Petroesjka - Cultuurknooppunt

Lerarenhandleiding
Bovenbouw Basisonderwijs
Petroesjka

Inleiding
Beste leerkracht,
In de tweede helft van maart 2012 (week 12) bezoeken u en uw leerlingen een voorstelling
van Het Gelders Orkest i.s.m. Theatergroep Kwatta in Concertgebouw De Vereeniging in
Nijmegen. Een voorstelling over de harteroerselen van de Russische theaterpop Petroesjka,
de mooie Ballerina en de stoere Moor, gebaseerd op de Russische folklore.
Centraal staat de kleurrijke balletmuziek die de Russische componist Igor Stravinsky bij dit
verhaal schreef. De muziek wordt gespeeld door Het Gelders Orkest onder leiding van dirigent
Bas Wiegers. Het verhaal wordt verteld door Hans Thissen en Klijnbedrijf Amsterdam
illustreert het verhaal met beeld. Dit alles onder regie van Josee Hussaarts van Theatergroep
Kwatta. Voorafgaand aan het concert maken de leerlingen een korte speurtocht door
Concertgebouw De Vereeniging en leren van alles over dit monumentale gebouw. Let op: er is
dus geen dans bij deze voorstelling.
Om de leerlingen goed voor te bereiden op het bezoek, bieden wij u deze lesbrief aan.
Les 1 gaat over de geschiedenis van het ballet en het verhaal Petroesjka.
Les 2 gaat over het orkest, de verschillende instrumentgroepen en hun muzikale
kleuren.
Les 3 gaat over het concertgebouw waar de voorstelling plaatsvindt: Concertgebouw De
Vereeniging.
Tot slot treft u een afsluitende les aan, waarin wordt onderzocht wat de leerlingen van de
lessen en de voorstelling vonden.
Om de lessen te verlevendigen wordt gebruik gemaakt van videofragmenten op YouTube die
aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen van de basisschool. Wij adviseren u om de
lessen vooraf goed door te nemen.
In de bijlage vindt u materiaal dat u op uw digitale schoolbord kunt gebruiken met daarop de
links naar de videofragmenten die ook in de leerkrachteninstructie staan. Ook treft u in de
bijlage werkbladen, antwoorden en meer informatie over Het Gelders Orkest aan.
Uiteraard aan u alle vrijheid om de voorgestelde duur en inhoud van de opdrachten aan te
passen aan de behoeften van uw leerlingen.
De volgende symbolen worden gebruikt in deze lesbrief:
Als u dit icoontje ziet kunt u gebruik maken van een YouTubefilmpje.
Klik eenmaal op de linkermuisknop om het filmpje af te spelen.
Als u dit icoontje ziet kunt u gebruik maken van een mp3 bestand met
alleen muziek.
Klik eenmaal op de linkermuisknop om het bestand af te spelen.
Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met de voorbereiding en met de voorstelling.
2

Inhoud
Les 1: Balletgeschiedenis
Petroesjka
Les 2: Orkest en instrumenten
Les 3: Concertgebouw De Vereeniging
Concert in Concertgebouw De Vereeniging
Afsluitende les
3

Les 1 / Petroesjka
Doel van de les:
De leerlingen kennen globaal de geschiedenis van het ballet.
De figuren uit Petroesjka worden voorgesteld en het verhaal
wordt in het kort verteld.
Werkvorm: Individueel, klassikaal en kringgesprek.
Duur: circa 50 minuten.
1.1 Inleiding 5 min.
Kringgesprek
Bespreek met de leerlingen of iemand weet wat
ballet is en of er leerlingen zijn die op balletles zitten.
1.2 Geschiedenis 10 min.
Leerkracht geeft uitleg
Heel lang geleden, in de 15e eeuw, hadden de
Italianen aan het hof veel tijd en ze verveelden zich.
Om de tijd door te komen lazen ze veel maar ook
dansten ze op muziek die er werd gespeeld. Er werd
aan het hof graag gekeken naar dansers die dat goed
konden. Dit werd door de Franse koning
Lodewijk XIV overgenomen en zo was het ballet
geboren. Het was eerst een onderdeel van een hele
lange voorstelling met muziek, dans én zang. Zo’n
voorstelling duurde soms wel 5 uur. Later werden
aparte balletvoorstellingen opgevoerd. Beroemde componisten uit de tijd van Lodewijk XIV
zijn Händel en Lully. Je ziet hier een dans die aan het Engelse hof werd uitgevoerd, ook daar
werden balletvoorstellingen gegeven.
1
Klik op linkermuisknop om fragment te openen.
(De fragmentnummers uit les 1 corresponderen met links in Bijlage 1/ digibord les 1
Petroesjka pg. 17)
Ballet was vroeger amusement voor rijke mensen. Doordat er machines werden uitgevonden
en er veel meer producten konden worden gemaakt dan vroeger, werden steeds meer mensen
steeds rijker. De groep mensen die naar muziek of dans konden gaan kijken werd dus
ook steeds groter. Zo ontstonden in de tweede helft van de achttiende eeuw de concertzalen
en schouwburgen waar voorstellingen werden gegeven. Een beroemde componist van
balletmuziek is de Russische componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski.
2
Het volgende muziekfragment komt uit zijn ballet De notenkraker
Een andere beroemde Russische componist die ook balletmuziek schreef, was Igor
Stravinsky. Hij schreef onder andere de muziek voor het ballet Petroesjka.
4
Benodigdheden:
Digitaal schoolbord,
papier en pen.
De docent vertelt over
de geschiedenis van het
ballet. De YouTube
filmpjes en bestanden
zijn bedoeld als voorbeeld.
Het is niet nodig
ze helemaal af te
spelen.

