Download lieve_baeten_thesis_nele_lambrechts_2007.pdf - Lotje

Katholieke Universiteit Leuven
Faculteit Letteren
De prentenboeken van Lieve Baeten (1954-2001)
bij uitgeverij Clavis (1992-2003):
een stijlanalytische studie
Verhandeling tot het verkrijgen van de
graad van Licentiaat in de Kunstwetenschappen
voorgedragen door Nele Lambrechts
Promotor: Prof. Dr. Chris Coppens
Leuven 2007

Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994

Inhoud
Bibliografie..............................................................................................................................IV
Woord vooraf ............................................................................................................................1
Inleiding.....................................................................................................................................3
1. Een geschiedenis van het prentenboek in Vlaanderen......................................................7
1.1. Het ontstaan van het kinder- en jeugdboek in Vlaanderen vanaf het einde van de
achttiende eeuw tot en met de Tweede Wereldoorlog.....................................................7
1.2. De naoorlogse ontwikkelingen ......................................................................................10
1.3. Lieve Baeten en haar kunst voor kinderen ....................................................................14
2. Geschiedenis en gedachtegoed van uitgeverij Clavis.......................................................16
2.1. Ontstaan en evolutie ......................................................................................................16
2.2. Filosofie .........................................................................................................................19
2.3. Naam en logo.................................................................................................................20
2.4. Bekroningen...................................................................................................................21
2.5. Toekomst .......................................................................................................................21
3. Lieve Baeten ........................................................................................................................22
3.1. Biografie ........................................................................................................................22
3.2. Op weg naar een eigen prentenboek..............................................................................29
3.2.1. Geschiedenis van Uitgeverij Averbode ...............................................................29
a. De norbertijnenabdij van Averbode.................................................................29
b. Uitgeverij Averbode ........................................................................................31
c. Geschiedenis van de kinder- en jeugdtijdschriften ..........................................33
d. Illustraties in de kinder- en jeugdtijdschriften.................................................35
e. Lieve Baeten bij Uitgeverij Averbode .............................................................37
3.2.2. Het ontstaan van Lotje.........................................................................................38
3.2.3. Uitgeverij Clavis..................................................................................................39
3.2.4. De avonturen van Lotje .......................................................................................42
3.2.5. Toverboek............................................................................................................44
3.2.6. Bekroningen.........................................................................................................45
3.2.7. Over de grenzen heen ..........................................................................................48
3.2.8. Commercialisering...............................................................................................50
3.3. Het ontstaan van Tom en Nina ......................................................................................52
3.3.1. Concept................................................................................................................52
II

3.3.2. De ontdekkingen van Tom en Nina.....................................................................53
3.3.3. Buitenland............................................................................................................56
3.4. Het ontstaan van Kleine Draak......................................................................................57
3.4.1. Concept................................................................................................................57
3.4.2. Het verhaal...........................................................................................................58
3.4.3. Bekroningen.........................................................................................................59
3.4.4. Buitenland............................................................................................................59
3.5. Illustratieopdrachten voor verschillende uitgeverijen ...................................................60
3.5.1. Altiora Averbode .................................................................................................60
3.5.2. Clavis...................................................................................................................62
3.5.3. Uitgeverij Zwijsen ...............................................................................................63
3.5.4. Infodok.................................................................................................................65
3.5.5. De Eenhoorn ........................................................................................................67
3.5.6. Deltas ...................................................................................................................69
3.5.7. Anderstalige uitgeverijen.....................................................................................69
3.5.8. Werkwijze............................................................................................................70
3.5. Stijl.................................................................................................................................72
3.5.1. Het prille begin ....................................................................................................73
3.5.2. Sprookjesachtige sferen.......................................................................................75
a. Heksen, draken en andere griezels...................................................................76
b. Emoties ............................................................................................................79
c. Landschappen in een donker kleedje ...............................................................81
d. Lichtbron .........................................................................................................84
e. Architectuur .....................................................................................................87
f. Detaillering.......................................................................................................90
g. Slimme Lotje, een verhaal apart.......................................................................93
h. Evolutie............................................................................................................95
3.5.3. Tom en Nina ........................................................................................................95
3.5.4. Algemene conclusies ...........................................................................................97
Besluit ....................................................................................................................................100
Bijlagen..................................................................................................................................104
Lijst van afbeeldingen ..........................................................................................................110
Afbeeldingen
III

Bibliografie
I. Bronnen
a. Onuitgegeven bronnen
- Antwerpen, Stichting Lezen, Focuspunt Jeugdliteratuur, 3: Liliane Claeys,
Aangenaam Lieve Baeten. Documentatiemappen van Vlaamse jeugdauteurs, (1994).
- Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d).
II. Werken
- Aertgeerts, Hendrik en Bert Verriest, Het grafisch werk van Jos Speybrouck, Erf- en
heemuitgaven, 18, 3 dln, Sint-Katelijne-Waver, 1991.
- Averbode, een uitgever apart 1877-2002, uitg. door Rita Ghesquière en Patricia
Quaghebeur, Averbode, 2002.
- B., G., ‘Limburgse jongeren kiezen mooiste boek van het jaar’, Het Belang van
Limburg, 110 (1994): 34.
- Baeten, Lieve, Slimme Lotje, Hasselt, 2003.
- Baeten, Roland, Harry de Kok, Pierre Delsaerdt, e.a., Brepols drukkers en uitgevers
1796-1996, Turnhout, 1996.
- Boden, Jef, ‘Life after five. Leven na zeven. Lieve Baeten, Boekenpauw van het jaar’,
Top, 21, 40 (1993): 25-27.
- Bodt, Saskia De en Jeroen Kapelle, Prentenboeken. Ideologie en illustratie 1890-1950,
Amsterdam - Gent, 2003.
- Claes, Jo, Alfons Claes en Kathy Vincke, Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen,
Leuven, 2002.
- Coillie, Jan Van en Rita Ghesquière, Uit de schaduw. Een beknopte geschiedenis van
de West-Vlaamse en de Westfaalse jeugd- en kinderliteratuur. De geschiedenis van de
jeugdliteratuur in Vlaanderen van 1830 tot heden, Brugge, 1997.
- Coillie, Jan Van, Leesbeesten en boekenfeesten. Hoe werken (met) kinder- en
jeugdboeken?, Leuven, 1999.
- Crichton, Michael, Jasper Johns. A Revised and Expanded Edition, Londen, 1994.
IV

- De hele Bibelebontse berg. De geschiedenis van het kinderboek in Nederland en
Vlaanderen van de Middeleeuwen tot heden, uitg. door Nettie Heimeriks en Willem
Van Toorn, Amsterdam, 1990.
- Driessens, Koen, ‘Boekenpauw voor Lieve Baeten, Boekenleeuw voor niemand’, Het
Belang van Limburg, 52 (1993): 5.
- Driessens, Koen, ‘De papieren dromen van Lieve Baeten’, Het Belang van Limburg,
156 (1992): 15.
- Driessens, Koen, ‘“Ik heb m’n plaats gevonden”. Nieuw prentenboek voor Lieve
Baeten’, Het Belang van Limburg, 129 (2000): 36.
- Driessens, Koen, ‘Noodlot van de goede fee. Illustratrice Lieve Baeten (1954-2001)
verongelukt’, Het Belang van Limburg, 240 (2001): 3.
- Driessens, Koen, ‘Zoon Lieve Baeten werkt laatste boek over Lotje af’, Gazet van
Antwerpen, 206 (2003): 26.
- Deutsche Nationalbibliographie und Bibliographie der im Ausland erschienenen
deutschsprachigen Veröffentlichungen, Monographien in Periodika –
Halbjahresverzeichnis, 3 bdn, Frankfurt am Main, 1995.
- Deutsche Nationalbibliographie und Bibliographie der im Ausland erschienenen
deutschsprachigen Veröffentlichungen, Monographien und Periodika –
Halbjahresverzeichnis, 3 bdn, Frankfurt am Main, 1997.
- Encyclopedie van de jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma
Niewold, e.a., Groningen, 2004.
- Ghesquière, Rita, Het verschijnsel jeugdliteratuur, Leuven, 2004.
- Ghesquière, Rita, Mark D’hoker, Sofie Ermens, e.a ., “Lichtend, dichtend, richtend”.
Het jeugdfonds van Averbode en Davidsfonds in historisch perspectief: 1920-2000,
Leuven, 2003.
- Ghonem-Woets, Karen en Piet Mooren, ‘Van een ‘roomsche’ naar een ‘nieuwe kleur
in’t werk’. Over de veranderingen in het jeugdboekenfonds van Zwijsen en Malmberg
na 1945’, Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, 10 (2003): 85-102.
- Guptill, Arthur L., Norman Rockwell Illustrator, New York, 1970.
- Haesaerts, Paul, Henri De Braekeleer, Brussel, 1943.
- Hagen, Piet, Hoe wij leren lezen, Tilburg, 1984.
- Halewijn, Mariette Van, ‘Heksje vliegt de wereld rond’, Het Nieuwsblad, 64 (1996):
74.
V

- Halewijn, Mariette Van, ‘Lieve Baeten maakte met haar boek “Nieuwsgierige Lotje”
droom waar’, De Standaard, 69, 165-166 (1992): 21.
- Halewijn, Mariette Van, ‘Nieuwsgierige Lotje reist de wereld rond’, Het Nieuwsblad,
60, 164 (1992): 38.
- Heymans, Frans, Het goud van de Vlaamse letteren. 170 jaar prijzen voor de
Nederlandse literatuur in België (1830-2000), Gent, 2001.
- Keirse, Kristien, Het profiel van kinder- en jeugduitgeverij Clavis in de periode 1994
tot en met 2002, lic. verh., Leuven, 2004.
- Kustermans, Ludo, Een lange weg. Over het uitgeven van kinder- en jeugdboeken
door N.V. Altiora Averbode, lic. verh., Leuven, 1985.
- Kosch, Willem, Deutsches Literatur-Lexikon. Biographisch-Bibliographisches
Handbuch, Bern, 1984.
- Laet, Danny de, De Vlaamse stripauteurs, Antwerpen, 1982.
- Lavreysen, Jo, ‘Interview met schrijfster Lieve Baeten’, Kids, 1, 1 (1996): 38-40.
- Leysen, Annemie, ‘Nieuwsgierige Lotje’, De Morgen, 14, 142 (1992): 22.
- Lewis, Jeremy, Penguin Special. The Life and Times of Allen Lane, Londen, 2005.
- Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a.,
9 dln, Groningen, 1982.
- ‘Limburgs tekentalent in kinder- en jeugdboeken’, Het Belang van Limburg, 275
(1994): 60.
- Linders, Joke, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., Het ABC van de jeugdliteratuur. In 250
schrijversportretten van Abkoude naar Zonderland, Groningen, 1995.
- Linders, Joke en Marita De Sterck, Behind the story. Children’s Book Authors in
Flanders and The Netherlands, Ruinen, 1996.
- Linders, Joke en Marita De Sterck, Nice to meet You. A Companion to Dutch and
Flemish Children’s Literature, Amsterdam, 1993.
- M., D., ‘Kinderboekwinkelprijs voor Lieve Baeten’, Het Nieuwsblad, 63, 320 (1995):
29.
- Maesschalck, Edward De en Luc Vints, Davidsfonds 1875-2000, Leuven, 2000.
- Maurits De Meyer, De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e
eeuw, Antwerpen – Amsterdam, 1962.
- Mommers, Caesarius en Ger Janssen, Zwijsen een passie voor uitgeven. Geschiedenis
van een educatieve uitgeverij, Tilburg, 1997.
- Nannings, Elly en Herman Verschuren, ‘Wij waren er’, Leesgoed, 23, 1 (1996): 29-31.
VI

- P., L., ‘Geen Boekenleeuw 1993’, De Standaard, 70, 64 (1993): 8.
- P., R., ‘Jeugdauteur verongelukt door losgeslagen wiel’, Het Volk, 109, 239 (2001): 3.
- Peeters, Hilde, ‘“Wij maken met zo’n boek kunst voor kinderen’”, Het Belang van
Limburg, 256 (1990): 10.
- Réau, Louis, Iconographie de l’art chrétien, 3 dln in 6 bdn, Parijs, 1958.
- Saedeleer, Majo de, ‘Bolognese schoolkinderen bekronen Vlaams boek’, Het
Nieuwsblad, 61, 107-108 (1993): 17.
- Saedeleer, Majo de, ‘Over Lieve Baeten en de vele lichtjes die in haar werk branden.
In memoriam Lieve Baeten (1954-2001)’, Literatuur zonder leeftijd, 16, 57 (2002):
138-141.
- Saeger, Juliane, ‘Nächtliche Entdeckungsreisen. Zart anmutende Hexenbilderbücher’,
Eselsohr, 5 (2002): 9.
- Schepper, Ria de, ‘De tinkeltoverboom van Lotje’, Leesidee jeugdliteratuur, 2, 10
(1996): 355.
- Silvey, Anita, Children’s Books and Their Creators, Boston, 1995.
- Simons, Ludo, Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen, 2 dln, Tielt, 1987.
- Stuckens, Tilly, ‘Prentenboeken als wapen tegen geestelijke armoede’, De Standaard,
67, 300-301 (1990): 12.
- Swert, Fred De, Over jeugdliteratuur. Geschiedenis, genres, problemen, 43
schrijversportretten, Tielt, 1977.
- Tichelen, Hendrik Van, Over boeken voor kindsheid en jeugd, Antwerpen, 1952.
- V., E., ‘Vijf jeugdboeken door VBVB bekroond met Boekenwelpen’, Gazet van
Antwerpen, 53 (1993): 32.
- Verbiest, Hilde, ‘Parels voor de kleinen’, Weekend Knack, 45 (1991): 48-52.
- Vermeulen, Marita, ‘“Ik ben voortdurend aan het verkennen”, een gesprek met Koen
Fossey’, Leesidee jeugdliteratuur, 9, 7 (2003): 274-277.
- Vermeulen, Marita, ‘Lieve Baeten 1954-2001. Vorm is functioneel, inhoud is
prioritair’, Leesidee jeugdliteratuur, 7, 8 (2001): 342-345.
- Vermeulen, Marita, ‘Ook met een draak kan je vrienden zijn’, De Standaard der
Letteren, 2534 (2000): 10.
- ‘Vlaamse Boekenpauw “Nieuwsgierige Lotje” schittert in Bologna’, Gazet van
Antwerpen, 54 (1993): 3.
- Volckaert, Dirk, Heksen en hekserij in de hedendaagse fantastische jeugdliteratuur, lic.
verh., Leuven, 1989.
VII

- ‘Wachten op de Kerstheks’, Het Belang van Limburg, 251 (1996): 61.
- Z., HP., ‘“Boekenpauw is erkenning voor iemand die marginaal bezig is”’, Het Belang
III. Catalogi
van Limburg, 58 (1993): 11.
a. Tentoonstellingscatalogi
- 1956, Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Album gewijd aan Henri De Braekeleer en zijn werk, Antwerpen, 1956.
- 1985, Londen, Royal Festival Hall
Fifty Penguin Years: Published on the Occasion of Penguin Books’ Fiftieth
Anniversary, Middlesex, 1985.
- 1985, New South Wales, Art Gallery (reizende tent.)
Pop Art 1955-1970, Penshurst, 1985.
- 1988, Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Henri De Braekeleer 1840-1888, Wommelgem, 1988.
- 1990, Hasselt, Cultureel Centrum (reizende tent.)
Parels voor de kleinen. Koen Fossey en Lieve Baeten, 10 jaar kinder- en
jeugdboekillustraties, Hasselt, 1990.
- 1993, Berchem, Expositiehal Anhyp (reizende tent.)
Grenzenloos en toch op eigen benen, Brugge, 1993.
- 2002, Antwerpen, Stadsbibliotheek en Museum voor Schone Kunsten
Wie zoet is krijgt lekkers. Oude kinderboeken, nieuwe illustraties, Antwerpen, 2002.
- 2006, Leuven, Stadsbibliotheek Tweebronnen
Buiten de lijntjes gekleurd. Uitgelezen Vlaamse illustratoren in de kijker, Tielt, 2006.
- 2006, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek
Het tijdschriftenboek, Zwolle, 2006.
- 2006, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek
Magazine! 150 jaar Nederlandse publiekstijdschriften, Zwolle, 2006.
- 2007, Genk, Cultuurcentrum en Bibliotheek
Lotje komt!, Genk, 2007.
VIII

. Uitgeverscatalogi
- Clavis prentenboeken en leesboeken 1998, Hasselt, 1998.
- Clavis mozaïek 2000, Hasselt, 2000.
- Clavis prentenboeken en leesboeken voorjaar 2007, Hasselt, 2007.
IV. Websites
- Albert Whitman & Compagny, , Tanagram, (s.d.).
- Clavis, , BladeFX, (s.d.).
- De Eenhoorn, , Delta Solutions, (2004).
- Dian Curtis Regan, , Dian Curtis Regan, (2007).
- Geert De Kockere, , (s.d.).
- NBD Biblion, , (2007).
- Paul Van Loon, , RTN-Soft, (2006).
- Penguin Books, , (s.d.).
- Puffin, , (s.d.).
- Steven Kellogg, , Color Connections, (2007).
- Stichting Lezen, , (s.d.).
- Uitgeverij Averbode, , Resilion, (2007).
- Uitgeverij Zwijsen, , (s.d.).
- Verlagsgruppe Oetinger, , (s.d.).
- Villa Kakelbont, , (s.d.).
- VRT Nieuws, , (2007).
IX

Woord vooraf
Sommige boeken zijn blijvers. De verhalen worden generaties lang overgedragen. Het zijn die
titels die elke bibliofiel in zijn rek moet hebben staan. Ook onder de kinderboeken en
prentenboeken bestaan er zulke klassiekers, denk maar aan de figuren Jip en Janneke van
Annie M. G. Schmidt (1911-1995), getekend door Fiep Westendorp (1916-2004) of Kikker
van Max Velthuijs (1923-2005). Zij vormen al jaren een trouwe bondgenoot in het groot
worden van kinderen. De Vlaamse tegenhanger van deze figuurtjes is Lotje, een nieuwsgierig
heksje. Zij is in 1992 door Lieve Baeten (1954-2001) tot leven gebracht. Ondertussen gaat
Lotje al vijftien jaar mee en heeft ze reeds twaalf drukken beleefd. Nog steeds worden haar
boeken verkocht. Wat deze boeken zo bijzonder maakt dat ze populair blijven, leek me een
interessante materie om nader te bekijken. Tevens vond ik het een uitdaging om een
prentenboek binnen een historisch en kunstanalytisch kader te plaatsen.
Om het werk van Baeten te analyseren, heb ik me eerst gericht naar de instelling waar
haar eerste illustraties voor kinderen tot stand zijn gekomen, Uitgeverij Averbode. Na enkele
dagen archiefwerk, had ik een waslijst van illustraties. Het snuisteren in het archief van
Stichting Lezen te Antwerpen vulde Baetens lijst van illustraties aan. Niet enkel Uitgeverij
Averbode, maar heel wat andere Vlaamse en buitenlandse uitgeverijen bleken in het bezit te
zijn van boeken geïllustreerd door Baeten. Een duidelijke afbakening bleek nodig. Daarom
werd er beroep gedaan op uitgeverij Clavis te Hasselt waar Baetens eigen prentenboeken
verschenen zijn. Na een bezoek aan deze uitgeverij, waar ik heel wat recensies en artikels,
posters en audiovisueel materiaal ter beschikking kreeg, was het onderwerp bepaald. Baetens
prentenboeken bij Clavis waren rijp om aan een grondige kunstanalytische benadering te
worden onderworpen. Het archiefmateriaal van Stichting Lezen en Clavis bestond
voornamelijk uit diverse knipsels. Sommige bevatten slechts een matige identificatie. De
gebruikte knipsels werden daarom zo goed mogelijk in referentie opgenomen. Wanneer ik
onvoldoende referenties vond, heb ik steeds verwezen naar het archiefdocument waarin ik het
materiaal gevonden heb.
Dit onderzoek is een uitdaging geworden die me met nog meer bewondering en plezier
naar prentenboeken heeft leren kijken. Waarom de boeken over Lotje blijvers zijn, werd me
hierbij al snel duidelijk. Ik ben er ondertussen ook van overtuigd dat aan het Vlaamse
prentenboek best meer aandacht besteed mag worden, want onze Vlaamse illustratoren maken
kunst voor kinderen én volwassenen.
1

Vanuit verschillende hoek kon ik op steun en bijstand rekenen. Er rest me dan nog
volgende mensen te bedanken: Prof. Dr. Chris Coppens voor zijn aanwijzingen en steun,
Wietse en Kobie Fossey voor het enthousiaste onthaal van dit onderwerp, Tanja Appeltants
van Clavis voor haar hulp wat betreft informatie en documentatie, voor haar geruststellende
woorden en haar snelle antwoorden, Tina Troonbeeckx van Clavis voor haar richtlijnen bij
buitenlandse aangelegenheden, Guido Goris en Dominique Janssens voor hun bijstand bij
Uitgeverij Averbode, Marcel Grauls van Het Belang van Limburg voor zijn hulp met artikels,
en mijn ouders om me altijd met boeken omringd te hebben.
2

Inleiding
De Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur kent geen rijke traditie in tegenstelling tot andere
Europese landen. Door de verfransing van Vlaanderen krijgt het Nederlandstalige boek niet
gemakkelijk voet aan wal. Pas met de wet van 1888 omtrent het einde van het Frans als
officiële taal in Vlaanderen, kan het Nederlandstalige boek geleidelijk aan doordringen in de
Vlaamse scholen. De meeste publicaties laten het begin van de Vlaamse kinder- en
jeugdliteratuur samenvallen met De leeuw van Vlaenderen (1838) van Hendrik Conscience
(1812-1883) in de eerste helft van de negentiende eeuw. Dit heldenepos wakkert zowel bij
volwassenen als kinderen het Vlaamse bewustzijn aan. Pas onder impuls van enkele bezielers
als Lodewijk Opdebeek (1869-1930) en Hendrik van Tichelen (1883-1967) gaat het Vlaamse
kinder- en jeugdboek in het begin van de twintigste eeuw langzaam tot ontwikkeling komen.
Aan de vormelijke aspecten van een boek wordt echter pas echt aandacht besteed vanaf de
jaren 1970. Het prentenboek moet wachten tot in de jaren 1980 voor een plaats binnen de
traditie van het Vlaamse kinder- en jeugdboek. De meeste uitgeverijen beschikken immers
niet over voldoende financiële middelen om de uitgave van rijk geïllustreerde boeken te
realiseren. Het Vlaamse kind moet het doen met zwart-wit illustraties en vertaalde uitgaven
van buitenlandse auteurs. Enkel Uitgeverij Averbode slaagt erin zijn didactische kinder- en
jeugdtijdschriften met heel wat beeldmateriaal te illustreren. Religieuze afbeeldingen, strips,
foto’s en illustraties maken hiervan deel uit. Deze uitgeverij trekt dan ook vroeger dan de
meeste andere Vlaamse uitgeverijen verschillende illustratoren aan. Andere uitgeverijen
volgen het voorbeeld van Uitgeverij Averbode al snel. Het stijgende succes van het kinder- en
jeugdboek zet ze aan tot uitbreiding. Ook nieuwe uitgeverijen komen tot leven. Het
prentenboek kan nu aan zijn opmars beginnen.
Lieve Baeten is een van de Vlaamse illustratoren die meebouwt aan de opwaardering
van het Vlaamse kinder- en jeugdboek. Ze maakt deel uit van de groep illustratoren die
werken bij Uitgeverij Averbode. In de jaren 1980 en 1990 illustreert ze er zowel verschillende
tijdschriften als enkele leesboeken. Wanneer in Hasselt de nieuwe kinder- en jeugduitgeverij
Clavis (1984) uit de grond wordt gestampt, behoort Baeten al gauw tot een van de vaste
illustratoren. Sinds 1986 voorziet ze er leesboeken van zwart-wit illustraties. Enkele jaren
later biedt Clavis Baeten de kans haar grote droom waar te maken, een eigen prentenboek
maken. In 1992 ligt het resultaat in de gedaante van Nieuwsgierige Lotje in de winkel. Zowel
de illustraties als het verhaal en de tekst zijn creaties van Baeten. Het relaas van Lotje blijkt
snel aan te slaan. Baeten en Clavis kunnen er nog vier vervolgverhalen aan vastknopen. Een
3

jaar later, in 1993, zien twee andere kinderen van Baeten het levenslicht, Tom en Nina. Deze
twee peuters gaan in twaalf kartonboeken op een speelse wijze op ontdekking naar de functies
en eigenschappen van alledaagse objecten. Met Kleine Draak verschijnt in 2000 het laatste
prentenboek van Baeten dat volledig van haar hand is. Wanneer Baeten in 2001 plots om het
leven komt, maakt haar zoon het laatste onafgewerkte prentenboek over Lotje af. Slimme
Lotje ligt sinds 2003 in de boekenwinkels. Niet enkel Vlaanderen valt voor de vrolijke figuren
van Baeten, ook in het buitenland blijken Baetens prentenboeken een succesverhaal.
Verschillende uitgeverijen brengen een vertaling van deze boeken op de markt. Zo lezen
Europese, Amerikaanse en zelfs Aziatische kinderen de avonturen van Lotje, Tom en Nina en
Kleine Draak.
Omdat het Vlaamse prentenboek pas de laatste twintig jaar uitbreidt, is er nog niet erg
veel aandacht aan deze materie besteed. Overzichtswerken over de geschiedenis van het
Vlaamse kinder- en jeugdboek geven weinig of slechts vage informatie over het prentenboek.
Het leven en werk van Vlaamse illustratoren staat dus nauwelijks in de schijnwerpers.
Informatie beperkt zich tot een vermelding in encyclopedieën over jeugdliteratuur (meestal
van Nederlandse oorsprong) en een summiere bespreking in een tentoonstellingscatalogus.
Sommige kranten schenken aandacht aan belangrijke gebeurtenissen in het
kinderboekenlandschap. De meeste informatie is afkomstig van gespecialiseerde tijdschriften
over literatuur. Uitgebreide studies of monografieën over Vlaamse illustratoren ontbreken nog.
Een onderzoek naar Baetens werk vormt hierop geen uitzondering. Dit biedt een mooie
gelegenheid om hieraan een verhandeling te wijden. Het belangrijkste aandachtspunt in deze
studie vormt de stijlanalyse. Een grondige stijlanalyse van Baetens werk bestaat echter nog
niet. De publicaties die er dan wel zijn, zijn vrij summier met betrekking tot de stijl. Hierin
worden wel enkele details gegeven, maar een grondige vergelijkende studie ontbreekt. Deze
verhandeling tracht hierop een antwoord te geven. Het onderzoeksdomein wordt afgebakend
tot Baetens eigen prentenboeken uitgegeven bij Clavis. Dit is haar latere werk (1992-2003).
Haar illustraties voor andere uitgeverijen fungeren hierbij als vergelijkingsmateriaal.
Voorbereidend onderzoek wordt hiervoor verricht in de archieven van Uitgeverij Averbode.
Ook het archief van Clavis en Stichting Lezen levert resultaten op. 1 Daarnaast geven
verscheidene literatuurgerichte naslagwerken wat informatie.
2
Ook de
1 Antwerpen, Stichting Lezen, Focuspunt Jeugdliteratuur, 3: Liliane Claeys, Aangenaam Lieve Baeten.
Documentatiemappen van Vlaamse jeugdauteurs, (1994); Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap
Lieve Baeten, (s.d.).
2 Encyclopedie van de jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma, Niewold, e.a., Groningen,
2004; Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., Het ABC van de jeugdliteratuur. In 250 schrijversportretten
4

tentoonstellingscatalogus van Marita Vermeulen is van belang. 3 Op de tentoonstelling Buiten
de lijntjes gekleurd in de Stadsbibliotheek Tweebronnen in Leuven in 2006 werd immers
origineel werk van Baeten getoond. Naast deze bronnen wordt er vooral naar de illustraties
gekeken. Baetens prentenboeken vormen in deze stijlanalyse zodoende het belangrijkste
materiaal. 4 De bestudeerde illustraties maken deel uit van de prentenboeken die bij Clavis zijn
uitgegeven. Daarom is het belangrijk het profiel en de filosofie van deze uitgeverij onder de
loep te nemen. Baetens werk past immers binnen hun visie. Omdat Clavis nog een jonge
uitgeverij is, zijn hierover nauwelijks wetenschappelijke publicaties. Enkel een
licentiaatsverhandeling voor Germaanse Talen over deze uitgeverij van Kristien Keirse uit
2004, fungeert als wetenschappelijk werk. Tevens vormt Clavis’ website een belangrijke bron
van informatie. 5 Daarnaast is Uitgeverij Averbode een belangrijke schakel in de carrière van
Baeten. Aan deze uitgeverij is dan ook kort aandacht besteed. Hiervoor wordt beroep gedaan
op een uitgebreid naslagwerk. 6 Andere gebruikte bronnen in deze thesis zijn vooral artikels uit
dagbladen en literaire tijdschriften. Koen Driessens, Mariette Van Halewijn, Majo de
Saedeleer en Marita Vermeulen zijn hiervan de belangrijkste auteurs.
Om Baetens werk stilistisch te kaderen, worden enkele onderwerpen ter inleiding
behandeld. Zo kan het werk van Baeten tegen een duidelijke historische en maatschappelijke
achtergrond worden geschetst. Eerst wordt een beknopte geschiedenis van het kinder- en
jeugdboek in Vlaanderen gegeven. Hierbij gaat er aandacht naar de evolutie van het
prentenboek. Baetens positie in deze evolutie wordt hierin verduidelijkt. Daarna worden de
geschiedenis en het gedachtegoed van Clavis uit de doeken gedaan. Om het werk van Baeten
in een ruimere context te begrijpen, is het beeld van deze uitgeverij van belang.
Na dit inleidend deel, gaat alle aandacht naar Lieve Baeten zelf. Vóór haar werk te
bestuderen, wordt eerst haar levensloop beschreven. Zowel persoonlijke als professionele
van Abkoude naar Zonderland, Groningen, 1995; Joke Linders en Marita De Sterck, Behind the story. Children’s
Book Authors in Flanders and The Netherlands, Ruinen, 1996; Ria de Schepper, ‘Lieve Baeten’, Lexicon van de
jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 1, Groningen, 2000.
3
Marita Vermeulen, Buiten de lijntjes gekleurd. Uitgelezen Vlaamse illustratoren in de kijker, tent. cat., Tielt,
Stadsbibliotheek Tweebronnen, 2006.
4
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996; Lieve Baeten, Een hapje voor Nina, Hasselt, 1995; Lieve
Baeten, Kleertjes voor Nina, Hasselt, 1995; Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, 2000; Lieve Baeten, Lotje en
de heksenprinses, Hasselt, 1998; Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994; Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje,
Hasselt, 1992; Lieve Baeten, Nina en de banaan, Hasselt, 1993; Lieve Baeten, Nina en de sokjes, Hasselt, 1993;
Lieve Baeten, Slimme Lotje, Hasselt, 2003; Lieve Baeten, Tom en het potje, Hasselt, 1993; Lieve Baeten, Tom en
de pyjama, Hasselt, 1993; Lieve Baeten, Tom gaat naar bed, Hasselt, 1995; Lieve Baeten, Waar is Tom?,
Hasselt, 1995; Lieve Baeten en Riet Wille, Tom en Nina… Aapje doet mee, Hasselt, 1997; Lieve Baeten en Riet
Wille, Tom en Nina… Bibberbang, Hasselt, 1997; Lieve Baeten en Riet Wille, Tom en Nina… Blauwe handjes,
Hasselt, 1997; Lieve Baeten en Riet Wille, Tom en Nina… Snoep op stokjes, Hasselt, 1997.
5
Kristien Keirse, Het profiel van kinder- en jeugduitgeverij Clavis in de periode 1994 tot en met 2002, lic. verh.,
Leuven, 2004; Clavis, , BladeFX, (s.d.).
6
Averbode, een uitgever apart 1877-2002, uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002.
5

gebeurtenissen hebben immers een invloed op haar prentenboeken. Dan wordt de
ontstaansgeschiedenis van Baetens eerste prentenboek geschetst. Voordat dit prentenboek
verschijnt, legt het een lange weg af. Uitgeverij Averbode maakt deel uit van die ontwikkeling.
Daarom gaat er eerst aandacht naar deze uitgeverij en haar publicaties. Daarna wordt er een
beeld geschetst van Baetens eerste ideeën die uiteindelijk zullen leiden tot een prentenboek.
De evolutie vanaf het ontstaan van de eerste ideeën tot en met het drukproces wordt
omschreven. Ook de inhoud van deze boeken wordt besproken. Tevens worden de
verschillende bekroningen en een beeld van de reflectie in het buitenland behandeld. Deze
onderdelen komen afzonderlijk aan bod voor de avonturen van Lotje, de ontdekkingen van
Tom en Nina en het verhaal van Kleine Draak. Na een overzicht van haar eigen
prentenboeken, wordt ook het illustratiemateriaal voor andere uitgeverijen kort op een rijtje
gezet. Het profiel van deze uitgeverijen, de doelgroep van de boeken en Baetens werkwijze
voor deze illustraties worden hierin bekeken. Zo kan er een duidelijker beeld van deze
opdrachten worden gevormd. Ook deze opdrachten zijn immers belangrijk om Baetens eigen
werk stilistisch te plaatsen. Al deze onderdelen zijn essentieel om ten slotte met de stijlanalyse
aan te vangen. Met een beeld van Baetens vroeger werk, haar manier van werken, een
overzicht van de gebruikte materialen en vergelijkend materiaal wordt Baetens latere werk
binnen de traditie van de Vlaamse boekillustratie geplaatst. Illustratiemateriaal aangevuld met
bijlagen moeten deze studie verduidelijken. Deze verhandeling tracht zo Baeten en haar werk
zowel in een kunsthistorische als in de traditie van het Vlaamse prentenboek een plaats te
geven.
6

