Branden als EGM-maatregel - Onderzoekcentrum B-WARE

3.3.3 Vegetatieontwikkeling na brand
De respons van heidebegroeiing na brand hangt sterk af van de leeftijd van de
heidebegroeiing (Stoutjesdijk 1953, Hobbs & Gimingham 1984b). Vooral het
regeneratievermogen van heidestruiken (Struikhei) na brand neemt af, naarmate de
struiken ouder zijn. Vanaf een leeftijd van 15 jaar neemt het vermogen van Struikhei
om vegetatief te regenereren na brand sterk af (Kayll & Gimingham 1965). In oudere
bestanden (>30 jr) verloopt de regeneratie na brand dan ook voornamelijk via zaad.
Het aantal grassen en kruiden dat de jaren na de brand op de brandvlakte terugkeert,
is het hoogst in jonge heidestadia, en is maar gedeeltelijk gerelateerd aan het
ontwikkelingstadium. Vooral in de middencategorie (9-18 jr) vestigen zich meer
soorten ten opzichte van de situatie voorafgaand aan de brand. In de oudere stadia
keren minder soorten terug. Van veel soorten zijn hier geen zaden meer in de
zaadbank aanwezig. Voor de instandhouding van soortenrijke heide (type
Arctostaphyleto-Callunetum, met als dominante soorten Struikhei, Beredruif, Rode
dophei en veel lichenen, m.n. Cladonia spp.) lijkt periodiek branden met een
frequentie van eens in de 12-15 jaar een adequate beheervorm (Hobbs & Gimingham
1984b). Het branden van oudere bestanden (>15 jr) resulteert in een verlies aan
soortendiversiteit (zowel van grassen, kruiden als lichenen) en een heel langzame
hergroei. De persistentie van een kale bodem maakt de grootschalige vestiging van
pioniersoorten als berken (Betula sp.) of Grove den (Pinus sylvestris) waarschijnlijk.
Het branden van oude stadia (>25 jr) van soortenarme heide (type Callunetum)
bevordert de uitbreiding van rhizoomvormende soorten zoals bosbes (Vaccinium sp.)
of Adelaarsvaren Pteridium aquilinum) wanneer deze al aanwezig waren. De
uitbreiding van Struikhei moet vooral komen vanuit zaad en verloopt traag, waardoor
er langere tijd kale bodem aanwezig is, met weinig voedsel voor grazers, een risico
van bodemerosie, vooral in geaccidenteerde terreinen (Hobbs & Gimingham 1984b)
en een kans op de massale vestiging van soorten met windverspreide zaden zoals
berken en Grove den.
Het opnieuw uitlopen van Struikhei is naast de leeftijd van de heide ook afhankelijk
van de temperatuur (hoogte en duur) van de brand. De brandtemperatuur stijgt met
de leeftijd van de heidebegroeiing van ca. 500 o C tot ca. 800 o C bij heidebegroeiing van
20-30 jaar oud, samenhangend met het aandeel verhoute struiken en een geringer
watergehalte (Gimingham 1972). Temperaturen van meer dan 500 o C voor de duur van
langer dan een minuut aan de stambasis van Struikhei zijn fataal, ongeacht de leeftijd.
Tegelijkertijd zijn oudere struiken minder vitaal, en is het regeneratievermogen na
brand geringer (Niemeyer et al. 2004).
Hobbs & Gimingham (1984b) beschrijven de vegetatieontwikkeling van jonge
heidestadia (type Arctostaphyleto-Callunetum) na branden:
• snelle uitbreiding van grassen en kruiden (Boschtige smele, struisgrassen (Agrostis
sp.) en Mannetjesereprijs (Veronica officinalis), samen met pionier mossoorten en
lichenen gedurende de eerste 2-3 jaar; belangrijkste mossoorten: Gewoon
purpersteeeltje (Ceratodon purpureus), Zandhaarmos (Polytrichum juniperum) en
Ruig haarmos (P. piliferum); de eerste korstmossoorten: Lecidea granulosa en L.
uliginosa gevolgd door diverse Cladonia-soorten;
• tot dominantie komen van Rode dophei en Berendruif;
• afname van grassen en kruiden, pioniermossen en lichenen;
• geleidelijke toename van Struikhei tot deze dominantie bereikt na 8-10 jr;
• toename van pleurocarpe mossoorten zoals Heideklauwtjesmos (Hypnum
jutlandicum) en Bronsmos (Pleurozium schreberi);
• na degeneratie van Struikhei (na 25 jr) breekt de vegetatie open en komen er
vestigingskansen voor pioniersoorten; tevens ontstaan er kansen voor vestiging
van soorten als berken en Grove den.
Hobbs & Gimingham (1984a) vergeleken post-fire successie op heideterreinen van
verschillende leeftijd variërend van 6 tot 40 jaar. Ten behoeve van het Schots
sneeuwhoen (Lagopus lagopus scoticus) worden steeds stroken gebrand zodat iedere
patch gemiddeld iedere 10-15 jaar eenmaal gebrand heeft. Struikhei kan worden
30 Directie Kennis