Les 1 / Petroesjka
1.3 Het verhaal over Petroesjka 20 min.
Petroesjka is een Russisch sprookje, gebaseerd op volksverhalen. In tegenstelling tot de
meeste West-Europese sprookjes lopen deze niet altijd goed af. Petroesjka is een theaterpop
van stro, die tot leven wordt gewekt door een tovenaar. De pop wordt verliefd op de Ballerina
maar zij wil niets van hem weten: zij heeft alleen oog voor de stoere Moor. Het verhaal
eindigt in een handgemeen, waarbij de Moor Petroesjka stukmaakt. Als de politie verschijnt
laat de tovenaar zien dat er niets aan de hand is: het zijn immers poppen van stro. Of niet?
3
4
5
6
7
8
9
10
11
(Nummers corresponderen met links in Bijlage 1/ digibord les 1 Petroesjka pg. 17)
Het verhaal begint op de markt. Iedereen is blij want het is lente. De vreselijke winter is
weer voorbij. Elke nieuwe scene wordt aangekondigd door trommelaars.
De trommelaars kondigen een oude tovenaar aan. Deze tovenaar heeft een doos bij
zich met drie poppen: Petroesjka, de Ballerina en de Moor. De tovenaar speelt een
toverformule op zijn fluit. De poppen komen tot leven, springen uit de doos en gaan
dansen tussen het publiek.
Nu wordt aangekondigd dat we in de kamer van Petroesjka zijn. De kamer van
Petroesjka is donker met sterren en een maan. De tovenaar gooit Petroesjka in zijn
kamer. Petroesjka is boos op de tovenaar omdat deze hem gevangen houdt en hij niet
bij de Ballerina kan zijn. Hij probeert te ontsnappen maar dat lukt niet.
De Ballerina komt binnen, Petroesjka wil vertellen hoe verliefd hij op haar is, maar zijn
liefde wordt niet beantwoord door de Ballerina.
Trommelaars laten nu de kamer van de Moor zien. Zijn kamer is veel luxer dan de
kamer van Petroesjka en heeft mooie kleuren. De Moor heeft ook bloemen en een palm
op zijn kamer. Hij ligt op zijn bank en probeert een kokosnoot kapot te maken.
De tovenaar zet de Ballerina nu in de kamer van de Moor. De Ballerina speelt een liedje
op de trompet voor de Moor en daarna gaan ze samen dansen.
Ook Petroesjka wordt in de kamer van de Moor gezet om de dans tussen de Ballerina en
de Moor te verpesten. Dit vindt de Moor niet leuk en hij achtervolgt Pertroesjka, die
gelukkig weet te ontsnappen.
Trommelaars kondigen nu weer een nieuw deel van het verhaal aan. We zijn nu weer
op de markt waar het sprookje is begonnen. Het is avond en iedereen is blij en danst.
We zien zusters, zigeuners, koetsiers, een beer en gemaskerde mensen dansen.
Plotseling springt Petroesjka op het toneel. Hij wordt nog steeds achtervolgd door de
Moor. De Moor krijgt hem te pakken en maakt de pop Petroesjka stuk.
De politie verschijnt en ondervraagt de tovenaar. Deze laat zien dat Petroesjka maar
een pop van stro is. Of niet?
5

Les 1 / Petroesjka
1.4 Opdracht 5 min.
Bepaal bij wie of waar deze muziek in het verhaal past.
Er zijn drie geluidsfragmenten te horen. Waar hoort elk
fragment thuis?
De leerlingen kunnen bij deze balletmuziek geen echte
personen of gebeurtenissen herkennen, maar ze kunnen
wel vertellen of het muziek is die bij de markt hoort, bij de
Moor of misschien bij de hoofdpersoon Petroesjka. Als er
teveel onduidelijkheid is grijp dan terug op de beeld en
geluidsfragmenten bij de vorige opdracht. Let op:
De afbeelding die zichtbaar wordt hoort niet bij de muziek!
A nr 12 B nr 13 C nr 14
De antwoorden staan op pagina 23, Bijlage 3: Antwoorden les 1 en 2
1.5 Opdracht 10 min.
Tekenopdracht
De leerlingen maken aan de hand van het werkblad op
pagina 21 (Bijlage 2: Werkblad bij les 1) een kleurige
striptekening. Het onderwerp is Petroesjka. Wat hebben de
leerlingen er van onthouden en wat uit het verhaal willen
ze laten zien? Ze maken drie verschillende tekeningen met
kleurpotloden. Zorg dat ze snel werken want de opdracht
duurt maar 10 minuten.
Laat eventueel de muziek
van de vorige opdracht nog
eens horen als inspiratiebron.
In de volgende les kan begonnen worden met het bespreken
van de tekeningen in een kringgesprek.
6
U bepaalt zelf hoe
lang u elk filmfragment
laat zien. Elk
fragment duurt
circa 2 minuten.
Benodigdheden:
De kinderen hebben
kleurpotloden en
een kopie van het
voorgedrukte kaderformulier
van
pagina 14 nodig.

