, zijn ook de chefs niet zoals het zou moeten: ze
behandelen je slecht, ze beledigen je en soms tonen ze
helemaal geen respect tegenover iemand zonder papieren.
Bijgevolg is de illegaliteit de belangrijkste hinderpaal om
een job te hebben.”
langdurig werklozen en meer werkzoekende met een vreemde nationaliteit
registreren. De jongerenwerkloosheid is ook zorgwekkend. Een derde van de
jongvolwassen Brusselaars die zich aanbieden op de arbeidsmarkt blijft werkloos.
De werkloosheidsgraad van vrouwen is systematisch iets hoger dan voor mannen,
met een significant verschil voor alleenstaande moeders: één alleenstaande moeder
op twee zoekt werk.
Deze verschillende risicogroepen worden in een volgend hoofdstuk meer toegelicht.
Brussel: Armoede en (geen) werk 8 13-14-15 oktober 2010

In het algemeen kunnen we stellen dat de werkloosheid te wijten is aan:
de zeer hoge kwalificatievereisten in Brussel, terwijl een belangrijk deel van
de arbeidsreserve laaggekwalificeerd is
het onderwijs is niet aangepast aan de behoeften van talrijke anderstalige
en kansarme kinderen en versterkt de al aanwezige dualisering
de zwakke tweetaligheid (Nederlands-Frans) van de Brusselse
werkzoekenden, dit staat haaks op de hoge eisen die de werkgevers stellen
inzake talenkennis, zelfs voor bepaalde laaggekwalificeerde
arbeidsplaatsen.
de uiterst hoge concurrentiedruk op de Brusselse arbeidsmarkt
de omvang van de discriminatie op basis van origine bij aanwerving
het Gewest telt het grootste aantal van nieuwkomers op de arbeidsmarkt,
maar slaagt er niet in om ze in te schakelen op de arbeidsmarkt
de demografische factoren, beschreven in een eerder hoofdstuk
Brussel: Armoede en (geen) werk 9 13-14-15 oktober 2010

De drempels om toe te treden tot de arbeidsmarkt
In dit deel willen we een idee geven van de drempels en problemen die mensen
ervaren in hun zoektocht naar een correcte tewerkstelling. We geven hierbij een overzicht
van de diverse drempels waarmee mensen in armoede geconfronteerd worden als ze op
zoek gaan naar een geschikte job. Hierbij moet vermeld worden dat ze vaak niet één
drempel, maar meerdere drempels moeten overwinnen.
A. Financiële drempels
Veel mensen moeten rondkomen met een zeer laag loon. In bepaalde situaties moet
er bijkomend gezorgd worden voor kinderopvang, vervoer,… Hierdoor is het voor
deze ouders soms voordeliger om van een uitkering te genieten en thuis te blijven
voor de kinderen. Dit wordt de werkloosheidsval genoemd.
Indien men toch aan de slag gaat, moeten er ook grote investeringen gebeuren op
zeer korte termijn zoals het aankopen van een auto, wasmachine,…
B. Gevoelsmatig en de gekwetste binnenkant
Sommige mensen zijn bang voor de
verandering die een nieuwe
tewerkstellingssituatie in hun leven zal
brengen. Veel veralgemeningen komen er na
slechte ervaringen. Zo kunnen er
vooroordelen bestaan in de relatie tussen
werkzoekende en hulpverlener en in de
relatie tussen werknemer en werkgever.
Sommige vooroordelen zijn echter zeer
hardnekkig en mensen laten die niet zo snel
los. De factor zelfbescherming (dit is het
vooruitlopen op een mogelijke negatieve
reactie van de werkgever bij testen en
gesprekken) speelt hierbij een belangrijke
rol. Bovendien staat voor sommige mensen
hulp vragen gelijk aan zichzelf verlagen. Het
schaadt met andere woorden hun
eigenwaarde wanneer ze iemand om hulp vragen.
“Mijn eerste job als poetsvrouw was niet echt
een keuze. Ik wou geen poetsvrouw zijn, niet
voor de inhoud van de job en ook het geld kon
me gestolen worden. Het moest wel een job
zijn waar de meeste werknemers vrouwen
waren, onbewust was ik namelijk nog op zoek
naar de gemiste moederliefde.
Aangezien geen enkele andere vrouw die
moederliefde kan vervangen werk ik steeds
weer in mijn gevoel teleurgesteld, en voelde
ik me in de steek gelaten. De pijn plakte op
mijn lijf en dit had als gevolg dat ik van de
een op de andere dag niet meer kwam
opdagen om m’n werk. Al snel was ik onwettig
afwezig en kreeg ik de ene aangetekende brief
na de andere. Tenslotte kreeg ik m’n
ontslagbrief. Ik was razend kwaad op de
maatschappij omdat ze er niets van begrepen.
Ik zat opnieuw in een straatje zonder einde en
bleef in de ogen van de maatschappij ‘spelen’
met mijn toekomst. Een maatschappij die m’n
gedrag niet kon vatten, plaatsen of begrijpen.
En ik, ik voelde me onbegrepen en in de steek
gelaten en dus wou ik niet meer meedoen in
die ‘rotte’ maatschappij.”
Andere gevoelens waar mensen mee kunnen geconfronteerd worden zijn
onzekerheid en faalangst, minderwaardigheidscomplex, depressieve gevoelens en
passief gedrag, trauma-ervaring van uitsluiting, lage frustratietolerantie en de
schrik om gepest te worden op het werk.
De gekwetste binnenkant belemmert zeer vaak mensen om dingen te ondernemen.
Als men zich daarvan meer bewust zou worden, zou er meer begrip zijn.
Zoeken naar werk is en blijft een investering, die financieel meestal niet op korte
termijn loont. Mensen willen vaak onmiddellijk resultaat en zien niet altijd het nut
Brussel: Armoede en (geen) werk 10 13-14-15 oktober 2010

