Branden als EGM-maatregel - Onderzoekcentrum B-WARE

op branden, hoofdzakelijk als gevolg van het afnemen van bedekking door Struikhei en
Eenarig wollegras (Hochkirch & Adorf 2007).
4.2.3 Herkolonisatie
De snelheid waarmee faunasoorten het gebied kunnen herkoloniseren is afhankelijk van
de mogelijkheden tot dispersie. Soorten die een gebrande vegetatie het eerst koloniseren
zijn vaak hoog-mobiele, generalistische soorten. Soorten met vliegvermogen zijn de
eerste kolonisatoren, laag-mobiele bodemorganismen zijn vaak de laatste groepen die
herkoloniseren (Lamotte 1975 en Pippins & Nichols 1996 in Swengel 2001). In de eerste
jaren na brand in Amerikaanse graslandgemeenschappen waren vlindersoorten met een
breed habitatspectrum, een multivoltiene levenswijze en/of een zwervende levenswijze
oververtegenwoordigd (Swengel 1996). Karakteristieke vlindersoorten van deze
graslandgemeenschappen reageerden slecht op brandbeheer en namen pas weer toe na
3-5 jaar. In Britse kalkgraslanden was zes maanden na branden een significant lagere
soortdiversiteit en significant lagere dichtheden van Cicaden en Wantsen (Heteroptera) in
gebrande vegetatie aanwezig (Morris 1975). Veel van deze soorten hebben weliswaar
vliegvermogen, maar zijn blijkbaar niet in staat om een gebied snel te herkoloniseren. In
een onderzoek naar branden in Nederlandse duingebieden werden ook aanwijzingen
gevonden voor verschillen in kolonisatiesnelheid tussen soorten (Vogels et al. 2006). Een
jaar na optreden van de spontane duinbrand bij Castricum was het aandeel aan
loopkevers met vliegvermogen licht hoger in de gebrande vegetatie ten opzichte van
ongebrande vegetatie. Het individuele aandeel eurytope soorten was ook hoger in het
gebrande deel ten opzichte van de omliggende ongebrande vegetatie. De samenstelling
van nabijgelegen, ongebrande soortelijke vegetaties speelde tenslotte een belangrijke rol
in het uiteindelijke herkolonisatieverloop. Het aantal habitatkarakteristieke
loopkeversoorten dat binnen een jaar de gebrande delen had weten te herkoloniseren
werd bepaald door de aanwezigheid van deze soorten in de nabije refugia. De
loopkevergemeenschap op Terschelling was in de ongebrande vegetaties al verarmd; de
soortenrijkdom was de helft van die in Castricum en bevatte slechts 1/3e van het aantal
duinkarakteristieke soorten ten opzichte van Castricum. Na brand trad hier geen
verbetering in op; enkel de nog aanwezige soorten in de refugia herkoloniseerden de
gebrande delen. Ook in Castricum waren er weinig soorten die enkel in de gebrande
vegetatie werden aangetroffen; de soortsamenstelling van de loopkevergemeenschap
hing sterk samen met de opbouw in nabijgelegen refugia. Aangezien deze refugia
beduidend meer karakteristieke soorten herbergden dan die op Terschelling was het
aandeel karakteristieke soorten in de gebrande delen beduidend hoger dan op
Terschelling. Voor loopkevers geldt dus dat kolonisatie over grotere afstanden dan
enkele honderden meters niet waarschijnlijk is.
4.2.4 Geschiktheid habitat
Na branden treedt vaak een enigszins afwijkend successiepatroon op. In het eerste jaar
kiemen er relatief veel annuellen en ruderale soorten (hoofdstuk 3). Het zijn deze
plantensoorten waar de hierbovengenoemde mobiele generalisten op afkomen.
Afhankelijk van de uitgangsituatie en het vegetatietype wordt vervolgens een
successiepatroon richting de oorspronkelijke vegetatie in gang gezet, waardoor veel van
deze soorten weer snel verdwijnen of hun dominantie verliezen. Wanneer grassen
ondergronds (wortels) de brand overleefd hebben kunnen deze in de eerste jaren na
brand dominant worden en dit voor langere tijd blijven, met name als er geen
vervolgbeheer plaatsvindt. Dit successieverloop lijkt vooral op te treden bij
stikstofverrijkte, al dan niet verzuurde bodems en is in de Nederlandse situatie dan ook
een factor om rekening mee te houden. Wanneer sterke vergrassing optreedt in van
oorsprong meer open door kruiden- of houtachtigen gedomineerde vegetaties, nemen
soorten die een voorkeur hebben voor constante vochtige leefomgeving toe ten nadele
van soorten die een voorkeur hebben voor (periodiek) droge leefomgeving.
Over langere tijdschalen spelen met name verschillen in successiestadium van de
vegetatie een bepalende rol in de opbouw van de faunagemeenschap. Haysom &
Coulson (1998) onderzochten in Engelse en Schotse heidegebieden, die met brandbeheer
cyclisch verjongd werden, de relatie tussen aan Struikhei geassocieerde vlindersoorten en
de opbouw van de vegetatie. De hoogte van Struikhei correleerde sterk met de
50 Directie Kennis