Les 2/ Het orkest - de instrumenten
Doel van de les:
De leerlingen leren in deze les welke instrumentgroepen er
zijn binnen een symfonieorkest en hoe deze klinken.
Werkvorm: Klassikaal en kringgesprek.
Duur: circa 50 minuten.
2.1 Inleiding 25 min.
2.2 De instrumentgroepen in een symfonieorkest 15 min.
2.3 Strijkinstrumenten
7
Benodigdheden:
Digitaal schoolbord.
De striptekeningen
van de vorige les en
een pen.
In het eerste deel van deze les krijgen de leerlingen inzicht in de instrumenten en instrumentgroepen
van een symfonieorkest.
In het tweede deel zal aandacht worden besteed aan het herkennen van instrumenten en
groepen instrumenten. De les wordt afgesloten met een opdracht waarbij de leerlingen
proberen te benoemen welke instrumenten ze horen.
Kringgesprek
De les start met het bespreken van het stripverhaal dat de
leerlingen aan het eind van de vorige les gemaakt hebben. Laat
de leerlingen, evt. in kleine groepjes, kort aan het woord om
hun stripverhaal toe te lichten. Vraag hen vervolgens om zoveel
mogelijk instrumenten op te noemen en noteer alle genoemde
instrumenten op het bord. Het is ook een leuk idee om de
leerlingen te vragen of zij zelf een instrument bespelen.
De instrumenten van een symfonieorkest kun je indelen in vier groepen:
Strijkinstrumenten, houtblazers, koperblazers en slagwerk.
Alle vier deze groepen worden hieronder nader toegelicht.
De strijkinstrumenten vinden hun oorsprong in Azië rond 1500. De strijkfamilie bestaat uit de
viool, de altviool, de cello en de contrabas. In dit filmfragment wordt een stuk van Schönberg
gespeeld door twee violen, twee altviolen en twee cello’s. De altviool en de cello beginnen
samen, pas later gaat de viool meespelen. De opstelling van het strijksextet (zes instrumenten
samen) van rechts naar links is twee altviolen, twee cello’s en twee violen.
1
(De fragmentnummers uit les 2 corresponderen met
links in Bijlage 1/ digibord les 2 Petroesjka pg. 18)
viool1 viool2 altviool cello
Tip: laat de muziek
van opdracht
1.4 nog
een keer horen.
Dit is een film
van 15 min. Advies
is om na circa
2 minuten te
stoppen.

Les 2/ Het orkest - de instrumenten
2.4 De houtblazers
Deze instrumenten danken hun naam aan het feit dat ze oorspronkelijk allemaal van hout
gemaakt waren. Tot deze groep behoren de dwarsfluit (oorspronkelijk van hout, nu van
zilver), de klarinet, de fagot en de hobo. Kijk en luister naar het volgende fragment. De
musici staan netjes op een rij. Je ziet van links naar rechts de dwarsfluit, de klarinet, de
fagot, de hoorn (dit instrument is een koperblaasinstrument) en de hobo.
2
Het filmpje laat een compositie van N.Hallam (Charleston) zien en horen.
dwarsfluit klarinet fagot hobo
2.5 De koperblazers
Deze instrumenten dateren uit de Romeinse tijd en werden toen van ijzer gemaakt. Tegenwoordig
worden ze van koper gemaakt. De bekendste koperblaasinstrumenten zijn de
trompet, de trombone, de hoorn (die in dit filmfragment niet meedoet) en de tuba. In dit
fragment staan de musici netjes op een rij, van links naar rechts: drie trompetten, drie
trombones en een tuba.
3
Het filmpje laat een vrije interpretatie van een compositie van G.Rossini (Willem
Tell) zien en horen.
trompet trombone hoorn tuba
8