in van bepaalde stappen voor ze ‘echt’ werk gaan zoeken. Het is ook niet evident
om mensen, die meerdere faalervaringen achter de rug hebben, te overtuigen om
nog maar eens met een opleiding te starten.
Dit alles wil niet zeggen dat werkgevers problematisch gedrag altijd kunnen blijven
tolereren.
C. Lichamelijke drempels
Lichamelijke drempels (handicap, ziekte,…) maken dat mensen minder mobiel zijn.
Hierdoor kunnen ze letterlijk niet naar de nodige diensten gaan om een opleiding te
volgen of om te solliciteren. Bovendien kunnen ze hierdoor niet om het even welk
(fysiek) zwaar werk doen.
D. Drempels betreffende de kennis
Kennis (of eerder een gebrek daaraan) vormt voor veel mensen een drempel. Niet
enkel de algemene kennis die ze door een gebrek aan scholing niet meekregen
speelt een grote rol. Ook door het niet kennen van bepaalde diensten, vinden ze de
juiste hulp niet. Zo horen ze te weten bij welke organisatie ze zich moeten
inschrijven voor een werkloosheidsuitkering.
De doelgroep heeft duidelijk nood aan informatie over solliciteren, gedragsregels
op de werkvloer,…
E. Drempels uit omgeving en netwerk
Beleefdheid, geduld, telefoongesprekken voeren, het openbaar vervoer nemen, zijn
niet voor iedereen zo vanzelfsprekend. Het zijn allemaal dingen die je al dan niet
geleerd hebt vanuit je sociale omgeving. Als je dit niet genoeg beheerst kan het
zijn dat je heel wat dingen misloopt.
Sociale controle kan er toe leiden dat mensen niets durven veranderen aan hun
situatie. Wanneer iemand geen sociale omgeving heeft, raakt deze persoon
geïsoleerd. Deze mensen zijn zeer kwetsbaar omdat ze geen hulp krijgen van
anderen wanneer ze in de problemen zitten.
F. Drempels verbonden aan de job
Iedereen wil een correcte job hebben met de nodige kwaliteit en zinvolle invulling.
Wanneer mensen merken dat dit niet het geval is, dreigen ze af te haken. Er is
echter maar een beperkt aanbod van interessante laaggeschoolde jobs en de
doorgroeimogelijkheden voor laag opgeleiden en kortgeschoolden zijn bovendien
quasi nihil.
Ook de arbeidsomstandigheden kunnen voor drempels zorgen: vuile omgeving, veel
lawaai, vochtige omgeving, onveilig werk, fysiek zwaar, …
Tenslotte maken werkgevers soms misbruik van ‘onwetende’ mensen.
Brussel: Armoede en (geen) werk 11 13-14-15 oktober 2010

G. Drempels verbonden aan de organisatie
Als werkzoekende je weg moeten zoeken in een groot gebouw kan bepaalde
mensen afschrikken. Ook een gesprek voeren in een grote ruimte waar anderen je
kunnen horen is niet bevorderend voor het zelfvertrouwen.
Soms is er een moeilijk onderscheid te maken tussen de benamingen van
verschillende organisaties. Dit heeft onder andere te maken met de institutionele
context in Brussel en met de versnippering van de bevoegdheden.
Wegens tijdsgebrek kunnen consulenten soms niet zoveel tijd als wenselijk is
besteden aan het individueel contact, dit hangt echter af van dienst tot dienst. In
Brussel is er een specifiek opleidings- en tewerkstellingsaanbod voor
laaggeschoolden, waar er meer ruimte is voor een individuele aanpak.
H. Praktische drempels
De bereikbaarheid van een dienst of firma hangt nauw samen met de
vervoersmiddelen waarover de werkzoekende beschikt.
Sommige werkzoekenden hebben hulp nodig bij het opstellen van een
sollicitatiebrief. Anderen hebben nood aan tips over de kledij die gepast is om te
dragen tijdens een gesprek, sollicitatie of de eigenlijke tewerkstelling.
Ook het werken met een agenda en het leren op tijd zijn (klok lezen, wekker
instellen) kunnen invloed hebben op het functioneren van de werkzoekende/
werknemer.
Tenslotte zorgt het niet hebben van een vast adres voor een bijkomende drempel.
I. Socio-culturele drempels
Hiertoe behoren stigmatisering, racisme en discriminatie. Ook een chaotische
thuissituatie, godsdienstbeleving, onbegrip en vooroordelen spelen een rol.
Het Mattheuseffect valt hier ook onder te plaatsen: specifieke tegemoetkomingen
voor activering van mensen in armoede komen niet altijd terecht bij de juiste
doelgroep.
J. Drempels verbonden aan de opleiding
Er zijn lange wachtlijsten voor
sommige opleidingen en bij het volgen
van een opleiding kan een negatieve
schoolervaring terug naar boven
komen. Een opleiding is een opstap
naar tewerkstelling, maar geen garantie.
“Voor de vormingen die het meest nuttig zijn
voor de werkgevers, zijn de wachtlijsten zeer
lang en moet men al over een diploma
beschikken. In feite nemen ze enkel reeds
gevormde mensen op. Daarentegen geven de
andere vormingen ons een schuldgevoel:
waartoe dient een ‘motivatiecursus’ als geen
enkele werkgever me wil, gemotiveerd of niet
gemotiveerd?”
Ook bij de toegang tot een opleiding vormen het niet hebben van het juiste
diploma, of een verouderd diploma, het niet spreken van andere talen en het niet
hebben van bepaalde sociale vaardigheden belangrijke drempels.
Andere competenties worden soms niet gezien en het ontwikkelingspotentieel
wordt zeer laag ingeschat.
Vrijwilligerswerk wordt niet altijd gehonoreerd als voortraject in activering.
Brussel: Armoede en (geen) werk 12 13-14-15 oktober 2010

Risicogroepen
In het Brussels Gewest worden bepaalde sociale groepen meer geconfronteerd met
werkloosheid dan andere. In vergelijking met de rest van het land telt Brussel meer
laaggeschoolde werkzoekenden, langdurig werklozen of werkzoekenden van allochtone
afkomst. Ook de jongeren kampen met een zorgwekkend hoge werkloosheid.
In dit hoofdstuk vindt u dan ook een overzicht van deze risicogroepen met hun kenmerken
en de verklaring waarom ze een risicogroep zijn. Bij sommige van deze groepen is er een
overlapping mogelijk.
A. Werknemers zonder papieren
Cijfers
Hoeveel werknemers zonder papieren er precies zijn, is onmogelijk te zeggen. Per
definitie zijn ze nergens geregistreerd. Er wordt gesproken over 100 000 migranten
zonder wettig verblijf in België of meer. Bovendien wordt er in Brussel ook
gesproken over de ‘twintigste gemeente’. Dit slaat op alle mensen zonder papieren
die naar Brussel komen.
Kenmerken
Werknemers zonder papieren
vormen maar een klein stukje
van de irreguliere
arbeidsmarkt in België. Het
grootste deel van het
zwartwerk wordt immers door Belgen gedaan.
“Tijdens mijn tweede oproep voor de
werkloosheidscontrole, toonde ik de originelen van de
brieven met negatief antwoord van de werkgevers bij
ik gesolliciteerd had. Men zei me dat deze antwoorden
niet telden en dat ik sollicitatiebrieven moest laten
zien. Hiervoor werd ik gesanctioneerd.”
“In 2008 ben ik samen met een vriend beginnen zoeken naar
informatie omtrent sans papiers. We vormden een kleine
groep van een tiental personen die zich met vallen en
opstaan ontwikkelde, en we hebben een hongerstaking op
poten gezet, de hongerstaking van de Begijnhofkerk. Van
tien mensen groeiden we tot een groep van 250 personen.
We hebben geleden om het recht te bekomen om op een
wettelijke manier te leven en te werken. Dat kostte ons
vijf maanden van druk uitoefenen, 79 dagen zonder eten.
Uiteindelijk hebben we het gehaald. Bij de regularisatie
van 19 juli 2009 werd ook ik geregulariseerd.”
Men kan aannemen dat het grootste deel van de migranten zonder wettig verblijf
clandestien aan het werk zijn. Ze hebben immers nauwelijks andere mogelijkheden
om een inkomen te verwerven. De meesten beschikken niet over een verblijfsvergunning.
Andere categorieën, zoals asielzoekers in de eerste fase van hun procedure en
toeristen, mogen immers wel legaal verblijven maar niet werken.
Meestal, maar niet altijd, werken clandestiene arbeidsmigranten in het zwart:
zonder dat er belastingen of sociale zekerheidsbijdragen worden betaald.
Wat alle werknemers zonder papieren gemeen hebben, is de onzekere situatie. Ze
leven voortdurend in angst dat ze worden opgepakt en uitgewezen. Indien hun
werkgever beslist om hen niet meer te betalen of wanneer ze het slachtoffer
Brussel: Armoede en (geen) werk 13 13-14-15 oktober 2010

