JG 20 nr 1 - Reynaertgenootschap

43
sique pertundere (donner un coup pour percer). Il ne s’est conservé – sous sa
forme substantive – que dans la toponymie pour signifier un passage, un col de
montagne par exemple. Les vacanciers que tente le soleil catalan connaissent bien
Le Perthus, point de passage entre les Albères et le massif du Canigou’. 14 Daarmee
neemt hij afstand van de herkomst perditus (als voltooid deelwoord van perdere).
Ook het huidige Franse woord pertuis (nauwe doorgang, zee-engte, opening, hol)
wijst op een herkomst van het Latijnse werkwoord pertusiare (‘boren’), of het substantief
pertuso (‘geboord gat’), het latere Italiaanse werkwoord pertugiare, met pertugio
als bijbehorend substantief. Al in Barberi (1854:818) staat pertugio omschreven
als ‘trou; pertuis; ouverture’. Nog wat verder terug vinden we bij Halma
(1733:762) iets uitgebreider informatie. Ik geef dat lemma gescand weer: FIG 5.
Die Pertuis d’Antioche bestaat nog steeds: samen met de Pertuis Breton rond
genoemde eilanden voor de kust bij La Rochelle (17 – Charante-Maritime).
De herkomst van ‘male pertusus’ vindt eveneens bevestiging in de Latijnse
Reynaertvertaling Reynardus Vulpes: daar heet Reynaerts kasteel Malepertusus
(acc. Malepertusum; r. 220 e.a.). En in de buurt van Niort (79 – Deux Sèvres)
bevond zich rond het jaar 1000 nog een lieu-dit Malum Pertusum. 15
Merk ten slotte op dat het Franse woord pertuis, evenals het Occitaanse pertús,
mannelijk is; de vormen la malpertuis en les malpertuis (en varianten) stroken daarmee
dus niet.
Reynaert in tweevoud (Bouwman e.a. 2002:I-261 en II-451) noemt als woordvormen
uit Van den vos Reynaerde: Manpertuus en Manpertus; uit Reynaerts historie:
Mapertuus en Maperthuus en hij vermeldt de Franse varianten Malpertuis en
Maupertuis. Als betekenis staat genoemd: ‘kwaad hol’. Dit stemt overeen met de
opvatting in Hellinga (1952:11).
Alles wijst erop dat zowel de toponiemen als het kasteel van Reynaert worden
gekenmerkt door een met moeite vervaardigde nauwe doorgang die niet zonder
inspanning en gevaar kan worden gepasseerd, zij het als zee-engte, als bergpas,
als kloof of om welk ander soort natuurlijke belemmering dan ook. Dat verklaart
mogelijk ook waarom er rond Maupertuis e.d. nooit een grote gemeente is ontstaan,
zoals in §3 al is toegelicht.
De Portugese literatuurdeskundige Carlos F. Clamote Carreto geeft aan Maupertuis
nog een metaforische betekenis. In een artikel uit juni 2005 dat op Internet is te vinden
onder www.echopolyglot.com/Past%20Articles/June%202005/caretto.htm
(sic!) citeert hij uit de Roman de Renart:
Tant ont li chien Renart pelé
Et desachié et detiré,
Que en bien plus de treize leus
Li est aparissanz li jeus.
A la parfin l’ont tant mené,
Tant traveillié et tant pené:
Tant l’ont folé et debatu,
Qu’en Malpertuis l’ont enbatu’
(branche Va, vv. 1265-72)
Tiecelijn, 20, 2007