JG 20 nr 1 - Reynaertgenootschap

4
mie wel de technische aspecten en vaardigheden van het tekenen en schilderen,
maar hij voelde goed het gevaar dat in dit artistieke keurslijf de frisheid van zijn
natuurtalent kon verloren gaan. Een mooi voorbeeld van dit negatieve aspect van
de toenmalige vorming was de iets oudere Vincent van Gogh, die in de docentenkring
van de Antwerpse academie niet werd aanvaard en er uiteindelijk wegbleef.
De opleiding aan de toenmalige academie was aan strikte regels gebonden. ‘De
eerbiedwaardige Formule, den heiligen Regel,’ noemt Van Offel het. De leerlingen
werden vervormd tot academisch geijkte modelkunstenaars. Meestal vakkundig op
goed niveau, maar met een onderdrukte persoonlijkheid en daardoor dikwijls eentonig.
Volgens Van Offel snoeiden de docenten alle eigenheid weg, zoals je hele
rijen bomen snoeit, tot ze allen nog een model vormen.
Dit patroon paste niet bij Collens. Tijdens de lessen zat hij in een schetsboek zijn
typische karikaturale schetsen te maken. Hij wilde niet de anderen imiteren maar
zichzelf zijn. Van nature was hij ongeschikt voor dit soort opleiding. Maar hij kende
toen nog niet de weg naar zijn eigen kunstvorm. De zachtzinnige, schuchtere
Collens durfde zich ook niet verzetten. Braaf tekende en schilderde hij academisch
naar het model en ‘den heiligen Regel’, maar dat paste zo weinig bij zijn talent dat
‘er altijd iets [was] in zijn studies, dat vloekte, dat huilde… ’t Ging niet, en het zou
nooit gaan.’ (Van Offel, p. 11.) Collens’ temperament als artiest was hem te sterk.
Hij zou (buiten de academie) nooit mooie torso’s en monumentale, naar de regels
samengestelde stukken schilderen. Hij maakte stiekem humoristische schetsjes
met potlood of krijt. Dit was de aanzet tot wat (behalve enkele schilderijen en prenten)
de stijl van zijn later werk zou worden. Het was vooral in dit soort werken dat
hij zijn verlangen naar een opgewekt, open en vrolijk leven kon uiten.
Op een amusante, enigszins mild spottende wijze de volkse mens en het landelijke
leven in beeld brengen zou ook later het thema van het grootste deel van zijn
werk blijven. Dit werk hield zelfs iets van de naïviteit waarmee kinderen hun jongens
en meisjes tekenen. Het is een kostbare hoedanigheid van een kunstenaar om met
een frisse, bijna kinderlijke blik te blijven kijken. Daardoor wordt hij nog door alles
verrast en legt hij scènes vast waar velen aan voorbijgaan, waardoor hij juist het
typische, het kenschetsende van een gebeurtenis ontdekte. Met deze ingesteldheid
kon Collens volkse, daarom niet artistiek minderwaardige, maar voor de kleine man
begrijpelijke kunst creëren. Als de centsprenten toen nog in trek waren geweest,
had hij die op goed niveau kunnen produceren.
Met zijn talent was hij bij uitstek geschikt om prenten over fabels en volksverhalen
te maken. Zo schiep hij fraaie prenten bij De kraai en de puid en De haas en de
schildpad van La Fontaine, naar vertalingen door Dr. B. de Bie. Collens was goed
bevriend met Pol de Mont, die samen met Alfons de Cock de bundel Dit zijn
Vlaamsche Vertelsels samenstelde. De Mont gaf de teksten door aan Collens, die
er prenten bij maakte die niet in het boek werden opgenomen, maar als vrije prenten
werden aangeboden.
Een voorbeeld hiervan is de tekening geïnspireerd door de vertelling Van ’t
schoenmakerken (afb. 2). ‘Er was zoo eens een schoenmaker, en die at zoo gaarne
koekebakken’ begint de Mont zijn verhaal. ‘Ja maar,’ zei zijn vrouw, ‘we hebben
immers geen pan’. ‘Leen er een hiernaast,’ zei de schoenmaker. Zijn vrouw ging er
een halen maar bakte zoveel koeken dat de pan stuk sprong. Geen van beiden wilden
de pan nog naar de buren brengen. Gevolg: een hoog oplopende ruzie. We
bekijken hoe Collens de scène in de dorpse woning uitbeeldt. De schoenmaker zit
op zijn kruk voor het raam en wijst beschuldigend naar de kapotte pan. De harmo-
Tiecelijn, 20, 2007