Les 2/ Het orkest - de instrumenten
2.6 Het slagwerk
Deze instrumentgroep kent zijn oorsprong in het Midden-Oosten. Het zijn van oorsprong
instrumenten die werden meegenomen door het leger om de strijd te ondersteunen. Denk
hier voornamelijk aan de grote trom en bekkens.
In onderstaand fragment hoort u een bewerking van de ‘Schilderijen van een
Tentoonstelling’ , gecomponeerd door Modest Moessorgski. (Het instrument met de houten
staven is de marimba).
4
2.7 Het symfonieorkest
De leraar geeft een korte uitleg over de opstelling van
het symfonieorkest.
Het symfonieorkest.
Vooraan zit het strijkorkest. Van links naar rechts, met geluid van hoog naar laag, vinden we de
volgende strijkinstrumenten: de violen, de altviolen, de cello’s en de contrabassen.
In het midden achter de strijkinstrumenten de houtblazers. Op de eerste rij houtblazers van links
naar rechts: de dwarsfluiten en de hobo’s. Daarachter de klarinetten en de fagotten.
Achter de cello’s en contrabassen zien we de koperblazers: de trompetten, de trombones en de
tuba. Links van de houtblazers zitten de hoorns.
Achteraan staat het slagwerk: pauken, bekkens, tamtam en triangel.
Als laatste op deze afbeelding aan de linkerkant de harpen en de vleugel (piano).
9
Op pagina 26 als
bijlage de opstelling
van het symfonieorkest
in groter
formaat.

Les 2/ Het orkest - de instrumenten
2.8 Opdracht 10min.
Kringgesprek
De leerlingen luisteren naar onderstaande muziekfragmenten. Eén voor één
worden deze afgespeeld. Na elk fragment stelt u de vraag welke instrumenten de klas heeft
gehoord. Het gaat met name om de instrumenten die de melodie spelen. De leerlingen
kunnen hierover met elkaar in discussie gaan; zijn ze het eens of zijn er verschillende
meningen? Dit zal niet altijd meteen goed gaan. Als er twijfel is welke instrumenten ze horen
kunt u de groepen instrumenten en de filmfragmenten uit paragraaf 2.3 t/m 2.6 nog een keer
laten zien. De getoonde afbeeldingen komen overeen met het muziekinstrument dat u hoort.
1 4
2
3
5
6
Nummers corresponderen met links in Bijlage 1: digibord les 2 Orkest - instrumenten pg. 18.
Bij vraag nr. 6 is het de bedoeling dat het slagwerkinstrument wordt benoemd.
De antwoorden staan op pagina 23, Bijlage 3: Antwoorden les 1 en 2.
10

Les 3/ Concertgebouw De Vereeniging
Doel van de les:
De leerlingen leren meer over de geschiedenis van concertgebouwen.
De leerlingen denken na over de rol en functie van een dergelijk
gebouw. Een concertgebouw is niet zomaar een gebouw; de leerlingen
denken na over de aanwezige elementen die bijdragen aan de
uitstraling en de kwaliteit van een concertgebouw.
De leerlingen leren de geschiedenis en de bouwstijl van
Concertgebouw De Vereeniging kennen.
Werkvorm: Kringgesprek.
Duur: circa 50 minuten.
3.1 Inleiding: voorpret
Vraag de leerlingen na te denken over het volgende: Bedenk een gebeurtenis waar je je op
verheugde. Waar je bijna niet van kon slapen omdat je zo’n zin had dat het ging gebeuren.
Waarvoor je bijvoorbeeld je mooiste kleren aan mochten trekken. De leerlingen noemen
waarschijnlijk gebeurtenissen zoals hun verjaardag, het kerstfeest, een dagje naar de Efteling
of vakantie.
Het bijwonen van een concert in een concertgebouw is voor veel mensen ook een bijzondere
gebeurtenis. Strakjes gaan de leerlingen naar een concert. Wat vinden ze daar van?
3.2 Geschiedenis
Vertel aan de leerlingen: Meer dan honderd jaar geleden werd er in de paleizen van
koningen, prinsen en belangrijke, rijke mensen muziek gespeeld. Ze hadden toen nog geen
radio of cd-spelers. Daarom kwamen muzikanten bij de mensen thuis om muziek te maken.
Goede vrienden en familie werden uitgenodigd om naar deze mooie, bijzondere muziek te
komen luisteren. Dat deden ze in hun vrije tijd. De leerlingen weten al dat de ‘gewone man’
steeds rijker werd en ook meer vrije tijd kreeg. Daarnaast vond men het belangrijk dat meer
mensen van de mooie muziek moesten kunnen genieten. Men vond namelijk dat die muziek
beter was dan de muziek van het volk, die gespeeld werd in kroegen en op pleinen. Dus als
meer mensen het zouden kunnen horen, zouden het mensen worden met een betere smaak.
Daarom werden er aan het eind van de 19e eeuw verschillende concertzalen gebouwd in de
steden van Nederland. Zoals Het Concertgebouw in Amsterdam.
De mensen die kwamen moesten zich de koning te rijk voelen. Alles in zo’n gebouw droeg bij
aan dat gevoel. De verwachtingen moesten waargemaakt worden.
Vraag aan de leerlingen: hoe zou zo’n gebouw er dan aan de binnenkant uit zien.
Zouden ze op houten krukjes hebben gezeten? Zou het er koud en donker zijn? Of
toch niet? Overleg met de leerlingen en schrijf wat steekwoorden op. Geef niet aan of de
antwoorden goed of fout zijn. Tijdens het bezoek gaan de leerlingen hun antwoorden
controleren.
11
Benodigdheden:
Digitaal schoolbord,
papier en pen.