worden van een arbeidsongeval, blijven ze vaak met lege handen achter. Op het
moment dat ze hun job verliezen, weten ze niet of ze een andere zullen vinden. Ze
kunnen geen beroep doen op een werkloosheidsuitkering of OCMW-steun..
We willen er op wijzen dat deze mensen ook zekere rechten hebben.
Arbeidsnormen zijn namelijk van toepassing op al wie werkt. Ook bij clandestiene
en zwarte tewerkstelling gelden de regels in verband met minimumlonen,
arbeidstijden, arbeidsongevallen, en een veilige en gezonde werkomgeving.
Er zijn echter hinderpalen om die rechten in praktijk af te dwingen. Vele
werknemers zonder papieren verkiezen slecht werk boven geen werk, of zijn bang
van hun werkgever of de Belgische autoriteiten. Bovendien is een clandestiene
tewerkstelling moeilijk te bewijzen voor de rechtbank.
Verklaring
Wat maakt nu dat deze groep tot een risicogroep
behoort?
Sommige sectoren waar werknemers zonder papieren
tewerkgesteld zijn, kenmerken zich door lange
werkdagen, slechte omstandigheden, minder verdienen
dan een minimumloon, onzekerheid en geen enkel
uitzicht op werkloosheidsuitkeringen of een pensioen.
Sommige sectoren zijn bovendien extra gevoelig:
sectoren waar veel onderlinge concurrentie heerst en werkgevers zoveel
mogelijk proberen te beknibbelen op arbeidskosten. Niet enkel de prijs,
maar ook de flexibiliteit kan een rol spelen.
sectoren waar de vraag naar (laaggeschoolde) werknemers heel
onregelmatig is. Het ene moment heeft men heel veel volk nodig, het
volgende moment wil men die werknemers liever kwijt.
Sectoren waar het werk zo lastig en laagbetaald is dat er geen legale
werknemers voor te vinden zijn.
Bovendien kan de situatie van werknemers zonder papieren moeilijk in algemene
termen worden beschreven. De omstandigheden waarin ze werken hangen af van
hoe sterk hun onderhandelingspositie is ten opzichte van hun werkgever. Deze
wordt dan weer beïnvloed door een heleboel factoren zoals de startsituatie in het
thuisland, de keuze aan jobs die de werknemer heeft, het sociale netwerk van de
werknemer, zicht op regularisering, …
B. Laaggeschoolden
Cijfers
“Ik heb eens een paar
dagen kunnen werken,
maar werd er niet voor
betaald. We kunnen nu
niet betalen was het
antwoord. Wat moest ik
doen? Naar de politie
gaan? Dan werd ik
gearresteerd en
misschien het land
uitgezet.”
Tussen 1989 en 2007 is het aantal laaggeschoolde werknemers in het Brussels
Gewest met 41% gedaald, terwijl het aantal werknemers met een hoog diploma met
62% is toegenomen.
Brussel: Armoede en (geen) werk 14 13-14-15 oktober 2010

Kenmerken
Er is een fenomeen van stijgende kwalificatievereisten. Dit doet zich in de meeste
Europese regio’s voor, maar het komt duidelijker naar voren in de grote steden met
een internationaal karakter.
De werkloosheidscijfers in Brussel zijn voor alle opleidingsniveaus systematisch
hoger dan in de rest van het land. Het opleidingsniveau is er dus sneller op
vooruitgegaan dan de werkloosheid.
De hoge werkloosheid van deze groep kan niet eenvoudigweg tot een
kwalificatieprobleem worden gereduceerd, gezien het grote aantal werkzoekenden
met een diploma van het hoger onderwijs die eveneens in de werkloosheid
verzeilen.
Verklaring
De hoge werkloosheidsgraad bij deze risicogroep kan deels worden verklaard door
factoren die te maken hebben met het onderwijs, zoals de dualisering van het
onderwijs in Brussel, maar ook de langere duur van deze studies.
De behoefte aan laaggeschoold personeel is sterker aanwezig bij ondernemingen
van de secundaire sector, en deze zijn vooral gevestigd in de andere twee gewesten
van het land.
“Ik heb mijn studies nog niet afgerond en moet hier en daar kleine baantjes accepteren. Gedurende
10 jaar heb ik als interim gewerkt en telkens ik een werkonderbreking had, werd ik door de RVA
opgeroepen om me te verantwoorden en te bewijzen dat ik opnieuw werk zocht. Tijdens de
schoolvakanties kon ik geen activiteiten voor mijn kinderen betalen, maar als ik thuisbleef om voor
hen te zorgen, werd ik bedreigd met schorsing van de dop.”
C. Min 25-jarigen
Cijfers
Ondanks een reële verbetering, bedroeg de werkloosheid onder jongeren nog 32
procent in 2007.
In 2007 maakte bijna 30 procent van de Brusselse jongeren (tussen 20 en 24 jaar)
het hoger secundair onderwijs niet af.
Het aandeel van de jeugdwerkloosheid (32,2%) blijft ver boven het Belgische
(18,0%) en Europese gemiddelde (15,5%).
Kenmerken
Ondanks het feit dat de jongeren almaar langer studeren en het behaalde
opleidingsniveau hoger ligt dan vroeger, kampt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
nog met een grote kloof in het onderwijs (voornamelijk in het technisch en
beroepsonderwijs).
Brussel: Armoede en (geen) werk 15 13-14-15 oktober 2010