1. Een geschiedenis van het prentenboek in Vlaanderen
In tegenstelling tot andere Europese landen kent Vlaanderen geen rijke traditie binnen het
domein van de kinder- en jeugdliteratuur. Vooral met het prentenboek is het erg gesteld. Het
Engelse jeugdboek heeft er reeds drie eeuwen opzitten. Ook in Frankrijk zijn de kinderen al
enkele eeuwen zoet met boeken. Rond 1800 komen prentenboeken op in Denemarken. 7
Verschillende factoren hebben de groei van het kinder- en jeugdboek, meer specifiek ook het
prentenboek, in Vlaanderen tegengehouden. De ongunstige socio-economische situatie en de
langdurige verfransing in de negentiende eeuw zijn hiervan de oorzaak. Pas in 1888 wordt er
een wet afgekondigd die een einde maakt aan het Frans als officiële taal in Vlaanderen.
Langzaam maar zeker treedt het Nederlands binnen in de Vlaamse scholen. Vanaf dan kan het
Nederlandstalige boek er aan zijn opmars beginnen. 8
Onderstaande tekst geeft een beknopt overzicht van het ontstaan van de kinder- en
jeugdliteratuur, evenals het prentenboek in Vlaanderen. Enkel de belangrijkste gebeurtenissen
worden vermeld. Pedagogische en filosofische visies worden niet nader behandeld. Deze
geschiedenis is opgedeeld in twee delen. Eerst wordt de periode van het einde van de
achttiende eeuw tot en met de Tweede Wereldoorlog bestudeerd. Daarna wordt de naoorlogse
periode tot nu kort uit de doeken gedaan. Tot slot wordt het werk van Baeten binnen de
huidige context gesitueerd.
1.1. Het ontstaan van het kinder- en jeugdboek in Vlaanderen vanaf het einde van de
achttiende eeuw tot en met de Tweede Wereldoorlog
Dat er voor de wet van 1888 geen sprake is van Nederlandstalige literatuur, is natuurlijk niet
het geval. Allerlei volksverhalen, religieuze vertellingen, fabels, sprookjes, reisverhalen en
volksliederen prikkelen de fantasie van kinderen en volwassenen. In Nederland verschijnt in
1778 Hiëronymus van Alphen (1746-1803) op het toneel met zijn beroemde gedicht Jantje
zag eens pruimen hangen. Hij wordt in het Nederlandse taalgebied beschouwd als de eerste
auteur die voor kinderen schrijft. In zijn verhalen komen flinke, deugdzame en wijze kinderen
7 Rita Ghesquière, ‘“Een vloed van stichtelijke kinderlectuur”. Het jeugdfonds (1920-1960)’, Averbode, een
uitgever apart 1877-2002, uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002: 229; Fred De
Swert, Over jeugdliteratuur. Geschiedenis, genres, problemen, 43 schrijversportretten, Tielt, 1977: 55.
8 Saskia De Bodt, ‘Kunstenaars en illustratoren voor kinderen in Vlaanderen’, Prentenboeken. Ideologie en
illustratie 1890-1950, Amsterdam - Gent, 2003: 50; Joke Linders en Marita De Sterck, Nice to meet You. A
Companion to Dutch and Flemish Children’s Literature, Amsterdam, 1993: 57; Marita De Sterck, ‘Een steile
weg: kinder- en jeugdboekenillustraties in Vlaanderen’, Grenzenloos en toch op eigen benen, tent. cat., Brugge,
Expositiehal Anhyp, 1993: 16.
7

aan bod van wie de lezer iets kan leren. In Vlaanderen hebben de meeste verhalen nog een
sterk religieuze stempel. 9 Ook het visuele verhaal is al enige tijd aanwezig. De volks- en
kinderprenten van drukkersbedrijf Philippus Jacobus Brepols (1778-1845) te Turnhout zijn
erg populair en worden op grote schaal verspreid. Het gaat om de zogenaamde
‘mannekensbladen’. Dit zijn éénbladdrukken van een reeks volkse houtsneden met
bijschriften die samen een verhaal vormen. 10
De meeste publicaties en auteurs laten de Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur echter
aanvangen met De leeuw van Vlaenderen, het heldenepos uit 1838 van Hendrik Conscience
(1812-1883). 11 Dit is enigszins vreemd, omdat dit verhaal niet voor kinderen bedoeld is. Toch
wordt het boek, dat verteld over de helden Jan Breydel en Pieter de Coninck tijdens de Gulden
Sporenslag, door menige kinderhand vastgenomen. Zo heeft Conscience het Vlaamse volk
een taal en een verhaal gegeven. Het verhaal heeft het Vlaamse bewustzijn aangewakkerd in
een land waar Frans de officiële taal is. De eerste druk van dit boek bevat één illustratie. Het
stelt een leeuw aan een ketting voor van Gustaaf Wappers (1803-1874). Later bezorgt
historieschilder Edward Dujardin (1817-1889) vierenzestig illustraties voor een platenalbum
van de Leeuw van Vlaanderen, Album op de Leeuw van Vlaenderen (1851). 12
Met Lodewijk Opdebeek (1869-1930) kent Vlaanderen een eerste bezieler van de
kinder- en jeugdliteratuur. Rond 1900 richt hij in Antwerpen een uitgeverij op die zich
specialiseert in kinder- en jeugdboeken. Hij schaart een aantal auteurs rond zich, maar legt
zich zelf ook op het schrijven toe. 13
Wanneer Hendrik van Tichelen (1883-1967) op het toneel verschijnt, krijgt de
Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur een nieuwe impuls. Van Tichelen is onderwijzer,
schoolopziener en later ook directeur van het Schoolmuseum in Antwerpen. Verschillende
initiatieven ter bevordering van de kinder- en jeugdliteratuur dragen zijn naam. Vanaf 1906
publiceert hij verscheidene versjes en verhalen voor jonge kinderen. Daarnaast schrijft hij
prentenboeken gebaseerd op volksverhalen. Om deze boeken te illustreren doet hij beroep op
vooraanstaande figuren uit de Vlaamse kunstscène zoals Felix Timmermans (1886-1947). In
9
Jan van Coillie, Leesbeesten en boekenfeesten. Hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken?, Leuven, 1999: 257,
266-267; Emiel Willekens, ‘Wat in de kinderjaren het harte boeit en toont. Het kinderboek in Vlaanderen, 1830-
1985’, De hele Bibelebontse berg. De geschiedenis van het kinderboek in Nederland en Vlaanderen van de
Middeleeuwen tot heden, uitg. door Nettie Heimeriks en Willem Van Toorn, Amsterdam, 1990: 470.
10
Roland Baeten, Harry de Kok, Pierre Delsaerdt, e.a., Brepols drukkers en uitgevers 1796-1996, Turnhout,1996:
268-270; Maurits De Meyer, De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw, Antwerpen
– Amsterdam, 1962: 44-53; Willekens 1990: 470.
11
De Bodt 2003: 50; De Swert 1977: 18; Vermeulen 2006: 11; Willekens 1990: 470.
12
De Bodt 2003: 50.
13
De Swert 1977: 18-19; Vermeulen 2006: 13; Willekens 1990: 483.
8

1914 richt Van Tichelen het kindertijdschrift De Kleine Vlaming op. Hiermee wil hij kinderen
op een educatief verantwoorde, maar aangename manier ontwikkelen. Van Tichelen volgt ook
de internationale ontwikkelingen op het gebied van kinder- en jeugdliteratuur. Hieruit
constateert hij dat het behoorlijk slecht gesteld is in Vlaanderen. Er verschijnen nauwelijks of
geen prentenboeken. Deze bedenkingen bundelt hij in zijn studie Over boeken voor kinderen
(1928). Dit maakt hem de eerste in Vlaanderen die zijn mening uit over de kinder- en
jeugdliteratuur. Zo ijvert hij er voor een verantwoord literatuurgebruik in de lagere school.
Tevens stelt hij strenge criteria aan de boekenproductie voor kleuter, kind en adolescent. Van
Tichelen wijst op het belang van opbouwende en ontspannende verhalen die kunnen bijdragen
aan de bewustwording van de eigen volksaard. Hij legt dan ook de nadruk op de schoonheid
van de Vlaamse taal. Niet enkel de inhoud is voor hem belangrijk, ook naar het esthetische
aspect moet belangstelling gaan. Illustraties moeten de tekst verduidelijken. Hij streeft naar
eenheid van tekst en beeld. Een uitnodigende illustratie en gemakkelijk klinkende versjes
zetten volgens hem jonge kinderen aan tot lezen. Een verzorgde vormgeving verpakt deze
combinatie van tekst en beeld. Zo heeft Van Tichelen zijn stempel gedrukt op het Vlaamse
kinder- en jeugdboek. De ontwikkeling, de groeiende kwaliteit en de bredere verspreiding van
het Vlaamse kinder- en jeugdboek zijn dan ook aan hem te danken. 14
Uitgeverij Averbode deelt Van Tichelens ongerustheid over de kwaliteit van de
kinder- en jeugdliteratuur in Vlaanderen. Naast de kindertijdschriften die al enige tijd in
omloop zijn, verschijnen er vanaf 1930 Vlaamsche Filmkens. 15 Deze wekelijkse uitgave heeft
een tweevoudige opzet. Het wil de jeugd ontspannende lectuur bezorgen en hen tot lezen
aanzetten. Daarnaast wil het jonge auteurs ontdekken en hen op weg helpen naar het
schrijverschap. Zowel sprookjes, fantastische verhalen, levensschetsen en spannende verhalen
komen aan bod. 16
Al deze initiatieven ter bevordering van de Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur gaan
ten onder bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Boeken moesten noodgedwongen
goedkoper worden. Daarom verschijnen vooral vertalingen van buitenlandse verhalen in de
14 De Bodt 2003: 50-52; Van Coillie 1999: 276; Ghesquière 2002: 230; De Swert 1977: 20-21; Hendrik Van
Tichelen, Over boeken voor kindsheid en jeugd, Antwerpen, 1952: 55-63; Vermeulen 2006: 13-14; Willekens
1990: 488.
15 De Vlaamsche Filmpkens gaan sinds 1969 door het leven onder de naam Vlaamse Filmpjes. Nog steeds
verschijnt er iedere week een nieuw exemplaar. (Zie: Van Coillie 1999: 495; Rita Ghesquière, ‘Crisis,
vernieuwing en professionalisering in de jeugdliteratuur (1960-2002), Averbode, een uitgever apart 1877-2002,
uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002: 299).
16 Van Coillie 1999: 279; Ghesquière 2002: 248, 299-301; Linders en De Sterck 1993: 58-59; De Swert 1977: 20;
Willekens 1990: 495.
9

Vlaamse bibliotheken. 17 Auteur Cyriel Verleyen (1914-1983) houdt er een andere mening op
na. Volgens hem is de bloei van het Vlaamse jeugdboek juist tijdens de oorlog begonnen.
Door de barre sociale en economische omstandigheden hebben de mensen gebrek aan
amusement. Daarom zijn ze aangewezen op lectuur. Veel andere vormen van ontspanning zijn
immers niet beschikbaar. 18 De invloed van de Tweede Wereldoorlog op de Vlaamse literatuur
vormt een heikel punt. Over de toestand van de kinder- en jeugdliteratuur tijdens deze oorlog
zijn de meningen verdeeld. Hoe dan ook heeft de Tweede Wereldoorlog zijn stempel gedrukt
op het naoorlogse literaire landschap.
1.2. De naoorlogse ontwikkelingen
Om de oorlogsjaren te verwerken heeft de literatuur heel wat tijd nodig gehad. Het naoorlogse
kinder- en jeugdboek gaat twee wegen op. Langs de ene kant wil het het jonge volk
afschermen tegen het harde leven. Langs de andere kant doet het realisme zijn intrede. Dit
heeft te maken met het feit dat auteurs echter geen boodschap meer hebben aan alle waarden
die voorgehouden worden. De oorlog heeft in de moraal van vele auteurs verwoestende
sporen achter gelaten. 19
Al snel worden initiatieven op poten gezet om het Vlaamse kinder- en jeugdboek een
nieuwe impuls te geven. Zo richten auteurs Gaston Moorkens (1914-1997) en Emiel Fredrix
(°1904) in 1945 de Vereniging van Schrijvers voor de Jeugd op in Antwerpen. 20 Deze
vereniging heeft tot doel de Vlaamse jeugdliteratuur te stimuleren en ze op een hoger niveau
te tillen. Het wil reageren tegen de enorme import van boeken uit Nederland. Ook
inhoudelijke en vormelijke vernieuwing wordt nagestreefd. Met de organisatie van
verschillende pleidooien, congressen en tentoonstellingen bereikt deze vereniging dat doel. 21
Pas in de jaren 1950 krijgt het kinder- en jeugdboek heel wat belangstelling. Het dient
vooral pedagogische waarden uit te dragen. Daarnaast blijven de klassieke genres in trek:
historische verhalen, jongens- en meisjesboeken, fantasieverhalen, sprookjes en moraliserende
17 Vermeulen 2006: 19.
18 De Swert 1977: 23.
19 Willekens 1990: 506.
20 Sinds 14 oktober 2006 bestaat deze vereniging niet meer. Ze heeft moeten plaatsmaken voor één
overkoepelende Vlaamse Auteursvereniging. (Zie: ‘VSVJ sluit de boeken’ [online], Villa Kakelbont,
,
(06/10/2006), [geraadpleegd op 03/08/2007]).
21 Van Coillie 1999: 285; De Swert 1977: 37-38; Willekens 1990: 508.
10

verhalen. Door de groeiende belangstelling duikt er heel wat nieuw jong schrijverstalent op.
Aan de vormgeving wordt nog niet veel aandacht besteed. 22
De jaren 1960 kennen nauwelijks vernieuwing en vooruitgang. Het historische verhaal
en het sprookje blijven dominant. 23
Vanaf 1970 is Vlaanderen klaar voor heel wat veranderingen in het literaire landschap.
Nieuwe thema’s doen hun intrede. Zo worden maatschappelijke en psychologische problemen
verwerkt in de kinder- en jeugdboeken. Thema’s als milieuverontreiniging, racisme, armoede,
seksuele taboes, enzoverder worden niet langer geschuwd. Ook nieuwe pedagogische ideeën
dringen door. De visie van het kwetsbare kind wordt opzij geschoven. Boeken moeten
kinderen mondiger en kritischer maken. Het kind mag zijn mening uiten. De relatie tussen
kind en ouders wordt losser. Oude rollenpatronen worden omvergeworpen en het autoritaire
gezag in vraag gesteld. Kinderen moeten de echte wereld leren kennen. Naast deze nieuwe
trend blijven ook de klassieke genres verder leven. Tevens krijgt de schrijfstijl een positieve
stimulans. 24 Ook de Vereniging van Schrijvers voor de Jeugd is in de jaren 1970 erg actief.
Het verwezenlijkt in 1971 een van haar grote ambities, het oprichten van de Staatsprijs voor
het Jeugdboek (nu Driejaarlijkse Vlaamse Cultuurprijs voor Jeugdliteratuur). René Struelens
(1928-2003) mag deze prijs als eerste in ontvangst nemen voor zijn Vlucht langs de Anapoer
(Leuven, Davidsfonds, 1971). Datzelfde jaar vindt, op initiatief van de Vereniging van
Schrijvers voor de Jeugd, een eerste jeugdboekenweek plaats. Vanaf dan wordt die
gebeurtenis jaarlijks herhaald. Enkele jaren later, in 1978, ontstaat het Nationaal Centrum
voor de Jeugdliteratuur (sinds 2006 Villa Kakelbont). Ook dit is een verwezenlijking van de
Vereniging voor Schrijvers van de Jeugd. 25 Met het prentenboek is het in de jaren 1970 nog
slecht gesteld. Een gebrek aan financiële middelen houdt uitgevers tegen om prentenboeken in
kleurendruk uit te brengen. 26
De jaren ’80 van de twintigste eeuw vormen de basis voor heel wat ontwikkelingen die
zich in de jaren 1990 en in het begin van de eenentwintigste eeuw zullen verder zetten. Zo
heeft Vlaanderen in de jaren 1980 genoeg van het probleemboek. Er verschijnen nog steeds
22
Van Coillie 1999: 281; Rita Ghesquière, Het verschijnsel jeugdliteratuur, Leuven, 2004: 17; De Sterck 1993:
16; De Swert 1977: 42.
23
Van Coillie 1999: 281.
24
Van Coillie 1999: 282-285; Ghesquière 2004: 19; Linders en De Sterck 1993: 59; De Sterck 1993: 16;
Vermeulen 2006: 22; Willekens 1990: 506.
25
Van Coillie 1999: 285; De Swert 1977: 37-38; Willekens 1990: 508;
‘VSVJ sluit de boeken’ [online], Villa Kakelbont,
,
(06/10/06), [geraadpleegd op 03/08/2007].
26
Vermeulen 2006: 22.
11

nieuwe boeken rond onderwerpen als discriminatie, racisme, armoede, enzoverder, maar de
problematiek wordt niet meer zo sterk uitgewerkt. Meer aandacht gaat uit naar de innerlijke
ontwikkeling van de personages. Het uiten van gevoelens wordt belangrijker. Tevens krijgen
verhalen een diepere betekenis. Een filosofische inhoud wordt niet geweerd. Ook het
fantasieverhaal krijgt een nieuwe bloei. Naast het kinder- en jeugdboek ontstaat er een nieuwe
afsplitsing, de adolescentenroman. Deze wil een overgang van jeugd- naar volwassenlectuur
creëren. Meer aandacht gaat ook naar taal en compositie.
Naast deze inhoudelijke vernieuwingen wordt tevens de visuele presentatie belangrijk
in de jaren 1980. Uitgevers proberen een breder leespubliek te bereiken. Daarom wordt er
meer en meer aandacht besteed aan een mooi boek met illustraties. De kwaliteit van deze
boeken wakkert de verkoop aan. Hierdoor kunnen uitgeverijen meer investeringen doen. Zo
spenderen ze graag geld aan een artistieke meerwaarde. 27 De illustraties krijgen een steeds
grotere variatie in stijl. Een dynamischer beeldcompositie, humoristische elementen,
expressieve gezichts- en lichaamstaal zijn voorbeelden van deze stijlverbreding. Een betere
relatie tussen illustrator en auteur zorgt voor het minder slaafs in beeld brengen van de tekst.
Het komt de creatieve fantasie van de lezer alleen ten goede. 28 Deze kenmerken worden met
potlood, pen en penseel op papier gezet. Die traditionele materialen moeten al eens
plaatsmaken voor nieuwe middelen. De illustrator durft meer en meer te experimenteren met
grafische technieken zoals zeefdruk, fotografie, collage en computeranimaties. 29 Toch blijft
het aanzien van illustratoren wat aanmodderen. Ze worden beschouwd als vakmensen, niet als
kunstenaars. Hun naam pronkt niet op de band van een boek, maar wordt verbannen naar de
binnenkant. De illustratoren eisen meer erkenning en waardering. Die zullen ze langzaam aan
krijgen. 30
Vanaf dan kent de Vlaamse kinder- en jeugdliteratuur een evolutie in stijgende lijn.
Verschillende initiatieven spelen hierop in. Zo ontstaan er nieuwe uitgeverijen die zich
specialiseren in het goede kinder- en jeugdboek. Voorbeelden hiervan zijn Clavis (Hasselt,
1984), Manteau-Jeugd (Antwerpen, 1983), sinds 1987 Houtekiet-Jeugd en De Eenhoorn
(Wielsbeke, 1990). Ook reeds bestaande uitgeverijen gaan meer aandacht aan het kinder- en
jeugdfonds schenken. Zo komt Davidsfonds/Infodok (Leuven, 1990) met nieuwe initiatieven
op de proppen en ook bij Lannoo (Tielt, 1909) waait er een positieve wind. Tevens behoudt
27
Van Coillie 1999: 285-286; Linders en De Sterck 1993: 61; De Sterck 1993: 16; Vermeulen 2006: 22.
28
Linders en De Sterck 1993: 89; De Sterck 1993: 16.
29
Van Coillie 1999: 209.
30
Marita Vermeulen, ‘Het huwelijk tussen tekst en illustratie. 12 illustratoren die sterke verbintenissen tot stand
brengen’, Wie zoet is krijgt lekkers. Oude kinderboeken, nieuwe illustraties, tent. cat., Antwerpen,
Stadsbibliotheek en Museum voor Schone Kunsten, 2002: 75.
12

Uitgeverij Averbode haar sterke waarde in het kinder- en jeugdboekenfonds. Nieuwe auteurs
en illustratoren krijgen hierdoor heel wat mogelijkheden om hun werk te publiceren. 31
Bovendien ontstaan er verschillende literaire tijdschriften en bekroningen. 32 Naast de
oprichting van de Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen in 1981, wordt in 1986 de eerste
Boekenleeuw uitgereikt aan het beste jeugdboek van een Vlaamse auteur. In 1989 krijgt deze
bekroning met de Boekenpauw of Yvonne Gillé-Decoeneprijs een tegenhanger. Deze
bekroning zet het best geïllustreerde kinderboek van Vlaamse bodem in de bloementjes. 33 De
stijgende aandacht voor het esthetische kinder- en jeugdboek vindt tevens zijn weerslag
binnen de artistieke opleiding. De specialisatie Illustratie komt tot leven. 34 Ook vanuit
multimediale hoek wordt het prentenboek in de kijker geplaatst. De toenmalige BRTN zendt
in de jaren negentig het kinderprogramma Draaimolen uit. Nolle Versyp (1936-2006) leest er
een prentenboek voor, terwijl de kijker de illustraties, vaak met bewegende effecten, te zien
krijgt. 35 Hierdoor winnen de illustratoren aan belangstelling. Hun eisen voor erkenning en
waardering worden ingevuld. Ze krijgen voldoende gelegenheid om hun creativiteit te tonen.
Tevens neemt hun naam een prominente plaats in op de band van een boek. 36 Al deze
initiatieven zetten het Vlaamse kinder-, jeugd-, maar ook prentenboek op een positieve manier
in de kijker. Dit komt ook de verkoopcijfers ten goede. Het komt zelfs tot een internationale
doorbraak. Vlaamse boeken worden op buitenlandse beurzen opgemerkt. Aldus worden niet
enkel boeken geïmporteerd vanuit het buitenland. Vlaamse boeken worden nu ook vertaald en
geëxporteerd naar het buitenland. Zo krijgen niet alleen Vlaamse kinderen, maar ook
buitenlandse kinderen de pareltjes van Vlaamse auteurs en illustratoren in handen. 37
De jaren ’80 en ’90 van de twintigste eeuw zijn een intense bloeiperiode voor het
Nederlandstalige kinder- en jeugdboek. De belangstelling ernaar is nog nooit zo groot geweest.
Ook het aantal genres en auteurs kent een sterke stijging. Enkel de wetenschappelijke studie
volgt niet. Critici zijn erg zeldzaam en persaandacht is vrij gering. Van Coillie noemt het
kinderboek volwassen, maar die volwassenheid uit zich voorlopig nog binnen een
afzonderlijk ‘kinderboekenland’. 38
31
Van Coillie 1999: 288; Ghesquière 2004: 24; Vermeulen 2006: 25.
32
Aidan Chambers, ‘Introduction’, Behind the Story. Children’s Book Authors in Flanders and The Netherlands,
Ruinen, 1996: 10; Ghesquière 2004: 23; Linders en De Sterck 1993: 61.
33
Zie verder 3.2.6. Bekroningen.
34
Linders en De Sterck 1993: 89; De Sterck 1993: 16.
35
Jo Lavreysen, ‘Interview met schrijfster Lieve Baeten’, Kids, 1, 1 (1996): 39; De Sterck 1993: 17.
36
Vermeulen 2002: 75.
37
Van Coillie 1999: 288; Linders en De Sterck 1993: 63; De Sterck 1993: 16.
38 Van Coillie 1999: 289.
13

1.3. Lieve Baeten en haar kunst voor kinderen
Het prentenboek is een vrij jong begrip. Uit voorgaand historisch overzicht blijkt dat er pas
vanaf de jaren 1980 echt belangstelling gaat naar de vormgeving van boeken. Veel
illustratoren telt Vlaanderen dan nog niet. Enkel Uitgeverij Averbode trekt met haar
tijdschriften voor kinderen en jeugd illustratoren aan. Reeds in de jaren ’20 van de twintigste
eeuw schenkt deze uitgeverij aandacht aan de vormgeving van haar publicaties. De eerste
edities van de tijdschriften bevatten vooral stichtelijke en religieuze prenten. Daarna neemt de
striptekening een belangrijke plaats in. Die wordt in de jaren ‘60 en ’70 van de twintigste
eeuw overgenomen door afbeeldingen van verschillende illustratoren. 39 De uitgeverij wordt
zich doorheen deze illustratietraditie bewust van de impact van een goede illustratie. Het
stimuleert de interactie tussen tekst, lezer en beeld. Verschillende Vlaamse illustratoren
hebben hun rijkdom en kennis te danken aan Uitgeverij Averbode. Ze leren er werken tegen
een deadline en krijgen de mogelijkheid om hun eigen vormentaal te ontwikkelen. Zo vormt
deze uitgeverij de start van een mooie carrière voor menig illustrator. 40 Ook Lieve Baeten
heeft er haar eerste stappen als illustrator mogen zetten. Vanaf 1984 is ze er aan de slag. Ze
voorziet verschillende tijdschriften en boeken van illustraties. 41 In 1995 verschijnen haar
laatste illustraties voor deze uitgeverij.
Naast Uitgeverij Averbode maakt Baeten deel uit van de beginfase van uitgeverij
Clavis in Hasselt. Sinds 1986 illustreert ze er verschillende boeken. 42 In 1992 verschijnt er
haar eerste prentenboek, Nieuwsgierige Lotje. Zowel het concept, de illustraties en de tekst
zijn van Baeten. 43 Hiermee bereikt ze iets dat haar in Vlaanderen nauwelijks is voorgedaan.
Als illustrator maakt ze een eigen prentenboek. Zo is ze auteur en illustrator. Hierdoor
verruimt ze de grenzen van het Vlaamse prentenboekenlandschap. 44 In haar prentenboeken
neemt het beeld de voornaamste plaats in. De tekst moet het beeld begeleiden. De illustraties
zijn primair, de tekst vormt daarop een aanvulling. 45
Met waterverf, gouache, potlood, kleurpotlood en pastel schept Baeten illustraties voor
kinderen. Hiermee creëert ze, volgens velen, een klassieke stijl, een stijl die zich distantieert
39
Frank Huygens, ‘“Mooie plaatjes. Illustratie, lay-out en beeldverhaal in de jeugdtijdschriften”’, Averbode, een
uitgever apart 1877-2002, uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002: 359-391.
40
Vermeulen 2006: 22.
41
Claeys 1994: 2; Ghesquière 2002: 396.
42
De Schepper 2000: 1.
43
Claeys 1994: 2; De Schepper 2000: 1.
44
Majo de Saedeleer, ‘Over Lieve Baeten en de vele lichtjes die in haar werk branden. In memoriam Lieve
Baeten (1954-2001)’, Literatuur zonder leeftijd, 16, 57 (2002): 138.
45
Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.
14

van de experimentele uitspattingen van vele collega-illustratoren. Toch tonen haar stijl en
illustraties dat de Vlaamse kinderboekillustraties kunstzinniger en gedurfder zijn geworden. 46
Ook Baeten is ontevreden met de aandacht die in het Vlaanderen van de jaren 1980 en
1990 naar het beroep van illustrator gaat. Haar vak wordt ondergewaardeerd. Prentenboeken
worden veel te snel omschreven als ‘maar’ prentjes voor kinderen. Terwijl Baeten het eerder
als kunst voor kinderen beschouwt. Een illustratie moet een kind raken, net als een schilderij
iemand kan raken. Dus ook illustraties moeten goed zijn. 47 Hiermee vindt ze aansluiting bij
heel wat illustratoren die eisen voor meer erkenning en waardering.
De illustraties van Baeten maken deel uit van de ontplooiing van een rijke Vlaamse
illustratiegeschiedenis, die nu nog steeds bloeit.
46 Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 29; Vermeulen 2006: 31, 33; Marita Vermeulen, ‘Lieve Baeten 1954-2001.
Vorm is functioneel, inhoud is prioritair’, Leesidee jeugdliteratuur, 7, 8 (2001): 345.
47 Hilde Peeters, ‘“Wij maken met zo’n boek kunst voor kinderen”’, Het Belang van Limburg, 256 (1990): 10.
15

2. Geschiedenis en gedachtegoed van uitgeverij Clavis
Aangezien Clavis een erg jonge uitgeverij is, zijn er slechts weinig bronnen beschikbaar. Een
eerste belangrijk vertrekpunt is de eindverhandeling van Kristien Keirse uit 2004. 48 Zij heeft
aan de hand van de oude website van Clavis een goede schets van deze uitgeverij kunnen
maken. 49 Daarnaast heeft ze informatie gewonnen uit persoonlijke contacten met werknemers
van Clavis. Verder vormt ook in dit onderzoek het contact met deze uitgeverij een belangrijke
gegevensbron. Een laatste bron voor dit hoofdstuk is de informatie die de website van Clavis
verschaft. 50
2.1. Ontstaan en evolutie
In 1978 openen Agnes Verboven (°1951) en Philippe Werck (°1952) een boekhandel te
Hasselt. Het was de levensdroom van Agnes Verboven om met kinderboeken te werken. De
opening van kinderboekenwinkel Poespas maakt die droom werkelijk. Hier blijft het echter
niet bij. Drie jaar later, in 1981, kent deze droom een nieuwe ontwikkeling. Verboven en
Werck richten dan Clavis op. Clavis vormt een klein importbedrijf van uitgeverij De Ruiter.
Dit is een educatieve uitgeverij in Gorinchem, Nederland. De verspreiding van het
schoolboekenfonds is er Clavis’ taak. Opnieuw drie jaar later, in 1984, komen Verboven en
Werck met een eigen uitgave naar buiten. 51 Die eerste uitgave is een vertaling van een
buitenlands prentenboek. Murmel, murmel, murmel is de titel van dit boek van Robert N.
Munsch (°1945) en bevat illustraties van Michael Martchenko (°1942). In 1982 wordt het
uitgegeven bij Annick Press in Toronto, Canada. Verboven heeft dit prentenboek vanuit het
Engels vertaald en geeft het de titel Mummel, mummel, mummel. 52 Zo kan het als eerste
uitgave van uitgeverij Clavis in Vlaanderen verspreid worden.
In de jaren ’80 van de twintigste eeuw staat Clavis nog in zijn kinderschoenen. De
uitgeverij geeft dan enkel vertalingen van buitenlands werk uit. Al gauw kent dit een
ommekeer. Enkele jaren later is de toevoer van buitenlandse boeken dan ook sterk
48
Kristien Keirse, Het profiel van kinder- en jeugduitgeverij Clavis in de periode 1994 tot en met 2002, lic. verh.,
Leuven, 2004.
49
Sinds november 2006 heeft uitgeverij Clavis haar website in een nieuw kleedje gestoken. Niet alleen de
vormgeving, maar ook de inhoud is daarbij veranderd.
50
Clavis, , BladeFX, (s.d.).
51
Keirse 2004: 8; Ludo Simons, Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen, 2. De twintigste eeuw, Tielt,
1987: 190.
52
Deze informatie is afkomstig van Tanja Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers en promotie bij
uitgeverij Clavis (17/04/2007).
16

teruggedrongen. In de jaren 1990 neemt het aantal vertalingen ongeveer één vijfde van het
totale boekenaanbod in beslag. Toch blijven deze vertalingen een belangrijke bron van
inkomsten. Vooral met vertalingen van Engelstalige, Franstalige en Duitstalige boeken wordt
de kas gespijsd. Door de verkoop van rechten aan het buitenland vermeerdert Clavis op
andere manieren hun kapitaal. Zo beslaat de export een groot deel van de productie. Jaarlijks
worden er ongeveer 1,7 miljoen boeken gedrukt bij Clavis. Hiervan zijn ongeveer 1,2 miljoen
exemplaren bestemd voor uitvoer. Vooral de prentenboeken worden vertaald. Af en toe komt
ook een leesboek voor oudere kinderen bij het buitenlandse publiek terecht. De rechten van
deze prentenboeken worden aan zowat dertig verschillende taalgebieden verkocht. De
productie van die vertalingen blijft wel een taak van uitgeverij Clavis. Zo zorgt de
buitenlandse verkoop voor vijfenveertig procent van de omzet. 53 Omdat de uitgeverij zoveel
werk kan exporteren, heeft het voldoende middelen om te investeren in nieuw talent van eigen
bodem. Tien jaar na de eerste uitgave van Mummel, mummel, mummel, in 1994, kunnen
zeventien Vlaamse auteurs hun werk uitgeven bij Clavis. Hiermee is het bestaan van een
nieuwe kinder- en jeugdboekenuitgeverij in het Vlaamse landschap een feit.
In de jaren ’90 van de twintigste eeuw is de uitgeverij dan ook klaar voor een eerste
grote uitbreiding. Die komt er in 1996 met de oprichting van ‘Mozaïek’. Dit is een imprint
voor boeken met een informatieve inhoud. 54
In 2000 volgt een nieuwe uitbreiding. Clavis gaat een samenwerkingsverband aan met
de Antwerpse uitgeverij Facet. Philippe Werck koopt een groot deel van de aandelen van deze
uitgeverij op. Daarnaast wordt hij er ook afgevaardigd bestuurder. Walter Soethoudt (°1939)
is de man achter uitgeverij Facet. Vanaf 1964 brengt hij onder zijn naam herdrukken van
Vlaamse klassiekers uit. Bij de oprichting van de NV Soethoudt & Co in 1984, neemt
Soethoudt ook jeugdliteratuur in zijn boekenaanbod op. Begin 1986 breidt hij de NV uit door
het kind een naam te geven, namelijk Facet. Onder Facet blijft Soethoudt Vlaamse klassiekers
in een hernieuwde uitgave op de markt brengen. Tevens behouden kinder- en jeugdboeken er
hun plaats. Hierbij wordt er ook aandacht besteed aan het uitgeven van enkele vertalingen. 55
De samenwerking tussen Clavis en Facet beperkt zich tot de productie, promotie en
administratie. Zo blijven beide uitgeverijen toch twee aparte vennootschappen. 56 Wanneer
Walter Soethoudt in 2006 op zesenzestigjarige leeftijd met pensioen gaat, wordt Facet
53 Keirse 2004: 58-60.
54 Keirse 2004: 8-9.
55 ‘1-mans-uitgever Soethoudt met pensioen’[online], Villa Kakelbont,
, (14/03/2006), [geraadpleegd op
20/03/2007].
56 Keirse 2004: 9.
17

integraal opgenomen in Clavis. Het Antwerpse kantoor vindt nu onderdak bij Clavis in
Hasselt. Onder Facet worden voornamelijk tienerboeken uitgegeven. Auteurs als Anthony
Horowitz (°1956) en Luc Descamps (°1962) zijn hiervan vaste waarden. 57
Het vertrek van twee medewerkers bij uitgeverij Davidsfonds/Infodok creëert een
volgende ontwikkeling voor uitgeverij Clavis. Eén van deze medewerkers is Hilde Van
Mechelen. Zij verlaat Davidsfonds/Infodok als uitgeefster. Bij haar nieuwe werkgever speelt
ze een grote rol in de oprichting van een nieuwe imprint. Zo richt ze in 2001, na ‘Mozaïek’,
‘Afijn’ op. ‘Afijn’ is naar eigen zeggen “een eigenzinnige imprint die mikt op kwaliteit en
houdt van uitdagingen, niet van vooroordelen”. Het literaire aspect primeert bij ‘Afijn’. 58
Het vertrek van Hilde Van Mechelen bij Davidsfonds/Infodok zorgt ervoor dat ook de
populaire jeugdauteur Marc De Bel (°1954) in 2001 afscheid neemt van zijn oorspronkelijke
uitgever. Hij wordt opgenomen in de groep Clavis-auteurs en slaagt er zelfs in zijn eigen
imprint te realiseren. Deze krijgt de naam ‘Tingel’. Onder ‘Tingel’ worden enkel de boeken
van Marc De Bel uitgegeven. Zowel nieuwe boeken als herdrukken van zijn ouder werk
krijgen een plaats bij ‘Tingel’. 59
Dat 2001 een belangrijk jaar is voor Clavis, is hierboven al gebleken. Het blijft echter
niet bij deze ontwikkelingen. In datzelfde jaar realiseert de uitgeverij nog een derde
uitbreiding. Hiervoor trekken ze bij Clavis over de landsgrenzen. Er wordt een vestiging in
Amsterdam opgericht. Daar kunnen een promotieverantwoordelijke en een vertegenwoordiger
aan de slag. 60 Ondertussen is ook dit filiaal uitgebreid. Op de website van Clavis wordt
immers nog steeds gezocht naar nieuwe werknemers voor het filiaal in Amsterdam. 61
Een volgende uitbreiding die Clavis kent, is ‘Clavis peuter’. Deze imprint wordt in
2004 opgericht. ‘Clavis peuter’ omvat boeken voor kinderen jonger dan drie jaar. Het betreft
een doelgroep die vaak vergeten wordt in de uitgeverswereld. Binnen ‘Clavis peuter’ wordt
een onderscheid gemaakt tussen vijf verschillende leeftijdsgroepen. Daarnaast zijn de boeken
ingedeeld in vijf grote hoofdthema’s. Voor deze boeken verschijnen, worden ze aan een
57
‘Uitgeverij Facet verhuist naar Hasselt’ [online], VRT Nieuws,
, (08/02/2006),
[geraadpleegd op 20/03/2007].
58
Keirse 2004: 9.
59
Keirse 2004: 9.
60
Keirse 2004: 9.
61
‘Nieuwe medewerkers bij Clavis uitgeverij in Amsterdam’ [online], Clavis,
, BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op
20/03/2007].
18