Les 3/ Concertgebouw de Vereeniging
3.3 Nijmegen krijgt ook een concertgebouw
12
Vraag aan de leerlingen: voor wat voor
gevoel zou zo’n aankleding zorgen bij
de mensen? De aankleding zorgde voor
een gevoel van luxe en deftigheid. Stuur
naar dit antwoord toe als de leerlingen er
niet zelf op komen. Bespreek met de
leerlingen wat luxe eigenlijk is? En deftig?
Haal de antwoorden van de leerlingen op
de eerste vraag terug. Hoe ziet hun situatie
er uit? Is het belangrijk dat waar ze zijn,
het er ook mooi uit ziet? Draagt dat bij aan
hun gevoel en enthousiasme? Moeten er
bijvoorbeeld op een verjaardag slingers en
ballonnen hangen?
In Nijmegen werd ook een concertgebouw gebouwd, dit is Concertgebouw De Vereeniging. Zo
zag het er rond 1920 uit.
Herkomst: Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen
Vertel aan de leerlingen: Een concertgebouw, bouw je niet zomaar. Daar wordt goed over
nagedacht. Oscar Leeuw ontwierp het gebouw. Het moest een tempel van de kunsten worden
en niet voor de gewone muziek. Hij maakte er een muzentempel van.
Vraag aan de leerlingen: wat zou het woord ‘muze’ betekenen? Bespreek de
antwoorden van de leerlingen en schrijf steekwoorden op het (digi)bord. De muzen komen uit
verhalen uit de Griekse Oudheid. Deze verhalen zijn geschreven in de 8 e en 9 e eeuw voor
Christus. Muzen zijn vrouwen die in die verhalen symbool staan voor kunstvormen. Er zijn in
totaal negen muzen. Zo heb je een muze die symbool staat voor het lied, voor het toneel,
voor de poëzie en voor de dans.

Les 3/ Concertgebouw de Vereeniging
3.4 Niet zomaar een gebouw
13
Op deze schildering staan de
negen muzen afgebeeld. Bekijk en
bespreek de afbeelding met de
leerlingen. Oscar Leeuw heeft zich
bij de bouw van De Vereeniging
laten inspireren door de Griekse
kunst, Griekse gebouwen en de
muzen.
Hendrick van Balen - Minerva en de negen
muzen
Dit zijn afbeeldingen van details van De Vereeniging. Ze zijn te zien aan de buitenkant van De
Vereeniging.
Vraag aan de leerlingen: waar zouden deze beelden voor staan? Welke
instrumenten herkennen ze uit de vorige les?
Oscar Leeuw heeft een van de beste zalen in Europa gebouwd. Concertgebouw De
Vereeniging is wereldwijd beroemd. Maar niet om hoe het er uit ziet.
Vraag aan de leerlingen: wat zou dat dan kunnen zijn? En klinkt muziek overal
hetzelfde? De zaal is zo beroemd omdat het geluid er heel mooi klinkt. Muziek kun je overal
spelen, maar niet overal klinkt het even mooi. Dat heeft te maken met de grootte van de
ruimte, het materiaal waarvan het gebouw is gemaakt en de akoestiek. De Vereeniging is
wereldberoemd omdat de akoestiek heel goed is. Akoestiek heeft te maken met nagalm. Als
je een noot speelt, galmt dat na. Het ligt aan de ruimte waar je speelt, hoelang het nagalmt.