De kloof in het onderwijssysteem volgt dezelfde lijn als de sociaalruimtelijke
scheiding. De hoge werkloosheid bij jongeren treft vooral de gemeenten in de
eerste kroon en die met oudere stadswijken. Meer dan de helft van de jonge
werklozen leeft in de gemeenten Brussel-stad, Schaarbeek, Molenbeek en
Anderlecht.
Jongeren die zijn afgestudeerd aan het hoger onderwijs, vinden het snelst een job,
gevolgd door universitairen.
Verklaring
De jeugdwerkloosheid is heel gevoelig voor de economische omstandigheden. De
crisis versterkt de al aanwezige problematiek van de jongerenwerkloosheid. De
jongeren zijn oververtegenwoordigd onder de sollicitanten en als bedrijven willen
afdanken, wordt er vaak aan de werknemers gedacht die het laatst toekwamen in
het bedrijf, in dit geval de jongeren.
De succesvolle integratie van deze nieuwkomers op de arbeidsmarkt is sterk
afhankelijk van de mate van hun academische kennis en de eisen van bedrijven
(kennis, vaardigheden en competenties).
Verschillende factoren kunnen verklaren waarom er een bijzondere hoge
werkloosheid onder jongeren in Brusselse regio, ondanks de aanwezigheid van een
economische dynamiek en veel potentiële arbeidsplaatsen.
het gebrek aan professionele ervaring
het onderwijs dat de bestaande dualisering nog versterkt
de vaardigheden waar je moet aan voldoen
de eisen op het gebied van taalvaardigheden
de hoge concurrentiedruk op de arbeidsmarkt in Brussel
de herstructurering van de werkgelegenheid in Brussel: de verplaatsing
van een aantal sectoren verklaren gedeeltelijk de verdwijning van banen
voor laaggeschoolden en tussentijdse kwalificatie
etnische discriminatie bij aanwerving
het fenomeen van discriminatie bij aanwerving is zorgwekkend in Brussel
waar veel jongeren wonen met een allochtone achtergrond
D. Langdurig werkzoekenden
Cijfers
Voor het eerst neemt het aandeel van de langdurig werkzoekenden bij de niet
werkende werkzoekenden (NWW) af. In 2008 was 62,6% van de NWW minstens een
jaar en 46,4% minstens twee jaar werkloos. Het aandeel zeer langdurig
werkzoekenden blijft verder stijgen.
Kenmerken
Brussel: Armoede en (geen) werk 16 13-14-15 oktober 2010

Voor heel wat mensen is de werkloosheid niet tijdelijk, maar een situatie die
langere tijd duurt. Er zijn systematisch meer NWW bij mannen dan vrouwen,
behalve bij de NWW met een inactiviteitduur van minstens 5 jaar.
De langdurige werkloosheidsgraad is veel hoger in het Brussels Gewest dan in de
rest van het land.
De langdurige werkloosheidsgraad is zeer hoog bij de vreemdelingen die afkomstig
zijn van buiten de Europese Unie. In vergelijking met de Belgen is de langdurige
werkloosheidsgraad bij niet-Europeanen in 2008 bijna 2 keer hoger in het Brussels
Gewest.
In het Brussels Gewest loopt de langdurige werkloosheidsgraad zorgwekkend hoog
op tot bijna een vijfde van de eenoudergezinnen. Ook de langdurige
werkloosheidsgraad bij alleenstaande Brusselse mannen ligt boven het gewestelijk
“Waar is mijn zelfbeeld? Ik ben onherkenbaar voor mezelf
en voor de anderen. Waarom mis ik steeds de trein? Ik ben
ondertussen boven de 50. Ik ben al jaren op zoek naar
werk. Mijn ervaring telt niet meer. Het wordt hopeloos.”
Verklaring
gemiddelde. Waarbij het
risico op depressie toeneemt
naarmate men langer
werkloos is.
De problematiek van de werkloosheid van lange duur blijft bestaan in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest. Langdurige inactiviteit is nadelig voor de herinschakeling
van werkzoekenden. Het streven om nieuwkomers snel na hun intrede op de
arbeidsmarkt op te vangen, zou niet ten koste mogen gaan van wie reeds langer
zonder werk zit. Het gaat hier om een tegenstrijdige opgave, hoewel ze in beide
gevallen grotendeels hetzelfde segment van de laag- of ongeschoolde betrekkingen
betreft.
Langdurige werkloosheid leidt in de meerderheid van de gevallen tot
inkomensarmoede en de kansen op het vinden van een nieuwe job nemen na
verloop van tijd ook verder af, omdat men minder over de vaardigheden en kennis
beschikt die werkgevers vaak verlangen.
E. Leefloongerechtigden
Cijfers
Sinds de tweede jaarhelft van 2008 steeg het aantal leefloongerechtigden gevoelig
in alle grote steden en in het land.
Kenmerken
Jongeren ervaren schaamte wanneer ze beroep moeten doen op het OCMW.
Vooreerst is ‘iets moeten gaan vragen aan anderen’ al een drempel op zich, en dit
tast het eergevoel aan. Ten tweede overheerst nog steeds het stereotiepe beeld
dat veel mensen hebben van het OCMW als zijnde ‘voor armen en sukkelaars’.
Brussel: Armoede en (geen) werk 17 13-14-15 oktober 2010

Er wordt te weinig rekening gehouden met de achterliggende problematiek
(bijvoorbeeld gebrekkige huisvesting, psychische problemen) en hun mogelijkheden
en beperkingen (bijvoorbeeld mobiliteitsbeperkingen van alleenstaande moeders)
Verklaring
De economische crisis is niet de enige verklaring voor een toename van deze
risicogroep. Enerzijds zit het aantal steungerechtigden al sinds enkele jaren in
stijgende lijn, anderzijds zijn er de seizoenseffecten die elk jaar opnieuw voor een
stijging zorgen.
Deze risicogroep kan geen beroep doen op de werkloosheidsverzekering. Hoe
strenger de toegangs- en uitsluitingsregels in de werkloosheidsverzekering, hoe
groter de kans dat men op het leefloon moet terugvallen. Omwille van de relatief
strenge referte-eis om recht te hebben op een werkloosheidsuitkering behoren
jonge werklozen met een onvoldoende arbeidsverleden tot de risicogroep voor de
bijstand.
F. Etnische discriminatie
Kenmerken
In deze multiculturele stad is het probleem van de discriminatie bij aanwerving
bijzonder zorgwekkend.
Iemands kansen op de arbeidsmarkt worden sterk bepaald door de herkomst.
Onderzoek uit 2009 bevestigde dat allochtonen van de tweede generatie met een
hoger diploma die wel een job vinden, zich vaker tevreden moeten stellen met een
baan onder hun niveau. De meerderheid van hen heeft ook minstens één ervaring
met discriminatie en uitsluiting.
Verklaring
Het opleidingsniveau, het sociale netwerk, de toegang tot informatie, de sociale
afkomst, het gebrek aan beroepservaring, onvoldoende kennis van het Nederlands
en etnische discriminatie bij aanwerving zijn bepalende factoren die maken dat de
allochtonen bevolking moeilijk aan werk geraakt en minder werkzekerheid heeft.
Het behalen van een diploma van het hoger secundair onderwijs of het hoger
onderwijs biedt deze groepen minder garanties op een toetreding tot de
arbeidsmarkt. Bij een gelijke kwalificatie lopen ze meer risico op werkloosheid.
G. Eenoudergezinnen
Cijfers
Brussel: Armoede en (geen) werk 18 13-14-15 oktober 2010

