Branden als EGM-maatregel - Onderzoekcentrum B-WARE

is hierbij tot nu toe buiten beschouwing gebleven. Periodiek branden is een
traditionele gebruiks- of beheermethode die in het verleden op meerdere plaatsen in
het heidelandschap werd toegepast. Dit gebeurde vooral in heideterreinen en soms in
duingraslanden, om de vegetatie te verjongen en de opslag van struiken en bomen
tegen te gaan. In de jaren ’80 van de vorige eeuw bleek dat branden minder efficiënt
is voor de afvoer van nutriënten dan bijvoorbeeld plaggen en bleek ook dat branden
negatief kan uitwerken voor veel faunagroepen. Hierdoor werd brandbeheer
nauwelijks meer toegepast en heeft deze maatregel in ons land nooit serieus
aandacht gekregen als EGM-maatregel. De laatste jaren zijn er door beheerders
positieve ervaringen gemeld met kleinschalig branden. Tegelijkertijd sorteren
reguliere beheermaatregelen niet altijd het gewenste effect. Daarom is het zinvol om
de ervaringen met periodiek branden en de kennis die er in binnen- en buitenland is
over de effecten daarvan op de beschikbaarheid van nutriënten, vegetatie en fauna,
op een rij te zetten.
Periodiek afbranden van de vegetatie vermindert, in ieder geval tijdelijk, de
bovengrondse biomassa en de concurrentie tussen plantensoorten en vergroot de
kans op (her)vestiging van soorten. Daarbij is in ieder geval van belang dat de
zaadvoorraad door de brand niet wordt aangetast. Branden wordt traditioneel in
hoofdzaak ’s winters uitgevoerd, waardoor de brand niet diep in de bodem
doordringt. Dit is ook gunstig voor faunasoorten die in de grond overwinteren en
zullen profiteren van de open plekken die door branden tijdelijk worden gecreëerd,
met gunstige microklimaatcondities. Van andere diergroepen overwinteren de larvale
stadia juist bovengronds in de overstaande vegetatie. Deze worden door branden in
de winterperiode juist vernietigd. De effecten lopen daarom sterk uiteen en hangen
nauw samen met de levensgeschiedeniskenmerken van faunasoorten. Het grootste
effect van brand op faunasoorten treedt echter op na brand, wanneer een (soms
uitgedunde) populatie zich moet handhaven in een totaal veranderde omgeving, waar
gedurende korte of langere tijd een gebrek aan geschikt voedsel is en een veel
extremer microklimaat heerst. De effecten van brand op populatieniveau van
diersoorten zullen daarom enerzijds sterk afhangen van het seizoen waarin en de
schaal waarop wordt gebrand en anderzijds van de eigenschappen van de
verschillende diersoorten.
Het “verschralende” effect van branden verschilt sterk, afhankelijk van het type
vegetatie, de intensiteit van de brand en de weersomstandigheden tijdens en na de
brand. Het verlies aan bovengronds aanwezige stikstof kan aanzienlijk zijn, terwijl
fosfor en veel kationen in asdeeltjes achterblijven. Ook kan een tijdelijke verhoging
van beschikbare ionen in de bovenste bodemlagen direct na brand optreden. Na een
of twee seizoenen is dit effect doorgaans weer verdwenen. Bij een periodieke
winterbrand is de temperatuur niet al te hoog en blijft het organisch deel van het
humusprofiel nagenoeg onaangetast. Het brandproces is overigens sterk afhankelijk
van de windsnelheid en het vochtgehalte van bodem en bovengrondse vegetatie.
Branden heeft naar verwachting nauwelijks effect op de totaal aanwezige
nutriëntenpool in de bodem.
1.3 Vraagstelling en werkwijze
De vraagstelling die aan dit rapport ten grondslag ligt luidt: onder welke
omstandigheden en onder welke voorwaarden vormt branden een geschikte
effectgerichte maatregel tegen de effecten van vermesting en verzuring in droge
heide, natte heide, droge duingraslanden, en in vergrast hoogveen? Dit advies
voorziet in een kritische analyse en evaluatie van de toepassing van ‘branden’ als
herstelmaatregel in Nederland, waarbij ook onderscheid is gemaakt tussen branden
als regulier beheer en als mogelijke herstelmaatregel.
Voor het opstellen van dit adviesrapport is geen experimenteel onderzoek verricht,
maar gebruik gemaakt van oude en recente literatuurgegevens, aangevuld met kennis
van beheerders. Er is begonnen met een literatuurstudie. Daarbij is op basis van
10 Directie Kennis