Les 3/ Concertgebouw de Vereeniging
Opdracht: vraag een leerling één keer te klappen in de klas. De andere leerlingen luisteren
hoelang de klap nagalmt. Waarschijnlijk zal het klap niet of nauwelijks nagalmen. Vraag een
tweetal naar het toilet te gaan en daar te klappen en te meten hoelang één klap nagalmt.
Hoe lang galmde de klap na en klonk het anders dan de klap in de klas? Wat klonk mooier?
Herhaal deze opdracht met een paar tweetallen.
Voor klassieke muziek geldt dat een noot 2 of 3 seconden na moet klinken. In De Vereeniging
galmt een gespeelde noot precies 2 seconden na. Dat is dus precies goed!
3.5 Naar het concert
Toen het concertgebouw net klaar was, gingen de rijkste families van Nijmegen naar de
concerten. Ook belangrijke mensen van buiten de stad en zelfs uit het buitenland kwamen
speciaal naar Nijmegen. Als je familie rijk was mocht je misschien mee als kind. Maar als je
vader arbeider was, kwam je niet in De Vereeniging. Daar was een kaartje veel te duur voor.
Lees het volgende verhaal voor aan de leerlingen:
“Mijn naam is Koos. Ik woon aan de overkant van Concertgebouw De
Vereeniging. Ik heb gezien hoe ze het hebben gebouwd. Het is net klaar.
Het is een groot, indrukwekkend gebouw. En versierd met maskers,
zangers en muzikanten van steen. Ik heb gehoord dat er mooie muziek
wordt gespeeld, muziek die ik nog nooit heb gehoord. Ik zie avond na
avond vrouwen in mooie, glimmende jurken en mannen in deftige
pakken naar binnen gaan. Ik vind het wel jammer dat ik er nog niet ben
geweest. Dat zou ik wel heel graag willen. Ik heb gehoord dat het van
binnen is versierd met echt goud en kroonluchters. De stoelen schijnen
lekker zacht te zitten. Misschien… als ik geluk heb, mag ik toch een keer
naar binnen!”
Opdracht: Hoe zou het verder gaan? Zou Koos naar De Vereeniging zijn geweest? Wat zou
hij daar van gevonden hebben? De leerlingen schrijven het verhaal van Koos af. Stel dat hij
naar binnen mocht, hoe zou hij aan een kaartje zijn gekomen? Wat vond hij ervan? Wat zag
hij en wat hoorde hij? Waar mocht hij zitten? De antwoorden verwerken de leerlingen in een
kort verhaal.
3.5 Naar het concert
Vertel de leerlingen: dat jullie met de klas naar een concert gaan in Concertgebouw De
Vereeniging. Vertel ook dat het bijwonen van een concert een hele bijzondere gebeurtenis is.
Het is een echt uitje! De muziek die gespeeld gaat worden is bijzonder, het gebouw is chique
en luxe aangekleed en misschien hebben de leerlingen wel hun mooiste kleding aan! Daar
hoort natuurlijk ook een bepaalde houding bij.
Vraag aan de leerlingen: wat zou dat voor houding zijn? Een concertgebouw is een
bijzondere plek, het is geen speelplein en ook geen school. Daar gelden dus ook andere
regels.
Vraag aan de leerlingen: wat zouden dat voor regels zijn? Mag je bijvoorbeeld praten
tijdens een concert? Waarom wel, of waarom niet? Mag je je telefoon aan hebben staan
tijdens een concert? Waarom wel, of waarom niet? Mag je eten en drinken net als in de
bioscoop? En mag je nog binnenglippen als het concert is begonnen? Of opstaan, rondlopen
en naar de wc als het concert bezig is? Hoe denken de leerlingen daar over? Waarom zou dat
zo zijn? Vertel de leerlingen dat de muzikanten heel geconcentreerd bezig zijn en dat het heel
moeilijk is wat ze doen. Als er wordt gepraat, of wordt gelopen worden ze misschien afgeleid
en kunnen de muzikanten niet zo mooi spelen. Ook geconcentreerd luisteren naar een
concert is best moeilijk, als je wordt afgeleid omdat iemand anders gaat lopen of hardop
praat. Dan kun je minder fijn genieten van de muziek. Wat vinden de leerlingen van die regels?
Herhaal deze vragen zo nodig nog direct voorafgaand aan het bezoek.
14

Huisregels
Voorbereiding voor de leerkracht:
Jassen en tassen worden na aankomst opgeborgen in de garderobe. Let op, deze is niet
bewaakt. Het is verstandig geen waardevolle spullen mee te nemen.
Arriveer op tijd. Als het concert begonnen is gaan de deuren dicht. Deze mogen dan niet
meer open. Lopen door de zaal en naar de wc gaan, kan daarom niet. Dit is storend voor de
musici en het publiek! Zorg dus dat dit van te voren gebeurt.
Er zijn meerdere scholen aanwezig. U kent uw eigen leerlingen het beste, houdt u ze in de
gaten? Om gedrang en dergelijke te voorkomen is het belangrijk dat de leerlingen zich in het
gebouw en de zaal rustig gedragen.
Mobiele telefoons moeten toch echt helemaal uit, dus ook niet op trillen.
Eten en drinken mogen niet mee in de zaal. Kauwgom is ook niet toegestaan. De Vereeniging
heeft net nieuwe stoelen, stelt u zich voor dat er kauwgom in de bekleding komt!
Praten tijdens het concert is storend voor de musici, houdt u dat in de gaten?
Maak van te voren groepjes van 3. De leerlingen maken met dat groepje de opdrachten.
Neem daarom mee:
Potloden of pennen om mee te schrijven
Print of kopieer het Werkblad bij concertbezoek uit bijlage 2 op pagina 22 voor de leerlingen.
Voorafgaand aan het concert bezoeken de leerlingen twee ruimtes. Daar maken ze een paar
opdrachten. Terug op school kunt u met de antwoorden de vragen en opdrachten nabespreken.
U vindt de antwoorden in Bijlage 3.
Dank voor uw medewerking!
15