Een Brussels huishouden op tien bestaat uit een alleenstaande moeder met kinderen
en 3% van de huishoudens bestaat uit een alleenstaande vader met kinderen. De
eenoudergezinnen vertegenwoordigen 14% van alle huishoudens. Wanneer we
echter alleen naar gezinnen kijken bedraagt hun aandeel 33,7%.
Kenmerken
Eenoudergezinnen kunnen uit drie situaties ontstaan:
Door het overlijden van een van de ouders
Door koppels die uiteengaan of scheiden
Door alleenstaande moeders die hun kinderen alleen opvoeden hetzij omdat ze
daar bewust hebben voor gekozen, hetzij als gevolg van een ongewenste
zwangerschap of omdat de vader het kind bij de geboorte niet heeft erkend
Een vergelijking van de werkgelegenheidsgraad tussen eenoudergezinnen en
tweeoudergezinnen leert ons dat de werkgelegenheidsgraad bij ouders, zowel
mannen als vrouwen, die hun kind(eren) alleen opvoeden beduidend lager is. Ook
het studieniveau van Belgische eenoudergezinnen is lager dan dat van
tweeoudergezinnen.
De werkloosheidsgraad neemt proportioneel toe met het aantal kinderen in een
huishouden, en dit vooral bij vrouwen. Bovendien geldt: hoe jonger het kind, hoe
kleiner de arbeidsparticipatie. Bij de moeders vermindert dus de
tewerkstellingsgraad in functie van het aantal kinderen terwijl zich bij hun
mannelijke tegenhangers het omgekeerde voordoet.
Moeders die door een scheiding aan het hoofd van een eenoudergezin komen te
staan, kunnen het bijzonder zwaar krijgen. Wanneer zij hun kinderen alleen
moeten opvoeden, moeten zij opboksen tegen de nadelen die aan hun sociale rol
evenals aan het nieuwe statuut van eenoudergezin zijn verbonden.
Door langdurige werkloosheid worden vrouwen veel gemakkelijker uitgesloten van
een (re)integratie op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt lijkt ook te strak
georganiseerd, waardoor het steeds moeilijker wordt om zich nog in te werken na
een lange duur van inactiviteit.
Tenslotte zijn er geografisch volgende kenmerken:
oververtegenwoordiging in de wijken met belangrijke sociale wooneenheden en
eerder in het algemeen in zones waar de huurprijzen lager liggen.
minder gesitueerd in het centrum van de stad, maar eerder in de tweede kroon,
behalve in het Zuidoosten.
vooral gelokaliseerd in wijken, waar veel koppels met kinderen wonen, met
uitzondering voor de wijken in het Noordoosten op de uiterste rand van de
tweede kroon.
Verklaring
Brussel: Armoede en (geen) werk 19 13-14-15 oktober 2010

Er zijn twee hypotheses die het grote aandeel van dit type huishouden in Brussel
kunnen verklaren.
1. Brussel wordt op sommige momenten een toevluchtsoord. Jonge huishoudens
met een gemiddeld inkomen die een gezin willen stichten, verlaten het Brussels
Gewest om een woning in de rand van Brussel te betrekken die op dat moment
betaalbaar is en aan de noden van een jong gezin is aangepast. Na een scheiding
of een overlijden keren deze gezinnen, intussen eenoudergezinnen, terug naar
de stad. Dit heeft verschillende redenen: de verplaatstingstijd tussen werkplek,
school en woonplaats, de nabijheid van diensten en handelszaken en de nood
aan een woning die aan de nieuwe gezinssituatie is aangepast.
2. De sociale voordelen die huishoudens met het statuut van eenoudergezinnen
genieten (verhoogde kinderbijslag, hogere werkloosheidsuitkering voor
alleenstaanden met kinderen ten laste, tarief
voor de crèche berekend op één inkomen enz.)
kunnen huishoudens met een laag inkomen
ertoe brengen om zich zo op te geven zelfs als
dit niet (of niet meer) het geval is.
Het directe gevolg van tewerkstelling (het netto maandloon) voor iemand die begint
te werken na een werkloosheidsperiode, compenseert voor een geïsoleerde moeder
niet altijd de talrijke organisatorische problemen waarmee ze geconfronteerd
wordt als ze de job aanvaardt. Naast het financiële aspect verbonden aan het al
dan niet aanvaarden van een mindere job, kunnen we veronderstellen dat er een
verplichting is voor alleenstaande ouders om enerzijds een voltijdse baan te
accepteren, maar anderzijds ook om om te gaan met de praktische obstakels zoals
kinderopvang, baby-sitting, naar school brengen… en dit nog in veel sterkere mate
als de uurroosters atypisch zijn. Dit wordt de werkloosheidsval genoemd.
Aangezien de aanwezigheid van ouders met jonge kinderen op de arbeidsmarkt
afhankelijk is van de toegang tot de kinderopvang-diensten zal het tekort aan
opvangstructuren in het Brussels Gewest en het daaruit volgende gebrek aan
plaatsen waarschijnlijk een rol spelen.
Alleenstaande ouders worden meer blootgesteld aan onzekerheid dan ouders die in
koppel leven o.a. om de volgende redenen:
alleenstaande ouders hebben alle belang bij “voltijdse tewerkstelling van
onbepaalde duur”, maar ze (vooral vrouwen) werken halftijds en dit meestal
niet uit eigen vrije keuze.
Het loon van alleenstaande ouders ligt vaak lager en concentreert zich onderaan
de hiërarchie met specifieke problemen als de opvang van kinderen en een
onevenwicht tussen het beroeps- en familiaal leven.
H. Vrouwen
Kenmerken
“Ik koos ervoor om mijn leven
een andere wending te geven
en voor de kinderen te zorgen
voor een betere toekomst en
integratie. Eens dat is gelukt,
zal ik opnieuw opnemen wat ik
liet vallen.”
Ondanks de globale toename van het studieniveau bij vrouwen telt het Brussels
Gewest het hoogste aandeel laaggeschoolde jonge vrouwen.
Brussel: Armoede en (geen) werk 20 13-14-15 oktober 2010