professionele studie onderworpen. Met de hulp van een psycholoog en een pedagoog kunnen
deze speciaal aangepaste boeken voor de allerjongsten op de markt komen. 62
Naar het voorbeeld van ‘Clavis peuter’ heeft de uitgeverij wat later al haar boeken
onder een bepaalde noemer geplaatst. Zo vullen ondertussen ook ‘Clavis kleuter’, ‘Clavis
sprookjes’, ‘Clavis voorlezen’, ‘Clavis fantasie’, ‘Clavis thriller’, ‘Clavis levensecht’ en
‘Clavis informatief’ de jaarlijkse catalogus. 63 Met deze labels brengt de uitgeverij een
duidelijke structuur in hun aanbod. Dit maakt het voor de consument ook heel wat
eenvoudiger.
Het verhaal van Clavis is ontstaan bij de oprichting van de boekenwinkel Poespas. Dit
is de vervulling van een mooie droom voor Verboven en Werck. Ondertussen heeft Agnes
Verboven de uitgeverij verlaten. Philippe Werck is er nog steeds actief als uitgever en
algemeen directeur. 64 Ondanks de vele ontwikkelingen die Clavis heeft gekend, verkoopt
Poespas nog steeds kinderboeken aan het Hasseltse publiek. Ondertussen is deze winkel wel
van locatie veranderd. Poespas heeft nu een vaste stek in de Hasseltse Kapelstraat. Het
herbergt de boeken van Clavis, maar ook boeken van andere uitgeverijen worden in deze
boekenwinkel goed vertegenwoordigd.
2.2. Filosofie
“Wij maken kinderdromen waar” is de leuze die de filosofie van Clavis omvat. 65 Dat het kind
hierin centraal staat, is evident voor een kinder- en jeugduitgeverij. Niet alleen wat de inhoud
betreft, wordt er aan het kind gedacht, ook de vormgeving is belangrijk. Vorm en inhoud
dienen complementair te zijn. Het moet vooral de aandacht van het kind weten te trekken. De
slagzin “Wij maken kinderdromen waar” vervangt het oude “Net iets meer aan de kinderen
gedacht”. De achterliggende idee blijft echter wel gelijk, want ook in de oude leuze staat het
kind centraal. Daarom houdt Clavis bij elke beslissing het kind en zijn belangen in het
achterhoofd.
Clavis’ filosofie valt op twee manieren te interpreteren. Dit tweevoud bestaat in het
aanbieden van boeken die enerzijds door de kinderen graag gelezen worden. Anderzijds
62
Keirse 2004: 9, 145-146.
63
Clavis prentenboeken en leesboeken voorjaar 2007, Hasselt, 2007.
64
Keirse 2004: 8.
65
‘Mission statement Clavis’ [online], Clavis, ,
BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op 20/03/2007].
19

dienen boeken kinderen ook iets bij te brengen. Het belangrijkste aspect is dat de kinderen er
plezier aan beleven.
Dat het kind centraal staat in deze filosofie heeft als gevolg dat de boeken ook vanuit
het standpunt van het kind geschreven moeten worden. Het kind moet zich kunnen inleven in
de verhalen. Die inleving is een absolute vereiste. 66 Dit betekent dat de hoofdfiguren van de
verhalen ook altijd kinderen moeten zijn. Enkel imprint ‘Afijn’ mag hierop een uitzondering
vormen. Bij ‘Afijn’ kan er wel eens een verhaal verschijnen waarin de hoofdrol is weggelegd
voor een volwassene. 67 Bovendien tracht Clavis kinderen verhalen aan te bieden die zich
afspelen in een fantasierijke, stimulerende en veilige omgeving. Ook dit draagt bij tot de
inleving van het kind. 68
Het uitgangspunt van Clavis blijkt te werken, want de boeken van Clavis vallen bij het
grote publiek in de smaak. Dit komt wellicht door het feit de uitgeverij over een breed
arsenaal van verschillende auteurs en illustratoren beschikt. Daarenboven wordt er veel
aandacht besteed aan de presentatie van de boeken en de vormgeving. Elk boek komt met
grote zorg en aandacht voor detail van de pers. Toch spelen commerciële overwegingen hier
niet de hoofdrol. Clavis’ uitgangspunt is een kindvriendelijke filosofie. Wat hieruit ontstaat,
heeft succes en verkoopt bijgevolg goed. Dat is natuurlijk mooi meegenomen, want met of
zonder commerciële doeleinden, de uitgeverij moet zich staande kunnen houden en kunnen
meedraaien met andere uitgeverijen. 69
2.3. Naam en logo
Een naam hangt onlosmakelijk vast aan een bepaald gedachtegoed. Ook bij Clavis is dit zo.
Op het eerste zicht lijkt de naam Clavis niet echt verbonden met kinder- en jeugdboeken. Ook
de relatie met haar leuze “Wij maken kinderdromen waar”, lijkt ver. Toch hebben Verboven
en Werck bij het kiezen van deze naam verder gedacht. Clavis is de Latijnse benaming voor
sleutel. De afbeelding van een sleutel in combinatie met de naam ‘Clavis’ vormt dan ook het
logo van de uitgeverij. 70 Het is een vrij eenvoudig logo. Tegen een rode achtergrond komt de
66 ‘Mission statement Clavis’ [online], Clavis,
, BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op
20/03/2007].
67 Keirse 2004: 141-142.
68 ‘Mission statement Clavis’ [online], Clavis, ,
BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op 20/03/2007].
69 Keirse 2004: 144.
70 Zie bijlage 1.
20

sleutel voorzichtig, als een grisaille, naar het oppervlak. Dit logo versiert de rug van ieder
boek dat bij Clavis wordt uitgegeven.
De naam en het logo van Clavis vormen een sterke aanvulling op de hele filosofie.
Men tracht er de ambitie van de uitgeverij mee uit te drukken. Clavis is de sleutel tot goede
boeken. Dit zijn boeken die vertrekken vanuit het kind en bestemd zijn voor het kind. 71
2.4. Bekroningen
Iedereen wordt graag beloond om geleverde prestaties. Bij Clavis is dit niet anders. Toch is dit
geen hoofdzaak binnen de filosofie van Clavis. Het belang van het kind primeert, niet het
streven naar een prijs.
Niet elke prijs is voor Clavis even waardevol. De uitgeverij maakt een onderscheid in
de soort prijzen die ze ontvangt. Een bekroning uitgereikt door kinderhanden is voor Clavis
veel belangrijker dan een bekroning van volwassenen. Om die reden hechten ze veel belang
aan een vermelding van de Kinder- en Jeugdjury. Deze onderscheiding vormt immers een
goede maatstaf voor de waardering van de kinderen zelf. Ze laat de appreciatie van de
kinderen blijken. Een bekroning van de Kinder- en Jeugdjury vormt het bewijs dat de
uitgeverij in haar opzet geslaagd is. Op die manier werpt Clavis’ filosofie zijn vruchten af. 72
2.5. Toekomst
Clavis kent in zijn korte bestaansgeschiedenis al een opmerkelijke groei. Ook nu blijft het
aantal publicaties per jaar nog stijgen. Daarnaast blijft de uitgeverij investeren in nieuw talent.
Zowel auteurs als illustratoren krijgen bij Clavis de kans hun werk te tonen. Een initiatief als
de illustratorendag is daar een mooi voorbeeld van. 73 Zo heeft Clavis zich kunnen profileren
tot een van de meest vooraanstaande en grootste kinder- en jeugduitgeverijen van het
Nederlandse taalgebied. 74 Het einde is nog niet in zicht. Een droom die eens klein begon,
breidt uit. Clavis wil de komende jaren de internationale markt verkennen. 75
71 Keirse 2004: 141.
72 Keirse 2004: 142.
73 ‘Illustratorendag’ [online], Clavis, ,
BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op 20/03/2007].
74 Keirse 2004: 8.
75 Keirse 2004: 9.
21

3. Lieve Baeten
3.1. Biografie
Op 24 oktober 1954 wordt Lieve Baeten als vierde uit een gezin van zeven kinderen geboren.
Samen met haar zes broers en zussen beleeft ze haar kindertijd in het Limburgse Zonhoven. 76
Haar vader baat er een elektriciteitswinkel uit. 77 Wanneer Baeten naar de middelbare school
moet, trekt ze naar Hasselt. Ze blijkt er aanleg te hebben voor wiskunde. Bovendien houdt ze
zich graag bezig met tekenen. Daarom krijgt Baeten het advies om architectuur te gaan
studeren. Zo schrijft ze zich in voor een studie aan het Provinciaal Hoger Instituut voor
Architectuur in Hasselt. Na twee jaar blijkt deze richting niet aan haar verwachtingen te
voldoen. Ze gaat op zoek naar een andere studierichting. 78
Zo komt Baeten in Antwerpen terecht. Daar begint ze aan de studie Grafische
Vormgeving aan de Academie voor Schone Kunsten. De specialisatie Literaire Illustratie
krijgt er haar voorkeur. Wanneer ze met enkele medestudenten een reis naar de
kinderboekenbeurs van Bologna maakt, beseft ze dat hierin haar toekomst ligt. 79 Die
toekomstplannen krijgen al een zetje wanneer ze in 1976 als studente reeds twee prijzen wint.
Zo kaapt ze de prijs weg van de ‘Postzegelwedstrijd United Nations’. Ook bij de ‘Amnesty
International Posterwedstrijd’ gaat Baeten met de overwinning lopen. 80
In datzelfde jaar trouwt ze met Koen Fossey (°1953). Ze leren elkaar kennen tijdens
hun studies in Antwerpen. 81 Ook in hem schuilt een kunstenaar. Naast het illustreren van
prentenboeken houdt hij zich bezig met beeldhouwen. Daarnaast leeft Fossey zich uit met het
maken van recyclagekunst. Tevens vermaakt hij zich met het schrijven en creëren van
experimentele muziek. Tegenwoordig heeft hij de wereld van de computeranimatie leren
kennen. Dit medium vormt nu zijn voornaamste werkinstrument. 82
76 Claeys 1994: 1.
77 Mariette Van Halewijn, ‘Lieve Baeten maakt met haar boek “Nieuwsgierige Lotje” droom waar’, De
Standaard, 69, 165-166 (1992): 21.
78 Claeys 1994: 1.
79 Claeys 1994: 1; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; De Schepper 2000: 1.
80 Claeys 1994: z.p.
81 Claeys 1994: 1; ‘Limburgs tekentalent in kinder- en jeugdboeken’, Het Belang van Limburg, 275 (1994): 60;
Tilly Stuckens, ‘Prentenboeken als wapen tegen geestelijke armoede’, De Standaard, 67, 300-301 (1990): 12.
82 ‘Wachten op de kerstheks’, Het Belang van Limburg, 251 (1996): 61; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 164;
Marita de Sterck, ‘Koen Fossey’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman
Tromp, e.a., 2, Groningen, 1994: 36; ‘Koen Fossey’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op
05/04/2007].
22

Een jaar na hun huwelijk, in 1977, breidt het prille gezin zich uit. Hun eerste zoon
Wietse wordt geboren. 83 Drukke tijden dienen zich aan. Naast het huwelijksleven en de
opvoeding van haar zoon staat ook het behalen van haar diploma op het programma. Daar
hoort natuurlijk een eindwerk bij. In het laatste jaar van haar opleiding weidt Baeten dit aan
kinderboeken. Hiermee bevestigt ze nog eens haar toekomstplannen. In 1979 behaalt ze haar
diploma. 84 Zo laat ze het studentenleven achter zich.
Toch kan Baeten haar studententijd nog niet definitief afsluiten. De Frans - Belgische
(Parijs - Gembloux) uitgeverij Duculot toont immers interesse in haar afstudeerproject. Deze
uitgeverij is bereid haar eindwerk uit te geven. Zo wordt in 1980 al een grote droom van
Baeten, een eigen prentenboek maken, werkelijkheid. Het krijgt de titel Le vieux miroir.
Spijtig genoeg kent het prentenboek geen groot succes. 85
Toch eindigt dat jaar niet in mineur voor Baeten. De geboorte van haar dochter, Kobie,
kondigt zich aan. Ondertussen is het gezin Fossey-Baeten van Antwerpen naar het Limburgse
Munsterbilzen verhuisd. 86
Dat het geen illustratieopdrachten regent, wordt Baeten al snel duidelijk. Daarom
leggen zij en haar man zich toe op tekenwerk voor plaatselijke reclamebureaus. Daarnaast
tekenen ze wegenkaarten en illustraties voor tijdschriften als Flair, Libelle en Ouders van nu.
Om financieel rond te komen moeten ze deze opdrachten aannemen en het illustreren van
boeken even links laten liggen. 87
Een eerste carrièrewending vindt plaats in 1982. Baeten en haar echtgenoot worden
medewerkers aan de filmstudio Carabosse van Etienne Delessert in Lausanne, Zwitserland.
Dit werk neemt enkele maanden in beslag, maar vormt een leerrijke periode. Lieve Baeten
krijgt er inzicht in hoe een scenario in elkaar wordt gezet. Verder wordt ze vertrouwd met de
gebruikte technieken. Daarnaast leert ze er om uiterst snel, nauwkeurig en volgens de regels te
werken. Het nadelige aspect is dat er met verschillende mensen aan eenzelfde project wordt
83 Claeys 1994: 1.
84 Er is wat onenigheid over het jaartal wanneer Lieve Baeten afstudeert. De informatie van Stichting Lezen
duidt het jaar 1978 aan. Uitgeverij Clavis vermeldt 1979. Mogelijk betreft het schooljaar 1978-1979.
Waarschijnlijk ligt hier de vergissing. Zo studeert Baeten wel degelijk af in 1979. De informatie van Clavis lijkt
dus het meest aannemelijk. (Zie: Clavis prentenboeken voorjaar 2007, Hasselt, 2007: 14; Lieve Baeten, Slimme
Lotje, Hasselt, 2003: z.p.; Claeys 1994: 1).
85 Jef Boden, ‘Life after five. Leven na zeven. Lieve Baeten, Boekenpauw van het jaar’, Top magazine, 21, 40
(1993): 26; Koen Driessens, ‘De papieren dromen van Lieve Baeten’, Het Belang van Limburg, 156 (1992): 15;
Vermeulen 2001: 342.
86 Claeys 1994: 1-2.
87 Boden 1993: 26; Claeys 1994: 1; De Schepper 2000: 1.
23

gewerkt. Zo heeft het, volgens Baeten, meer weg van bandwerk. Het gunstige eraan is dat ze
in contact komt met buitenlandse collega-illustratoren. 88
Baetens eerste grote professionele doorbraak komt er in 1984. Uitgeverij Averbode
biedt haar de gelegenheid om hun tijdschriften te illustreren. 89 Ze gaat op dit aanbod in. Zo
begint ze er met het illustreren van Zonnekind, Zonnestraal en Zonneland. 90 Vanaf 1990
maakt Baeten ook illustraties in het kleutertijdschrift Doremi. In 1991 wordt ze een van de
belangrijkste illustratoren van het peutertijdschrift Dopido. 91 Daarnaast verzorgt ze er enkele
kerstboeken en een vakantieboek. 92 Sommige jeugdboeken van Altiora Averbode worden
tevens versierd met haar illustraties.
De tijdschriften van Uitgeverij Averbode spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling
van een illustrator of schrijver. Veel beginnende auteurs en illustratoren krijgen via dit kanaal
immers de kans om te publiceren. 93 Baeten is één van hen. De kans die ze bij Uitgeverij
Averbode krijgt, is een gelukkige zaak voor Baeten. Ze heeft er dingen kunnen uitproberen,
maar heeft er ook leren nadenken over haar werk. Ze moet er immers illustreren voor een
bepaald doelpubliek. 94 Ook haar gebruikte technieken hebben een aanpassing nodig. Ze is het
gewoon om enkel met pen te werken, maar in Averbode komen er kleuren bij. Bij Uitgeverij
Averbode heerst een strikte deadline. Alles moet er tijdig klaar zijn. Daarom moet ze er een
techniek vinden waarmee ze snel resultaat boekt, zonder daarbij aan kwaliteit in te boeten. 95
Het ontwikkelingsproces dat ze bij Uitgeverij Averbode doormaakt, bezorgt haar nieuwe
illustratieopdrachten.
Van de periode 1985 tot en met 1992 krijgt Baeten immers geleidelijk meer illustratie-
opdrachten voor kinderboeken en jeugdtijdschriften, covers en zwart-wit binnenwerk voor
kinder- en jeugdboeken. Ze werkt dan zelfstandig als illustratrice. Zo illustreert ze niet enkel
voor Altiora Averbode, maar maakt ze geleidelijk meer free-lance opdrachten voor uitgeverij
Clavis te Hasselt, Infodok Leuven en Zwijsen in Tilburg. 96
88 Claeys 1994: 2; Vermeulen 2001: 342.
89 Claeys 1994: 2; Huygens 2002: 396; Stuckens (1990):12.
90 Dit zijn de tijdschriften voor respectievelijk de eerste, tweede en derde graad van het lager onderwijs.
91 Jan Van Coillie en Rita Ghesquière, Uit de schaduw. Een beknopte geschiedenis van de West-Vlaamse en de
Westfaalse jeugd- en kinderliteratuur. De geschiedenis van de jeugdliteratuur in Vlaanderen van 1830 tot heden,
Brugge, 1997: 295.
92 Doremi kerstboek, Averbode, 1986; Doremi kerstboek, Averbode, 1987; Zonnekind-Zonnestraal
kinderkerstboek, Averbode, 1989; Zonnekind-Zonnestraal kindervakantieboek, Averbode, s.d.
93 Van Coillie en Ghesquière 1997: 131.
94 Vermeulen 2001: 342.
95 Driessens 1992: 15; Vermeulen 2001: 343.
96 De Schepper 2000: 1.
24

In deze periode verhuist het gezin naar het ouderlijke huis in het centrum van
Zonhoven. Het atelier van Baeten en haar man Fossey bevindt er zich in de vroegere
elektriciteitswinkel aan de straatkant. 97
Wanneer Lieve Baeten en Koen Fossey in 1990 tien jaar met het vak bezig zijn, willen
ze dat graag op een gepaste manier vieren. Daarom richten ze een tentoonstelling in. Deze
krijgt de naam Parels voor de kleinen. Illustraties van verschillende opdrachten stellen ze er
tentoon. Meerdere culturele centra en bibliotheken in Vlaanderen krijgen deze tentoonstelling
dat jaar op bezoek. 98
Een jaar later, in 1991, krijgt Lieve Baeten een grote opdracht van Uitgeverij Zwijsen.
Ze maakt de illustraties voor de leesmethode Veilig leren lezen. Haar creaties bekleden op die
manier verschillende eerste klassen in Vlaanderen en Nederland. Met haar tekeningen hebben
heel wat zesjarigen leren lezen. 99
Een bezoek aan de kinderboekenbeurs van Bologna in 1986 zorgt voor een belangrijke
ommekeer bij Baeten. Ze maakt er kennis met Andersen Press, een van de belangrijkste
kinderboekenuitgevers op internationaal niveau. Daar ontmoet ze een bewonderend
illustrator. 100 Hij geeft haar een waarschuwing. Ze krijgt de raad te stoppen waarmee ze bezig
is en een andere weg in te slaan. Hij geeft het advies haar droom te volgen. Baeten schrikt
ervan, maar neemt deze raad toch ter harte, aldus Majo de Saedeleer. 101 De raadgevingen van
deze man hebben een grote artistieke invloed op haar verdere werk. Het betekent de aanzet tot
haar uiteindelijke complexe tekenstijl. 102
Het advies uit Bologna laat zijn sporen na. Enkele jaren later, in 1992, gooit ze het
over een andere boeg. Hiermee vindt Baetens grote doorbraak plaats. Haar droom wordt nu
97
‘Lieve Baeten’, Grenzenloos en toch op eigen benen, tent. cat., Brugge, Expositiehal Anhyp, 1993: 20; Van
Halewijn, 1992: 21.
98
Parels voor de kleinen. Koen Fossey & Lieve Baeten 10 jaar kinder- en jeugdboekillustraties, tent. cat.,
Hasselt, Cultureel Centrum, 1990: z.p.; Claeys 1994: 2; Hilde Verbiest, ‘Parels voor de kleinen’, Weekend Knack,
45 (1991): 52.
99
Encyclopedie van de jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma Niewold, e.a., Groningen,
2004: 27; Claeys 1994: 2; Mariette Van Halewijn, ‘Lieve Baeten maakte met haar boek “Nieuwsgierige Lotje”
droom waar, De Standaard, 69, 165-166 (1992): 21; De Schepper 2000: 1.
100
Over welke illustrator het gaat, is niet bekend.
101
Majo de Saedeleer leerde Lieve Baeten kennen bij een bezoek aan de kinderboekenbeurs van Bologna in
1986. Later brachten ze nog bezoeken aan deze boekenbeurs. Majo de Saedeleer is een vaste waarde in het
literatuurlandschap. Ze heeft reeds gewerkt in het onderwijs, bij een uitgeverij, in de theaterwereld, bij de
televisie en bij een literaire vereniging. Daarna heeft ze lange tijd de leiding gehad over het Nationaal Centrum
voor Jeugdliteratuur, nu omgedoopt tot Villa Kakelbont. Sinds 1 juni 2002 is ze directeur van Stichting Lezen.
Eén van haar stokpaardjes blijft de kinder- en jeugdliteratuur, zeker nu Stichting Lezen zich heeft ontfermd over
Villa Kakelbont. (Zie: ‘Medewerkers’ [online], Stichting Lezen,
, (s.d.), [geraadpleegd op 05/04/2007]).
102
De Saedeleer 2002: 138; Marita Vermeulen, Lotje komt!, tent. cat., Genk, Cultuurcentrum en Bibliotheek,
2007: z.p.
25

werkelijk ingevuld, en met succes. Voor uitgeverij Clavis mag ze haar eigen prentenboek
maken. Zowel het concept, de illustraties als de tekst zijn van haar hand. Het prentenboek
over een nieuwsgierige heks Lotje is hiervan het resultaat. 103 Met Nieuwsgierige Lotje geeft
Clavis voor de derde keer een prentenboek uit dat volledig op Vlaamse bodem is ontstaan. 104
Het eerste avontuur van Lotje zorgt ook voor een internationale doorbraak. 105 In 1993
wordt het prentenboek opgemerkt op de boekenbeurs van Bologna. Nieuwsgierige Lotje krijgt
er een speciale vermelding van de Critici in Erba. Dit is een kinderjury die bestaat uit negen
kinderen tussen zes en negen jaar. 106 De jury prijst de originaliteit van de illustraties die door
een vernuftig systeem van uitsneden uitnodigen tot creatief kijken. 107 Ook de magische sfeer
maakt indruk. 108 Ondertussen is het boek al in achttien talen vertaald. 109 Zo kan het
prentenboek onmiddellijk rekenen op internationale belangstelling, maar ook op eigen bodem
weet het publiek Lotje te smaken. In 1993 wordt het bekroond met een Boekenpauw, ook wel
de Yvonne Gillé-Decoeneprijs. 110 Een jaar later wordt het opgemerkt door de kinderen zelf.
Het verdient de prijs van de Kinder- en Jeugdjury Limburg in de categorie zes- tot
achtjarigen. 111 Bij de noorderburen prijzen ze dit prentenboek al in 1992. Het verdient er de
103
Claeys 1994: 2; ‘Lieve Baeten’, Grenzenloos en toch op eigen benen, tent. cat., Brugge, Expositiehal Anhyp,
1993: 20; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; De Schepper 2000: 1.
104
Annemie Leysen, ‘Nieuwsgierige Lotje’, De Morgen, 14, 142 (1992): 22.
105
Van Coillie en Ghesquiere, 1997: 295; Mariette Vanhalewijn, ‘Heksje vliegt de wereld rond’, Het Nieuwsblad,
64 (1996): 74.
106
Claeys 1994: 2; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; Linders en De Sterck 1996: 20; Majo de Saedeleer,
‘Bolognese schoolkinderen bekronen Vlaams boek’, Het Nieuwsblad, 61, 107-108 (1993): 17; Juliane Saeger,
‘Nächtliche Entdeckungsreisen. Zart anmutende Hexenbilderbücher’, Eselsohr, 5 (2002): 9; De Schepper 2000:
1; ‘Vlaamse Boekenpauw “Nieuwsgierige Lotje” schittert in Bologna’, Gazet van Antwerpen, 54 (1993): 3; HP.
Z., ‘“Boekenpauw is erkenning voor iemand die marginaal bezig is”’, Het Belang van Limburg, 58 (1993): 11.
107
Baeten gebruikt spiltpagina’s in Nieuwsgierige Lotje. Een splitpagina is een halve pagina. De afbeelding op
die halve pagina sluit perfect aan bij de afbeelding op de pagina eronder. Wanneer de splitpagina wordt
omgedraaid schuilt daaronder dezelfde illustratie, aangevuld met nieuwe verrassende elementen. Zie verder 3.2.5.
Toverboek.
108
Claeys 1994: 2; De Schepper 2000: 1.
109
Volgens Majo de Saedeleer zijn de boeken van Baeten in veertien talen vertaald. Uitgeverij Clavis vermeldt
achttien vertalingen. Aangezien Clavis de meest recente bron is, namelijk 2005, wordt deze als de meest juiste
beschouwd. (Zie: Baeten, 2003: z.p.; De Saedeleer 2002: 141).
110
Claeys 1994: 2; Koen Driessens, ‘Boekenpauw voor Lieve Baeten, Boekenleeuw voor niemand’, Het Belang
van Limburg, 52 (1993): 5; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; L.P., ‘Geen Boekenleeuw 1993’, De Standaard,
70, 64 (1993): 8; De Schepper 2000: 1; E.V., ‘Vijf jeugdboeken door VBVB bekroond met Boekenwelpen’,
Gazet van Antwerpen, 53 (1993): 32; ‘Vlaamse Boekenpauw “Nieuwsgierige Lotje schittert in Bologna’, Gazet
van Antwerpen, 54 (1993): 3.
111
G. B., ‘Limburgse jongeren kiezen mooiste boek van het jaar’, Het Belang van Limburg, 110 (1994): 34;
Claeys 1994: 2; Frans Heymans, Het goud van de Vlaamse letteren.170 jaar prijzen voor de Nederlandse
literatuur in België (1830-2000), Gent, 2001: 261; Jet Marchau, ‘Kinder- en Jeugdjury Limburg’, Lexicon van de
jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 3, Groningen, 2002: 4; De Schepper
2000: 1.
26

100ste Pluim van de maand. 112 Dit is een prijs waarover een jury van de tijdschriften Bobo en
Margriet en een vertegenwoordiger van KRO’s studio beslist. 113
Na het succes van Lotje is de bal echt aan het rollen. Uitgeverij Clavis geeft haar ‘carte
blanche’ voor meer werk. Zo creërt ze in 1993 twee nieuwe figuurtjes, Tom en Nina. Over dit
duo zijn dat jaar vier peuterboeken verschenen. 114 In 1994 ontstaat dan het tweede boek van
de heks Lotje, Lotje is jarig. Het jaar erna is het weer de beurt aan vier boeken over Tom en
Nina. Zo besteedt Baeten om het jaar aandacht aan nieuwe verhalen over haar eigen creaties.
In 1998 verschijnt het laatste Lotjeboek dat volledig van haar hand is. Lotje moet in 2000
immers plaatsmaken voor een nieuwe creatie. Zo verschijnt het prentenboek Kleine Draak.
Ook opdrachten voor buitenlandse uitgeverijen slaat Baeten niet af. 115 In de jaren ’90
van de twintigste eeuw gaat ze in zee met het Duitse Oetinger Verlag. Deze uitgeverij uit
Hamburg toont grote belangstelling voor Baetens werk. De relatie wordt zo sterk dat ze zelfs
rechtstreeks voor de uitgeverij gaat werken en opdrachten uitvoert. 116 Dat is een primeur voor
een Vlaamse illustrator. 117 Ook aan de andere kant van de oceaan wordt er interesse getoond
in het werk van Baeten. Voor de Amerikaanse uitgeverij Albert Whitman & Compagny uit
Morton Grove, Illinois illustreert ze een kinderboek van Dian Curtis Regan (°1950). 118 Zo
prijken haar illustraties in The 13 Hours of Halloween. 119 Dit boek pleziert sinds 1993 de
Amerikaanse kinderen. 120
In 2000 gaat het op persoonlijk vlak wat minder voor de wind met Lieve Baeten. Zij
en haar man Koen Fossey kunnen niet meer verder samen. Ze beslissen om elk apart hun
eigen weg te gaan. Op 15 oktober 2001 slaat het noodlot helemaal toe. Lieve Baeten overlijdt
112 Claeys 1994: 2; De Schepper 2000: 1.
113 Zie verder 3.2.6. Bekroningen.
114 Van Coillie en Ghesquière 1997: 295.
115 Zie verder 3.2.7. Over de grenzen heen en 3.5.7. Anderstalige uitgeverijen.
116 Claeys 1994: z.p.
117 Koen Driessens, ‘“Ik heb mijn plaats gevonden”. Nieuw prentenboek van Lieve Baeten’, Het Belang van
Limburg, 129 (2000): 36.
118 Dian Curtis Regan gaf les in een school in Denver. Wanneer ze twee jaar vrij nam om te schrijven, is ze
echter nooit meer gaan lesgeven. Vanaf 1982 zijn haar boeken op de markt te vinden. Ze schrijft voor een erg
breed publiek. Verhalen voor kleuters tot verhalen voor adolescenten verschijnen uit haar pen. Daarnaast is geen
enkel genre haar vreemd. Mysterie, spanning, romantiek, humor, historische fictie, fantasie tot kleine sprookjes
zijn allemaal onderdeel van haar oeuvre. (Zie: ‘Dian Curtis Regan’ [online], Dian Curtis Regan Children’s Book
Author, , Dian Curtis Regan, (2007),
[geraadpleegd op 11/07/2007].
119 Claeys 1994: z.p.
120 Aanvankelijk is dit boek niet bij Clavis verschenen. De reden hiervoor is dat het om een specifiek feest,
Halloween, gaat dat hier weinig betekenis heeft. Recent wint dit feest hier aan belangstelling. Later, in 2002
prijkt een vertaling van dit boek in de Vlaamse boekenwinkels. Uitgeverij Clavis heeft besloten het toch uit te
geven als een soort eerbetoon aan de dan overleden Lieve Baeten. Deze anekdote is afkomstig van Tanja
Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers en promotie bij uitgeverij Clavis (27/02/2007).
27

aan de gevolgen van een verkeersongeval. 121 Zo komt er een abrupt einde aan haar vele
creaties. Toch ontstaat in 2003 nog een laatste prentenboek over Lotje. Baeten laat immers
een nieuw verhaal over Lotje met wat schetsen en enkele afgewerkte tekeningen achter. Haar
zoon, Wietse Fossey, heeft het werk van zijn moeder voltooid aan de hand van grafische
computertoepassingen. 122 Zo is na een jaar werk Slimme Lotje ontstaan. 123
Lieve Baeten is een vaste waarde onder de Vlaamse illustratoren. Ze is een van de
meest populaire en best verkopende illustratoren van Vlaanderen. Met haar tekenwerk heeft
ze een stevige reputatie opgebouwd. Hierbij heeft ze het imago van de illustrator die op
belangrijke wijze het gezicht van een boek bepaalt, weten te verstevigen. 124 Daarnaast levert
ze het bewijs dat het illustreren van kinderboeken een volwaardige baan is. Ze heeft
bovendien getoond dat het mogelijk is om vanuit een klein taalgebied een stukje van de
wereld te veroveren met tekeningen. Zo heeft ze de weg geopend voor vele jonge
illustratoren. 125
Nieuwe verhalen over Baetens creaties zullen niet meer ontstaan. Toch blijven haar
figuren verder leven. Haar prentenboeken worden nog steeds uitgegeven. De avonturen van
Lotje, de alledaagse ontdekkingen van Tom en Nina, en de vriendschap tussen Kleine Draak
en Beppo, het mensenkind, kennen nog altijd een groot succes bij de jonge lezers. Daarnaast
tonen ook verscheidene tentoonstellingen nog steeds het werk van Baeten. Naast
overzichtstentoonstellingen van haar eigen werk worden haar illustraties ook opgenomen in
verscheidene groepstentoonstellingen. Zo krijgt haar werk nog steeds belangstelling. 126
Lieve Baeten, Zelfportret, s.d.
Uit: Majo de Saedeleer, ‘Over Lieve Baeten en de vele lichtjes die in haar werk branden.
In memoriam Lieve Baeten (1954-2001)’, Literatuur zonder leeftijd, 16, 57 (2002): 138.
121
Koen Driessens, ‘Noodlot van de goede fee. Illustratrice Lieve Baeten (1954-2001) verongelukt’, Het Belang
van Limburg, 240 (2001): 3: R.P., ‘Jeugdauteur verongelukt door losgeslagen wiel’, Het Volk, 109, 239 (2001): 3.
122
Met creatieve ouders valt ook bij Wietse Fossey de appel niet ver van de boom. Hij volgt kunstonderwijs in
Hasselt. Daarna trekt hij naar de Karel de Grote Hogeschool te Antwerpen waar hij in 2000 afstudeert als
Meester in de Grafische Kunsten. Vanaf dan werkt hij in de multimedia sector waar hij zich voornamelijk
bezighoudt met het ontwerpen van websites en flash-animaties. (Zie: Baeten, 2003: z.p.).
123
Baeten, 2003: z.p.; Koen Driessens, ‘Zoon Lieve Baeten werkt laatste boek over Lotje af’, Gazet van
Antwerpen, 206 (2003): 26; Marita Vermeulen, ‘“Ik ben voortdurend aan het verkennen” een gesprek met Koen
Fossey’, Leesidee jeugdliteratuur, 9, 7 (2003): 277.
124
Claeys 1994: 2.
125
Vermeulen 2007: z.p.
126
Voorbeelden van enkele recente tentoonstellingen zijn Buiten de lijntjes gekleurd. Uitgelezen Vlaamse
illustratoren in de kijker die plaatsvond in de Stadsbibliotheek Tweebronnen, Leuven in 2006 en Lotje komt!,
een overzichtstentoonstelling in het Cultuurcentrum en de Bibliotheek van Genk in het voorjaar van 2007.
28