Les Afsluitende 4/ Filmmuziek les Petroesjka
Doel van de les:
De leerlingen blikken in een kringgesprek terug op de voorstelling.
Daarna verwoorden ze hun ervaringen in een schrijfopdracht.
Werkvorm: individueel en kringgesprek
Duur: 50 minuten
Inleiding 15min.
Opdracht 25 min.
16
Benodigdheden:
Pen en papier
In het kringgesprek komen de volgende punten aan bod. Wat vonden de leerlingen van
de voorstelling? Was er een groot verschil tussen live muziek en muziek die ze via cd of
radio horen? Hoe vonden de leerlingen het orkest met live muziek? Was het te hard of
niet hard genoeg? Wisten de leerlingen welke instrumenten ze hoorden? Zouden ze nog
een keer naar zo’n concert gaan, misschien met hun ouders? Vinden ze een concert
alleen voor oudere mensen of juist niet? Vonden ze het mooi, lelijk, of…? De leerlingen
hebben tijdens het bezoek aan Concertgebouw De Vereeniging enkele opdrachten
uitgevoerd. De antwoorden zijn te vinden in Bijlage 3. Bespreek de antwoorden met de
leerlingen.
Vraag de leerlingen een kort verslag te schrijven over de voorstelling Petroesjka in
Concertgebouw De Vereeniging en bespreek dat in de kring. Vraag hen te schrijven over
iets wat ze bij dit muziekproject hebben gedaan, hebben meegemaakt of gevoeld.
Eventueel kan nog een keer een film– of luisterfragment gebruikt worden. Onderstaande
voorbeelden zijn in de afgelopen lessen of tijdens de voorstelling gebruikt.
1 2 3
Toegift 10 min
In het sprookje van Petroesjka zitten nog een aantal dansen die de moeite waard zijn
om te bekijken.
5 6 7

Bijlage 1: Digibord Les 1 / Petroesjka
De pictogrammen corresponderen met de leerkrachtenhandleiding pagina 4, 5 en 6.
1
3
9
2
4
12
10 11
13
17
14
5
7
6
8

Digibord Les 2 / Orkest - instrumenten
De pictogrammen corresponderen met de leerkrachtenhandleiding pagina 7, 8 ,9 en 10.
1
1
2
2 3 4
3
4
18
5
6

Digibord Les 3 / De Vereeniging
Collage van de afbeeldingen van de leerkrachtenhandleiding pagina 12, 13 en 14.
19

Digibord afsluitende les Petroesjka
De pictogrammen corresponderen met de leerkrachtenhandleiding pagina 16.
1
5
2
6
20
3
7
4

Les Bijlage 1 / Opera 2: Werkblad bij les 1
Kaderblad bij opdracht 1.5 op pagina 6
21

Werkblad bij concertbezoek
Opdracht Grote zaal
Vraag 1:
………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Vraag 2:
………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………….
Vraag 3:
Opdracht Kleine zaal
Vraag 1:
Largo Maestoso Heilige, religieuze muziek (zoals in de kerk)
Rondo Grazioso Heroïsche krijgsmuziek ( helden in een veldslag)
Andante Religioso Romantische, gepassioneerde muziek (liefde)
Appassionata Klaaglied, er wordt gehuild
Patetica Kerkzang, drie paters zingen een lied
Pastorale Dansmuziek
Eroica Rustige muziek, geïnspireerd op de natuur, een
herder blaast op zijn fluit.
Bonusvraag:
Opdracht Foyer
Vraag 1:…………………………………………………………………………………………………………………………………….….
Vraag 2:………………………………………………………………………………………………………………………………….…….
Vraag 3:
Vraag 4:
Bonusvraag:.……………………………………………………………………………………………………………………………..
De letters in de donkere vakjes vormen samen het woord:
W
22

Les Bijlage 1 / Opera 3: Antwoorden les 1 en 2
Antwoorden
Antwoorden bij opdracht 1.4 (pagina 6)
Geluidsfragment A: de Markt
Geluidsfragment B: de Moor
Geluidsfragment C: Petroesjka
Antwoorden bij opdracht 2.8 (pagina 10)
Geluidsfragment 1 de fagot; begeleid door 2 klarinetten
Geluidsfragment 2 de piano
Geluidsfragment 3 de klarinet en de basklarinet; begeleid door tokkelende strijkers en
slagwerk
Geluidsfragment 4 de hoorn en de strijk instrumenten; later valt een fluit in
Geluidsfragment 5 de trompet; begeleid door de kleine trom
Geluidsfragment 6 de tamboerijn; met daaronder het strijkorkest, hoorns en piano
23