Hoewel de vrouwelijke activiteit in België voortdurend toeneemt, moeten we toch
noodgedwongen vaststellen dat de professionele ongelijkheden tussen mannen en
vrouwen aanhouden.
De ongelijkheden op het vlak van tewerkstelling treffen op een meer uitgesproken
manier bepaalde categorieën van vrouwen, namelijk vooral laaggeschoolden,
moeders en vrouwen van buitenlandse nationaliteit of herkomst.
De verschillen tussen mannen en vrouwen beperken zich niet tot de toegang tot het
arbeidsproces. Zo zijn de vrouwen minder aanwezig in kaderfuncties en is er een
uitgesproken ondervertegenwoordiging in de zelfstandige tewerkstelling. Nog
actuele ongelijkheden zijn de loonkloof die onverklaarbaar is en het feit dat er een
frequentere werkonzekerheid is. Tenslotte combineren vrouwen vaker het werk en
het gezinsleven en zijn vrouwen op de arbeidsmarkt blootgesteld aan diverse
risico’s (ongewenst seksueel gedrag en pesterijen).
Verklaring
Op lange termijn hebben de vrouwen meer dan de mannen profijt getrokken van de
banenschepping in de tertiaire sector, de kleinhandel en de non-profit sector.
Echter, de werkgelegenheidsvoorwaarden, met name in termen van toegang tot de
arbeidsmarkt van de werknemers, lonen, statuten, verantwoordelijkheden of ook
nog deeltijdse arbeid blijven verregaand nadelig voor vrouwen.
Vrouwen bevinden zich in grotere mate dan mannen in inactieve categorieën
(thematisch verlof, tijdskrediet, werklozen vrijgesteld van controle om studies te
hervatten of wegens sociale of familiale redenen). Hierdoor is het verschil tussen
de werkzaamheidgraad van vrouwen en mannen groter dan het verschil tussen hun
respectieve werkloosheidsgraad.
De werkzaamheidsgraad vermindert reeds na de komst van het eerste kind.
Het feit dat er geen passende opvangstructuur te vinden is, belet hen de nodige
stappen te doen om werk te vinden. De voorwaarden die verbonden zijn aan het
gebruik van de opvangstructuren (attest van de werkgever, kosten, …) houden maar
zelden rekening met de specifieke situatie van de vrouwelijke werkzoekenden.
De situatie van vrouwen met een gezinslast is nog moeilijker wanneer zij als enige
de kinderlast moeten dragen (zie eenoudergezinnen).
“Zij is een moeder van vijf kinderen, ze staat
er alleen voor. De VDAB wil dat ze werk vindt.
Je doet niet genoeg moeite zeggen ze. Het
gesprek met de baas stuit op de
gezinssituatie. Eeuwige pech…”
Brussel: Armoede en (geen) werk 21 13-14-15 oktober 2010

I. Arbeidshandicap
Cijfers
De gegevens over deze doelgroep zijn verspreid over verschillende instanties. De
beschikbare cijfers doen vermoeden dat veel personen met een arbeidshandicap in
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest niet bereikt worden (als we de in het BHG
beschikbare cijfers vergelijken met de gegevens in Vlaanderen, rekening houdend
met het bevolkingsaantal). Zonder cijfers is er geen accuraat beleid of actieplan
mogelijk.
Kenmerken
Werkzoekenden met een arbeidshandicap zijn werkzoekenden, wiens kansen op
socio-professionele integratie beperkt zijn omwille van een verstandelijke
handicap, fysieke beperkingen, sensorische handicap, psychische problemen,
autismespectrumstoornis of een niet aangeboren hersenletsel.
Veel van deze werkzoekenden in het Brussels Gewest kampen ook met een
problematiek van kansarmoede, waardoor de zoektocht naar werk bemoeilijkt
wordt.
Veel werkzoekenden met een arbeidshandicap hebben vaak ook vragen op andere
levensdomeinen. Deze vragen moeten een antwoord krijgen, wil het traject naar
werk kans op slagen hebben. De zoektocht naar werk gaat ook zelden in één rechte
lijn. Mensen haken tijdelijk af omwille van problemen in de privésfeer en komen
dan weer terug, zodra hun situatie is opgeklaard. Vaak is een lang en intensief
traject nodig om een noodzakelijk proces naar verandering door te maken.
Verklaringen
Er is in het Brussels Gewest een tekort aan vacatures voor laaggeschoolde
arbeidskrachten. Ook uitvoerende administratieve functies zijn moeilijk te vinden.
De permanente verhoging van de gestelde eisen inzake tewerkstelling op de open
arbeidsmarkt, bij openbare besturen e.d., waar laaggeschoolde werkzoekenden
vroeger wel aan de slag konden, zorgt voor een grotere instroom in Beschutte
Werkplaatsen.
De laatste jaren is het mede door de crisis moeilijker geworden om mensen te laten
starten in een sociale of beschutte werkplaats. Vooral werkzoekenden met fysieke
problemen dreigen hier uit de boot te vallen. Het tekort aan plaatsen in beschutte
werkplaatsen en de afwezigheid van sociale werkplaatsen in Brussel maakt dat
werkzoekenden zich noodgedwongen moeten wenden tot initiatieven in de rand
rond Brussel. Sommigen moeten dan tot 3 uur per dag reizen om buiten het BHG
aan de slag te kunnen.
Tewerkstelling in een beschutte werkplaats wordt nog te weinig beschouwd als een
volwaardige tewerkstelling.
Brussel: Armoede en (geen) werk 22 13-14-15 oktober 2010