3.2. Op weg naar een eigen prentenboek
De prentenboeken over de kleine heks Lotje bekoren vele kleuters en beginnende lezers in
binnen- en buitenland. Dit is het resultaat van een grote droom van auteur en illustrator Lieve
Baeten. Na het jarenlang uitvoeren van verschillende illustratieopdrachten en na een eerder
mislukte poging om zelf een boek te creëren (Le vieux miroir, Parijs – Gembloux, Duculot,
1980), wordt die droom eindelijk werkelijkheid. In 1992 ontstaat Baetens eerste eigen
prentenboek. Aan de geboorte van dit prentenboek gaat een lange periode vooraf. Deze
ontstaansgeschiedenis wordt hieronder systematisch uit de doeken gedaan.
3.2.1. Geschiedenis van Uitgeverij Averbode
Uitgeverij Averbode vormt een belangrijke schakel in de carrière van Baeten. Vanaf 1984
worden haar illustraties immers in de jeugdtijdschriften gepubliceerd. Daarnaast kent één van
Baetens creaties, Lotje, haar ontstaan bij Uitgeverij Averbode. Deze figuur komt in 1992 tot
volle ontwikkeling bij uitgeverij Clavis. Omdat Uitgeverij Averbode van grote betekenis is
binnen de carrière van Baeten en binnen de creatie van Lotje, wordt de geschiedenis en het
profiel van deze uitgeverij hieronder eerst verklaard.
a. De norbertijnenabdij van Averbode
De stichter van de norbertijnenabdij van Averbode is Arnold II (eind 11de of begin 12de
eeuw-1138 of 1139), graaf van Loon. In de jaren 1134-1135 sticht hij de abdij in Averbode.
De eerste religieuzen leven er volgens de regels van Augustinus en de Kerk van Prémontré,
nadat de stichting van Norbertus heeft vorm gekregen in Prémontré (bij Coucy), in 1121
gesticht door Bartholomeüs van Jona, bisschop van Laon. De eerste eeuwen na de oprichting
van de abdij zijn bepaald door vele oorlogen. Deze hebben hun invloed op de abdij en de
kloosterlingen met periodes van verval en wederopbloei. In 1797 komt het tot een tijdelijke
opheffing van de abdij van Averbode. De Zuidelijke Nederlanden worden bij Frankrijk
geannexeerd. Er breekt voor heel wat kloosters een moeilijke tijd aan. Gebouwen worden
verkocht of staatseigendom. Kloosterordes vluchten of geraken in de clandestiniteit. Door het
Concordaat met de Heilige Stoel in 1801 wordt de positie van de Kerk opnieuw leefbaar.
Priesters worden door de staat bezoldigd en patronaatsrechten op kloosters en gebouwen
vervallen definitief. In 1802 kan Ignatius Carleer (1765-1845) de abdij terugkopen. Leden van
de religieuze gemeenschap keren terug. In 1803 wordt de parochie Averbode officieel
opgericht. Het behoud van de abdijkerk en bijhorende gebouwen is hierdoor verzekerd.
29

De Belgische onafhankelijkheid in 1830 betekent een kentering. Op 14 december 1834
wordt de abdij van Averbode opnieuw gesticht door Franciscus Corselis (1769-1853), vicaris-
generaal van het bisdom Brugge. Corselis is door paus Gregorius XVI (1765-1846) aangesteld
als apostolisch visitator voor de leden van de exempte kloosterorden in België. 127 Norbertus
Dierckx (1764-1843) wordt de nieuwe overste. Twee jaar later volgt de officiële kerkelijke
bevestiging van de heropgerichte abdij van Averbode. 128
Het leven van de orde is georganiseerd rond het getijdengebed en de mis. Centraal
hierin staat de dagelijkse eucharistieviering. Voor de verering van de eucharistie wordt
verwezen naar de levensbeschrijving van de heilige Norbertus van Maagdenburg (1082-1134).
Hij leidde een onvoorbeeldig leven als kanunnik en subdiaken in Xanten. Een bliksem deed
hem van zijn paard vallen. Dit moment bracht hem tot inkeer. Sindsdien trok hij rond als
boeteprediker en lag aan de basis van een nieuwe kloosterorde. De norbertijnen of
premonstratenzers dragen een wit habijt en worden daarom ook wel witheren genoemd.
Norbertus van Maagdenburg wordt vaak afgebeeld in een wit norbertijnenhabijt met wit
scapulier en schoudermantel met kap. 129
De Mariaviering is een centraal element voor de norbertijnen. Maria is immers de
patroonheilige van verschillende abdijen. Dagelijks wordt er een mis opgedragen voor Onze-
Lieve-Vrouw. Dan wordt ook het zogenaamde “klein officie van Onze-Lieve-Vrouw”
gebeden. Ook in Averbode is deze Mariaverering van groot belang. In 1877 werd er zelfs een
Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart opgericht. Uit dit broederschap
zullen later heel wat activiteiten ontstaan. 130
In 1920 wordt in Averbode de Eucharistische Kruistocht opgericht. Deze beweging
ontstaat vanuit de eucharistische werking van paus Pius X (1835-1914). Hij wil de gelovigen
tot een trouwe geloofsbeleving brengen en een veelvuldig ontvangen van de eucharistie. Deze
beweging ligt dus in het verlengde van de eucharistieviering van de norbertijnen. Seculiere
priester Edward Poppe (1890-1924) is de geestelijke bezieler van de beweging. Vanuit de
abdij heeft Basilius Vanmaele (1890-1968) de leiding over de Eucharistische Kruistocht. Ook
deze nieuwe beweging zorgt al gauw voor belangrijke ontwikkelingen binnen de abdij en de
geloofsgemeenschap.
127
Met exempt wordt bedoeld onttrokken aan, niet vallend onder. De abdij van Averbode is exempt, dit wil
zeggen niet onderhorig aan een bisschop.
128
Herman Janssens, ‘De norbertijnen van Averbode ca. 1134-2000’, Averbode, een uitgever apart 1877-2002,
uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002: 18-29.
129
Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vincke, Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen, Leuven, 2002: 99-100;
Louis Réau, Iconographie de l’ art chrétien, 3. Iconographie des saints, 2, Parijs, 1958: 994.
130
Janssens 2002: 26-29.
30

Vanaf de jaren ’60 van de twintigste eeuw kent de abdij, ondanks bewogen jaren in de
Kerk, een vrij stabiele levensloop. De laatste jaren is de vergrijzing onder de kloosterlingen
merkbaar. Hoewel enkele nieuwe novicen zich toch nog aanmelden. 131
Momenteel is de abdij van Averbode vooral bekend omwille van de uitgeverij die er
gehuisvest is. Deze uitgeverij kent nog steeds een bloeiend bestaan.
b. Uitgeverij Averbode
Uitgeverij Averbode is ontstaan in de negentiende eeuw als investering van de abdij. De
oprichting van de Genootschap van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart in 1877 vormt de
aanzet tot het ontstaan van de uitgeverij. Door de grote en snelle ledenwerving van dit
genootschap rijst de vraag naar snel leverbaar en goedkoop drukwerk. De leden moeten
immers ingeschreven, ingelicht en uitgenodigd worden voor allerlei activiteiten. Ze dienen
ook voorzien te worden van stichtelijke lectuur en devotionalia. Eerst doen de norbertijnen
beroep op enkele private ateliers als H.L. Stepman en S. Leliaert in Gent en L. Vekemans in
Zottegem om hun werk te drukken. Er is echter ontevredenheid over de tarieven en de
leveringstermijnen. Daarom kopen de norbertijnen in 1881 een kleine handpers in Parijs, en al
gauw een tweede met een snijmachine en enkele letterkasten. Vanaf 1882 betaalt de abdij dan
ook het drukkerspatent.
Door het succes van de Genootschap van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart en
door het bezit van drukkersmateriaal ontstaat in 1886 de Bode der Aartsbroederschap van
Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart. In 1903 krijgt dit blad een aanvulling. Dit supplement
heeft zich in 1907 ontwikkeld tot een afzonderlijk weekblad, Averbode’s weekblad. Daarnaast
begint de uitgeverij ook met het uitgeven van parochiebladen en een jaarlijkse Maria-almanak.
Deze tijdschriften vormen het begin van een hele reeks die in Averbode zullen worden
gepubliceerd.
In de periode voor de Eerste Wereldoorlog brengt de drukkerij diverse publicaties uit.
Naast eigen werk, zijn er ook vertalingen. Zowel heiligenlevens, stichtende, historische als
realistische verhalen komen aan bod. Deze teksten zijn voornamelijk bestemd voor een
volwassen publiek. 132
131 Janssens 2002: 33-37.
132 Over welke publicaties het precies gaat, is niet duidelijk.
31

Tijdens de Eerste Wereldoorlog is er weinig activiteit bij Uitgeverij Averbode. Na de
oorlog breekt er al gauw een nieuwe bloeiperiode aan. De uitgeverij en drukkerij vinden snel
hun enthousiasme terug. Vanaf dan bestaat de uitgeverij verder onder de naam Goede Pers. 133
Wanneer in 1934 de Naamloze Vennootschap Altiora opgericht wordt, valt het
magazine Ons land en de drukkerij onder deze NV. In 1943 komt daarbij ook de
boekenuitgave terecht. De tijdschriften daarentegen, blijven onder de naam Goede Pers
verschijnen.
Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft aanvankelijk geen invloed op de
activiteit binnen de uitgeverij. Enkel het blad Ons land is onderhevig aan censuur, maar
andere tijdschriften kunnen zonder probleem verder worden uitgegeven. In 1943 moet echter
de productie van sommige tijdschriften worden stopgezet. Door papierschaarste worden er
vanaf dan tijdelijk geen Vlaamsche Filmkens, Zonneland en Petits Belges meer gedrukt.
Na de Tweede Wereldoorlog komt de heropbloei traag op gang. Pas vanaf 1960 zet het
herstel zich echt door. Toch worden in de jaren ’60 van de twintigste eeuw enkele
tijdschriften stopgezet. De stijgende concurrentie en de dalende verkoopcijfers zijn hiervan de
oorzaak. Eén van deze tijdschriften is Averbode’s weekblad. De jeugdtijdschriften oogsten
wel succes.
De jaren die volgen kennen heel wat tegenslagen. De uitgeverij heeft immers te lijden
onder de oliecrisis van de jaren 1970, maar ook interne problemen (stakingen, vijfdagenweek,
enzoverder) doen zich voor. Uitgeverij Averbode overwint al deze moeilijkheden.
In de jaren 1990 vinden er heel wat interne veranderingen plaats. De
uitgeverijactiviteiten van de NV Altiora en de seizoensboeken (kerstboek, paasboek,
vakantieboek) van de Goede Pers worden gebundeld onder één orgaan: NV Uitgeverij Altiora
Averbode. De tijdschriften blijven de taak van de Goede Pers. In 1996 verkoopt de uitgeverij
haar drukkerij. Deze bestaat sinds 2000 verder onder de naam NV Agora Rotogravure. Ook in
2000 verandert de naam Goede Pers in NV Uitgeverij Averbode. 134 Zo is het domein van de
norbertijnenabdij van Averbode vandaag nog steeds de bakermat van vele succesvolle boeken
en tijdschriften.
133 Erik Buyst en Peter Heyrman, ‘Ondernemen in de schaduw van een abdij (1881-2002)’, Averbode, een
uitgever apart 1877-2002, uitg. door Rita Ghesquière en Patricia Quaghebeur, Averbode, 2002: 41-44;
Ghesquière 2002: 229-232; Ludo Kustermans, Een lange weg. Over het uitgeven van kinder- en jeugdboeken
door N.V. Altiora Averbode, lic. verh., Leuven, 1985: 47-50.
134 Buyst en Heyrman 2002: 50-67.
32

c. Geschiedenis van de kinder- en jeugdtijdschriften
Reeds voor de Eerste Wereldoorlog schenkt de uitgeverij aandacht aan de jeugd. Zo was er
Het St-Herman-Jozefsblaadje voor de katholieke Vlaamse jeugd. Dit blad verschijnt van 1911
tot 1914. Ook Averbode’s weekblad bevat een rubriek voor jonge lezers, “Voor ’t jonge
volkje”. Daarin worden moraliserende verhalen gepubliceerd. 135
In 1919 verschijnt een proefnummer van een nieuw tijdschrift voor de jeugd,
Zonneland. Dit tijdschrift was een soort verderzetting van Het St-Herman-Jozefsblaadje voor
de katholieke Vlaamsche jeugd. Na een positief geëvalueerd proefnummer, wordt in 1920 het
tijdschrift Zonneland. Weekblaadje voor de Katholieke Vlaamsche Jeugd uitgegeven. Vooral
de Eucharistische Kruistocht speelt een belangrijke rol in de oprichting van dit tijdschrift. Het
bevat immers een vaste rubriek gewijd aan die beweging. In die rubriek worden de doeleinden
van de Eucharistische Kruistocht aan de jonge lezers toegelicht. Een jaar later, op 24 april
1921, verandert de ondertitel van Zonneland in Tijdschrift van den Eucharistische Kruistocht.
Omdat er nog geen specifiek tijdschrift voor de missieactie bestaat, krijgen ook artikels over
dit onderwerp er een plaats.
Wanneer pater Daniël de Kesel (1912-1996) in 1936 hoofdredacteur wordt, kent
Zonneland een enorme groei. De Kesel signeert zijn teksten met het pseudoniem Nonkel Fons.
Onder deze naam wordt hij erg bekend bij de jonge lezers. Nonkel Fons blijft hoofdredacteur
tot 1981.
Het succes dat Zonneland dan kent, is afhankelijk van verschillende factoren. Ten
eerste is er in Vlaanderen in die periode weinig lectuur voor de jeugd beschikbaar. Er bestaat
ook nog geen Vlaams tijdschrift voor de jeugd. Zonneland hoeft dus niet met concurrentie af
te rekenen. Een tweede factor is het katholieke karakter dat dit tijdschrift uitdraagt. Het
ondersteunt het religieuze opvoedingsproject van het katholieke onderwijs. Het derde aspect
betreft het educatieve karakter van Zonneland. Het sluit aan bij de kennis die kinderen op
school leren. Ten vierde wordt er rekening gehouden met een zo laag mogelijke verkoopprijs.
Om de prijs laag te houden, wordt het tijdschrift met grote aantallen via de scholen verspreid.
Deze vier aspecten staan garant voor het succes van Zonneland tot het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft het tijdschrift moeilijkheden om te overleven.
Zo wordt Zonneland heel wat dunner. De oorzaak hiervan is de papierschaarste. Ook de prijs
kan dan relatief laag blijven, maar de bevolking heeft het hoe dan ook veel moeilijker. In
135 Ghesquière 2002: 229.
33

september 1943 verbiedt de bezetter het publiceren van Zonneland. Een jaar later, op 5
november 1944 verschijnt het tijdschrift opnieuw. Dit is de uitgelezen kans om het in een
moderner kleedje te steken. Zo zijn vanaf nu, naast het religieuze, het wetenschappelijke, het
literaire en het ontspannende aspect belangrijke pijlers van Zonneland. Het tijdschrift wordt
ook na de oorlog in klasverband gebruikt. Het sluit nu evenwel nog beter aan bij profane
vakken als geschiedenis en aardrijkskunde.
Zonneland volstaat echter niet lang meer. Het tijdschrift wordt gelezen en gebruikt
door kinderen van het eerste tot en met het zesde leerjaar. Op het gebied van kennis moet het
zo een te grote afstand overbruggen. Een opsplitsing blijkt dus noodzakelijk. Daarom
integreert pater de Kesel enkele aparte bijdragen voor kinderen van zeven tot acht jaar in
Zonneland. Deze formule kan echter op weinig steun rekenen. De oudere kinderen vinden dit
niet interessant. Een heel nieuw tijdschrift lijkt de beste oplossing. Zo komt in 1956
Zonnekind tot leven. Ook hier blijkt een tweede opsplitsing noodzakelijk. In 1966 wordt
Zonnestraal opgericht. Er bestaan dus drie verschillende tijdschriften voor het lager onderwijs,
één tijdschrift voor elke graad. Zonnekind pleziert de eerste graad, Zonnestraal is het
tijdschrift voor de tweede graad, en het al langer bestaande Zonneland dient nu enkel de derde
graad. Ook de kleuters worden niet vergeten bij Averbode. In 1964 ontstaat immers Prutske.
Dit blad wordt in 1965 omgedoopt tot Doremi en biedt verhaaltjes en spelletjes voor de
kleuters.
Met dit nieuwe tijdschrift is het einde van de expansiedrift van Uitgeverij Averbode
nog niet in zicht. In 1973 wordt er ook aan de oudere kinderen gedacht. De uitgeverij mikt op
lezers buiten de grenzen van de lagere school. Het nieuwe tijdschrift krijgt de naam Top mee.
Top richt zich op twaalf- tot vijftienjarigen. Voor de leeftijdsgroep tussen zestien en achttien
jaar wordt in 1981 Yell opgericht. Dit tijdschrift bestaat nu echter niet meer. Enkele jaren later
volgt Dopido met de jongste kleuters of peuters als doelpubliek. In 1995 vervangt ID het
jongerentijdschrift Top. ID is een schoolmagazine dat sterker wil aanleunen bij de leerplannen.
In 1999 volgen nog twee educatieve magazines voor lezers uit de middelbare school, namelijk
Blikopener en Reflector. Met de oprichting van deze twee bladen komt er een voorlopig einde
aan het ontstaan van een reeks educatieve kinder- en jeugdtijdschriften. 136
136 Ghesquière 2002: 232-233.
34

d. Illustraties in de kinder- en jeugdtijdschriften
De tijdschriften van Uitgeverij Averbode hebben een jong publiek. Al gaat het in de eerste
plaats om educatieve tijdschriften, ook de illustratie is belangrijk. De boodschap moet immers
op een aangename manier de jonge lezers bereiken.
De eerste illustraties die in Zonneland verschijnen zijn pentekeningen, staalgravures
en enkele foto’s. Het onderschrift van deze beelden verklaart dat ze afkomstig zijn van Duitse,
Engelse en Franse tekenaars of fotografen. Ze zorgen voor een aantrekkelijke cover. De
laatste bladzijde van Zonneland bestaat uit een collage van drie tot vier afbeeldingen. Zowel
de voorkant als de achterkant van het tijdschrift is dus volledig geïllustreerd. Dit komt het
visuele en commerciële aspect van het tijdschrift ten goede. De afbeeldingen achteraan
vormen een mengeling van stichtelijke prenten, cartoons en zoekplaten. Later worden er ook
gags, korte, grappige stripverhalen, aan toegevoegd. Deze vormen het tegenbeeld van de meer
serieuze cover. Ook deze gags zijn van buitenlandse oorsprong. De meeste auteurs zijn
hiervan onbekend. Slechts enkelen signeren hun werk.
In de tweede helft van de jaren 1920 worden er Vlaamse en Nederlandse illustratoren
aangetrokken. Wim Hoogenbos, Jan Wiegman (1884-1963) en Jos Speybrouck (1891-1956)
zijn enkele van de eerste illustratoren die grafiek maken in dienst van de uitgeverij. 137 Deze
groep betekent het begin van nieuwe illustraties in Zonneland. Ook Nonkel Fons trekt vanaf
1945 verschillende illustratoren aan. Hij probeert zo een groep huisillustratoren te vormen.
Zelfs onervaren tekenaars krijgen een kans om hun ding te doen in Zonneland. Nonkel Fons
geeft hierdoor minder om kwaliteit. Hij wil hoofdzakelijk betaalbare kwantiteit.
Vooral de stripverhalen zijn erg populair bij Nonkel Fons. Daarom lijkt Zonneland in de
periode 1945-1960 meer op een stripblad. Hiervoor krijgt Nonkel Fons heel wat tegenstand te
verduren. Menig pedagoog is van oordeel dat het stripverhaal de leesluiheid zou bevorderen.
Ook de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen en de Vereniging voor Schrijvers voor de
Jeugd uiten hun ongenoegen. Nonkel Fons gaat moedig de discussie aan. Hij is van mening
dat het kind niet alleen leest met het woord, maar ook met het beeld. Het beeldverhaal zet juist
137 Op dertienjarige leeftijd werkte Jan Wiegman al in een boekhandel/uitgeverij. Later kwam hij terecht bij een
Amsterdamse kunsthandelaar. Daarna kon hij aan de slag bij de Nederlandse uitgeverij Meulenhoff. Hij mag er
verschillende schooluitgaven van illustraties voorzien. Naast boeken illustreert hij ook kranten en tijdschriften.
Fijne lijnen en arceringen kenmerken zijn illustraties. (Zie: Margreet van Wijk-Sluyterman, ‘Jan Wiegman’,
Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 9, Groningen, 1986: 1);
Kunstenaar Jos Speybrouck uit Kortrijk begint al op jonge leeftijd met schilderen. Hij volgt lessen aan de
Academie van Kortrijk en later ook in Sint-Lucas in Gent. Naast schilderen legt hij zich toe op de tekenkunst en
het ontwerpen van verschillende maquettes en kostuums voor optochten. In 1923 gaat hij een verbintenis aan met
de abdij van Averbode. Hij voorziet er verschillende nummers van Zonneland, Lenteweelde, Averbode’s
Weekblad en de Heilig Hartkalender van illustraties. (Zie: Hendrik Aertgeerts, Het grafisch werk van Jos
Speybrouck, Erf- en heemuitgaven, 18, 3. 1937-1956, Sint-Katelijne-Waver, 1992: 8-10, 19, 32).
35

aan tot lezen wanneer het beeld mooi is. Kleuters krijgen in Doremi het beeld te zien.
Wanneer ze ouder worden, bieden de tijdschriften ook tekst bij de beelden. 138
Door de komst van meerdere tijdschriften voor verschillende leeftijdsgroepen, wijzigt
ook de inhoud lichtjes. Vanaf de jaren 1960 zijn de tijdschriften sterker gericht op het
pedagogische gebruik ervan in de klas. De leerplannen bepalen voortaan de inhoud. Dit heeft
ook gevolgen voor de illustraties. Een meer educatief verantwoorde aanpak is vereist. Dit
betekent dat de leesbaarheid en interpretatie van de tekening aangepast moet zijn aan de
leeftijd van de kinderen. Zo past bij Zonnekind een eenvoudige stijl. Een tweede gevolg is het
verdwijnen van het wekelijkse stripverhaal van de cover van Zonneland. In de plaats van het
stripverhaal komt er een volbladillustratie. Deze wordt omstreeks 1975-1978 vervangen door
een foto met kinderen. Niet alleen op de voorpagina verdwijnt het stripverhaal, ook in het
tijdschrift zelf slinkt het aandeel van het stripverhaal. Daarnaast bieden de illustraties een
gevarieerder aanbod. Steeds vaker worden foto’s gebruikt als educatief beeldmateriaal in
Zonneland. De getekende illustratie ondersteunt nu vooral de kortverhalen en de
godsdienstige artikels. Daarnaast krijgt ook kleur een belangrijkere rol in de opmaak.
Vanaf de jaren 1970 belanden de tijdschriften in een dieptepunt. Nonkel Fons volgt
niet met de ontwikkelingen in de jeugdliteratuur en de pedagogiek. Ook vormelijk zijn de
tijdschriften duf en saai geworden. Wanneer Nonkel Fons in 1984 onder druk met pensioen
gaat, neemt een jonge groep medewerkers de redactie van de jeugdtijdschriften over. De
nieuwe redactie heeft dan ook de uitdaging om de tijdschriften nieuw leven in te blazen. De
nieuwe stijl moet aansluiten bij de eigentijdse kinderboekillustratie in Vlaanderen en
Nederland. Daarnaast wordt het aantal strips drastisch herleid. Er is slechts plaats voor één
stripverhaal per nummer. Vanaf de jaren 1980 groeit de toevoer van illustratoren naar
Uitgeverij Averbode. Zo kunnen in één nummer van een tijdschrift wel acht verschillende
illustratoren hun werk tonen. De redactie zorgt er evenwel voor dat de homogeniteit van het
tijdschrift niet verloren gaat.
Vele illustratoren volgen elkaar in snel tempo op. Voor sommigen beperkt hun
optreden zich tot enkele nummers. Anderen groeien geleidelijk en stoten soms door tot de
jeugdboeken. Zo krijgen de kinderen een diversiteit aan afbeeldingen in een toch nog steeds
herkenbaar tijdschrift. Omstreeks 1990 hebben de tijdschriften, na enkele jaren zoeken, een
nieuwe glorie bereikt. 139
138 Huygens 2002: 357-366; Danny de Laet, De Vlaamse stripauteurs, Antwerpen, 1982: 191-195.
139 Huygens 2002: 377-392, 398-399.
36

e. Lieve Baeten bij Uitgeverij Averbode
Sinds 1984 behoort Baeten tot de groep illustratoren van Uitgeverij Averbode. Ze illustreert er
de verschillende educatieve tijdschriften voor kinderen. 140 Haar tekeningen bekleden vanaf
1985 Zonnekind. Tot en met 1992 maakt ze illustraties voor dit weekblad. Van 1985 tot en
met 1989 zijn haar illustraties in Zonnestraal te zien. Eveneens vanaf 1985 zijn er
afbeeldingen in het tijdschrift voor de derde graad, Zonneland, te vinden. Tot en met 1991
maakt ze illustraties voor dit tijdschrift. Voor Zonneland heeft ze enkel sporadisch werk
geleverd. Slechts enkele nummers tonen tekeningen van haar. Dit heeft te maken met het feit
dat het tijdschrift voor de derde graad heel wat foto’s bevat. Deze foto’s vervangen de
illustraties die voornamelijk de tijdschriften voor de jongere kinderen vormen. Bovendien
maakt Lieve Baeten uitzonderlijk weinig illustraties voor oudere kinderen. Haar tekeningen
zijn vooral voor jonge kinderen en kleuters bestemd. 141 Dat haar werk jonge kinderen bekoort,
laat Baeten van 1990 tot en met 1994 nog even merken. Ze illustreert dan voor Dopido en
Doremi, het peuter- en kleutertijdschrift van Averbode. 142 Voor Dopido maakt ze de
vertelplaat en illustreert er de gedichten. 143
Naast de tijdschriften illustreert ze ook enkele kerst- en vakantieboeken. Deze zijn
verbonden aan de tijdschriften. Zo is het kerstboek van Doremi in de jaren 1986 en 1987
versiert met Baetens tekeningen. Voor Zonnekind-Zonnestraal illustreert ze een
kindervakantieboek en het kinderkerstboek van 1989. 144
De periode bij Averbode is cruciaal voor de verdere loopbaan van Baeten. Ze heeft er
heel wat dingen geleerd. Zo moet ze er bewust leren nadenken over haar werk. De tekeningen
moeten een specifieke doelgroep bekoren. Daarbij dient ze rekening te houden met details.
Uitgeverij Averbode biedt Baeten ook de kans om heel wat uit te proberen. Ze kan er haar
mogelijkheden aftasten. Niet alleen de vorm en het onderwerp, maar ook de gebruikte
materialen veranderen. Voor Baeten bij Averbode aan de slag kan, heeft ze altijd met pen
gewerkt. Voor de tijdschriften van Averbode moet ze met kleur leren werken. Verder wordt er
verwacht dat de afbeeldingen binnen een bepaalde tijdspanne klaar zijn. Baeten dient er af te
140 Claeys 1994: z.p.
141 Verbiest 1991: 52; Vermeulen 2001: 342.
142 Mariette Van Halewijn ‘Lieve Baeten maakte met haar boek “Nieuwsgierige Lotje” droom waar’, De
Standaard, 69, 165-166 (1992): 21; Mariette Van Halewijn, ‘Nieuwsgierige Lotje reist de wereld rond’, Het
Nieuwsblad, 60, 164 (1992): 38.
143 De vertelplaat is een grote illustratie die twee pagina’s bezet. Het is een drukke illustratie waar heel wat
dingen te ontdekken zijn. De korte tekst geeft aan wat de kinderen moeten zoeken op deze illustratie.
144 Doremi, Zonnekind, Zonnestraal en Zonneland hebben elk jaar drie seizoensboeken: een kerstboek, een
paasboek en een vakantieboek. Deze boeken vormen een uitgebreid nummer van het desbetreffende tijdschrift.
Ze werken rond een thema en bevatten een verhaal, knutseltips en educatieve spelletjes. Ze verschijnen elk jaar
voor de kerst-, paas- en zomervakantie.
37

ekenen met tijdsdruk. Zo leert ze er snel en toch kwalitatief werken. Ze heeft er haar vak
leren beheersen. Dat de periode bij Averbode een vruchtbare periode is, blijkt uit de vele
ervaringen die Baeten er heeft opgedaan, maar ook uit de waardering die ze er krijgt voor haar
werk. 145
Baetens illustraties voor de tijdschriften van Uitgeverij Averbode vormen een
springplank naar haar eigen prentenboeken.
3.2.2. Het ontstaan van Lotje
Het idee om een prentenboek over een heks te maken, is niet erg vanzelfsprekend. De figuur
van een heks is immers een schrikwekkend personage voor kleine kinderen. Kinderen kennen
de heks voornamelijk uit sprookjesverhalen. In deze verhalen wordt een heks geassocieerd
met een oude vrouw. Ze is erg lelijk en loopt voorovergebogen, meestal met een wandelstok.
Vaak is ze in het zwart gekleed met een zwarte punthoed. Heksen zijn altijd boze wezens. Ze
zijn verteerd door haat en jaloezie, en willen zich wreken op onschuldige slachtoffers. Daarbij
maken ze gebruik van toverformules, drankjes en listen. Ze zijn vertrouwd met zwarte magie
en kunnen vliegen op bezems. Meestal leven ze samen met een zwarte kat ver weg in een
groot bos. 146
Deze sprookjes behoren tot het oudste cultuurgoed. Reeds jaar en dag worden ze
overgedragen van mens tot mens. Oorspronkelijk zijn sprookjes verhalen voor volwassenen,
maar langzamerhand zijn deze verhalen tot kinderverhalen herschapen. Vooral op het
ogenblik dat verzamelaars de sprookjes in teksten vastleggen, wordt er aan de verhalen
geknutseld. In de negentiende eeuw groeit er een uitgesproken belangstelling voor deze
verhalen. 147 Sindsdien zijn sprookjes onlosmakelijk verbonden met kinderverhalen. De
bekendste verhalen worden gebundeld in boeken die mikken op een jong publiek. De meeste
sprookjesboeken bevatten illustraties. Deze illustraties versterken het beeld van de lelijke heks
als slecht personage. Ook verschillende tekenfilms spelen hierop in. Vooral Walt Disney heeft
verscheidene sprookjes verfilmd. De beangstigende heks krijgt hierin geregeld een hoofdrol.
Om dit beeld te ontkrachten bij jonge kinderen is heel wat durf en moed nodig. Een
prentenboek mikt immers op een erg jong publiek. Lieve Baeten deinst niet terug voor deze
uitdaging. Toch is Baeten niet de eerste die in een prentenboek de hoofdrol aan een heks geeft.
Het is haar vaker voorgedaan, ook in de Nederlandstalige en internationale jeugdliteratuur.
145 Driessens 1992: 15; Vermeulen 2001: 342-343.
146 Dirk Volckaert, Heksen en hekserij in de hedendaagse fantastische jeugdliteratuur, lic. verh., Leuven, 1989:
22-24.
147 Ghesquière 2004: 139.
38

Dieter (°1947) en Ingrid (°1953) Schubert zijn hierin misschien wel de meest bekende
voorgangers. Zij oogsten met hun verhaal over de heks Platvoetje in 1986 al heel wat
succes. 148
Lieve Baeten haalt de mosterd echter niet bij haar voorgangers. De figuur van Lotje de
heks is immers tot stand gekomen door Baetens dochter, Kobie. Als kind speelde ze vaak heks
met een vriendin. Ze dosten zich volledig uit. Wanneer Baeten hiervan foto’s terugvindt,
bruist het idee om zelf heksen te gaan tekenen. 149 Ze wil evenwel afwijken van de traditionele
heksen. Haar heksen krijgen een eigen interpretatie. Baetens heksenwereld wordt bevolkt met
leuke heksen. Het is een fijne wereld. Heksen zijn voor haar geen enge, lelijke vrouwen. 150 De
eerste heks die Baeten tekent, is een grote heks. Daarna wordt haar ontwerp steeds kleiner. 151
Zo is Lotje geboren.
De tijdschriften van Averbode spelen een cruciale rol in dit verhaal. Baeten gebruikt
dit medium om haar heks te testen. Hiermee krijgt ze een idee hoe kinderen op de tekeningen
reageren. In een editie van Doremi en Zonnekind toont ze een doorsnede van een heksenhuis
(afb. 8). 152 Wanneer in 1992 bij Clavis Nieuwsgierige Lotje uitgegeven wordt, is hierin een
gelijkaardige afbeelding terug te vinden (afb. 11). De afbeelding in het boek is meer
uitgewerkt en toont meer details. Een heks siert ook de omslag van een nummer van Doremi
(afb. 7). 153 Hiermee test ze de waardering van een erg jong publiek. De kinderen reageren
positief op de heksenillustraties in Doremi en Zonnekind. Met deze twee tijdschriften heeft
Baeten het doelpubliek dat ze met haar prentenboek voor ogen heeft, kunnen bereiken. Door
de appreciatie die Baeten bij Uitgeverij Averbode geniet, durft ze de stap zetten om zelf
boeken te gaan maken. 154
3.2.3. Uitgeverij Clavis
Na het proefproject in de tijdschriften van Averbode, is het de beurt aan een uitgeverij die
potentieel ziet in het verhaal van de nieuwsgierige heks Lotje. Dit is uitgeverij Clavis. De stap
naar deze uitgeverij is klein voor Baeten. Al vanaf 1986 voert ze er free-lanceopdrachten
148
Dieter en Ingrid Schubert, Platvoetje, Turnhout, 1986.
149
Clavis catalogus prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3.
150
Lavreysen 1996: 38.
151
Clavis catalogus prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3; Lavreysen 1996: 38.
152
Doremi, 12 (1990): 8-9; Zonnekind, 33, 23 (1990): 8-9.
153 Doremi, 12 (1990): omslag.
154 Vermeulen 2001: 343.
39

uit. 155 Ze illustreert boeken van vaste Clavis-auteurs als Sine van Mol (°1945) en Mieke
Vanpol (°1948). 156 De eerste contacten zijn dus al gelegd.
Voordat het prentenboek in de winkel ligt, vindt er een lang en intensief proces plaats.
Het vertrekpunt van dit proces ligt bij Baeten zelf en de dingen die in haar leefwereld
plaatsvinden. Hiermee komt een denkproces op gang. Het denken gebeurt bij Baeten in
beelden, niet in woorden. Ze blijft in de eerste plaats een illustrator, geen schrijver. Dit
denken in beelden vertrekt vanuit een bepaalde gebeurtenis. Al gauw ontstaat de eerste
verhaallijn. Zo wil ze voor haar eerste Lotjeboek een huis met veel heksen. Elke heks is
anders. Vanuit deze gedachte groeit het verhaal. Dit verhaal schetst Baeten in beelden. Ze
schrijft de gebeurtenissen niet op. Voor het tweede boek over Lotje wil Baeten iets met veel
winkels. Lotje loopt in en uit elke winkel. Dat beeld vormt de basis en daaruit groeit een
verhaal verder. Wanneer dit begin er is, vertrouwt Baeten erop dat het verhaal in zijn plooi zal
vallen. 157
De fase die hierop volgt, kent een moeizaam verloop. Baeten moet een mooi
samenhangend geheel van het verhaal maken. Hierbij moet ze op de juiste plaatsen
spanningsmomenten inbouwen. Dit is niet altijd even eenvoudig. Er ontstaat een fase van
zoeken en twijfelen. In het begin toetst ze het verhaal aan de mening van haar man, illustrator
Koen Fossey en aan de uitgever. Wanneer deze groen licht geven, gaat Baeten over naar de
volgende stap: het verhaal omzetten in beelden. 158
Ook deze fase bestaat vooral uit zoeken en twijfelen. Dit uit zich in het maken van
veel schetsen en maquettes. Ze maken het geheel visueel duidelijk. Aan elke illustratie gaan
meerdere schetsen vooraf (afb. 15a-d). 159 Hiervoor werkt Baeten met potlood. Dit geeft haar
immers de mogelijkheid om tot op het laatste ogenblik dingen te veranderen. 160 De schetsen
vormen een eerste verhaal in beelden. Samen vormen ze een dummy (afb. 16a-b). Dit is een
demonstratiemodel van een onbedrukt boek. 161 Met de dummy stapt Baeten naar de uitgever
voor overleg. Samen bespreken ze of het verhaal logisch in elkaar steekt, of er samenhang is,
of de beelden duidelijk genoeg zijn om het verhaal te begrijpen, enzoverder. Ook wordt er
rekening gehouden met de beoogde doelgroep (vier tot zes jaar). De afbeeldingen moeten
immers passen voor de bepaalde leeftijdsgroep. Vanuit zijn ervaring geeft de uitgever
155 De Schepper 2000: 1.
156 Zie verder 3.5.2. Clavis.
157 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Vermeulen 2001: 343-344.
158 Lavreysen 1996: 39.
159 De Saedeleer 2002: 140.
160 Driessens 1992: 15.
161 Vermeulen 2001: 343-344.
40