Antwoorden werkblad concertbezoek
De leerlingen hebben tijdens het bezoek aan Concertgebouw De Vereeniging enkele opdrachten
uitgevoerd. De antwoorden kunt u met dit blad laten nakijken of klassikaal bespreken.
Opdracht Grote zaal
Vraag 1: waarom mochten arbeiders niet naast de rijke, deftige mensen in de zaal zitten?
Arbeiders konden het geld voor een kaartje vooraan niet betalen; de kaartjes bovenin waren
goedkoper. En in die tijd was er nog een standenverschil; rijke mensen gingen liever niet om
met arbeiders en arme mensen.
Vraag 2: de zaal is netjes en luxe aangekleed. Het publiek hoefde niet op houten stoeltjes te
zitten; het waren belangrijke gasten. Ze moesten zich de koning te rijk voelen. Welke
dingen zie je in de zaal die bijdragen aan dat luxe, deftige gevoel? In de zaal staan luxe stoelen,
van heerlijk zittende stof. De ramen zijn sierlijk gekleurd en de zaal is versierd met goud.
Vraag 3: wat zie je op de foto, dat je nu in deze zaal mist? Schrijf op je antwoordblad elke
letter in een vierkantje. In de zaal hangen nu geen kroonluchters meer.
Opdracht Kleine zaal
Vraag 1:
Largo Maestoso Heilige, religieuze muziek (zoals in de kerk)
Rondo Grazioso Heroïsche krijgsmuziek (helden in veldslag)
Andante Religioso Romantische, gepassioneerde muziek (liefde)
Appassionata Klaaglied, er wordt gehuild
Patetica Kerkzang, drie paters zingen een lied
Pastorale Dansmuziek
Eroica Rustige muziek, geïnspireerd op de natuur,
een herder blaast op zijn fluit.
Bonusvraag: De zaal was op 11 juli 1917 klaar.
Opdracht Foyer
Vraag 1: welke dingen zorgen ervoor dat het er hier mooi en luxe uitziet?
Het goud, de versieringen, de zuilen en de statige trap.
Vraag 2: hoeveel zuilen tel je in de foyer? Er staan 10 zuilen in de foyer.
Vraag 3: vind je ergens ook versieringen die lijken op de tekening. Teken een versiering na op
je antwoordblad. De foyer is versierd met versieringen zoals te zien is op deze foto´s:
Vraag 4: wat staat er boven de beelden? Boven de beelden staat ´Amphitheater´
Bonusvraag: loop de trap op en loop de trap heel langzaam en deftig weer af. Hoe voelde dat?
Bespreek de antwoorden en ervaringen van de leerlingen.
De letters in de donkere vakjes vormen samen het woord:
OSCAR LEEUW Is het de leerlingen gelukt de juiste oplossing te vinden?
24

Bijlage 4: Het Gelders Orkest
Het Gelders Orkest (HGO)
Het Gelders Orkest is een professioneel symfonieorkest. De woorden symfonie en orkest zijn
afkomstig uit het Grieks. Symfonie betekent samenklank ("sym" betekent samen en "phonè"
betekent klank).
Orkest (orchestra) is de ruimte in het Griekse theater,
waar musici (en dansers) zich bevonden. Later ging
de naam op de musicerenden (de muzikanten van het
orkest) zelf over.
Vele grote steden in de wereld bezitten minstens één
volledig orkest. Het grootste Nederlandse symfonieorkest is het Koninklijk Concertgebouworkest
(KCO) uit Amsterdam.
Het Gelders orkest geeft ruim honderd symfonische concerten per seizoen. Deze concerten
vinden grotendeels plaats in de provincie Gelderland, waar het orkest concertseries verzorgt
in standplaats Arnhem en verder in Nijmegen, Apeldoorn, Zutphen, Doetinchem en Ede.
Daarnaast speelt het orkest op diverse grote Nederlandse podia, waaronder het
Concertgebouw in Amsterdam, Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht en De Doelen in
Rotterdam. Ook geeft HGO regelmatig concerten in het buitenland. Het orkest begeleidt
jaarlijks een opera in samenwerking met de Nationale Reisopera en verzorgt de begeleiding
van diverse koren in de regio.
De leider van het orkest noem je een dirigent. De dirigent slaat niet alleen de maat, hij leidt
ook de repetities en de uitvoeringen en geeft tevens aan wanneer de verschillende
instrumenten moeten invallen. Daarom heeft de dirigent de volledige compositie, waarin alle
partijen genoteerd staan - de partituur - vóór zich. De orkestleden hebben alleen hun eigen
partij. Je kunt je wel voorstellen dat de slagwerker die 120 maten rust heeft deze niet
allemaal gaat zitten uittellen, maar op het sein van de dirigent wacht. Niet altijd speelt het
hele orkest. Juist het verschil van combinaties van de verschillende instrumentgroepen, geeft
mooie en onverwachte wendingen aan de muziek en klankkleur.
Hieronder zie je de orkestopstelling:
25

Contactgegevens
Heeft u nog vragen, opmerkingen, suggesties? Neem dan contact op met de afdeling educatie
van Het Gelders Orkest:
Het Gelders Orkest
Afdeling Educatie
Postbus 1180
6801 BD Arnhem
Of:
026—789 01 30
educatie@hetgeldersorkest.nl
www.hetgeldersorkest.nl/site/educatie
Concertgebouw De Vereeniging
Keizer Karelplein 2D
6511 NC Nijmegen
024— 322 83 44
marketing@keizerkarelpodia.nl
www.keizerkarelpodia.nl
Dit lesmateriaal is gemaakt door Wim Traa (Het Gelders Orkest), in samenwerking met Maud
Heldens (EDU-ART / www.edu-art.eu) en Loes Wijffels (Keizer Karel Podia).
Historisch materiaal over Concertgebouw De Vereeniging is afkomstig uit de fotocollectie van
Het Regionaal Archief Nijmegen.
Met dank aan de Vrienden van Concertgebouw De Vereeniging en de vrijwilligers van de
Keizer Karel Podia.
© 2011/2012 Het Gelders Orkest
27