JG 20 nr 1 - Reynaertgenootschap

De Scalden
7
De kunstvereniging De Scalden (1889-1914) is begonnen als een groep kunstenaars
die praalwagens voor Antwerpse feestgroepen ontwierpen. De leden wilden
kunst naar het volk, naar de gewone man brengen. Vele studenten van de
Antwerpse kunstacademie uit alle mogelijke kunstrichtingen sloten zich bij de groep
aan. De leden waren niet alleen schilders en beeldhouwers, maar ook dichters,
schrijvers, componisten, leerbewerkers, decorateurs, smeden, afficheontwerpers,
architecten, enzovoort. Onder de meer dan 120 leden vinden we naast Karel
Collens, bekende namen als Pol de Mont, Edward Pellens, Victor de Meyere,
Lodewijk Mortelmans, Eugeen van Mieghem, Karel van de Woestyne, Prosper van
Langendonck, Lode Baeckelmans en erelid Fritz Mayer van den Bergh, de mecenas
die een prachtige verzameling kunstwerken samenbracht (deze collectie is normaliter
te zien in het gelijknamige (maar momenteel gesloten) museum te
Antwerpen). De Scalden organiseerden diverse tentoonstellingen met werken die zij
omschreven als ‘Monumentale’, ‘Decoratieve’ en ‘Toegepaste’ kunst. De uitgave
van zestien merkwaardige ‘jaarboeken’ tussen 1897 en 1912, alle verschillend van
vorm en inhoud, behoren tot de toppers van de Vlaamse boekkunst.
Een belangrijke doelstelling van de jaarboeken was het presenteren van wat zij
als gemeenschapskunst omschreven, dit is een door diverse kunstenaars (literair,
beeldend, decoratief) gecreëerde en voor iedereen toegankelijke vorm van kunst.
Edmond van Offel, die een van de drijvende krachten was, stelt als voorbeeld de
gotische kathedralen waar de bouwmeesters, de werklieden, de beeldhouwers en
de schilders kunst voortbrachten voor gemeenschappelijk gebruik: prachtige gebouwen
waar onder de perfecte gewelven de gregoriaanse gezangen weerklonken en
waar de kleurrijke beeldverhalen in de glasramen voor iedereen toegankelijk waren.
Hoe De Scalden deze doelstelling hebben vorm gegeven zien we in de jaarboeken.
Door hun inhoud en vormgeving, bindwerk en band krijgen we hier een harmonische
samenwerking van kunstenaar en ambachtsman: een Gesamtkunstwerk zoals
dat vaak in de Jugendstil werd nagestreefd.
Naar het fraai uitgevoerde zesde jaarboek, een postume biografie van Karel
Collens door Edmond van Offel, verwezen we al in het biografische stukje over
Collens. Het jaarboek is mooi gebonden in een linnen band, met in twee verzonken
vakken een in bas-reliëf sculpturaal geschreven tekst: ‘K. Collens. De Scalden’. Het
boek heeft een ruim oblong formaat (220 x 260 mm) en kan met twee linten worden
dichtgeknoopt. We bekijken nog enkele van deze juweeltjes van naderbij.
De eerste twee jaarboeken van De Scalden vertoonden nog geen homogeniteit
en waren meer een bundeling van losse bijdragen zonder dragend thema, met
zowel klassieke als moderne illustraties. Het derde, het vierde en het laatste jaarboek
werden als kalender uitgegeven en zijn stilistisch homogeen samengesteld.
Doordat deze jaarboeken effectief als kalender konden worden gebruikt, pasten ze
goed in het streven van De Scalden om de toegepaste kunst te herwaarderen. Door
die kalenders in boekvorm uit te geven konden ze tevens veel artistieke bijdragen
inlassen.
In het eerste kalenderjaarboek uit 1899 zijn de maanden door diverse kunstenaars
fraai omlijst. In deze randen zijn dikwijls beeldende elementen verwerkt die de
periode van het jaar illustreren. Het jaarboek is ingedeeld volgens de vier seizoenen
met plaatjes die de sfeer van het lopende jaargetijde evoqueren. Die ‘omlijstingen’
werden een terugkerend element in alle jaarboeken en pasten volledig in de
Tiecelijn, 20, 2007