advies. 162 De reacties van Clavis zijn een belangrijke leidraad voor de evolutie van het
prentenboek. Meestal blijft daarna slechts één vierde van de dummy over. De rest is niet goed
genoeg en moet plaatsmaken voor nieuw materiaal. Baeten begint dan aan nieuwe schetsen
die een nieuwe dummy vormen. Dit proces herhaalt zich meestal enkele keren. 163 De eerste
dummy’s zijn totaal andere verhalen dan het uiteindelijke prentenboek. Al dit voorbereidende
materiaal bewaart Baeten zorgvuldig. Elk boek heeft zo een eigen doos vol schetsen en ander
voorbereidend materiaal. 164
De voorbereidingen nemen heel wat tijd in beslag. Het feit dat Baeten erg
perfectionistisch is, laat dit proces zeker niet sneller verlopen. Ze piekert lang over de juiste
verhaalstructuur en compositie. De inhoud van het uiteindelijke verhaal moet sterk,
evenwichtig en logisch zijn. Het verhaal moet als vanzelfsprekend overkomen. Ook de details
zijn erg belangrijk. Bij de afwerking van de prenten legt ze de tekeningen aan kinderen voor.
Kinderen wijzen immers soms op details waar Baeten als volwassene aan voorbij gaat zoals
een deurbel die te hoog staat. Daarnaast probeert Baeten verschillende niveaus te leggen in
haar tekeningen. Het zijn complexe beelden, waarin altijd een nieuw detail kan worden
ontdekt. Ook kleine grappen horen thuis in haar illustraties. Een illustrator is volgens Baeten
zowel een vakman als een verteller. De illustraties zijn daarom pas geslaagd als ze een gevoel
of een reactie opwekken. Wanneer Baeten het gevoel heeft dat ze het onderste uit de kan heeft
gehaald, dat ze echt niet beter kan, dan is het werk voor haar af. Pas wanneer het draaiboek
klopt, begint Baeten dit in het net over te tekenen. 165 Daarna kan ze aan de afwerking
beginnen. In dit stadium zet ze de tekeningen in kleur. Hiervoor werkt ze met waterverf. Dit
medium geeft haar de mogelijkheid om laag over laag te werken waardoor ze de juiste sfeer
en emoties kan overbrengen. 166
Wanneer de illustraties af zijn, wordt de tekst toegevoegd. Dit vindt Baeten het
moeilijkste aspect aan de creatie van een prentenboek. De tekst moet immers vlot verteld
kunnen worden. Belangrijk is dat de tekst begeleidend werkt. Het beeld blijft primair, de tekst
is daarop een aanvulling. De tekst begeleidt de beelden, niet omgekeerd. Gelukkig hebben
Baetens tekeningen weinig tekst nodig. Hierdoor kan de tekst eenvoudig blijven. Omdat
Baeten wat moeite heeft met het schrijven van een goede tekst, laat ze haar zinnen bijschaven
162 Boden 1993: 26; Verbiest 1991: 52.
163 Lavreysen 1996: 39; Vermeulen 2001: 344.
164 Vermeulen 2001: 344.
165 ‘Lieve Baeten’, Grenzenloos en toch op eigen benen, tent. cat., Brugge, Expositiehal Anhyp, 1993: 20; Keirse
2004: 44-45; Lavreysen 1996: 39; De Saedeleer 2002: 140; Vermeulen 2001: 344.
166 Vermeulen 2001: 344.
41

door vriendin Riet Wille (°1954). 167 Riet Wille zit ook in het vak, ze is auteur van kinder- en
jeugdboeken. De uiteindelijke tekst leest Baeten aan kinderen voor. Hierdoor heeft ze een idee
hoe de doelgroep reageert. Baeten ontdekt of ze de juiste woorden gebruikt en of het verhaal
juist overkomt. 168 Wanneer ook de tekst naar haar gevoel goed zit, kan het prentenboek naar
de drukker worden gebracht. Zo kan het boek, na ongeveer zes maanden werk, haar tekentafel
verlaten. 169
Nieuwsgierige Lotje verschijnt in 1992. Twee jaar later, in 1994, siert Lotje is jarig de
rekken van de boekenwinkel. In de winter van 1996 verschijnt De kerstboom van Lotje. Lotje
en de Heksenprinses komt in 1998 uit. Slimme Lotje vormt het einde van de verhalen over
deze heks. Het is sinds 2003 te vinden in de boekenwinkels. 170 Dit laatste prentenboek wordt
postuum uitgegeven. Baetens zoon, Wietse Fossey, heeft het voorbereidende materiaal van
zijn overleden moeder verwerkt tot dit prentenboek. Met respect voor de stijl en de intenties
van zijn moeder is Slimme Lotje ontstaan. 171 Baeten bereikt met het maken van een eigen
prentenboek nieuwe grenzen in Vlaanderen. Weinig illustratoren hebben haar dat
voorgedaan. 172
3.2.4. De avonturen van Lotje
De verhalen van Lotje gaan over ontdekkingen. Als kleine heks leert Lotje nieuwe dingen
kennen. Meestal gaat het om banale dingen die op een leuke, onschuldige manier
overgebracht worden. Kleine kinderen zijn immers erg vatbaar voor informatie die op een
ludieke manier wordt weergegeven. Nieuwsgierige Lotje is het eerste voorbeeld van de
ontdekkingstocht van de heks Lotje. Wanneer Lotje ’s nachts op haar bezemsteel vliegt, ziet
ze een huis met brandend licht. Nieuwsgierig gluurt ze naar binnen, maar hierbij breekt ze
haar bezem. Ze gaat op zoek naar een bewoner die haar bezem kan maken. Op elke
verdieping van het huis woont een andere heks. De Muziekheks, de Kookheks en de
Slaapheks kunnen haar niet helpen. In de kelder woont de Knutselheks. Zij kan Lotjes bezem
maken en tovert die zelfs om in een raketbezem. Hiermee kan Lotje terug wegvliegen. Met dit
prentenboek geeft Baeten duiding aan het begrip nieuwsgierigheid.
Na het succes van het eerste Lotjeboek, verschijnt in 1994 een tweede boek over deze
nieuwsgierige heks. In Lotje is jarig viert Lotje haar verjaardag. Net die dag is ze haar poes
167
Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.
168
Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Lavreysen 1996: 39.
169
Lavreysen 1996: 39; Vermeulen 2001: 343.
170
Zie bijlage 2.
171
Baeten 2003: z.p.; Driessens 2003: 26; Vermeulen 2003: 277; Vermeulen 2006: 36.
172 De Saedeleer 2002: 138.
42

kwijt. Poes is nergens te vinden. Met haar bezem keert Lotje naar het heksendorp. Ze zoekt er
in de taartenwinkel, bij de Schoenenheks en bij de Dierenheks, maar Poes is nergens te vinden.
Droevig keert ze terug naar huis. Daar verrassen de andere heksen haar. Samen vieren ze feest.
Van de heksen krijgt Lotje een aantal heksenspullen cadeau. Met deze heksenspullen kan
Lotje haar poes terugtoveren.
Weer twee jaar later, in 1996, verschijnt De kerstboom van Lotje. Het is kerstavond,
maar Lotje heeft nog veel te doen. Ze versiert de kerstboom. Ook de Kerstheks heeft een
drukke avond. Ze zoekt nog een oppas voor Kleintje, het kind van de Kerstheks, en kan
daarvoor bij Lotje terecht. Kleintje is echter niet zo goed in het versieren van de kerstboom.
Terwijl de eerste kerstballen sneuvelen, komen er nieuwe gasten opdagen. Gelukkig helpt
iedereen een handje en wordt het nog een gezellig kerstfeest. Het prentenboek wordt beheerst
door twee grote verhaallijnen: het versieren van de kerstboom en het steeds aangroeiende
aantal bezoekers. Deze structuur geeft een houvast aan de jonge lezers zodat ze het verhaal
goed kunnen volgen.
In Lotje en de Heksenprinses speelt Kleintje opnieuw een rol. Kleintje blijft bij Lotje
logeren. Lotje leest haar een sprookje voor en tovert Kleintje om in een heksenprinses. Samen
trekken ze erop uit op een vliegend tapijt. Tijdens hun tocht ontmoeten ze verschillende
heksen: een heks in een huifkar, een heks op een woonboot en een heks in een luchtballon.
Wanneer het weer dag begint te worden, komen Lotje en Kleintje terug thuis. Net op tijd om
te gaan slapen.
Slimme Lotje sluit de rij in 2003. Op een dag vindt Lotje een mysterieuze koffer voor
haar deur. Nieuwsgierig naar de inhoud probeert ze de koffer open te toveren, zonder succes.
Alles opent, behalve de koffer. Daarom gaat ze op zoek naar iemand die haar een handje kan
helpen. Ook de Dokterheks en de Reisheks krijgen de koffer niet open. Wanneer ze het anders
aanpakt en de ‘opendoe-toverspreuk’ opzegt, vliegt de koffer open. In de koffer zit een brief
die haar naar de heksenschool brengt. Wanneer ze in de heksenschool aankomt, krijgt ze
meteen een pluim van de Heksenjuf. Ze is nu een echte grote heks. Met dit einde wil Baeten
een pedagogisch standpunt weergeven. Een kind kan veel leren op school, maar groot worden
doen ze elke dag van hun leven. 173
Door de verhalen heen is Lotje een eigen leven gaan leiden. In elk nieuw boek wordt
haar wereld letterlijk en figuurlijk groter. Liefde en veiligheid zijn twee belangrijke begrippen
in Lotjes wereld. Ze wil de wereld verkennen, maar kent steeds een warme thuiskomst. Lotje
173 Vermeulen 2006: 34-36.
43

laat een naïeve indruk na. Ze kijkt vol vertrouwen de wereld in en verbaast zich steeds over
nieuwe wegen en mogelijkheden. Hierin legt Baeten een pedagogische betekenis. Net als
Lotje moeten kinderen de mogelijkheid krijgen om in alle veiligheid de wereld te verkennen.
Baeten wil dat haar verhalen door vele lezers begrepen worden. Daarom geeft ze een aantal
aanknopingspunten die de lezer van de ene scène naar de andere leiden. Door middel van
herhaling brengt ze het verhaal over. Dit zorgt voor een zeker houvast die de structuur van het
verhaal snel duidelijk maakt. Baeten wil een wereld creëren die prille lezers kunnen
ontdekken. Hierbij leren ze ook beter naar zichzelf kijken. De kracht van Baeten ligt in de
uitwerking van subtiele boodschappen. Haar op het eerste gezicht eenvoudige verhalen
bevatten, na een diepere lezing, interessante en verrassende gedachtegangen. Ze zetten aan tot
herlezen en bevragen. Hierdoor blijft de nieuwsgierigheid van de lezer geprikkeld. De
verschillende avonturen van Lotje worden nog steeds door vele kinderhanden vastgenomen,
maar ook bij volwassenen zijn deze prentenboeken erg populair. 174
3.2.5. Toverboek
De prentenboeken over Lotje zijn geen gewone prentenboeken. Naast de illustraties en de
tekst wil Baeten er een extra dimensie aan toevoegen. Het moeten toverboeken zijn, want
heksen kunnen nu eenmaal toveren. Zo komt ze met het idee van de splitpagina’s op de
proppen. Dit is een systeem dat bestaat uit halve bladzijden. De afbeelding op die halve
bladzijde sluit perfect aan bij de bladzijde eronder, waarvan ook de helft zichtbaar is.
Wanneer de halve bladzijde of de splitpagina wordt omgedraaid, schuilt daarachter dezelfde
tekening met nieuwe elementen. Ze creëren een dynamisch effect en werken verrassend voor
de lezer. Deze splitpagina’s betoveren Nieuwsgierige Lotje, De kerstboom van Lotje en Lotje
en de Heksenprinses.
Voor Lotje is jarig gebruikt Baeten een ander systeem. In dit boek werkt ze met
verschillende deuren. Deze deuren kunnen worden opengeklapt. De lezer ziet dan wat er
achter die deur schuilgaat en krijgt een glimp van de volgende bladzijde. Zo wordt de
nieuwsgierigheid van de lezer geprikkeld.
In Lotje en de Heksenprinses wordt er gebruik gemaakt van een grote uitklappagina.
Deze heeft het formaat van een kleine affiche. De uitklappagina versterkt het
inlevingsvermogen met het voorwerp op de tekening. Zo wordt een luchtballon plots veel
groter.
174 Lavreysen 1996: 39; Vermeulen 2006: 31-33.
44

In Slimme Lotje ontvangt Lotje een brief. Deze brief is werkelijk in het boek te vinden
en moet opengedaan worden. Enkel dan kan de lezer de inhoud ervan ontdekken.
Deze splitpagina’s, uitklapbare pagina’s, luikjes en doorkijkjes geven iets beweeglijks
aan de illustraties. De speelse elementen voegen andere perspectieven toe. Ze roepen de lezer
op tot creatief kijken en hebben een drempelverlagend effect. Zo betrekt Baeten de lezer zeer
concreet bij de beleving van het verhaal. Met deze toverboeken introduceert Baeten nieuwe
elementen lang voordat die in Vlaanderen gebruikelijk zijn. 175
Omwille van de speciale technieken vragen de prentenboeken een bijzondere druk.
Deze druk was in België financieel niet haalbaar voor uitgeverij Clavis. Het eerste boek,
Nieuwsgierige Lotje, wordt dan ook in Singapore gedrukt. 176 Daarna zijn in China enkele
boeken gedrukt. Later vormt ook Turnhout de plaats van drukken voor de boeken van
Lotje. 177
3.2.6. Bekroningen
Als studente kan Baeten reeds twee prijzen in de wacht slepen. Zo wint ze in 1976 de
‘Postzegelwedstrijd United Nations’ en de ‘Amnesty International Posterwedstrijd’. 178
Wanneer ze enkele jaren later haar eigen prentenboeken maakt, groeit de prijzenkast
snel aan. De eerste erkenning voor haar debuut komt van over de landsgrenzen. In 1992
verdient ze in Nederland de 100ste Pluim van de maand december. Deze prijs wordt
toegekend door een jury bestaande uit vertegenwoordigers van de tijdschriften Bobo en
Margriet. 179 Ook een vertegenwoordiger van KRO’s Studio, het wekelijkse programmablad
van de Nederlandse Katholieke Radio Omroep, zetelt in de jury. Deze jury is professioneel
betrokken bij prentenboeken. Zij wijzen enkele keren per jaar een paar hoogtepunten aan in
het actuele prentenboekenaanbod. Met deze prijs heeft de jury niet de intentie om het beste
prentenboek te bekronen. Ze willen een prentenboek dat zij de moeite waard vinden extra in
175
Lavreysen 1996: 39; Vermeulen 2006: 33.
176
Mariette Van Halewijn, ‘Lieve Baeten maakte met haar boek “Nieuwsgierige Lotje” droom waar’, De
Standaard, 69, 164 (1992): 21; Mariette Van Halewijn, ‘Nieuwsgierige Lotje reist de wereld rond’, Het
Nieuwsblad, 60, 164 (1992): 38.
177
Deze informatie is afkomstig van Tanja Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers en promotie van
uitgeverij Clavis (25/05/2007).
178
Zie bijlage 4.
179
Bobo is een Nederlands kleuterblad. Het wordt vanaf 1968 uitgegeven bij Oberon in Haarlem. Om de twee
weken biedt het verhalen, spelletjes, knutseltips, kleurplaten en een strip met Bobo, het blauwe konijn, aan. Het
vrouwenblad Margriet verschijnt sinds 1938 bij De Geïllustreerde Pers in Amsterdam. Wekelijks schenkt
Margriet artikels over het koningshuis, interviews, kooktips, de rubriek ‘Margriet weet raad’, enzoverder,
leesvoer aan de Nederlandse vrouw. (Zie: Maria van Delft, Nel Van Dijk en Reinder Storm, Magazine! 150 jaar
Nederlandse publiekstijdschriften, tent. cat., Zwolle, Koninklijke Bibliotheek, 2006: 94-95; Elsbeth Kwant, Het
tijdschriftenboek, tent. cat., Zwolle, Koninklijke Bibliotheek, 2006: 181, 286).
45

de kijker stellen. Vooral de kwaliteit van de tekst en de illustraties zijn van groot belang in de
beoordeling. Tevens is de wisselwerking tussen tekst en illustraties van grote waarde. De
commentaar van Nieuwsgierige Lotje luidt dat de tekstregels genoeg houvast geven om de
gebeurtenissen goed te kunnen volgen. Tegelijkertijd laten ze alle ruimte aan de illustraties
om hun verhaal te vertellen. Voor deze prestatie verdient Baeten een Pluim van de maand. 180
Een jaar later, in 1993, wordt Baeten met haar eerste prentenboek ook op eigen bodem
in de bloementjes gezet. In Antwerpen wordt ze met de Boekenpauw bekroond. Deze prijs
wordt uitgereikt in herinnering aan Yvonne Gillé-Decoene (†1987). Ze heeft jarenlang
meegewerkt aan de productie van braillebladen. Daarom staat de Boekenpauw ook wel
bekend als de Yvonne Gillé-Decoeneprijs. De Boekenpauw is een jaarlijkse Vlaamse
boekenprijs. Deze prijs bekroont het best geïllustreerde kinderboek van het afgelopen jaar. De
eerste Boekenpauw ging in 1989 naar Baetens echtgenoot, Koen Fossey, voor het boek Moet
je echt weg van auteur Ed Franck (°1941). De prijs wordt toegekend door de vzw Boek.be in
het kader van de jeugdboekenprijzen en vormt de tegenhanger van de Boekenleeuw. Dit is de
prijs voor het beste Nederlandstalige jeugdboek van een Vlaamse auteur. 181
Enkele maanden later, in april 1993, krijgt Nieuwsgierige Lotje een speciale
vermelding van de Critici van Erba op de boekenbeurs van Bologna, Italië. De Critici van
Erba is een negenkoppige jury van Bolognese schoolkinderen tussen zes en negen jaar. Deze
jury prijst de originaliteit van de prenten. De splitpagina’s nodigen de jonge lezers uit tot
creatief kijken. Verder hebben ook de pittige figuren en de magische sfeer een zekere indruk
nagelaten. Het is de eerste keer dat een Vlaams kinderboek met deze bekroning gaat lopen. De
boekenbeurs van Bologna is een van de grootste kinderboekenbeurzen ter wereld. Deze beurs
heeft dan ook een enorme internationale uitstraling. Een boek dat er op deze beurs uitspringt,
heeft alvast heel wat naambekendheid tot ver buiten de landsgrenzen. 182
In 1994 behaalt Nieuwsgierige Lotje een vierde overwinning. Ditmaal wordt die
toegekend door de Limburgse Kinder- en Jeugdjury in de categorie zes- tot achtjarigen. Deze
onderscheiding kan vooral op veel sympathie rekenen bij uitgeverij Clavis. Het is immers een
prijs die door kinderhanden wordt uitgereikt. Dit betekent dat het boek in de smaak valt bij
kinderen. Een prijs die door kinderen wordt uitgereikt heeft veel betekenis voor uitgeverij
180 Claeys 1994: 2; De Schepper 2000: 1.
181 Claeys 1994: 2; Driessens 1993: 5; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; Linders en De Sterck 1996: 220; L.P.,
‘Geen Boekenleeuw 1993’, De Standaard, 70, 64 (1993): 8; De Schepper 2000: 1. E.V., ‘Vijf jeugdboeken door
VBVB bekroond met Boekenwelpen’, Gazet van Antwerpen, 53 (1993): 32; ‘Vlaamse Boekenpauw
“Nieuwsgierige Lotje schittert in Bologna’, Gazet van Antwerpen, 54 (1993): 3.
182 Claeys 1994: 2; Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 28; Linders en De Sterck 1996: 20; Saeger 2002: 9; De
Schepper 2000: 1; De Saedeleer 1993: 17; ‘Vlaamse Boekenpauw “Nieuwsgierige Lotje” schittert in Bologna’,
Gazet van Antwerpen, 54 (1993): 3;
46

Clavis. De prijzen maken immers duidelijk dat ze het beoogde publiek bereiken en dat dit
publiek deze boeken ook erg waardeert. Daarom vindt Clavis prijzen uitgereikt door
volwassenen en specialisten iets minder aantrekkelijk. 183
De Kinder- en Jeugdjury Limburg kent zijn oorsprong in de Kinder- en Jeugdjury voor
het boek in Vlaanderen. Deze Vlaamse jury werd in 1981 opgericht. In 1985 beslist de Bond
Limburgse Bibliothecarissen om een aparte Kinder- en Jeugdjury Limburg op te richten. Alle
Limburgse kinderen kunnen hieraan deelnemen. In 1998 beslist Vlaams minister van Cultuur,
Luc Martens (°1946) dat de Limburgse Kinder- en Jeugdjury terug een plaats krijgt onder de
Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen. Wanneer in 2001 de Kinder- en Jeugdjury Limburg zich
opnieuw afsplitst, blijven de overige provincies onder de naam Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen functioneren. Jaarlijks bekronen de Kinder- en Jeugdjury’s boeken voor
verschillende leeftijdscategorieën. 184
Na Baetens succesvolle debuut, kan ook het volgende prentenboek over Lotje op heel
wat bijval rekenen. Vooral het jonge volk blijkt weg te zijn van Lotje. In 1995 krijgt Lotje is
jarig immers de prijs van de Limburgse Kinder- en Jeugdjury voor het boek in Vlaanderen in
de categorie zes tot acht jaar.
Ook in Nederland valt Lotje is jarig in de prijzen. Zo verdient Baeten in juni 1995 de
Pluim van de maand. Deze prijs wordt uitgereikt door een Nederlandse jury bestaande uit
medewerkers van de tijdschriften Bobo, Ouders van nu en Leesgoed. 185 Ook de Utrechtse
Kinderboekhandel zetelt in deze jury, net zoals een externe deskundige op het gebied van
kinderboeken. Baeten krijgt in 1992 al een Pluim van de maand voor Nieuwsgierige Lotje. De
samenstelling van de jury is hier lichtjes gewijzigd. Zo is er geen vertegenwoordiger meer van
het magazine Margriet. Ook een vertegenwoordiger van KRO’s studio zetelt niet meer in deze
jury. Ze maken plaats voor nieuwe vertegenwoordigers van Ouders van nu en Leesgoed.
In november 1995 wordt Lotje is jarig bekroond met de Kinderboekwinkelprijs. De
Kinderboekwinkelprijs is een Nederlandse onderscheiding. De prijs wordt toegekend door
twaalf belangrijke Nederlandse kinderboekenwinkels aan een boek dat volgens hen ten
onrechte nog niet bekroond is. De kinderboekenverkopers stellen vast dat de kloof tussen
183 Keirse 2004: 142; Marchau 2002: 4.
184 Claeys 1994: 2; Heymans 2001: 260-261; Keirse 2004: 135; Marchau 2002: 1; Jet Marchau, ‘Kinder- en
Jeugdjury Vlaanderen’, Lexicon van de jeugdliteratuur, 4, 2000: 1; De Schepper 2000: 1.
185 Ouders van nu kent zijn eerste exemplaar in 1967. Dit maandblad richt zich op aanstaande of jonge ouders en
bevat artikels over alles wat met kinderen en het krijgen van kinderen te maken heeft. Leesgoed verschijnt acht
keer per jaar bij Biblion Uitgeverij, Leidschendam. Dit tijdschrift gaat over boeken en cultuur voor kinderen van
vier tot vijftien jaar. Zo geeft het informatie over jeugdliteratuur, internet, leesbevordering, leesonderwijs en
onderzoek naar leesgedrag. (Zie: Van Delft, Van Dijk en Strom 2006: 132-133; Kwant 2006: 253; ‘Leesgoed’
[online], NBD/Biblion, , (2007), [geraadpleegd op 11/08/2007]).
47

kinder- en volwassenjury’s steeds groter wordt. Daarom hebben ze deze prijs opgericht. De
kinderen prijzen leuke, spannende boeken. De volwassenen hebben een voorkeur voor het
literair betere boek. De kinderboekenverkopers bekronen boeken die volgens hen ergens
tussenin liggen. Daarom heeft Baeten in De Utrechtse Kinderboekhandel een grote beker in
ontvangst mogen nemen. 186
De avonturen van Lotje die volgen, kennen een groot succes wat de verkoop betreft,
maar worden niet extra in de bloementjes gezet. Enkel het laatste prentenboek over Lotje,
Slimme Lotje, verdient nog een prijs. In Nederland wordt het bekroond met de Pluim van de
maand mei van 2004. 187 Zo wordt ook Wietse Fossey beloond voor zijn werk aan het laatste
boek van Baeten, dat onafgewerkt klaar lag.
3.2.7. Over de grenzen heen
De verschillende prijzen die Baeten ontvangen heeft, zijn een bekroning op haar werk. Ze
tonen dat haar Lotjeboeken erg succesvol zijn. Dat succes beperkt zich niet alleen tot het
Nederlandse taalgebied, het gaat veel verder dan dat. Vooral de erkenning voor Nieuwsgierige
Lotje op de kinderboekenbeurs van Bologna in 1993, heeft vele deuren geopend. Op deze
beurs bevindt zich immers een brede waaier aan internationaal publiek.
De eerste belangstelling komt vanuit Duitsland. De Hamburgse uitgeverij Oetinger
Verlag toont interesse in Nieuwsgierige Lotje. Deze uitgeverij is in 1946 opgericht. Een van
de eerste publicaties is de Duitse vertaling van het bekende kinderboek van de Zweedse
auteur Astrid Lindgren (1907-2002), Pippi Langkous. Sindsdien heeft deze uitgeverij zich
gemanifesteerd tot kinder- en jeugduitgeverij. Zowel Duitse als buitenlandse auteurs en
illustratoren krijgen er een kans. 188 In februari 1992 verschijnt er Die neugierige kleine Hexe.
De kinderen in Duitsland en andere Duitstalige landen kunnen vanaf dan de avonturen van
Lisbet, de Duitse Lotje, lezen. De boeken van Lotje kennen een enorm succes in Duitsland.
Zo zijn er reeds 700 000 over de toonbank gegaan. Ook de recensies zijn er erg lovend.
Duitsland werkt op een andere manier wat het uitgeven van kinderboeken betreft. Ze zijn er
heel erg strikt en grondig. Alles moet er technisch juist in elkaar zitten. Daarnaast is er in
Duitsland meer plaats voor prenten- en andere kinderboeken. In Vlaanderen gaat de
belangstelling vooral uit naar trendsetters. In Duitsland ligt de nadruk meer op
186 Claeys 1994: z.p.; Linders en De Sterck 1996: 20; D.M., ‘Kinderboekwinkelprijs voor Lieve Baeten’, Het
Nieuwsblad, 63, 320 (1995): 29; Elly Nannings en Herman Verschuren, ‘Wij waren er’, Leesgoed, 23, 1 (1996):
31; De Schepper 2000: 1.
187 Claeys 1994: z.p.
188 ‘Die Geschichte des Verlages Friedrich Oetinger’ [online], Verlagsgruppe Oetinger,
, (s.d.), [geraadpleegd op 16/05/2007].
48

vakmanschap. 189 De samenwerking tussen Baeten en Oetinger Verlag is erg goed. Baeten gaat
zelfs rechtstreeks voor deze uitgeverij werken en opdrachten uitvoeren. Dit is een primeur
voor een Vlaamse illustrator. Naast de verhalen van Lisbet kunnen de Duitse kinderen nog
meer van Baetens werk genieten. Ze illustreert er ook boeken voor de eerste lezers van
auteurs Ursel Scheffler (°1938) en Bettina Obrecht (°1964). 190
In Groot-Brittannië komen de boeken van Lotje bij het grote Penguin Books terecht.
Penguin Books is een Engelse uitgeverij die zowel kinderboeken als boeken voor
volwassenen en informatieve boeken uitgeeft. Deze uitgeverij bestaat sinds 1935 en is vooral
bekend om de vele paperbackuitgaven. In 1939 ontstaat er het idee om ook kinderboeken uit
te geven. Een jaar later zijn de eerste prentenboeken van Penguin op de markt te krijgen. De
kinderboeken verschijnen er onder Puffin. Al gauw blijken ze succesvol. Zo een zeventig jaar
later verkopen de paperbacks en kinderboeken van Penguin Books nog steeds als zoete
broodjes. Tegenwoordig worden ze niet alleen in Groot-Brittannië, maar over de hele wereld
gelezen. 191 De boeken van Lotje vinden een plaats bij Puffin. Lotje staat er bekend als Nicky
in The Curious Witch en wordt er uitgegeven in 1992. 192
Niet alleen grote uitgeverijen hebben interesse in Lotje. Ook kleine uitgeverijen zien
potentieel in deze heks. Zo toont een uitgeverij in Wallonië heel wat belangstelling. In 1993
komt bij het Naamse Mijade Paton la mêle-tout tot leven. 193
Na het succes van het eerste boek over Lotje, Lisbet, Nicky of Patou volgt in het
buitenland al snel het verhaal over Lotjes verjaardag. Ook de rest van de reeks krijgt een
vertaling. Ondertussen is Lotje bekend in het Deens als Lotte, maar ook Italiaanse, Spaanse,
Portugese, Griekse, Noorse, Zweedse, Sloveense, Japanse, Koreaanse en Taiwanese kinderen
lezen de avonturen van Lotje. Baetens’ prentenboeken zijn al in achttien verschillende talen te
verkrijgen. 194
189 Vermeulen 2001: 345.
190 Boden 1993: 27; Claeys 1994: 4; Driessens 2000: 36; Driessens 2001: 3; Linders en De Sterck 1996: 20;
Vermeulen 2001: 345; ‘Details zu Lieve Baeten’ [online], Verlagsgruppe Oetinger,
, (s.d.), [geraadpleegd op 16/05/2007].
191 Fifty Penguin Years, tent. cat., Middlesex, Royal Festival Hall, 1985: 110-115; Jeremy Lewis, Penguin
Special. The Life and Times of Allan Lane, Londen, 2005: 186-187; ‘About Penguin: Compagny History’
[online], Penguin Books, , (s.d.), [geraadpleegd
op 17/05/2007]; ‘The Story of Puffin’ [online], Puffin,
, (s.d.), [geraadpleegd op
17/05/2007].
192 Boden 1993: 27; Claeys 1994: 4.
193 Claeys 1994: 4; Linders en De Sterck 1996: 20.
194 Baeten 2003: z.p.
49

3.2.8. Commercialisering
Omdat de boeken over Lotje zo een succes zijn, wordt er verder gedacht dan de boeken alleen.
Leuke hebbedingetjes van Lotje zouden het immers commercieel goed doen. Ook op dit
gebied was Baeten erg perfectionistisch. De rechten van Lotje zijn in haar bezit. Wanneer er
een gadget van Lotje zou verschijnen, was dat volledig haar beslissing. Die gadgets zijn er
gekomen.
Zo brengt Clavis in 1998 een adventskalender van Lotje op de markt. Hiermee kunnen
kinderen aftellen naar Kerstmis. Een drukke afbeelding toont vierentwintig deurtjes. Achter
elk deurtje schuilt een verrassende tekening. 195
Vooral de Duitse uitgeverij Oetinger Verlag is sterk in het uitbrengen van gadgets van
Lotje. Deze uitgeverij bezit, naast Clavis, immers rechten op de boeken van Lotje. Bovendien
had deze uitgeverij een nauwe band met Baeten. Uit deze samenwerking is een Lotjepop
ontstaan. De Lotjepop moest een mooie pop worden met dezelfde kwaliteiten als Lotje. Na
vele ontwerpen is de Lotjepop eindelijk verschenen. Zo is Lotje een bestaan gaan leiden
buiten de boeken. Ze wordt wellicht door menig Duits kind vertroeteld. Uitgeverij Clavis
heeft zich aan de productie van deze pop niet gewaagd. 196
De Duitse uitgeverij heeft ook een verjaardagskalender van Lotje op de markt gebracht.
Hierop wordt zeven maart als de verjaardag van Lotje geprikt. In maart 2007 heeft Clavis het
voorbeeld van Oetinger Verlag gevolgd. Naar aanleiding van Lotjes verjaardag krijgt de koper
van een Lotjeboek een gratis verjaardagskalender in de Vlaamse boekhandels. 197
Verder bruisen er nog verschillende ideeën om aan merchandising te doen. Ook dit
dienen kwaliteitsvolle en mooie voorwerpen te zijn. De realisatie hiervan is dus niet altijd
even eenvoudig. Daarom is het bij deze twee gadgets gebleven. 198
Ook vanuit audiovisuele hoek is er aandacht voor de avonturen van Lotje. Baeten had
een aanbod gekregen om Lotjes avonturen in een tekenfilm om te zetten. Ze was wel voor het
idee te vinden, maar heeft het toch afgewezen. Het maken van een tekenfilm is echter erg
intensief werk. Wanneer iemand anders haar tekeningen zou namaken, zou Baeten er
waarschijnlijk zelf niet van houden. De tekeningen en het verhaal zouden dan wel eens anders
benaderd kunnen worden. Het zou niet meer Baetens Lotje zijn. Toch zijn de eerste twee
195
Deze informatie is afkomstig van Tanja Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers en promotie bij
Clavis (16/08/2007); Clavis prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3.
196
Dit werd meegedeeld door Tanja Appeltants van Clavis, verantwoorderlijke voor marketing, pers en promotie
(24/05/2007); Vermeulen 2001: 345.
197
Deze informatie is afkomstig van Tanja Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers en promotie bij
uitgeverij Clavis (27/02/2007); Clavis catalogus prentenboeken voorjaar 2007, Hasselt, 2007: 14.
198
Vermeulen 2001: 345.
50

verhalen van Lotje, Nieuwsgierige Lotje en Lotje is jarig, op televisie uitgezonden. Nolle
Versyp heeft deze verhalen verteld in zijn programma Draaimolen op de BRTN, Belgische
Radio- en Televisieomroep Nederlands. 199 Terwijl hij het verhaal vertelde, werden Baetens
illustraties mooi in beeld gebracht. Zo is Lotje toch een beetje een televisievedette
geworden. 200
Deze gadgets hebben Lotje tastbaar en ook een beetje echt gemaakt.
199 Nieuwsgierige Lotje is in het najaar van 1993 uitgezonden in Draaimolen. Wanneer Lotje is jarig precies is
uitgezonden, is niet duidelijk. Draaimolen is vanaf 1989 op televisie verschenen. Lotje is jarig is in 1994
verschenen, dus kan dan ook pas vanaf 1994 in het programma zijn opgenomen. (Zie: Hasselt, Clavis, zonder
signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; De Sterck 1993: 17).
200 Lavreysen 1996: 39; Vermeulen 2001: 345.
51