Bij campagnes over diversiteit wordt er (te) weinig aandacht besteed aan de
problemen van personen met een arbeidshandicap in vergelijking met andere
kansengroepen. De beeldvorming over personen met een arbeidshandicap, waarbij
men het vooral heeft over mensen met een fysieke of sensorische handicap, moet
ook dringend bijgesteld worden. Mensen met een verstandelijke of psychische
handicap, vaak gecombineerd met de problematiek van kansarmoede, blijven in de
kou staan. Deze laatste komen nauwelijks aan bod in goede praktijkvoorbeelden.
Ook bij vacatures, “specifiek voor personen met een arbeidshandicap”, gaat het
bijna altijd over functies voor hoogopgeleide personen met een fysieke of
sensorische handicap.
Sommige werkzoekenden met een uitkering van de RVA hebben het omwille van
medische problemen soms heel moeilijk om een job te vinden. Toch vallen ze, wat
hun uitkering betreft, overal uit de boot. Omdat ze een uitkering van de RVA
hebben, worden ze verondersteld stappen naar werk te zetten. Bij de mutualiteit
oordeelt men dat ze wel degelijk kunnen gaan werken en ook bij de Federale
Overheidsdienst Sociale Zekerheid kunnen ze niet terecht. Sommige mensen worden
letterlijk over en weer gestuurd van het ene statuut naar het andere, zonder dat er
een fundamentele oplossing komt. Dit leidt tot schorsingen en definitieve armoede.
Er is (te) weinig afstemming tussen de betrokken (overheids-)diensten.
Werkzoekenden moeten soms bij verschillende instanties overeenkomsten afsluiten
en afspraken nakomen (RVA, Actiris, …). Dit leidt tot verwarring en onzekerheid bij
de betrokkenen.
Tenslotte wordt er vanuit werkgeverszijde toch wel iets verwacht qua attitudes,
bijvoorbeeld op tijd op afspraken komen. Ook tijdens opleidingen worden
werkzoekenden hierop beoordeeld. Goede attitudes op het werk zijn van
doorslaggevend belang voor het slagen van een tewerkstelling.
J. Ouderen
Cijfers
Tussen 2002 en 2007 steeg het aantal werkzoekenden
ouder dan 50 jaar in het Brussels Gewest met 15%.
Hoewel de werkloosheidsgraad van 50-plussers (9,2%)
lager ligt dan bij de totale bevolking (17,7%), is het
aandeel langdurig werklozen er veel hoger.
Kenmerken
“Elke keer dat ik mijn leeftijd in
mijn CV zet, krijg ik geen
antwoord. Nu zeg ik niet meer
dat ik over de vijftig ben.
Wanneer ik uitgenodigd wordt
voor een gesprek, zijn de
werkgevers altijd zeer
verbaasd.”
De gegevens over de werkloosheid bij 50-plussers in de bijdrage van Actiris wijzen
op een toenemende kwetsbare groep bij de 50-64-jarigen, ondanks de algemeen
hogere tewerkstellingsgraad bij de Brusselse ouderen.
Brussel: Armoede en (geen) werk 23 13-14-15 oktober 2010

Gepensioneerden en weduwen mogen werken en ‘extra inkomsten’ vergaren, maar
dit op beperkte wijze als ze hun pensioen niet willen zien dalen of wegvallen. Het
toegestane bedrag is niet afhankelijk van het bedrag van het pensioen, waardoor
een kleiner pensioen dus niet meer kan worden aangevuld dan een hoger.
Verklaring
Er zijn verschillende redenen waarom senioren beperkte inkomens hebben: een
beroep met een laag loon, een onvolledig of deeltijdse loopbaan, of bij
huisvrouwen de financiële afhankelijkheid van hun echtgenoot.
Er zijn ook drempeleffecten, in het bijzonder voor het overlevingspensioen en de
toegestane arbeid en voor elke aanvraag voor een pensioen of een uitkering gelden
lange wachttijden.
Het pensioen beschermt mannen beter tegen armoede dan vrouwen omwille van de
sterke band tussen de pensioenen en de arbeidsmarkt.
K. Working Poor
Werkgelegenheid wordt vaak naar voren geschoven als de beste bescherming tegen
armoede. Dit is echter niet altijd het geval… Naast de risicogroepen die hiervoor
werden beschreven zijn er heel wat mensen die wel werken maar die leven in
armoede of met een armoederisico, deze groep noemen we de working poor, of de
werkende armen.
Kenmerken
De grootste groep, in de meeste landen toch, bestaat uit koppels met kinderen
waar er maar één kostwinner is.
Het armoederisico is in het algemeen groter onder vrouwen dan onder mannen en
het zijn vooral de eenoudergezinnen en gezinnen met drie of meer kinderen die
relatief meer kwetsbaar zijn. Ook het aantal verdieners in het gezin speelt een rol.
De aanwezigheid van één arbeidsinkomen vermindert de kans op armoede
aanzienlijk maar is geen garantie.
Het risico neemt af naar mate de gevolgde studies hoger zijn, en qua leeftijd ligt
het grootste armoederisico bij de jongste en de oudere categorieën. Jongeren, die
van een uitkering leven hebben een risico dat lager ligt dan dat van de gemiddelde
uitkeringstrekker, vermoedelijk omdat zij in dat geval veelal in een gezin wonen
waar andere inkomens aanwezig zijn (vb. van de ouders).
Het armoederisico van kinderen is bijzonder hoog als zij leven in een gezin zonder
arbeidsinkomen. Kinderen die leven in een gezin waar twee of meer
arbeidsinkomens aanwezig zijn hebben met ongeveer 2% een zeer laag
Brussel: Armoede en (geen) werk 24 13-14-15 oktober 2010

armoederisico. Dit illustreert dat twee (of meer) arbeidsinkomens de beste basis
vormen voor financiële bestaanszekerheid.
Werknemers die tijdelijk of deeltijds werken, hebben een groter risico om in
armoede te geraken.
Ook migranten hebben een hoger risico om in armoede te geraken waaronder
laaggeschoolde jobs, weinig betaald, eenverdieners, informele economie, …
Verklaring
De verklaring ligt niet bij het aandeel van laagbetaalde jobs. Veeleer is het een
reflectie van enerzijds socio-demografische factoren (zie kenmerken) en, vooral, de
omvang van het éénverdienerschap.
De meeste mensen met een laagbetaalde job leven in een gezin met meerdere
inkomens. De meeste laagbetaalde werknemers zijn vrouwen en jongeren. Meestal
zijn ze niet de belangrijkste kostwinner in het gezin.
De minderheid van mensen die een laagbetaalde job hebben en toch voornaamste
kostwinner zijn, leven doorgaans wél in armoede en niet zelden in diepe armoede.
Het risico om in financiële armoede te belanden wordt groter wanneer een laag
arbeidsinkomen de behoeften van meerdere afhankelijken moet dekken.
Tijdens een recessie zijn er een aantal factoren die het aantal werkende armen
kunnen doen stijgen: loonsverlagingen, arbeidsverkortingen, oplopende
werkloosheid en bezuinigingen op de uitgaven van de centrale overheid.
Brussel: Armoede en (geen) werk 25 13-14-15 oktober 2010