3.3. Het ontstaan van Tom en Nina
Baetens eerste boek, Nieuwsgierige Lotje, behaalt al gauw grote successen in binnen- en
buitenland. Haar hoofdpersonage Lotje, de naïeve, vriendelijke heks, charmeert vele kinderen
en hun ouders. Na een jaar is het voor Baeten tijd om met iets nieuw uit te pakken. Ze creëert
verhalen voor twee nieuwe personages, Tom en Nina. Dit zijn twee vrolijke peuters. In elk
verhaal ontdekken ze de kleine dingen van het leven, net zoals peuters dat doen.
3.3.1. Concept
Baeten heeft heel wat illustraties gemaakt voor de tijdschriften van Uitgeverij Averbode. Veel
van deze illustraties tonen jonge kinderen. Op een erg realistische manier zet Baeten kinderen
op papier. Vooral haar eigen kinderen, Wietse en Kobie, beïnvloeden haar werk. Toen zij nog
klein waren, heeft Baeten hen meerdere keren getekend. Ook nu ze groot zijn, zijn Baetens
kinderen onbewust aanwezig in haar creaties. Ondertussen vormen vele foto’s en
herinneringen aan haar kinderen een belangrijke inspiratiebron. Daarnaast haalt ze ideeën bij
kinderen van familie en vrienden. 201
De tijdschriften van Uitgeverij Averbode vormen een goede oefening in het tekenen
van kinderen. Deze tijdschriften mikken op een erg jong publiek. De afbeeldingen dienen dan
ook in functie te staan van de beoogde doelgroep. Kinderen moeten zich kunnen identificeren
met de personages op de afbeeldingen. In de eerste helft van de jaren 1990 maakt Baeten
vooral illustraties voor Dopido, Doremi en Zonnekind. Dit zijn de tijdschriften voor de jongste
kinderen: peuters, kleuters en leerlingen van de eerste graad lager onderwijs. Ook de
tijdschriften voor oudere kinderen, Zonnestraal en Zonneland, bevatten illustraties van Baeten.
Toch spreekt het illustreren voor jongere kinderen haar het meeste aan. Daarom werkt ze
vooral voor kinderen tot ongeveer acht jaar. Ook in haar eigen boeken focust ze op erg jonge
kinderen. Deze afbakening gebeurt niet doelbewust. Op een of andere manier vindt Baeten
vanzelfsprekend toegang tot de belevingswereld van jonge kinderen. Als volwassene dringt ze
door in de wereld van het kind. Dan wordt ze zelf weer even kind. 202 Voor haar nieuwe
prentenboeken richt ze zich binnen deze doelgroep op de allerkleinsten. Met uitgeverij Clavis
bespreekt ze het concept. Samen overleggen ze de mogelijkheden voor de te bereiken
doelgroep. Daarna kan Baeten aan de slag.
201 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.), z.p.; Clavis catalogus
prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3; De Schepper 2; Verbiest 1991: 52.
202 Verbiest 1991: 50; Vermeulen 2001: 342.
52

De boekjes van Tom en Nina zijn niet van dezelfde aard als die van Lotje. Toch werkt
Baeten op dezelfde manier aan deze boekjes als aan de verhalen over Lotje. Er gaat een
periode van vele schetsen, dummy’s en overleg aan het ontstaan vooraf. Wat Baeten op papier
zet, blijft even moeilijk als bij Lotje. Het verhaal daarentegen, steekt veel eenvoudiger in
elkaar. Zo tellen de boeken van Tom en Nina minder bladzijden als die van Lotje. Elke
bladzijde heeft slechts een of enkele figuren. Daarnaast bevatten ze geen achtergrond
waartegen de gebeurtenissen plaatsvinden. Ook schuilen er minder details in deze tekeningen.
Dat maakt het werk aan deze boeken heel wat lichter. Ze vormen een welkome afwisseling
met de boeken van Lotje. 203
De eerste boekjes van Tom en Nina verschijnen in 1993. Dat is een jaar na Baetens
eerste prentenboek, Nieuwsgierige Lotje. Na maanden intensief werken aan Lotje, wil Baeten
even wat anders doen. De verhalen over Tom en Nina vormen een mooie afwisseling. In 1993
maakt Baeten vier kartonboekjes over deze peuters. Twee boekjes gaan over Tom, de andere
twee over Nina. In 1994 is het weer de beurt aan een prentenboek over Lotje. De volgende
vier boekjes over Tom en Nina verschijnen in 1995. Zo werkt Baeten afwisselend aan deze
twee projecten. Met vier nieuwe verhalen sluit ze, in 1997, de reeks over Tom en Nina af. 204
3.3.2. De ontdekkingen van Tom en Nina
Een reeks kartonboekjes vertellen de avonturen van Tom en Nina. Het zijn boekjes over en
voor peuters.
Nina en de sokjes, Tom en het potje, Tom en de pyjama en Nina en de banaan zijn de
eerste vier boekjes die in 1993 over dit duo zijn verschenen. Nina en de sokjes bestaat uit tien
tekeningen. De groen-wit gestreepte sokken van Nina vormen hierin een rode draad. Elke
tekening toont een losstaande situatie. Aan de illustratie valt af te lezen wat er gebeurt.
Doorheen dit woordenloze boek ontdekt Nina de functie van haar sokken. Haar
ontdekkingstocht begint en eindigt op de band van het boek. Tom krijgt in Tom en het potje af
te rekenen met zijn potje. Hij kan er op staan, dan wordt het een hoed, daarna een trommel.
Uiteindelijk ontdekt hij waarvoor het werkelijk dient. Na het potje is het de beurt aan de
pyjama in Tom en de pyjama. Tom zet de broek op zijn hoofd, verkleed er zich mee als spook,
enzoverder tot hij moe wordt en de pyjama gewoon aantrekt. In het vierde boekje is het weer
de beurt aan Nina. In Nina en de banaan vraagt Nina zich af of ook haar poes bananen lust.
203 Lavreysen 1996: 38.
204 Zie bijlage 2.
53

Ze kan er mee bootje varen en er een muziekinstrument mee bespelen, maar het liefst van al
eet ze de banaan op.
Twee jaar later verschijnen er weer vier nieuwe boekjes over deze vrolijke peuters.
Een hapje voor Nina is het eerste in de reeks. Hierin toont Nina de dingen die ze erg lekker
vindt. ’s Morgens lust ze wel een eitje, maar ook kersen, spaghetti en ijs slaat ze niet af. In
Kleertjes voor Nina gaat de lezer samen met Nina’s knuffels en poes op ontdekkingstocht
door haar kleerkast. Daarna is het de beurt aan Tom. In Tom gaat naar bed toont hij zijn
avondritueel aan de lezer. Na een verhaaltje kan ook hij gaan slapen. Waar is Tom? is de titel
van het laatste boek uit 1995. Hierin moet de lezer op zoek gaan naar Tom. Het boek toont
vier verschillende situaties waar Tom zoek is.
In 1997 verschijnen de laatste vier boekjes van Tom en Nina. In Tom en Nina… Aapje
doet mee maakt Tom met zijn knuffel Aapje een fietstocht. Hij valt en bezeert zijn knie.
Mama verzorgt hem snel, maar Tom blijft verdrietig. Hij is immers Aapje kwijt. Wanneer
mama Aapje vindt, kan Tom snel zijn tranen drogen. Tom en Nina… Blauwe handjes vertelt
een verhaal waar zowel Tom als Nina in voorkomen. Tom en Nina gaan samen een blauw
schilderij maken. Wanneer Nina de driewieler ziet staan, wil ze liever fietsen. Tom vindt dit
niet leuk en wordt boos. Met zijn blauwe verfhanden probeert hij Nina te pakken. Alles wordt
blauw. Na een warm bad zien ze er weer helemaal proper uit. In Tom en Nina… Snoep op
stokjes gaat Nina bij Tom spelen. Ze neemt snoep voor hem mee, snoep op een stokje. Tom en
Nina… Bibberbang vertelt het verhaal van Nina die bang is in het donker. Wanneer het licht
uitgaat, ziet ze een eng beest in haar kamer. Gelukkig weet papa gauw een oplossing. Met de
deur op een kier kan Nina veilig gaan slapen.
De verhalen van Tom en Nina gaan over grootse ontdekkingen van jonge kinderen.
Baeten toont Tom en Nina in hun dagelijkse bezigheden. Het zijn vrolijke, energieke peuters
in realistische situaties. Ze gaan ingespannen op in hun spel en durven wel eens ondeugend te
zijn. Het spel en de fantasie van de peuters bevat fijne humor. De lichaamstaal van Tom en
Nina is sprekend. Baeten slaagt er in om erg realistisch gevoelens weer te geven. Deze zijn af
te lezen van de gelaatsuitdrukkingen van Tom en Nina. 205 Naast het hoofdgebeuren en de
hoofdpersonages spelen ook Tom en Nina’s knuffeldieren een rol in deze boekjes. Deze
knuffeldieren anticiperen op een aparte manier op de gebeurtenissen. Ook andere
zoekelementen zorgen ervoor dat deze boekjes niet te eenvoudig zijn voor jonge kinderen. Ze
205 Verbiest 1991: 50; Vermeulen 2001: 344.
54

geraken er niet gemakkelijk op uitgekeken. 206 De boekjes vertonen eenzelfde lijn in de
voorstelling en de boodschap. Toch kent iedere reeks een sterke evolutie ten opzichte van de
vorige reeks. Elke nieuwe reeks wordt complexer en groeit als het ware mee met het kind.
De eerste vier boekjes over Tom en Nina, Nina en de sokjes, Tom en het potje, Tom en
de pyjama en Nina en de banaan, zijn woordenloze kartonboekjes. Spelenderwijs ontdekken
Tom en Nina er de functie van enkele dagelijkse voorwerpen. De verhalen beginnen en
eindigen op de band van de boekjes. De illustraties zijn erg duidelijk en zeggen voldoende. De
lezer heeft geen tekst nodig om het beeld te begrijpen. Zo kunnen kinderen van anderhalf jaar
hier heel wat plezier aan beleven.
Een hapje voor Nina, Kleertjes voor Nina, Tom gaat naar bed en Waar is Tom?
vormen een erg vernuftige reeks. In deze boekjes wordt er gebruik gemaakt van tekst. Op elke
linkerpagina staan drie voorwerpen. Daaronder wordt een vraag geformuleerd. De
rechterpagina toont een grote tekening. Deze pagina bevat enkele flapjes. Wanneer de peuter
die openslaat verschijnt het antwoord in beeld. Hiermee hanteert Baeten deels het principe dat
ook de Lotjeboeken domineert. De vraagstelling en de flapjes zetten aan tot kijken, redeneren
en fantaseren. Kinderen worden zo actief betrokken bij het verhaal. Ook deze reeks is
geschikt voor kinderen vanaf anderhalf jaar.
Met de laatste reeks boekjes, Tom en Nina… Aapje doet mee, Tom en Nina… Blauwe
handjes, Tom en Nina… Snoep op stokjes en Tom en Nina… Bibberbang, is de wereld van
Tom en Nina al wat groter. Dit duo is heel wat vaardigheden en kennis rijker. Ze kunnen
immers rijden op een fiets, spelen met verf, enzoverder. In enkele verhalen komt het duo
samen voor. Ieder boekje heeft een grote tekening op elke pagina. Die tekening is vergezeld
van tekst. In deze laatste reeks is de tekst verzorgd door Baetens vriendin en schrijfster Riet
Wille. 207 Deze tekst is eerder suggestief dan beschrijvend. Verder is de tekst ondergeschikt
aan de illustraties. Die laten kinderen kennismaken met verschillende emoties. Gevoelens als
pijn, boosheid en angst zijn ook jonge kinderen niet onbekend. Daarnaast is het formaat van
deze boeken anders. Deze kartonboeken hebben een groter formaat als de vorige reeksen. Ze
mikken daarbij ook op oudere lezers. Deze boeken zijn immers bestemd voor kinderen vanaf
twee jaar.
Deze twaalf boekjes zijn gemaakt uit karton en hebben afgeronde hoeken. Zo zijn ze
ideaal voor de jongste kinderen. Het zijn praktische boekjes die uitnodigen tot benoemen en
206 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.), z.p.; Encyclopedie van de
jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma Niewold, e.a., Groningen, 2004: 27; De
Schepper 2000: 4.
207 Claeys 1994: z.p.
55

vertellen. Ze geven herkenbare situaties voor peuters weer. Hierdoor creëren ze heel wat
identificatiemogelijkheden voor de lezers.
3.3.3. Buitenland
De herkenbare situaties die Tom en Nina beleven, bieden zelfs aan buitenlandse kinderen
identificatiemogelijkheden. Enkele Europese uitgeverijen die de Lotjeboeken uitgeven, doen
dit dan ook met de boeken over Tom en Nina. Daarom kunnen ook peuters in Wallonië,
Duitsland, Groot-Brittannië, Denemarken, Zweden, Noorwegen, enzoverder samen met Tom
en Nina de wereld ontdekken. 208
208 Meer concrete gegevens over de buitenlandse publicaties van Tom en Nina zijn niet bekend. Of ze dus ook
buiten Europa verschenen zijn is niet duidelijk. (Zie: Claeys 1994: 4; Linders en De Sterck 1996: 20-21).
56

3.4. Het ontstaan van Kleine Draak
Met Kleine Draak duikt Baeten opnieuw de fantasiewereld in. Dit prentenboek verschijnt in
2000. 209 Het is het laatste prentenboek dat volledig van haar hand is. 210 Kleine Draak past in
de lijn van de Lotjeboeken. De sfeer en de stijl van de tekeningen benaderen die van de
avonturen van Lotje. In dit verhaal gaan driejarige (en oudere) lezers met Beppo op avontuur
in de wereld der draken.
3.4.1. Concept
De idee van Kleine Draak is afkomstig van Baetens driejarig petekind. Hij heeft haar zijn
angst voor krokodillen toevertrouwd. Daarom kocht Baeten hem een pluchen krokodil.
Wanneer ze hem later vraagt of hij nog steeds bang is, kan hij heel stoer nee antwoorden. Zo
een stoere jongen wil Baeten in een boek. In een oogwenk is het concept geboren.
Dan breekt opnieuw de lange, intense ontstaansperiode aan. De verhaallijn creëren, de
spanningsmomenten inbouwen, vele schetsen maken, enkele dummy’s ontwerpen en overleg
met de uitgever horen er allemaal bij. Ook het vele zoeken en twijfelen van Baeten
kenmerken deze periode. Elk detail moet kloppen. Zo is het belangrijk om de juiste maat voor
de vleugels van de draak te vinden. Als de vleugels te klein zijn, zou de draak daar
onmogelijk mee kunnen vliegen. Kinderen zijn erg gevoelig voor zulke details. Het zou hen
ongeloofwaardig lijken. Ook Beppo, het hoofdpersonage, heeft vele gedaanteverwisselingen
ondergaan. Het heeft even geduurd voordat er een stoere jongen uit Baetens tekeningen
tevoorschijn komt. Zelfs het vinden van het gepaste einde heeft Baeten tijd gekost. Vele
versies gaan aan het uiteindelijke boek vooraf.
Daarnaast dient Baeten nog met een ander obstakel af te rekenen. Kleine Draak zou
slechts enkele jaren na de Dutrouxaffaire (1996) verschijnen. Elementen uit het verhaal die
anders zo zelfsprekend zijn, moeten nu goed overwogen worden. In Kleine Draak wordt een
kind ontvoerd. Baeten laat dit best niet door een mannelijke draak gebeuren. Het zou een
kwalijke bijklank opleveren. Daarom wordt Mamadraak de dader. Tevens mag het kind
absoluut geen angst tonen.
209 Zie bijlage 2.
210 In 2003 verschijnt postuum Slimme Lotje. Dit boek is mede mogelijk gemaakt door het werk van Baetens
zoon, Wietse Fossey.
57

Wannneer het hele verhaal klopt en alle details juist in elkaar steken, begint Baeten
aan de afwerking. De tekeningen worden ingekleurd en de tekst wordt geschreven. 211
3.4.2. Het verhaal
Om een grote draak te worden moet Kleine Draak kunnen vliegen, vuur spuwen en bang
maken. Dat laatste lukt Kleine Draak nog niet. Mama- en Papadraak willen hem laten oefenen
op een mensenkind, want dat zijn echte bangerds. Daarom trekt Mamadraak naar het dorp en
ontvoert er een mensenkind. Dat mensenkind blijkt toch niet zo een bangerd te zijn. Hoe
Kleine Draak ook probeert, het kind is niet bang te krijgen. Samen keren ze dan maar de
rollen om en jagen de grote draken schrik aan. Nu heeft Kleine Draak er met het mensenkind
een nieuwe vriend bij. Deze vriend heet niet kind, maar Beppo en hij hoort niet thuis in de
drakenburcht. Daarom brengt Kleine Draak Beppo maar weer naar huis.
Met Kleine Draak brengt Baeten dezelfde fantasiewereld tot leven die de Lotjeboeken
beheersen. Toch beperkt ze zich niet tot de fantasiewereld alleen. Ze creëert twee
verschillende werelden: die van de draken en van Beppo. 212 Het verhaal begint en eindigt in
de realiteit, in Beppo’s wereld. Wanneer Beppo in de mysterieuze drakenwereld terecht komt,
ontsluieren de illustraties een mystieke sfeer. Vele details accentueren de drakensfeer. 213 Voor
het kasteel heeft Baeten zich laten inspireren door de burchten van de katharen in de
Pyreneeën. 214 Hetzelfde robuuste, grijze en koude uitzicht heeft ze in haar tekeningen
proberen vast te leggen. 215 Toch komt deze drakenwereld niet echt griezelig over. Ook Beppo
heeft duidelijk geen angst van draken. Dit kan de lezer al van in het begin van het verhaal
opmerken. Beppo laat zich immers zonder veel weerstand meenemen door Mamadraak. In de
drakenburcht heerst er een donkere sfeer, een zekere dreiging. Beppo daarentegen, wordt
altijd weergegeven in een straal van licht. Daarnaast straalt zijn houding zelfvertrouwen uit.
Wanneer de lezer op het einde van het verhaal een blik kan werpen in Beppo’s kamer, wordt
al snel duidelijk waarom Beppo zich zo stoer heeft gedragen. Hij is gewoon dol op draken.
Alles in zijn kamer bestaat uit draken: tekeningen aan de muur, drakenknuffels, een draak van
Lego, een drakenlamp, een bed met een drakenkop, een drakenboek, enzoverder.
211
Vermeulen 2001: 344.
212
Marita Vermeulen, ‘Ook met een draak kan je vrienden zijn’, De Standaard der Letteren, 2534 (2000): 10.
213
De Schepper 2000: 4.
214
De katharen of albigenzen vormden een religieuze groepering, actief tijdens de Hoge Middeleeuwen. Ze
waren vooral aanwezig in het zuiden van Frankrijk, maar hadden ook veel aanhangers in Duitsland en Italië. De
katharen beschouwden zich als de ware christelijke Kerk. Jezus nam een centrale plaats in. Het Oude Testament
wezen ze af. De Rooms-Katholieke Kerk zag deze religieuze groepering als ketters. Door de Franse koningen
werden ze bloedig vervolgd. Daarom trokken de katharen zich terug in afgelegen bergvestingen.
215
Vermeulen 2001: 345; Vermeulen 2006: 151.
58

In het verhaal van Kleine Draak schuilen enkele diepere betekenissen en
boodschappen. Zo wil het verhaal duidelijk maken dat een kind zijn angsten kan overwinnen.
Ieder kind zou schrik hebben van een draak, maar Beppo kent draken door en door. Daarom is
hij er ook niet bang voor. 216 Bovendien leert het verhaal kinderen om mensen te aanvaarden
zoals ze zijn. Kleine Draak beseft dat Beppo geen draak is. Beppo is anders, hij is een
mensenkind. Toch waardeert Kleine Draak Beppo zoals hij is en blijft er een mooie
vriendschap over. Ondertussen slaagt Kleine Draak er ook in om de andere draken bang te
maken. Daarmee is ook zijn doel bereikt.
Kleine Draak bevat niet de vernuftige splitpagina’s en luikjes die de Lotjeboeken en
de tweede reeks van Tom en Nina hebben. Die zijn in dit prentenboek ook niet nodig. Het
verhaal is immers sterk genoeg om de aandacht van het kind te trekken. Bovendien nodigen
ook de illustraties uit om te kijken en opnieuw te bekijken.
3.4.3.Bekroningen
Het sterke verhaal en de mooie illustraties leveren Kleine Draak enkele prijzen op. 217 In 2000
verdient Baeten de Pluim van de maand november. Deze prijs wordt uitgereikt door een
Nederlandse jury bestaande uit medewerkers van de tijdschriften Bobo, Ouders van nu en
Leesgoed. Ook de Utrechtse Kinderboekhandel zetelt in deze jury, net zoals een externe
deskundige op het gebied van kinderboeken. Ze trachten met de Pluim van de maand het
goede kleuterboek onder de aandacht van een zo breed mogelijk publiek te brengen. In
november 2000 valt deze te beurt aan Kleine Draak. 218
Daarnaast appreciëren ook de Vlaamse kinderen dit prentenboek ten zeerste. In 2002
valt Kleine Draak immers tweemaal in de prijzen. Het wordt bekroond door de Kinder- en
Jeugdjury Limburg in de categorie nul tot zes jaar. Ook van de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen krijgt het, binnen dezelfde leeftijdsgroep, waardering. 219
3.4.4. Buitenland
Het Duitse Oetinger Verlag laat al gauw een vertaling maken. 220 Zo verschijnt in augustus
2000 Kleiner, schrecklicher Drache in de Duitse boekhandels. 221
216 Driessens 2000: 36.
217 Zie bijlage 4.
218 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.
219 Keirse 2004: 135-136; Marchau 2000: 3; Marchau 2002: 5..
220 ‘Bilderbücher’ [online], Verlagsgruppe Oetinger,

3.5. Illustratieopdrachten voor verschillende uitgeverijen
Het was Baetens grote droom om een eigen prentenboek te maken. In 1992 wordt deze droom
met succes ingevuld. Hieraan kan Baeten zelfs nog een uitgebreid vervolg vastknopen.
Verscheidene prentenboeken (de reeks over Lotje, de Tom en Nina-boeken en het verhaal
over Kleine Draak) volgen elkaar op. Voordat deze prentenboeken op de markt verschijnen,
heeft Baeten al heel wat boeken van verschillende auteurs geïllustreerd. 222 Meerdere
uitgeverijen hebben een boek met illustraties van Baeten in hun fonds. 223 Deze boeken
vormen de basis waarop Baetens sterk ontwikkelde stijl in haar eigen boeken echt openbloeit.
Ze vormen de aanzet tot de gesofisticeerde stijl die haar eigen prentenboeken kenmerken.
Daarom is het de moeite waard om deze uitgeverijen, auteurs en boeken eens door te lichten.
3.5.1. Altiora Averbode
Sinds 1984 kan Baeten als illustrator aan de slag bij Uitgeverij Averbode. Vanaf dan zijn niet
alleen de tijdschriften bevolkt met Baetens illustraties, ook enkele boeken bevatten haar werk.
Onder de naam Altiora Averbode verschijnen de leesboeken van Uitgeverij Averbode.
Hieronder verschijnen sinds 1975 de Topboeken. Ze sluiten aan bij het gelijknamige
jongerentijdschrift dat zich richt op twaalf- tot vijftienjarigen. Medewerkers van het tijdschrift
Top schrijven zelf ook boeken in deze reeks. Zo staan bekende namen als Gerda Van
Cleemput (°1925), René Struelens (1928-2003), René Swartenbroekx (°1935) en Cyriel
Verleyen (1914-1983) aan de basis van de Topboeken. De reeks blijkt al gauw een schot in de
roos. Nieuwe auteurs worden aangetrokken, verscheidene boeken worden herdrukt en ook
buitenlandse jeugdboeken worden vertaald.
Naast de Topboeken wil Uitgeverij Averbode ook jongere lezers aan hun trekken laten
komen. Wegens het succes van de Topreeks durft de uitgeverij een eerste uitbreiding aangaan.
_fsvsgbooks_pi1[isbn]=3-7891-6338-4&tx_fsvsgbooks_pi1[link]=detail&cHash=36c315b4b0>, (s.d.),
[geraadpleegd op 02/05/2007].
221 De beschikbare informatie over de vertaling van Kleine Draak is beperkt. In geraadpleegde documenten is
alleen sprake van een Duitse vertaling. Vermoedelijk zijn er ook andere vertalingen van dit boek op de markt
verschenen. Concrete informatie hierover ontbreekt. Vermits eerdere publicaties van de Lotjereeks in meerdere
talen verschenen, lijkt het wel logisch dat ook dit boek meerdere vertalingen heeft.
222 Zie bijlage 3.
223 De lijst van geïllustreerde boeken bij verschillende uitgeverijen is samengesteld aan de hand van de
informatie uit de archieven van Stichting Lezen en op de websites van de verschillende uitgeverijen. Enkele
publicaties vermelden ook werk bij Lannoo, Tielt; De Ruiter, Gorinchem; Manna, Eindhoven; Oberon, Haarlem;
Stichting Spel en Voorlichtingsopvoeding, Den Haag en Velber Verlag, Hannover. Meer informatie over de
specifieke opdrachten voor deze uitgeverijen wordt niet meegedeeld. Dit hoofdstuk behandelt daarom enkel de
belangrijkste opdrachten en publicaties. Niet alle boeken en uitgeverijen die werk van Baeten bezitten, zijn dus
vermeld. (Zie: Claeys 1994: z.p.; Parels voor de kleinen. Koen Fossey en Lieve Baeten, 10 jaar kinder- en
jeugdboekillustraties, tent. cat., Hasselt, Cultureel Centrum, 1990: z.p.).
60

Deze uitbreiding krijgt het stempel Jeansboeken. Ze verschijnen vanaf 1976 en mikken op
lezers tussen tien en twaalf jaar, het Zonnelandpubliek. Deze reeks bevat vooral realistische
probleemboeken. In 1982 is, met het eerste Zonneboek, ook de derde uitbreiding een feit. De
Zonneboeken richten zich tot kinderen die het zelfstandig lezen al goed beheersen. Ze bieden
fantasierijke, spannende en humoristische verhalen voor een publiek van acht tot en met tien
jaar. Twee jaar later, in 1984, verschijnt een laatste reeks, de Trommelboeken. Het zijn kijk-
en leesboeken voor kinderen vanaf vijf jaar. Deze boeken bevatten nog veel illustraties. Na
tien jaar behalen de Trommelboeken echter niet hetzelfde commerciële succes als de andere
reeksen. Daarom wordt de reeks in 1994 stopgezet. De relatief hoge productiekosten zijn
hiervan de oorzaak. Tevens krijgt de reeks af te rekenen met de concurrentie van populaire
goedkope boeken. Het gebrek aan kleurenillustraties is hier mede verantwoordelijk voor. Ook
de Jeansboeken en Zonneboeken bereiken niet hetzelfde succes als de Topboeken. Toch zijn
ze voldoende winstgevend om er nog wat jaren mee door te gaan. In 2000 kennen ook de
succesvolle Jeans- en Topboeken een einde. 224 De druk ervan wordt stopgezet. 225 Het literaire
jeugdoeuvre van Altiora Averbode heeft tegenwoordig plaats gemaakt voor kleinere boeken
die periodiek verschijnen en via de scholen verspreid worden. 226
Vanaf 1985 heeft Baeten enkele literaire werken van Altiora Averbode verzorgd.
Vooral de Trommel- en Zonneboeken vallen deze eer te beurt. Dit is waarschijnlijk niet
toevallig. Het zijn boeken voor de jonge lezers en bevatten dus nog veel illustraties. Daarnaast
maakt Baeten ook het liefst werk voor kleinere kinderen (tot de leeftijd van acht jaar). 227 Over
een periode van tien jaar (1985-1995) illustreert Baeten negen boeken van Altiora Averbode.
Auteur Jaak Dreesen (°1934) spant de kroon met het aantal boeken versierd met Baetens
224 Over het jaar dat de Zonneboeken zijn stopgezet, is geen informatie teruggevonden.
225 Ghesquière 2002: 309-320; Rita Ghesquière, Mark D’hoker, Sofie Ermens, e.a., “Lichtend, dichtend,
richtend”. Het jeugdfonds van Averbode en Davidsfonds in historisch perspectief: 1920-2000, Leuven, 2003:
104-105, 219-220.
226 Uitgeverij Averbode heeft de formule van de Trommel-, Zonne-, Jeans- en Topboeken vervangen door
nieuwe reeksen. Deze reeksen verschijnen echter niet in winkels, maar werken volgens de formule van een
abonnement, net zoals de tijdschriften, en hebben dus een periodieke uitgave. De nieuwe reeksen zijn
Leesknuffel, een voorleesreeks voor kleuters, De boekenboot van Robbe en Bas, een leesboekenreeks voor het
tweede leerjaar, Leeskriebel, voor de tweede graad lager onderwijs, Tijdsein, een reeks historische verhalen voor
tien- tot twaalfjarigen, en Vlaamse Filmpjes, voor lezers van tien tot dertien jaar. Deze Vlaamse Filmpjes bestaan
al sinds 1930. De reeks kent een stopzetting eind 1942 wegens papierschaarste, maar start opnieuw in januari
1946. De nieuwe boekenreeksen zijn ingedeeld volgens het AVI-leesniveau en niet zo zeer volgens leeftijd. Net
zoals de vorige reeksen zijn ook deze verhalen geschreven door gekende (Averbode-)auteurs.
(Zie: Ghesquière 2002: 248-249; ‘Boekenabonnement’ [online], Uitgeverij Averbode,
, Resilion, (2007), [geraadpleegd op
11/07/2007]).
227 Verbiest 1991: 52.
61

illustraties. 228 Op drie van zijn boeken staat Baetens naam vermeld. Met Dreesens boek, Bas
gaat naar school, uit 1995 sluit Baeten haar werk af voor het literaire luik van Uitgeverij
Averbode.
3.5.2. Clavis
Wanneer Baeten in 1986 aan de slag kan bij Clavis, vormt dit het begin van een mooie, lange
en renderende samenwerking. Vanaf 1992 nodigt Clavis haar immers uit om eigen
prentenboeken uit te brengen. Voor haar eigen creaties bij deze uitgeverij, fleurt ze heel wat
andere boeken van Clavis huisauteurs op. Vooral Mieke Vanpol (°1948) is een populaire
auteur voor de illustraties van Baeten. 229 Vier boeken van Vanpol bevatten illustraties van
haar hand. Baetens eerste opdracht bij Clavis is meteen een schot in de roos. Voor Ben je
betoeterd, opa? uit 1986 behaalt Vanpol in 1988 een vermelding van de Limburgse Kinder-
en Jeugdjury in de categorie acht- tot negenjarigen. 230 Wanneer de tweede samenwerking
tussen Baeten en Vanpol in 1987 verschijnt, mag er weer gefeest worden. Het etiket van
juffrouw Jet verdient immers de Jacob van Maerlantprijs in 1987. De vzw Van Maerlant,
genoemd naar de dichter Jacob Van Maerlant (ca. 1225-ca. 1300) uit Damme, heeft als doel
de Vlaamse jeugdliteratuur te bevorderen. Daarom reikt deze vereniging elke vijf jaar een
prijs uit voor het beste kinder- of jeugdboek in een bepaald marktsegment. In 1987 wordt de
leeftijdsgroep tot achtjarigen voor ogen gehouden. De jury prijst natuurlijk het werk van
auteur Vanpol, maar ook de inbreng van Baeten is hierbij van belang. De verzorgde uitgave
en de geslaagde illustraties, die een belangrijk onderdeel van het boek vormen, worden erg
gewaardeerd. Baetens aandeel wordt bij deze bekroning uitdrukkelijk vermeld. 231 Enkele
228 Jaak Dreesen is een vaste waarde bij Uitgeverij Averbode. Zijn boeken gaan vooral over problemen bij
kinderen en jongeren. Zijn personages krijgen af te rekenen met ziekte, oorlog, dood, alcoholisme,
liefdesverdriet en echtscheiding. Hij combineert deze zware onderwerpen altijd met een sprankeltje hoop. Ook
liefde, geborgenheid en vertrouwen zijn vaak terugkerende thema’s. Na het lezen van zijn verhalen blijft er een
gevoel van warmte over. Zijn stijl is sober en poëtisch. Dat zijn boeken gewaardeerd worden, bewijzen de
verschillende bekroningen die hij heeft mogen ontvangen. Naast boeken voor jonge kinderen en adolescenten
schrijft hij ook gebeden en een kinderbijbel. (Zie: Jan van Coillie, ‘Jaak Dreesen’, Lexicon van de
jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 2, Groningen, 1992: 1-2, 4; Ghesquière
2002: 323; ‘Jaak Dreesen’ [online], Villa Kakelbont, ,
(s.d.), [geraadpleegd op 04/07/2007]).
229 Mieke Vanpol stond meer dan twintig jaar voor de klas. Met het schrijven van boeken gooit ze het
professioneel over een andere boeg. Ben je betoeterd, opa? is haar debuut in 1986. Haar boeken voor kinderen
spelen zich af in de vertrouwde leefwereld van de doelgroep, bijvoorbeeld op school. De verhalen gaan over
vriendschap en bevatten heel wat humor. Haar boeken voor tieners handelen over gevoelens en de vele vragen en
problemen waar kinderen van die leeftijd mee te maken krijgen. In een eenvoudige vertelstijl, gecombineerd met
veel dialogen, zijn haar verhalen vlot leesbaar.
(Zie: ‘Auteurslijst Mieke Vanpol’ [online], Stichting Lezen,
, (s.d.), [geraadpleegd op 11/11/2007]).
230 Claeys 1994: z.p.; Marchau 2002: 3.
231 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Claeys 1994: z.p.
62

jaren later, in 1989, mogen Baeten en Vanpol nog een prijs voor dit boek in ontvangst nemen.
Het etiket van juffrouw Jet valt in de smaak bij de acht- en negenjarige lezers van de
Limburgse Kinder- en Jeugdjury. 232 Later krijgen ook Vanpols boeken Zes onder zeil (1988)
en Uniek exemplaar! (1991) Baetens illustraties. Met Geluk in een papiertje (1992) van Sine
Van Mol (°1945) verschijnt bij Clavis het voorlopig laatste boek, van een andere auteur,
geïllustreerd door Baeten. De boeken van Vanpol en Van Mol zijn leesboeken voor kinderen.
Baeten voorziet ze van een kleurrijke band. Binnen in het boek bestaan de illustraties uit
dunne lijnen, aangebracht met pen. Elke weergave van kleur ontbreekt op deze pagina’s.
Een apart verhaal is verbonden aan de uitgave van Halloween in 2002. Het is een
prentenboek van de Amerikaanse auteur Dian Curtis Regan en wordt in 1993 uitgegeven door
de Amerikaanse uitgeverij Albert Whitman & Compagny, Morton Grove, Illinois. De
oorspronkelijke titel luidt The 13 Hours of Halloween. 233 Aanvankelijk had Clavis niet de
intentie dit boek op de markt te brengen. Het verhaal gaat immers over een typisch
Angelsaksisch feest dat in onze streken, tot voor kort, weinig invloed had. De laatste jaren
maakt deze feestdag ook hier echter meer en meer opmars. Met het plotse overlijden van
Baeten in 2001 geeft uitgeverij Clavis een vertaling van Stefan Boonen (°1966) van dit boek
uit. Op deze manier wil Clavis hun eerbetoon aan Baeten betuigen. 234
3.5.3. Uitgeverij Zwijsen
De Nederlandse Uitgeverij Zwijsen dankt zijn bestaan aan Joannes Zwijsen (1794-1877),
pastoor in Tilburg en later eerste aartsbisschop van Utrecht. Getroffen door de grote armoede
in deze stad, richt hij in 1832 de Congregatie van de Zusters van Liefde op. Zij zorgen voor
het onderricht van meisjes in godsdienst, nuttig handwerk, en leren hen lezen en schrijven.
Daarnaast hebben deze zusters ook de zorg voor weeskinderen op zich genomen.
Monseigneur Zwijsen wil ook een aparte armenschool voor jongens. Daarom sticht hij in
1844 de Congregatie der Fraters van Onze-Lieve-Vrouw, Moeder van Barmhartigheid. Een
jaar later nemen de fraters de zorg voor de weesjongens van de zusters over. Om de jongens
in hun levensonderhoud te laten voorzien en hen een vak aan te leren, begint Zwijsen in 1846
met een drukkerij. Aanvankelijk verzorgt deze drukkerij drukwerk voor religieuze publicaties
zoals constituties, meditaties, gebedenboeken en geestelijke lectuur. Met de hulp van de
weesjongens verschijnt in 1848 een van de eerste echte boekwerken, Meditatiën en
232 Claeys 1994: z.p; Marchau 2002: 3.
233 Claeys 1994: z.p.
234 Deze informatie wordt meegedeeld door mevrouw Tanja Appeltants, verantwoordelijke voor marketing, pers
en promotie van uitgeverij Clavis (27/02/2007).
63

Conferentiën voor de jaarlijkse en maandelijkse Geestelijke Afzondering ten dienste van de
Congregatie der Fraters van Onze-Lieve-Vrouw, Moeder van Barmhartigheid.
Wat later, in 1850, ontstaat de eerste educatieve uitgave. Het betreft vier boekjes met
de titel Leesboekjes voor eerstbeginnende kinderen. Deze uitgave is het begin van een hele
reeks die uiteindelijk een stempel zal drukken op de uitgeverij. Deze eerste uitgaven maken de
drukkerij al snel bekend onder de naam Drukkerij van het Rooms Katholiek Jongensweeshuis
in Tilburg. De educatieve uitgaven volgen elkaar op. Vanaf 1880 heeft de drukkerij voor alle
vakken van het lager en secundair onderwijs wel één of meer uitgaven in haar fonds. Meestal
zijn ze samengesteld door frater-onderwijzers uit de congregatie, in het belang van een goed
katholiek onderwijs. Met de vele educatieve publicaties heeft de drukkerij in de twintigste
eeuw meer het karakter van een uitgeverij verworven. Daarom wordt er sinds 1958 gesproken
over Uitgeverij Zwijsen Tilburg, genoemd naar de oprichter ervan. Ondertussen blijft
Uitgeverij Zwijsen haar educatieve waarden verderzetten. Nieuwe leermethodes worden er in
een modernere vormgeving aangeboden. 235 Omdat Uitgeverij Zwijsen vooral uitgaven voor
basisscholen aanbiedt, kan deze uitgeverij dan ook als de Nederlandse tegenhanger van
Uitgeverij Averbode worden beschouwd. Beide uitgeverijen streven immers gelijkaardige
waarden en opvattingen na.
Het eerste boek dat Baeten bij Uitgeverij Zwijsen illustreert is Wat een mop (1986)
van de bekende Nederlandse auteur Anke de Vries (°1936). 236 Ook boeken van enkele andere
Nederlandse auteurs bevatten Baetens werk. Het verhaal van Rik (1991) van Paul Van Loon
(°1955) is het laatste boek dat Baeten bij Uitgeverij Zwijsen illustreert. 237 Van 1986 tot en met
1991 heeft ze negen boeken bij deze Nederlandse uitgeverij van illustraties voorzien.
235 Karen Ghonem-Woets en Piet Mooren, ‘Van een ‘roomsche’ naar een ‘nieuwe kleur in ’t werk’. Over de
veranderingen in het jeugdboekenfonds van Zwijsen en Malmberg na 1945’, Jaarboek voor Nederlandse
boekgeschiedenis, 10 (2003): 86; Caesarius Mommers en Ger Janssen, Zwijsen, een passie voor uitgeven.
Geschiedenis van een educatieve uitgeverij, Tilburg, 1997: 9-17, 26-27; ‘Anderhalve eeuw Zwijsen’ [online],
Uitgeverij Zwijsen, , (s.d.), [geraadpleegd op 04/07/2007].
236 Vanaf 1972 kan men Anke de Vries auteur noemen. Ze schrijft boeken voor kinderen van alle leeftijden, maar
haalt haar grootste successen met boeken voor kinderen tussen tien en twaalf jaar. In deze boeken behandelt ze
serieuze problemen zoals discriminatie, criminaliteit, vluchtelingen en mishandeling. Blauwe plekken (Rotterdam,
Lemniscaat, 1992) is wellicht haar meest bekende boek. Hiervoor haalde ze verschillende literaire prijzen. Dit
boek werd dan ook in veertien talen vertaald. (Zie: Marianne Boswerger, ‘Anke de Vries’, Lexicon van de
jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 9, Groningen, 1983: 1; ‘Anke de Vries’
[online], Villa Kakelbont, , (s.d.), [geraadpleegd op
11/07/2007]).
237 Paul Van Loon studeerde Illustratie aan de Koninklijke Academie voor Kunsten in Den Bosch. Hij ontdekte
dat hij schrijven leuker vond dan tekenen. In 1983 verscheen zijn eerste boek Boven op tante Agaat. Ondertussen
heeft Van Loon meer dan zestig boeken geschreven. Deze boeken zijn gericht tot kinderen en jongeren en horen
altijd tot het griezelgenre, vaak in combinatie met humor. Zijn grote doorbraak ontstaat in de jaren 1990, met de
Griezelbus (Amsterdam, Elzenga, 1991). Dit boek vormt het begin van een hele serie die hij in 2002 afsluit met
De griezelbus 5. Ook Dolfje weerwolfje (Amsterdam, Elzenga, 1997) is een van zijn bekendere boeken. Met zijn
griezelboeken kan hij ook het buitenlandse publiek overtuigen. Hij behaalde ermee verschillende prijzen in
64

Een andere belangrijke prestatie van Baeten bij Uitgeverij Zwijsen zijn de tekeningen
voor de leesmethode Veilig leren lezen uit 1991. Deze eenvoudige, maar kindvriendelijke
tekeningen ondersteunen visueel de leesmethode. Met Leesboekjes voor eerstbeginnende
kinderen staat Uitgeverij Zwijsen in 1850 aan de wieg van educatieve leesmethodes voor het
onderwijs. Vanaf dan heeft Uitgeverij Zwijsen doorheen de jaren vijf verschillende
leesmethodes ontwikkeld. Leesboekjes voor eerstbeginnende kinderen, Het eerste
leesonderwijs, Ik lees al, Echt lezen en Zó leren lezen, in 1980 veranderd in Veilig leren lezen,
markeren een bepaald stadium van de ontwikkeling die de leesdidactiek in Nederland heeft
doorgemaakt. Baeten krijgt de eervolle opdracht om de leesmethode Veilig leren lezen,
ontwikkeld door Caesarius Mommers (1925-2007), in een nieuw kleedje te steken. Ze mag de
bekende ‘maan-roos-vis’-woordborden ontwerpen. 238 Deze reeks van vierendertig
verschillende borden bekleden sinds 1991 vele klaslokalen in Nederland. Sinds 1973 heeft
Uitgeverij Zwijsen ook de Vlaamse educatieve markt veroverd. Werner Verhaert (°1942)
sticht in dat jaar Uitgeverij Infoboek (Meerhout, Antwerpen) en wil zo de uitgaven van
Uitgeverij Zwijsen in Vlaanderen bekend maken en verspreiden. Door dit initiatief kunnen de
Vlaamse scholen nog steeds mee gebruik maken van de educatieve uitgaven van deze
Nederlandse uitgeverij. 239
3.5.4. Infodok
In 1987 trekt de Leuvense uitgeverij Infodok Baeten aan om enkele van hun kinderboeken te
illustreren. Deze uitgeverij is opgericht in 1978 op initiatief van de KSA-VKSJ (Katholieke
Studentenactie-Vrouwelijke Katholieke Studerende Jeugd). Infodok staat voor Informatie- en
Documentatiedienst van het cultureel vormingswerk in Vlaanderen. Hiermee willen deze
verenigingen zich inzetten voor een kritische en geëngageerde jeugdbeweging. Aanvankelijk
verleent Infodok spelbrochures voor jeugdbegeleiders en informatie over jeugdliteratuur,
maar eigen publicaties van kinder- en jeugdboeken laten niet lang op zich wachten. Al gauw
brengt deze uitgeverij kwalitatief hoogstaande jeugdliteratuur uit. Wanneer Infodok in 1990 in
geldnood komt, klopt het aan bij die andere Leuvense uitgeverij, Davidsfonds. Het
Davidsfonds is in 1875 ontstaan als een katholieke vereniging die de Vlaamse waarden
verdedigt. Het dankt zijn naam aan de Leuvense hoogleraar Nederlandse taal en Belgische
binnen- en buitenland. (Zie: Hilly Appel, ‘Paul Van Loon’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke
Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 5, Groningen, 1996: 1-2; ‘Over Paul Van Loon’ [online], Paul Van Loon,
, RTN-Soft, (2006), [geraadpleegd op 11/07/2007]; ‘Paul Van Loon’ [online],
Villa Kakelbont, , (s.d.), [geraapleegd op 11/07/2007]).
238 Piet Hagen, Hoe wij leren lezen, Tilburg, 1984: 81-83; Mommers en Janssen 1997: 33, 77-79.
239 Mommers en Janssen 1997: 26-27.
65

geschiedenis Jan Baptist David (1801-1866). David is voorzitter van de Leuvense
studentengenootschap Met tijd en vlijt en staat samen met Jan-Frans Willems (1793-1846) aan
de wieg van de Vlaamse Beweging. Al gauw kan het Davidsfonds op heel wat bijval rekenen.
Vele Vlaamse steden en gemeenten richten hun eigen, plaatselijke afdeling op.
De uitgave van boeken is een van de hoofddoelstellingen van deze nieuwe vereniging.
Leden krijgen jaarlijks, in ruil voor hun bijdrage, een aantal boeken. Via deze boeken kan het
Davidsfonds haar opvattingen verspreiden. Door de toenemende populariteit groeit ook het
boekenaanbod aanzienlijk. Verschillende soorten uitgaven passeren de revue: fictie,
historische romans, dichtbundels, toneelstukken, educatieve geschriften, reisverhalen,
streekbeschrijvingen, boeken over maatschappijleer, kunst- en literatuurgeschiedenis,
natuurkunde, werken over opvoeding en onderwijs, liederen en muziekbladen. Vele bekende
(zoals Stijn Streuvels, Ernest Claes en Guido Gezelle) en minder bekende Vlaamse auteurs
vinden hun weg naar uitgeverij Davidsfonds. 240
Pas in 1930 komt er een jeugdreeks. Deze heeft als opzet het Vlaamse idealisme bij de
jeugd te versterken. De basisprincipes van het Davidsfonds ‘Voor godsdienst, taal en
vaderland’ staan dan ook in zowat elk jeugdboek centraal. Het verkondigt deze boodschap in
de vorm van sprookjes, historische verhalen, avonturenverhalen, realistische verhalen,
informatieve boeken en prentenboeken.
Vanaf de jaren 1950 kent het Davidsfonds een algemene achteruitgang. Door een
daling van het ledenaantal vermindert de afname van boeken. Daarnaast slaagt uitgeverij
Davidsfonds er niet in om door te breken in de boekhandel. Ook brengt Davidsfonds geen
uitgaven in samenwerking met niet-uitgevers op de markt. Andere uitgeverijen doen dat wel
en kunnen zo hun prijs verlagen. Om deze redenen houdt Davidsfonds de uitgaven van
kinder- en jeugdliteratuur binnen de perken. 241 Pas in 1967, wanneer de negatieve kritieken
zich omgezet hebben in gunstige reacties, zet Davidsfonds de stap om als volwaardig uitgever
naar buiten te treden. Haar vertegenwoordiging op de boekenbeurzen van Antwerpen en
Brussel is hiervan het bewijs. Vanaf dan krijgt Davidsfonds het etiket van uitgeverij
opgeplakt. 242
Wanneer Infodok in 1990 samen in zee wil gaan, ziet Davidsfonds de kans om het
jeugdfonds te vernieuwen en uit te breiden. De samenwerking resulteert sinds 1991 in de
240
Ghesquière, D’hoker, Ermens, e.a. 2003: 50-52; Edward De Maesschalck en Luc Vints, Davidsfonds 1875-
2000, Leuven, 2000: 13-17, 32-33.
241
Ghesquière, D’hoker, Ermens, e.a. 2003: 52-54, 69, 110-113, 179-182.
242
De Maesschalck en Vints 2000: 109.
66

nieuwe uitgeverij Davidsfonds/Infodok. 243 De uitgeverij trekt een aantal grote auteurs aan
zoals bijvoorbeeld Marc de Bel, en hun populariteit stijgt aanzienlijk. Wanneer Uitgeverij
Averbode zijn literaire jeugdfonds stopzet, vinden heel wat Averbode-auteurs vanaf 2001
onderdak bij Davidsfonds/Infodok. Hierdoor mag de Leuvense uitgeverij zich vanaf dan de
grootste kinder- en jeugduitgeverij van Vlaanderen noemen. Clavis strooit echter roet in het
eten. Bij het vertrek van twee medewerkers van Davidsfonds/Infodok, vinden ze onderdak bij
Clavis. Daar richten ze twee nieuwe imprints op, Afijn en Tingel. Deze worden bevolkt door
auteurs van Davidsfonds/Infodok. 244
Voor (toen nog) uitgeverij Infodok voorziet Baeten twee boeken van illustraties. Het
gaat om de boeken Papa is een grote lummel (1987) en Blubberpudding (1988), beide van
auteur Bettie Elias (°1953). 245 De illustraties in het boek zijn kleurloze pentekeningen, in
tegenstelling met een mooi uitgewerkte en kleurrijke band.
3.5.5. De Eenhoorn
Eén van Baetens succesvolste illustratieopdrachten maakt ze voor uitgeverij De Eenhoorn uit
Wielsbeke. De Eenhoorn is een nog erg jonge onderneming. Binnen de groepering Drukkerij
Oranje en vakbladenuitgeverij Evolution komt in 1990 deze uitgeverij tot stand. De enige
publicatie van De Eenhoorn is het tweewekelijkse actualiteitsblad Kits, gericht naar kinderen
vanaf tien jaar. Later verschijnen ook enkele boeken en bladen voor volwassenen over
gezondheid en natuur. Vooral het kinderblad krijgt erg goede reacties en al gauw verschijnen
er nieuwe bladen voor verschillende leeftijdsgroepen. Een jaar na de oprichting van De
Eenhoorn, in 1991, begint de uitgeverij met het uitgeven van boeken voor kinderen. Deze
eerste prentenboeken en dichtbundels zijn enkel van auteur Geert De Kockere (°1962). Puntje,
puntje, puntje is zijn eerste publicatie. Zijn boeken spreken zowel kinderen als volwassenen
aan.
243 Ghesquière, D’hoker, Ermens, e.a. 2003: 182; De Maesschalck en Vints 2000: 161, 182-183.
244 Ghesquière, D’hoker, Ermens, e.a. 2003: 207, 217-219; Keirse 2004: 9.
245 Inspiratiebron voor de verhalen van Bettie Elias vormt de leefwereld van haar eigen kinderen. Sinds 1983 is
ze actief als auteur. Haar boeken zijn gericht naar zes- tot negenjarigen. Ze geeft herkenbare emoties in een
eenvoudige, directe taal weer. Zo probeert ze zich in te leven in de situatie en neemt kinderen met hun gevoelens
en problemen ernstig. Veel aandacht gaat naar de personages en hun motieven. Dat maakt haar boeken erg
toegankelijk voor kinderen. In haar realistische verhalen staan dagelijkse belevenissen, vriendschappen en
gevoelens centraal. Haar personages krijgen af te rekenen met problemen en maatschappelijke onderwerpen.
Toch bevatten haar verhalen altijd iets positief. Ze verdiende meerdere malen een bekroning voor haar werk.
(Zie: Ria de Schepper, ‘Bettie Elias’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman
Tromp, e.a., 2, Groningen, 2001: 1-2; ‘Bettie Elias’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op 11/07/2007]).
67

Dit vormt de aanleiding tot de dubbele strategie die De Eenhoorn sinds 1994 uitdraagt.
Enerzijds wil het kwalitatieve prentenboeken uitgeven met literaire teksten, anderzijds richt
de uitgeverij zich ook op het publiceren van boeken waarvan de tekst en de illustraties
toegankelijker zijn. Zo tracht De Eenhoorn open te staan voor een breder publiek. Deze
filosofie loont en in 1998 kondigt deze jonge uitgeverij al uitbreiding aan. Het richt de imprint
‘Medaillon’ op. Onder ‘Medaillon’ krijgen alle boeken van De Kockere een plaats. Ook op
internationaal vlak is De Eenhoorn al een gevestigde waarde. Er bestaan reeds meer dan
zeventig vertalingen van hun kinderboeken. Daarnaast publiceert De Eenhoorn Nederlandse
vertalingen van hoofdzakelijk Franstalige en Duitstalige prentenboeken. De Eenhoorn
manifesteert zich tot een uitgeverij die belang hecht aan het uitgeven van boeken met
originele en experimentele illustraties. Daarnaast biedt zij boeken met een sterke verhaallijn in
een mooi taalgebruik en een smaakvolle, verzorgde vormgeving. 246
De enige opdracht die Baeten voor De Eenhoorn uitvoert is meteen een groot succes.
Ze illustreert er Eefje Donkerblauw (1992) van Geert De Kockere. 247 Dit prentenboek voor
kinderen van vijf tot acht jaar geeft via een sprookjesachtig verhaal de boodschap van
verdraagzaamheid weer. Het gaat over koningin Eefje Donkerblauw die alleen maar houdt
van donkerblauw, tot ze verliefd wordt op koning Goudgeel. Wanneer ze met hem trouwt
krijgen ze kinderen in alle kleuren van de regenboog. Aanvankelijk zijn de illustraties
donkerblauw, maar doorheen het verhaal krijgen ze meer kleur. Het boek bevat drie
doorschijnende, plastieken kleurkaarten. Hiermee kunnen de lezers de illustraties verkleuren.
Het stimuleert het leren en ontdekken van kleuren bij de jonge lezers. Dit succesvolle boek
gaat al meerdere drukken mee.
246 Omdat De Eenhoorn een jonge uitgeverij is, is er nauwelijks over gepubliceerd. Daarom fungeert de website
van deze uitgeverij als belangrijkste bron. (Zie: ‘Korte historiek’ [online], De Eenhoorn,
, Delta Solutions, (2004), [geraadpleegd op
11/07/2007]).
247 Geert De Kockere is aanvankelijk journalist voor de dagbladpers. Nadat hij heel wat ervaring heeft opgedaan
bij de tijdschriften van Uitgeverij Averbode, richt hij zich in 1991 op het schrijven van een verhaal voor kinderen.
Hij blijkt een manusje-van-alles te zijn, want ook het maken van een animatiefilm, de creatie van cd-roms en
websites, het schrijven van poëzie, filosofische boeken en scenario’s voor jeugdtheater en het maken van kleine
natuurdocumentaires staan op zijn palmares. In zijn boeken hanteert hij een speels taalgebruik. Woorden krijgen
soms onverwacht nieuwe betekenissen. Zijn stijl is erg herkenbaar: eenvoudig, sober, herhalend en suggestief.
(Zie: Jan van Coillie, ‘Geert De Kockere’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal,
Herman Tromp, e.a., 4, Groningen, 2001: 1-3; ‘Biografie Geert De Kockere’ [online], Geert De Kockere,
, (s.d.), [geraadpleegd op 11/07/2007]; ‘Geert De Kockere [online], Villa
Kakelbont, , (s.d.), [geraadpleegd op 11/07/2007]).
68

3.5.6. Deltas
In 1997 en 2003, twee jaar na Baetens overlijden, brengt Uitgeverij Deltas (1991) uit
Aartselaar twee boeken, Ga je mee naar school? en Onze kleuter gaat voor het eerst naar
school, van Rosemarie Künzler-Behncke (°1926) uit. 248 Deze bevatten illustraties van Baeten.
Beide boeken zijn vertaald vanuit het Duits. Aangezien deze auteur heel wat boeken bij het
Duitse Ravensburger Buchverlag heeft uitgebracht, zijn de oorspronkelijke versies ervan daar
verschenen. Ga je mee naar school? is vermoedelijk de Nederlandse vertaling van Ich bin
schon gross uit 1994. Onze kleuter gaat voor het eerste naar school is de Nederlandstalige
uitgave van Wer kommt mit in den Kindergarten? (1997). Deltas heeft wellicht de rechten op
deze twee boeken van de Duitse uitgeverij verworven. Via deze weg zouden ze in het
Nederlandse taalgebied op de markt verschenen zijn. 249
3.5.7. Anderstalige uitgeverijen
Niet alleen in het Nederlandse taalgebied, maar ook bij enkele anderstalige uitgeverijen is er
veel belangstelling voor het werk van Baeten. Haar eigen prentenboeken worden door
verschillende uitgeverijen vertaald en uitgegeven. De Amerikaanse uitgeverij Albert Whitman
& Compagny en de Duitse uitgeverij Oetinger Verlag geven Baeten ook aparte
illustratieopdrachten. 250
248 De Duitse auteur Rosemarie Künzler-Behncke studeert filologie aan de universiteiten van Frankfurt en Rome.
Daarna is ze lange tijd assistente filologie aan de universiteit in München. Ze werkt voor de radio en
verschillende kranten. Later legt ze zich toe op het schrijven van kinderboeken. (Zie: Wilhelm Kosch, Deutsches
Literatur-Lexikon. Biographisch-Bibliographisches Handbuch, 9. Kober-Lucidarius, Bern, 1984: 650).
249 De verworven informatie over deze boeken is erg summier. Ook de gegevens over Ravensburger Buchverlag
en uitgeverij Deltas zijn beperkt. Enkel Claeys geeft informatie over het boek Ga je mee naar school?. Claeys
vermeldt dat Baeten in 1995 werk uitgeeft bij het Duitse Ravensburger Buchverlag. Daarnaast haalt Claeys een
publicatie van Künzler-Behncke aan. Deze twee gegevens worden met elkaar in verband gebracht aangezien
Künzler-Behncke heel wat boeken bij deze Duitse uitgeverij heeft uitgebracht. Het zou mogelijk om de vertaling
van Ich bin schon gross kunnen gaan uit 1994. Of Baeten dit boek geïllustreerd heeft, is slechts een hypothese.
Gegronde informatie ontbreekt. In de Deutsche Nationalbiographie wordt het boek Ich bin schon gross als een
uitgave van Ravensburger Buchverlag uit 1994 vermeld. Deze bibliografie geeft aan dat het boek illustraties
bevat, maar de naam van een illustrator is niet meegedeeld. Omdat de Duitse en de Nederlandse titel een erg
gelijkaardig onderwerp aangeven, bestaat het vermoeden dat het om hetzelfde boek gaat. Een boek van Künzler-
Behncke dat enige titelgelijkenissen vertoont met Ga je mee naar school? uit 1995, zoals Claeys aangeeft, is
echter niet in deze bibliografie terug te vinden. Onze kleuter gaat voor het eerst naar school is een vertaling van
Künzler-Behnckes Wer kommt mit in den Kindergarten? uit 1997. Dit boek bevat zeker Baetens illustraties. Een
vermelding in de Deutsche Nationalbibliographie geeft Baetens naam weer. (Zie: Claeys 1994: 2; Deutsche
Nationalbibliographie und Bibliographie der im Ausland erschienenen deutschsprachigen Veröffentlichungen, 1.
Alphabetisches Titelverzeichnis, 2, Frankfurt am Main, 1995: 1498; Deutsche Nationalbibliographie und
Bibliographie der im Ausland erschienenen deutschsprachigen Veröffentlichungen, 1. Alphabetisches
Titelverzeichnis, 3, Frankfurt am Main, 1997: 3346).
250 Mogelijk geeft ook het Duitse Ravensburger Buchverlag illustratiewerk aan Baeten. Hierover is echter geen
zekerheid. (Zie 3.5.6. Deltas).
69

Voor het Amerikaanse publiek illustreert Baeten het prentenboek The 13 Hours of
Halloween van Dian Curtis Regan in 1993. 251 Het is uitgegeven bij Albert Whitman &
Compagny uit Morton Grove, Illinois. Sinds 1919 is deze uitgeverij actief in het uitgeven van
boeken voor kinderen tussen twee en twaalf jaar. De boeken van Albert Whitman &
Compagny zijn vooral bekend omwille van het behandelen van maatschappelijke problemen
en gevoelens in de thematiek. Vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw mag deze
uitgeverij zich dan ook leider noemen in het publiceren van boeken die handelen over
culturele diversiteit, onder de categorie ‘Multicultural Books’, en speciale noden en zorgen
die kinderen en hun families kunnen treffen. Deze boeken worden gepubliceerd onder de
noemer ‘Concept Books’. Ook andere thema’s krijgen een plaats in hun boeken. Die zijn
geordend in categorieën als ‘Holiday Books’, ‘The Boxcar Children’ en ‘Prairie
Paperbacks’. 252
The 13 Hours of Halloween behoort tot de ‘Holiday Books’. Een meisje maakt zich
klaar om Halloween te vieren. Samen met één gier, twee pompoenen, drie vleermuizen, vier
katten, vijf spoken, zes zombies, zeven bezemstelen, acht trollen, negen toverketels, tien
weerwolven, elf mummies en twaalf heksen brengt ze een griezelige nacht door. In een vrolijk
rijm en met griezelige, maar warme illustraties leren kinderen vanaf vier jaar tellen op het
Halloween-verkleedfeest. Het thema van het boek, griezelen bij Halloween, past helemaal in
de lijn van Baetens prentenboeken over de heks Lotje en Kleine Draak. Ook de illustraties
roepen een gelijkaardige sfeer op. In 2002 verschijnt van dit prentenboek een Nederlandse
vertaling bij Clavis. 253
Voor het Duitse Oetinger Verlag illustreert ze vooral boeken voor de eerste lezers van
enkele huisauteurs als Ursel Scheffler met de Paula-reeks voor eerste lezers, en Bettina
Obrecht. 254
3.5.8. Werkwijze
Het uitvoeren van illustratieopdrachten voor verschillende uitgeverijen is niet helemaal
hetzelfde als het illustreren van Baetens eigen prentenboeken. Bij deze opdrachten gaat het
immers vaak om leesboeken en niet zozeer om prentenboeken. Zo een opdracht gaat meestal
251 Zie 3.1. Biografie.
252 ‘About Us’ [online], Albert Whitman & Compagny,
, Tanagram, (s.d.), [geraadpleegd op 11/07/2007].
253 Zie 3.5.2. Clavis.
254 Meer informatie over deze uitgeverij is te vinden in 3.2.7. Over de grenzen heen. De gegevens over de boeken
die Baeten er geïllustreerd heeft, werd meegedeeld door Lektorat Friedrich Oetinger Verlag (19/07/2007).
70

gepaard met een bepaalde tijdsdruk. Bij het maken van haar eigen prentenboeken is die
deadline echter niet zo sterk aanwezig.
Dat Baeten erg secuur en veeleisend is voor zichzelf, blijkt uit het intense en lange
proces dat aan haar prentenboeken voorafgaat. Ook voor illustraties in boeken van andere
auteurs is ze al even kritisch voor zichzelf. Wanneer ze een opdracht krijgt om een boek van
illustraties te voorzien, richt ze zich eerst op het verhaal. Ze probeert de sfeer van het verhaal
te proeven. Verschillende beelden zullen dan opduiken. Hieruit pikt ze de belangrijkste
dingen. Soms heeft de uitgever dat al voor haar gedaan, door een belangrijke passage in de
tekst aan te duiden. Bij een tweede lezing schenkt ze aandacht aan de details die in het verhaal
verscholen zitten. De haarkleur, de seizoenen en andere speciale kenmerken zijn voor haar erg
belangrijk. De illustraties moeten immers perfect aansluiten bij het verhaal. Na een grondige
lezing, geeft ze al schetsend met het potlood, de figuren vorm. Die schetsen worden bijna
onmiddellijk aan de uitgever getoond. Aangevuld met aanwijzingen van de uitgever krijgt
Baeten haar schetsen terug. Met deze nieuwe richtlijnen begint ze opnieuw. Uiteindelijk
ontstaat er een uitgewerkte potloodtekening met eventuele kleuraanduidingen. Als de uitgever
die laatste tekeningen goedkeurt, begint Baeten aan de uitwerking ervan. Het concept van dit
uiteindelijke resultaat staat evenwel al bij de eerste schetsen vast. 255
In vele boeken, zoals die van Uitgeverij Averbode, Clavis, Infodok en Uitgeverij
Zwijsen, werkt Baeten met pen. Met dunne lijnen zet ze energieke, vrolijke kinderen in
realistische situaties neer. De boekomslagen zijn meestal uitgewerkt in waterverf, afgelijnd
met pen. 256 Eefje Donkerblauw (1992) van De Kockere en The 13 Hours of Halloween (1993)
van Curtis Regan zijn helemaal in kleur uitgewerkt. Het zijn immers prentenboeken. Anders
dan bij leesboeken, hebben de illustraties hier een even groot aandeel als de tekst.
255 Claeys 1994: z.p.; Van Coillie en Ghesquière 1997: 295; Verbiest 1991: 50.
256 De Schepper 2000: 1-2.
71

3.5. Stijl
Over Baetens stijl zijn al heel wat woorden geschreven. Verschillende publicaties schetsen
haar prentenboeken als verhalen over pittige figuren in een realistische en tegelijk magische
sfeer. Illustraties met een eenvoudige structuur vertellen deze verhalen. Vaak spelen ze zich af
in een donker decor. Lichtaccenten trekken de aandacht van de lezer en verzachten de duistere
sfeer. Met zachte en harmoniërende kleuren plaatst Baeten het verhaal in een warme en
optimistische toon. De weergave van architectuur, interieurs en landschappen is erg realistisch.
Vele details maken deel uit van Baetens illustraties. Kleine elementen scheppen haar
illustraties tot grote zoekplaten die vragen om herbekeken te worden. Ook de splitpagina’s en
deurtjes zorgen voor verrassende details. Al deze elementen creëren drukke, maar realistische
illustraties in een mythische sfeer, doorspekt met een vleugje humor. Gecombineerd met een
bescheiden tekst, ontstaan er eenvoudige verhalen die vele kleuters, oudere kinderen en
ouders blijven boeien. 257
Doorheen diverse illustratieopdrachten heeft Baeten haar stijl kunnen ontplooien.
Reclamewerk, opdrachten voor tijdschriften en illustraties voor verschillende
leeftijdscategorieën hebben haar de ruimte gegeven om hierin te groeien. Die
stijlontwikkeling komt tot een hoogtepunt in Baetens eigen prentenboeken: de reeks over
Lotje, de verhalen van Tom en Nina en het boek over Kleine Draak.
In de realisatie van deze prentenboeken kruipt maanden werk. Vele schetsen,
ontwerpen en maquettes zijn hiervan de oorzaak. Met potlood zet Baeten haar creaties op
papier. De uitwerking bestaat uit het in kleur zetten van de afbeelding. Met waterverf schenkt
ze laag over laag licht en leven aan haar creaties. Daarna worden de illustraties opgewerkt met
gouache, kleurpotlood en pastelpotlood. 258 Baeten werkt op een traditionele manier. Daarom
wordt haar stijl wel eens als klassiek omschreven. Deze realistische, klassieke stijl past niet
meteen binnen het grafische werk dat in de jaren 1990 sterk in trek is. Het experimenteren met
vormen en technieken, zoals collega-illustratoren op dat moment doen, is niet aan Baeten
257 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Claeys 1994: z.p.; Jan Van
Coillie, ‘Met warmte en gevoel. Lieve Baeten’, Uit de schaduw. Een beknopte geschiedenis van de West-
Vlaamse en de Westfaalse jeugd- en kinderliteratuur. De geschiedenis in Vlaanderen van 1830 tot heden, Brugge,
1997: 295-296; Encyclopedie van de jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma Niewold,
e.a., Groningen, 2004: 27; Linders, Staal,Tromp, e.a. 1995: 29; Linders en De Sterck 1996: 20; De Saedeleer
2002: 140; De Schepper 2000: 2-4; Ria de Schepper, ‘De tinkeltoverboom van Lotje’, Leesidee jeugdliteratuur,
2, 10 (1996): 355; Vermeulen 2001: 343-345; Vermeulen 2006: 31-34; Vermeulen 2007: z.p.
258 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Encyclopedie van de
jeugdliteratuur, uitg. door Jan Van Coillie, Joke Linders, Selma Niewold, e.a., Groningen, 2004: 27; Linders en
De Sterck 1996: 20: De Schepper 2000: 2; Vermeulen 2006: 31.
72

esteed. Om succes te oogsten heeft ze zich dan ook niet moeten toeleggen op die trend. Haar
klassieke werk levert haar immers hoge verkoopcijfers en lovende recensies op. 259
In haar klassieke werk streeft Baeten enkele doeleinden na. Een illustratie is voor haar meer
dan zomaar een afbeelding bij een verhaal. Ook de manier waarop dit gebeurt, is niet het
belangrijkste. Wat de illustraties willen meedelen is voor haar veel belangrijker. Hierover zegt
ze zelf:
Ik probeer veel te vertellen in mijn tekeningen. Communicatie staat
voor mij boven de vorm. De vorm is ondergeschikt aan wat ik wil
vertellen. De vorm is functioneel, maar de inhoud is prioritair.
Evengoed maak ik in de eerste plaats prenten die ik zelf leuk en goed
vind. Maar ik vind mijn werk pas goed als het een gevoel of een
reactie losweekt, een sfeer overbrengt. 260
Dat deze intenties met verve worden ingevuld, blijkt uit de vele sfeervolle illustraties die haar
prentenboeken tonen. Om hierover een duidelijk beeld te krijgen, moet er dieper op deze
illustraties worden ingegaan. De volgende stijlanalyse vertrekt van de stijlbeschrijvingen uit
vroegere publicaties. Deze omschrijvingen worden kritisch benaderd. Nieuwe bedenkingen
ontstaan en worden uitgewerkt. In deze stijlanalyse staan vooral de illustraties in haar eigen
prentenboeken centraal. Daarnaast wordt de relatie gelegd met Baetens vroegere werk,
meestal opdrachten voor bepaalde uitgeverijen. Verder gaat er aandacht naar Baetens
voorbeelden. Zowel collega-illustratoren als beeldende kunstenaars krijgen hierin een plaats.
Met treffend illustratiemateriaal wordt de nieuwe visie op Baetens stijl verhelderd.
3.5.1. Het prille begin
Om een zo volledig mogelijke stijlbeschrijving van Baetens eigen werk te geven, mag haar
eerste prentenboek, Le vieux miroir, niet vergeten worden. Dit prentenboek vormt immers de
basis van het hele verhaal. Le vieux miroir is Baetens afstudeerproject en levert haar in 1979
een diploma Grafische Vormgeving, specialisatie Literaire Illustratie aan de Antwerpse
Academie voor Schone Kunsten op. De Frans - Belgische uitgeverij Duculot (Parijs -
Gembloux) merkt dit werk op en geeft het uit. Zo ligt een jaar later Baetens eindwerk in de
259 Vermeulen 2001: 344-345; Vermeulen 2006: 31.
260 Vermeulen 2001: 342.
73