Aandachtspunten en Signalen
Arbeid moet een middel zijn tot persoonlijke vooruitgang bovenop de nood om de
levensomstandigheden te verbeteren.
Iedereen moet kunnen participeren aan het sociale en economische leven in
omstandigheden die bijdragen tot het individuele welzijn en het welzijn van de hele
samenleving, en die mogelijkheden biedt aan elk individu om zijn of haar capaciteiten
optimaal te ontwikkelen.
Er moet gestreefd worden naar een samenleving die niet alleen economisch maar ook
sociaal succesvol is.
Vorming en opleiding zijn essentiële elementen in de problematiek op de arbeidsmarkt en
het terugdringen van de werkloosheid. We mogen echter niet geloven dat het probleem
van de werkloosheid volledig kan worden opgelost door vorming en opleiding. Er zijn ook
andere moeilijkheden die werkzoekenden ondervinden bij hun zoektocht naar een
geschikte job: arbeidsvoorwaarden, flexibiliteitseisen, en andere obstakels die niets met
kwalificatie te maken hebben. Het beleid van de begeleiding moet rekening houden met
de specifieke situaties op de arbeidsmarkt. We verwijzen hiervoor naar de besproken
drempels en risicogroepen.
Het diversiteits- en gelijkekansenbeleid speelt hier bijgevolg een belangrijke rol.
Het Brusselse onderwijs is een van de grote uitdagingen die het Brussels Gewest moet
aangaan om een meer rechtvaardige toegang tot de arbeidsmarkt te creëren. Het
terugdringen van de ongekwalificeerde uitstroom is een belangrijk aandachtspunt in de
strijd tegen de werkloosheid.
Scholing en levenslang leren moet vanuit het beleid aangemoedigd worden.
We pleiten voor trajecten op maat, en voor duurzaam en kwaliteitsvol werk om zo tot een
correcte diensbetrekking te komen. Hiertoe behoren ook de groeikansen in de sociale
economie.
Er moet een vrije keuze zijn om een job te aanvaarden.
Het minimuminkomen en –uitkeringen moeten opgetrokken worden om een menswaardig
bestaan te garanderen voor de werknemer en zijn gezin.
Door de slechte arbeidsomstandigheden en de lage lonen die inherent zijn aan dat soort
werk, behoren mensen in de informele economie vaker tot de werkende armen.
Regeringen moeten dan ook hun inspanningen opvoeren om zwart werk aan te pakken.
We pleiten daarnaast om aandacht te hebben voor de arbeidsrechten van mensen zonder
papieren. Deze moeten toegang hebben tot een veilig loket, een laagdrempelig en
bereikbaar meldpunt. Mensen zonder papieren moeten ook toegang hebben tot opleidingen
en tot de arbeidsmarkt na zes maanden regularisatieperiode.
Er kan zich een conflict voordoen als kwalitatief slechte banen worden geschapen
waardoor het aantal werkende armen toeneemt.
Brussel: Armoede en (geen) werk 26 13-14-15 oktober 2010

Tewerkstelling en werkloosheid
Bibliografie en Literatuur
Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, Maart 2009, Evolutie van de
werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Statistische indicatoren 2009
Brussels Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, Welzijnsbarometer 2009
Baudewyns, D., Economische structuur en groei in het Brussels grootstedelijk gebied:
specialiteit of diversiteit? ,Brussels Studies nr3, februari 2007.
Vranken, J., Armoede en sociale uitsluiting, jaarboek 2008
Vranken, J., Armoede en sociale uitsluiting, jaarboek 2009
Thys, S., Brussel [over] 20 jaar, Cahier van het ATO nr 7.
Memorandum BNCTO (2009-2014)
Introductiemap Tracé Brussel
Drempels
www.armoede-in-zicht.be
Verenigingen waar armen het woord Nemen
Brusselse Welzijns- en gezondheidsRaad, Onthaalkoffer
Risicogroepen
Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, Situatie van de eenoudergezinnen op
het vlak van werkgelegenheid en werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
Oktober 2009
Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, Impact de la crise sur le chômage des
jeunes en Région bruxelloise, Oktober 2009
Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, De tewerkstelling van de Brusselse
vrouwen: overzicht van de genderongelijkheden
Marx I., Verbist G., Vandenbroucke P., Bogaerts K., Vanhille J., De werkende armen in
Vlaanderen, een vergeten groep?- eindrapport 12 mei 2009.
Brussel: Armoede en (geen) werk 27 13-14-15 oktober 2010

Eurofound, Working poor in Europe
Studie van ACTIRIS met steun van het Europees Sociaal Fonds, Eenoudergezinnen, Een
Brusselse verkenning.
Brussels Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, Welzijnsbarometer 2009
Brussels Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, Armoede en (ver)ouderen, Brussels
armoederapport 2008
Aan de rand van de actieve welvaartsstaat: een socio-biografisch onderzoek naar jongeren
en OCMW-hulpverlening
Kennis aangebracht door specifieke organisaties
Federatie van de Brusselse Initiatieven voor de Ontwikkeling van de werkgelegenheid -
FeBIO
Belgisch Netwerk Armoedebestrijding - BAPN
Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten – OR.C.A. vzw
Centrum Ambulante Diensten De Werklijn
Brussel: Armoede en (geen) werk 28 13-14-15 oktober 2010

Partners
Volgende organisaties hielpen mee om de brochure en de voorbereiding van de
tewerkstellingsbezoeken tot een goed einde te brengen.
Organisaties die rond opleiding,
tewerkstelling/werkloosheid werken
ABVV
Atelier Groot Eiland
Brusselleer
Buurtsport Brussel
CAD De Werklijn
Chambery
Collectif solidarité contre l'exclusion
De Link
Eva vzw
FeBIO
Groep Intro
HOBO
JES
Micro Marche
OR.C.A.
Schoolinterventieteam
Tracé Brussel
Wijkhuis Chambéry
Verenigingen waar armen het woord
nemen
Bonnevie / ALARM
Buurtwinkel
Chez Nous - Bij Ons
De Schakel
De Schutting - Albatros / ARA
Pigment
Vrienden van het Huizeke
Andere
Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN)
Beursschouwburg
Brusselse Welzijns- en gezondheidsRaad
CAW Archipel, sociale dienst Groot Eiland
Forum Bruxellois de lutte contre la pauvreté
KVS
Samenlevingsopbouw Brussel
Vlaamse Gemeenschapscommissie
Welzijnszorg
Voor meer informatie en contactgegevens van deze organisaties en van andere
tewerkstellingsorganisaties in Brussel, verwijzen we u graag naar de sociale kaart van
Brussel:
http://www.bwr.be/soka
Wenst u meer info over deze gratis Brochure of wenst u een exemplaar te ontvangen? U kan contact opnemen
met de Brusselse Welzijns- en GezondheidsRaad via bpa@bwr.be of tel. 02/413.01.52
Brussel: Armoede en (geen) werk 29 13-14-15 oktober 2010