ekken onder de titel Le vieux miroir. Het grote succes blijft echter uit. 261 Toch is dit werk de
moeite waard om aan een grondige studie te onderwerpen.
De illustraties van Le vieux miroir (1979) zijn enorm druk. Er valt veel op te
ontdekken. Verschillende figuren maken een handeling los van elkaar. Enige interactie tussen
de personages ontbreekt. Tussen het wemelen van planten en dieren, rijzen gebouwen op.
Toch steekt er meer achter de opbouw van deze illustraties dan zomaar een mengeling van
figuren en dingen.
Een eerste voorbeeld toont een soort stadsgezicht (afb. 1). Een diagonale as splitst het
beeld in twee delen. Eerst gaat de aandacht naar de linkerhelft van de illustratie. Deze helft
doet dienst als het voorplan. Dan wordt de aandacht naar de rechterhelft getrokken. De blik
wordt de diepte ingezogen. De diagonale as loopt van linksboven naar rechtsonder en
benadrukt de dalende beweging. Dat de toeschouwer eerst naar links kijkt en dan naar rechts
wordt in de hand gewerkt door de kever en de pop in de poppenkast. Zij slaan een brug tussen
de linker- en de rechterhelft van de illustratie. De kever en de pop staan op de rand van een
heuvel en wijzen de toeschouwer erop de diepte in te kijken. Dan krijgt de toeschouwer
hetzelfde beeld als de kever en de pop. Van aan de rand van een afgrond ziet de toeschouwer
het panorama van een stad in vogelperspectief. De twee helften van de illustratie tonen twee
gezichtsvelden: een frontaal beeld en een beeld in vogelperspectief. Baeten speelt met
optische principes in deze illustratie. Deze komen echter niet overal juist tot hun recht. Ze
goochelt immers met de afmetingen van bepaalde figuren. Zo is de vlieger langs het
flatgebouw veel te groot in vergelijking met het gebouw zelf. De gebouwen er rond lijken in
verhouding dan weer veel te klein. Ook de kever op het voorplan is te groot in vergelijking
met de poppenkast. De zonnebloemen helemaal links zijn dan weer veel te klein. Een
denkbare verklaring voor het overboord gooien van deze visuele precisie, heeft mogelijk te
maken met de inhoud van het verhaal. 262
Ook in de volgende illustratie van Le vieux miroir (afb. 2) wordt er met de optische
principes gespeeld. De personages zijn te groot ten opzichte van de gebouwen. Ook deze
illustratie toont een massa aan informatie. Verschillende figuren vluchten voor de hevige
regen. Ditmaal is er echter wel een duidelijke relatie tussen enkele personages. Hun
gelaatsuitdrukkingen zijn erg sterk. De emoties zijn van hun gezichten af te lezen. Ook hier is
261 Boden 1993: 26; Claeys 1994: 1; Driessens 1992: 15; Vermeulen 2001: 342.
262 Er is slechts weinig informatie over Baetens eerste prentenboek, Le vieux miroir, te vinden. Dit boek kende
weinig succes en is moeilijk vindbaar. De precieze inhoud is bijgevolg weinig gekend. Op de
overzichtstentoonstelling Lotje komt! in het Genkse Cultuurcentrum en de Bibliotheek, voorjaar 2007, werden
enkele originele ontwerpen uit dit boek tentoongesteld.
74

er een zekere opdeling waar te nemen. De personages op het voorplan zoeken onderdak om
voor de regen te schuilen. Ze lopen allemaal een andere richting uit. Dit creëert een
dynamisch beeld. Op het achterplan rijst een flatgebouw de hoogte in. De toeschouwer krijgt
de indruk dat het voorplan de rand van een afgrond of de top van een heuvel voorstelt. Het
kleurgebruik en de sfeer die de illustratie opwekt is anders dan de vorige illustratie van Le
vieux miroir. Er heerst een sterke speling tussen licht en donker. De brandende lichten in de
huizen fungeren als lichtbronnen. De donkere regenwolken scheppen daartegenover een erg
grimmige sfeer. Dit onderscheid tussen licht en donker is niet aanwezig in de vorige illustratie.
Alles staat daar voor een egale witte achtergrond.
Beide bestudeerde illustraties uit Le vieux miroir tonen een overvloed aan informatie.
Elk detail is daarbij tot in de puntjes uitgewerkt. Elke grasspriet is zichtbaar. Deze details
worden gecreëerd door brede zwarte omtreklijnen. Aangebracht met zwarte pen, doen ze de
figuren zwaar lijken. Deze lijntekeningen zijn ingekleurd met aquarel. 263 Het gebruik van
aquarel of waterverf schept een speciale sfeer. De sterk afgelijnde objecten lijken hun
strengheid te verliezen door de effecten van de waterverf. De verf laat de lijnen soms wat
uitlopen. Door middel van de aquarel slaagt Baeten erin om heel wat kleurnuances en
accenten te leggen in de dreigende regenwolken. Ze creëren een zeker gevoel van beweging.
De illustraties van Le vieux miroir vormen de basis voor Baetens latere werk. Heel wat
kenmerken komen immers in haar latere illustraties terug. Ze laat dan echter een meer
ontwikkelde variant zien. Daarnaast doen ongekende stijlkenmerken en nieuwe toepassingen
van aquarel er hun intrede. Zo vormt Le vieux miroir een sterk begin dat zich doorheen de tijd
zal manifesteren tot een goed uitgewerkte en vernuftige stijl. Deze stijl bereikt een hoogtepunt
in Baetens eigen prentenboeken.
3.5.2. Sprookjesachtige sferen
Wanneer in 1992 het eerste prentenboek over Lotje, Nieuwsgierige Lotje, in de winkel ligt,
laat Baeten een meer ‘volwassen’ stijl zien dan in Le vieux miroir. Op de eerste pagina’s van
Nieuwsgierige Lotje belandt de lezer onmiddellijk in de magische sfeer die alle boeken rond
Lotje en Kleine Draak bepalen (afb. 9). De illustratie toont een panorama van een weids
nachtlandschap. Er is weinig leven te bespeuren. Met een vriendelijke glimlach zorgt de maan
voor wat licht aan de hemel. Langs de maan is een klein, zwart silhouet zichtbaar. Wanneer de
splitpagina wordt omgedraaid, is dat silhouet dichterbij gekomen in de gedaante van Lotje
263 De Schepper 2000: 1-2.
75

(afb. 10). Ze vliegt op haar bezem voorbij en stevent af op een statig huis dat op een
heuveltop pronkt. Er is duidelijk leven in dat huis. Uit de schoorsteen komt rook en door alle
ramen schijnt licht naar buiten. Deze openingsillustraties tonen meteen de belangrijkste
kenmerken die Baetens latere stijl definiëren. Verschillende aspecten maken daarvan deel uit.
Achtereenvolgens worden die aspecten uitgebreid behandeld. Eerst gaat er aandacht naar de
atypische weergave van enge, mythische figuren. Dan wordt Baetens tonen van emoties
bestudeerd. Het derde aspect betreft de landschappen en de duistere sfeer die ze uitstralen.
Daarna wordt er dieper in gegaan op de sterke lichtbronnen in de illustraties. Het vijfde
element heeft betrekking op Baetens weergave van architectuur. Deze elementen zorgen ook
voor heel wat volume en beweging in de illustraties. Nadien worden de details grondig onder
de loep gehouden. Dan wordt er even apart aandacht besteed aan het laatste prentenboek over
Lotje, Slimme Lotje (2003), om af te sluiten met een korte evolutieschets binnen deze
prentenboeken.
a. Heksen, draken en andere griezels
Bij de eerste kennismaking met Lotje is onmiddellijk duidelijk dat ze een heks is (afb. 10).
Vergezeld van een poes, vliegt ze op een bezem door de nacht. Ook haar donkere kleed,
donkere punthoed en scherpe neus verklappen Lotjes identiteit. Al snel wordt duidelijk dat ze
niet dezelfde enge, gemene heks is bekend uit vele sprookjes. Verschillende eigenschappen
laten dit duidelijk zien. Onder Lotjes kleed komen een vrolijk gestreepte bloes en broek
tevoorschijn. Dit geeft een leuk accent aan de donkere heksenplunje. De blik in haar ogen,
haar glimlach en haar sproeten maken haar een vriendelijke en ondeugende heks. Ook haar
poes is geen typische, zwarte, gemene kat die bij heksen hoort. Ze heeft een mooie, rosse poes
die al net zo speels lijkt als Lotje. Zelfs Lotjes bezem bevat een klein detail wat meteen de
associatie met gemene heksen teniet doet. Het kleine, wapperende, paarse sjaaltje is hiervan
het bewijs. De andere heksen in de Lotjeboeken zijn vrolijk geklede dames. Het lijken lieve,
oudere vrouwen. Daarnaast zijn de interieurs in vrolijke, lichte kleuren gehuld. Zo neemt
Baeten ook hier afstand van het typisch akelige beeld van heksen.
Toch slaagt ze er nog in haar heksenverhalen in een mystieke, duistere sfeer te kaderen.
Ze doet dit door middel van de donkere, maar zachte kleuren. De verhalen van Lotje spelen
zich immers altijd bij nacht af. Verder schuilt het in de details. Naast huiselijke voorwerpen,
zoals een warmwaterkruik, duiken er subtiel doodshoofden, spinnen, vleermuizen, kraaien,
uilen, slangen en heel wat ander ongedierte in de illustraties op. Tevens kunnen Baetens
heksen alle typische heksendingen, zoals toveren en op een bezem vliegen. Zo belandt de
76

lezer in een heksensfeer. Toch komt die niet griezelig over. Baeten koppelt de enge dingen
immers aan menselijke en huiselijke elementen. Dat maakt deze boeken geschikt voor erg
jonge lezers.
Baeten is het gewoon om voor jonge kinderen illustraties te maken. Wanneer ze
opdrachten voor kinder- en jeugdboeken en -tijdschriften uitvoert, moet ze zich richten naar
het verhaal. Vele heksenverhalen behoren niet tot die illustratieopdrachten. Toch heeft ze
enkele keren de mogelijkheid gekregen om eens een heks neer te zetten. Uit enkele
voorbeelden blijkt dat haar heksen een hele evolutie hebben ondergaan. Zo toont een vroege
illustratie uit 1985 voor Zonnestraal een heel andere heks dan de heksen uit de Lotjeboeken
(afb. 4). De houding en de gelaatsuitdrukking van deze heks maken haar gemeen en eng. Haar
lange nagels, scherpe neus, warrige haren en grimmige lach versterken dit gevoel. Ze draagt
geen mooi kleed in vergelijking met de kledij van de heksen in de boeken van Lotje.
Daarnaast is ze vergezeld van een kraai. Ook de stijl waarin deze heks is neergezet bevat
weinig overeenkomsten met de stijl die de Lotjeboeken kenmerkt. Met dunne lijnen hebben
de heks, de bezem en de kraai vorm gekregen. Echt gebruik van kleur is niet aanwezig. De
illustratie bestaat uit bruintinten. Wel gaat er veel aandacht uit naar details. Zo zijn de veren
van de kraai duidelijk te onderscheiden. Ook het haar van de heks en de bezem zijn erg goed
uitgewerkt. In deze illustratie schenkt Baeten heel wat aandacht aan de weergave van
schaduw en andere donkere partijen. Dit doet ze door dunne lijnen dicht tegen elkaar te
plaatsen.
Enkele jaren later zien Baetens heksen er heel anders uit. Deze heksen zijn niet zomaar
ontstaan. Zo heeft Baeten enige tijd moeten zoeken voordat Lotje in haar huidige gestalte tot
leven is gekomen. 264 Getuige hiervan zijn enkele illustraties voor de tijdschriften van
Uitgeverij Averbode. Op de omslag van een nummer van Doremi uit 1990 pronkt een grote
heks (afb. 7). Hoewel deze heks zo een twee jaar eerder is ontstaan als Lotje, zou ze toch
rechtstreeks uit een Lotjeboek kunnen komen. Ze lijkt op Lotje, maar dan in een oudere versie.
Haar kledij is gelijkaardig met die van Lotje: een donker kleed met daaronder een kleurrijk
gestreepte bloes en dito kousen. Op haar hoofd prijkt een donkere punthoed. In haar ogen
schittert een gelijkaardig ondeugende blik zoals die van Lotje. Heel wat sproeten bedekken
haar kromme heksenneus. Vooral de attributen verklappen haar identiteit: een punthoed op
haar hoofd, een bezem in haar hand, een spin die zich in haar haren heeft genesteld en een
poes die voorzichtig van achter de zetel komt piepen. Waarschijnlijk is deze poes van plan
264 Clavis prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3; Lavreysen 1996: 38.
77

jacht te maken op de muis die zich in de laarzen van de heks verstopt. Ook hier beantwoordt
Baetens heks niet aan de stereotiepen. Deze heks ligt in een fleurige zetel haar bezem te
poetsen. Poetsen is niet meteen een activiteit die kinderen aan heksen koppelen. Het hele
gebeuren vindt plaats op een nonchalante wijze. Op de vloer is water en zeepsop gemorst. De
manier waarop dit alles is weergegeven is erg vergelijkbaar met de stijl in de Lotjeboeken.
Met waterverf en omlijnd met dunne zwarte contouren slaagt Baeten erin heel wat aandacht
aan details te schenken. Ook hier zijn de haren weer erg sterk uitgewerkt, het uiteinde van de
bezem en de plooien in het kleed zijn gecreëerd met verfnuances en arceringen met dunne
zwarte stift. De hele illustratie toont een momentopname, maar toch krijgt de lezer notie van
beweging. De haren en de oorbel van de heks lijken te wiebelen, haar lach verklapt een
bewegingsmoment, haar omgevallen laars waarin een muis vertoeft en het water op de grond
wijzen op een bepaalde actie die net verlopen is. Ook het spatten van zeepsop en het
wapperen van de poetsdoek getuigen dat er heel wat beweging in deze illustratie schuilt.
Ook een jaar na Baetens eerste Lotjeboek, in 1993, zet ze heel wat heksen op papier
voor The 13 Hours of Halloween (afb. 14). Katten, kikkers, slangen, ratten en spinnen
vergezellen de heksen. Ze dragen een punthoed en enkelen hebben een stok. De meeste
hebben scherpe neuzen. Het is hun vrolijke kleding, bewerkt met een streep-, ruit-, bol- of
krulmotief die verklapt dat de lezer niet bang moet zijn. Ook hun glimlach en het amuserend
bezig zijn, verzachten het akelige beeld dat heksen kenmerkt. In een onevenwichtige
compositie proberen ze elkaar allerlei dingen te vertellen. Toverkunsten tonen, recepten
uitwisselen, kennis bijbrengen over paddenstoelen en een mummie achterna zitten, zijn
typische heksenbezigheden die in deze illustratie los van elkaar plaatsvinden. Met een kleine
humoristische knipoog en andere details lijken ook deze heksen niet al te akelig.
In Kleine Draak (2000) heerst eenzelfde sfeer als in de boeken over Lotje. Vele
sprookjes, mythische en religieuze verhalen schetsen een draak als een akelig beest. Ook hier
slaagt Baeten erin dit beeld te ontkrachten. Om dat beest zo weer te geven heeft ze echter
enige tijd moeten zoeken. Doorheen verschillende ontwerpen zijn Baetens definitieve draken
ontstaan. Eén van Baetens eerste draken ziet er anders uit dan de draken in Kleine Draak (afb.
37). De verhoudingen lijken niet helemaal te kloppen. Deze draak draagt een bril en heeft een
erg kleurrijk lichaam. Toch bezitten Baetens definitieve draken enkele elementen van deze
draak. Ze lijken echter veel geloofwaardiger (afb. 38). De uiteindelijke draak is sterker
uitgewerkt. Zijn met bollen bezette lichaam toont heel wat huidplooien. Scherpe tanden en
klauwen geven hem een schrikwekkend uiterlijk, maar het plukje haar op zijn kop, zijn
bollenlichaam en zijn naïeve blik doet de lezer gauw afstand nemen van die schrikwekkende
78

associatie. Baetens draken zien er over het algemeen niet angstaanjagend uit. Het zijn groene,
blauwe en rode draken bedekt met bollen of strepen. Deze draken kunnen vuur spuwen,
vliegen en hebben scherpe tanden en klauwen. Ze leven in een donkere burcht op de top van
een berg. Daar fladderen vleermuizen en wonen er muizen. Dit beeld krijgt de lezer in het
begin van het verhaal van Kleine Draak. Het lijkt allemaal best akelig, maar Baeten weet het
in een huiselijke omgeving te kaderen. Een bed, een kinderstoel, een kleurrijk gordijn, een
tekening aan de muur, zijn allemaal elementen die de burcht van de draken toch een
herkenbaar karakter geven. Het verzacht het akelige beeld dat er heerst. Ook de rode
achtergrond in de drakenburcht geeft een zeker gevoel van warmte weer. Zo ontloopt de lezer
de kilte van de burcht.
Veel voorbeelden van andere draken zijn er in het vroegere werk van Baeten niet te
vinden. Eén voorbeeld dateert van 1997. Op de band van Paula sieht Gespenster (Oetinger
Verlag, Hamburg) is een kleine pluchen draak weergegeven over de schouder van Paula (afb.
31). Deze pluchen draak is vergelijkbaar met Kleine Draak. Enkel zijn vleugels, scherpe
klauwen en tanden ontbreken. In het beeld achtervolgt een monster Paula en haar
drakenknuffel. Dit monster is als een schaduw op de muur weergegeven. Hiermee toont
Baeten dat ze niet alleen sterk is in het neerzetten van heksen en draken. Ook andere griezels
verschijnen vloeiend uit haar potlood.
b. Emoties
Door middel van de juiste gelaatsuitdrukkingen en lichaamshoudingen geeft Baeten emoties
aan haar figuren. Zo lijken ze realistisch. Dit komt de inleving van de lezer ten goede.
Daarnaast geven de emoties van de personages soms meer informatie dan de tekst die het
verhaal vertelt. De illustratie vertelt daarom niet alleen het verhaal, het fungeert ook als een
zekere toevoeging aan het geschreven woord.
Lotje kan via de weergegeven emoties haar gevoelens tonen aan de lezer. Het eerste
beeld van Lotje in Nieuwsgierige Lotje toont duidelijk het gezicht waar het hele verhaal om
draait (afb. 10). Lotje is nieuwsgierig naar het huis in de verte. De houding van haar hand
tegen haar gezicht benadrukt dit gevoel. Ook haar poes lijkt al even nieuwsgierig te zijn.
Lotje is echter niet altijd vrolijk en nieuwsgierig. Ook een droevig gevoel weet Baeten
op te wekken. In Lotje is jarig (1994) is Lotje verdrietig om haar verloren poes (afb. 21). De
illustratie laat dit duidelijk zien. Lotje zit wat hulpeloos in het gras. Een neerwaartse blik en
haar hangende armen tonen dit aan. Haar verjaardagskroon ligt troosteloos in het gras. Ook de
uil die langs haar zit kijkt triest naar beneden. Lotje staat op de voorgrond waardoor ze alle
79

aandacht trekt. Wanneer de lezer de rest van de illustratie bekijkt, ziet hij vijf heksen op hun
bezem in de lucht. Ze vliegen richting Lotjes boomhut. De illustratie geeft de lezer al wat
informatie die pas later in het verhaal wordt aangehaald. De heksen plannen een verrassing
voor Lotje. Zo geeft deze illustratie heel wat verdriet weer, die evenwel snel zal plaatsmaken
voor nieuwe hoop.
Van een andere illustratie uit Lotje is jarig (afb. 22) valt dan weer de spanning af te
lezen. De heksen, verscholen in Lotjes boomhut, kijken uit naar haar thuiskomst. Ze willen
haar verrassen. Vol spanning en ongeduld staan ze Lotje op te wachten. De lezer voelt de
zenuwachtige sfeer, die ook de nerveuze glimlach van de heksen aantoont.
In De kerstboom van Lotje (1996) toont Baeten de vastberadenheid waarmee Lotje
haar kerstboom versiert (afb. 27). Ze knipt gele sterren uit om in haar kerstboom te hangen.
Haar gezicht toont de aandacht waarmee Lotje dit werk voltooit. Haar tong komt lichtjes
tevoorschijn. Dit wijst op de precisie en de concentratie waarmee ze dit doet.
Bij de val van Kleintje in Lotje en de Heksenprinses (1998), wordt vooral Lotjes
emotie duidelijk getoond, en niet die van Kleintje (afb. 32). Lotje en de Bootheks schrikken
op van Kleintjes val. Lotjes gezicht, maar ook haar hele lichaamshouding demonstreren dit.
Ze staat met haar rug naar de lezer aan het vliegende tapijt. Uit deze opstelling kan de lezer
afleiden dat ze in conversatie is met de Bootheks. Wanneer Kleintje valt, schrikken Lotje en
de Bootheks op. Het lijkt alsof Lotje snel omkijkt. Haar neerslaande ogen en mond vol
verwondering zetten dit gevoel nog eens extra in de verf.
Niet alleen bij menselijke figuren, maar ook bij dieren slaagt Baeten erin sterke
emoties weer te geven. Een voorbeeld hiervan is te vinden in Kleine Draak (afb. 41). De
illustratie waar Kleine Draak en Beppo de andere draken schrik aanjagen duidt twee soorten
emoties aan. Rechts in de bovenhoek zit Beppo op Kleine Draaks rug. Kleine Draak spuwt uit
alle kracht vuur. Beppo roept wild om zich heen. Kleine Draak en Beppo doen allebei heel
wat inspanningen om de andere draken angst in te boezemen. Dit laten de
gelaatsuitdrukkingen en de bewegingen duidelijk merken. Wanneer de lezer zijn aandacht op
de draken onderaan richt, is hun angst bijna voelbaar. Enkele draken hebben de schrik op het
lijf. Hun ogen, opengesperde muil en de lucht die ze uit hun neus blazen, geven duidelijk weer
dat ze huiveren van angst. Eén draak, rechts onderaan, verstopt zich achter een gordijn. Enkel
zijn staart is nog zichtbaar. De draak uiterst links probeert zich ook nog snel te verbergen
achter een gordijn. De weergave van de verwachte emoties is geslaagd.
Met bepaalde gelaatsuitdrukkingen en lichaamshoudingen maakt Baeten het
inlevingsvermogen met haar verhalen heel wat makkelijker. Ze bieden een meerwaarde aan de
80

eleving van het verhaal. Het is een kwaliteit die Baeten al lang bezit. Met een simpele lijn
slaagt ze erin sterke emoties en gevoelens weer te geven. Een illustraties uit Ben je betoeterd,
opa? (1986) van Mieke Vanpol laat hiervan al heel wat moois zien (afb. 5).
c. Landschappen in een donker kleedje
Baeten mag best wel tot de landschapschilders gerekend worden. Verschillende panorama’s
vullen haar prentenboeken. Dit levert vooral mooie plaatjes op in Lotje en de Heksenprinses.
In een heuvelachtig landschap zweven Lotje en Kleintje op een vliegend tapijt door de nacht
(afb. 33). Met slechts enkele kleuren zet Baeten dit nachtlandschap neer. Vooral blauwe en
groene tinten zijn aanwezig. Verschillende kleurgradaties geven het geheel perspectief. Op het
voorplan dringt vooral het donkergroen sterk door. De heuvels erachter tonen een combinatie
van groen en blauw. De rivier die ertussen stroomt, breekt even deze kleurmengeling met een
lichtblauwe, grijze toon. In de heuvels achter de rivier neemt blauw de bovenhand. De heuvels
gaan vloeiend over in de donkere hemel. Deze nachtelijke hemel toont geen egaal blauw beeld.
Verschillende blauwe kleurnuances vloeien door elkaar. De maan en de sterren lichten dit
landschap op. Zo schept Baeten het beeld van een warme, sfeervolle nacht. Het gevoel van
een koude, kille nacht wordt opzij geduwd.
Om deze landschappen in een nachtelijke, sfeervolle sluier te hullen, gebruikt Baeten
een speciale techniek. Het blauw dat ze weergeeft, is niet koud. Er zit groen en geel onder.
Dat is typisch voor Baetens kleurweergave. Ze werkt met tonen over elkaar, altijd met zachte
accenten. Geen enkele van haar illustraties bevatten zwart. Zwart associeert Baeten met kracht.
Haar beelden moeten een zacht en veilig gevoel geven. Daar hoort zwart niet in thuis. 265 Een
originele afbeelding van Kleine Draak (afb. 36) maakt duidelijk hoe dat zoeken naar het juiste
blauw in zijn werk gaat. Deze illustratie toont Kleine Draak die zijn mensenvriend Beppo
terug naar huis brengt. In de marge zijn verschillende kleurvlekken zichtbaar. Rode, grijze en
enkele groene tinten staan er door en over elkaar. De verschillende kleurtonen over elkaar
creëren de juiste sfeer voor een nachtelijke hemel. Het blauw van de lucht is niet egaal, maar
bestaat uit verschillende tonen en sferen. Om dit effect te creëren gebruikt Baeten aquarel.
Aquarel of waterverf leent zich uitstekend om lagen over elkaar aan te brengen. Zo kunnen
subtiele kleurnuances aangebracht worden. Het mysterieuze karakter van de nacht, wordt met
zulke kleurspelingen behaalt. Aquarel is uitstekend materiaal om zulke zachte kleuren weer te
geven. Het werken met blauw gebeurt bijna vanzelf voor Baeten. Felle kleuren weergeven
265 Vermeulen 2001: 345.
81

vindt ze heel wat moeilijker. Bij hevige kleuren moet er gezocht worden naar de juiste
schakeringen. Bij het gebruik van aquarel op papier wordt het papier eerst nat gemaakt.
Daarna wordt het opgespannen. Dit houdt het golven en bobbelen tegen wanneer de verf met
een grote hoeveelheid water wordt aangebracht. 266
De weergave van grote blauwe vlakken heeft Baeten in het begin van haar carrière
reeds toegepast. Een voorbeeld hiervan is de illustratie met de regenbui van Le vieux miroir
(afb. 2). Het spel met blauw in verschillende gradaties is sterk aanwezig. De regen is bijna
tastbaar. Baeten maakt maximaal gebruik van het effect van aquarel. Om haar regenwolken te
creëren laat ze deze werkelijk uitlopen in de donkere hemel. Ook een affiche voor de
kinderboekenbeurs van Bologna uit 1979 toont Baetens experimenten met blauwe gradaties
(afb. 3). Er worden verschillende figuren op hun rug getoond. Met boeken als vleugels vliegen
ze door de lucht. De achtergrond toont een blauwe oase. Een diep ultramarijnblauw vult de
onderkant van de affiche. Naarmate de toeschouwer zijn blik naar boven richt, wordt dit
blauw lichter, tot bijna wit. Ook hier gebruikt Baeten aquarel om dit weer te geven. Met brede
schuin oplopende verfstrepen vult dit blauw een halve affiche. Met deze affiche etaleert
Baeten dezelfde techniek die later in haar eigen prentenboeken tot een hoogtepunt laat komen.
Het verschil is dat ze hier enkel met lagen blauw werkt en niet met verschillende kleuren. Het
blauw op deze affiche is dan ook veel kouder dan het blauw in haar prentenboeken. Daarnaast
legt ze niet zo zeer de nadruk op het uitlopen van de kleuren in haar eigen prentenboeken. Ze
gaat dan veel subtieler te werk.
Omdat heksen ’s nachts leven en overdag slapen, zijn Baetens boeken altijd donker.
Dat is een ideaal middel om die geheimzinnige heksensfeer te creëren. Het blauw is wel
donker, maar werkt niet beangstigend. Een duidelijk voorbeeld hiervan is een illustratie uit
Lotje is jarig (afb. 21). Verschillende tonen blauw zitten verborgen in de hemel. De
verschillende blauwe gradaties wekken een dromerig gevoel op. De illustratie creëert een
dromerige ruimte. Het lijkt bijna of de lezer er zelf middenin zit. Enkel het maanlicht doet de
donkere hemel wat opklaren. De overgang van de hemel met de aarde is nauwelijks merkbaar.
De blauwe lucht en het groene gras vloeien in elkaar over. Beide partijen bevatten zowel
blauw als groen.
De manier waarop Baeten kijkt naar de kleuren van een donkere lucht en die neerzet
op papier, herinneren aan de idee over kleur en licht van de impressionistische kunstenaars uit
de negentiende eeuw. Zij kijken vooral naar de invloed van licht op kleuren. Van sterk
266 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Van Coillie 1999: 209; De
Schepper 2000: 2.
82

afgelijnde beelden is geen sprake. Met kleine verfstrepen naast elkaar creëren zij beelden
zoals ze die zien. Baeten past dit toe in haar landschappen. Zij brengt de verf echter wel in
lagen op elkaar aan en niet door verschillende kleuren naast elkaar te plaatsen.
Ook in Eefje Donkerblauw (1992) bewijst Baeten dat ze de mogelijkheden en
toepassingen van deze kleur onder de knie heeft (afb. 12). De illustratie toont Eefje bij nacht,
omringd door verschillende blauwe voorwerpen. Het hele beeld bestaat uit een sterk
donkerblauw. Dit blauw lijkt kouder dan de blauwe lucht in de boeken van Lotje. Ook hier
heeft Baeten gebruik gemaakt van verschillende blauwe gradaties. De penseelstreken zijn
duidelijk zichtbaar. Ze gaan in een schuine opwaartse beweging naar rechts. Naar de maan toe
gaan ze zich meer in een cirkelvormige beweging tonen. Doorheen deze penseelstreken
komen verschillende blauwe tonen naar boven. Onderaan komt er zelfs wat groen
tevoorschijn. Rond de maan is het blauw dan weer heel wat lichter. Hiermee toont Baeten het
effect van de maan. Zo doet ze de illustratie levendig en echt lijken. Hoewel deze illustratie
bijna volledig in donkerblauw is weergegeven zijn toch alle objecten duidelijk waar te nemen.
Hiermee bewijst Baeten dat ze het weergeven van kleur en sfeer goed beheerst.
Een kunstenaar bij wie Baeten het kleurgebruik erg bewondert, is de Amerikaan Jasper
Johns (°1930). Hij is een pionier van de Amerikaanse pop-art. 267 Hij maakt vooral collages
waarin hij alledaagse voorwerpen integreert. Daarna overschildert hij deze. Hiermee wil hij de
aandacht op de schildering richten en niet op het geïntegreerde voorwerp. Zo wil Johns
duidelijk maken dat vooral het schilderij en de manier waarop de verf is aangebracht, het oog
strelen. Het aanbrengen van de verf is volgens hem de handtekening van de kunstenaar. 268
Vooral de manier waarmee Johns met kleurvlakken werkt, vindt Baeten erg inspirerend. Alley
Oop (1958) toont in een rechthoek een komisch stripverhaal (afb. 52). 269 Het oorspronkelijke
verhaal is bijna niet meer zichtbaar. Johns heeft het bedekt met vele gekleurde verfstrepen.
Hij plaatst het stripverhaal tegen een diep oranje vlak. Zo toont het schilderij een intens
kleurenspel. Hierin brengt hij kleurgradaties aan met losse verfstrepen. Het intense
kleurenspel dat hieruit ontstaat, trekt Baeten aan. 270 Ook zij schenkt in haar illustraties veel
267 Pop-art is een kunststroming die zowel in de Verenigde Staten van Amerika als in het Verenigd Koninkrijk is
ontstaan in de jaren 1950. Hoewel ze gelijktijdig op verschillende plaatsten ontstaat, evolueert deze
kunststroming in beide steden toch los van elkaar. In de jaren 1960 kent de pop-art haar hoogdagen. Pop-art staat
voor ‘popular art’ en manifesteert zich als reactie tegen het abstract expressionisme. Pop-art wil kunst naar de
mensen brengen en het niet langer beschouwen als een elitezaak. Het wil begrijpelijk zijn voor iedereen. Daarom
bevat deze kunst meestal geen specifieke boodschap. Met gebruiksvoorwerpen uit de consumptiemaatschappij
creëren pop-art kunstenaars collages en readymades. Ook door middel van happenings en performances brengen
ze hun kunst bij het volk.
268 Henry Geldzahler, Pop Art 1955-1970, tent. cat., Penshurst, Art Gallery, 1985: 17.
269 Michael Crichton, Jasper Johns. A Revised and Expanded Edition, Londen, 1994: 35.
270 Vermeulen 2001: 345.
83

aandacht aan de weergave van kleuren. Zo geeft ze met verschillende kleurgradaties een rijke
blauwe hemel weer. Die kleuren moeten juist overkomen in haar boeken. Daarom volgt ze het
drukproces van haar prentenboeken nauwlettend op. 271
d. Lichtbron
Baeten verlicht haar donkere hemels door het schijnen van de maan. Rond de maan bevindt
zich meestal een krans van licht. Ook in haar donkere interieurs maakt Baeten vaak gebruik
van een lichtbron. Het effect dat ze hiermee creëert is anders dan het subtiele spel van het
maanlicht.
Naast blauw werkt Baeten erg graag met geel. Door een openstaande deur licht laten
binnenvallen, vindt ze heerlijk om te tekenen. Ook de belangrijkste personages en
gebeurtenissen op een illustratie zet ze altijd in een gele lichtkrans. Ze vindt het belangrijk dat
cruciale elementen opvallen in het beeld. Anders werkt voor haar de illustratie niet. Alles
blijft dan maar plat en afstandelijk. 272 Deze lichtaccenten trekken de aandacht en zijn vaak
functioneel voor de interpretatie van de illustraties. De lichtbron in Baetens werk bekleedt
verschillende functies. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen het functionele licht en
het sfeerscheppende licht. Het functionele licht legt vaak de nadruk op het toveren. Toveren is
een typische heksenactiviteit. Verder onderstreept het functionele licht het hoofdgebeuren in
de illustratie. Het zorgt ervoor dat de aandacht van de lezer eerst naar het verlichte deel van de
illustratie gaat. Het sfeerscheppende licht legt vooral de nadruk op de mythische heksen- en
drakensfeer. Dit licht zorgt voor verheldering in de donkere heksenwereld. Met enkele
voorbeelden wordt het onderscheid tussen het functionele en sfeerscheppende licht hieronder
verduidelijkt.
Een duidelijk voorbeeld van een functionele lichtbron is te vinden in Lotje is jarig. Op
de illustratie staat Lotje op een stoel (afb. 23). Met een toverstok en een bol wil ze haar poes
terugtoveren. Er straalt een enorme hoeveelheid licht uit de bol. Een lichtgele schijn straalt
rond de bol. Het geel wordt donkerder naarmate het verder van de bol verwijderd is. Deze
lichtbron verlicht de hele illustratie. Met deze functionele lichtkrans wil Baeten vooral de
magie van het toveren benadrukken.
Een ander voorbeeld van een functionele lichtbron brengt het hoofdgebeuren van de
illustratie duidelijk in beeld. Zo leidt Baeten de aandacht van de toeschouwer naar een
bepaald element in de illustratie. Dit is erg duidelijk in een illustratie van Lotje en de
271 Vermeulen 2007: z.p.
272 Vermeulen 2001: 345.
84

Heksenprinses (afb. 32). Kleintje schrikt er op van een kikker. Hierdoor belandt ze in het
water. Enkel dit gebeuren wordt in de illustratie verlicht. Er is echter nog meer te zien op de
illustratie, maar door deze lichtkrans gaat alle aandacht in eerste instantie naar het vallende
Kleintje. Daarna bemerkt de lezer pas alle andere elementen op de illustratie. Lotje en de
Bootheks schrikken op en zien Kleintje vallen. Ze staan op de achtergrond. Ze reageren op
wat er op het voorplan gebeurt. Ze zijn niet belicht en vallen dus minder op. De lichtkrans
rond Kleintje heeft zo een duidelijke functie. Het trekt de aandacht van de lezer. Wat op de
achtergrond staat, is een reactie op het hoofdgebeuren. Deze illustratie toont meer dan een
momentopname van een bepaalde actie. Het is een beeld dat actie en reactie samenbrengt.
Ook in Kleine Draak is het contrast tussen de donkere ruimte en het schijnen van
daglicht uit het raam erg groot (afb. 40). Deze illustratie staat in functie van de tekst. De
draken proberen Beppo bang te krijgen in het akelige drakenbed. Toch wordt Beppo niet bang.
De lichtstraal verlicht de donkere ruimte. Daarnaast straalt het licht enkel op Beppo. Hij is de
prominente figuur in dit beeld. Door Beppo in deze zachtgele bundel van licht te plaatsen,
worden donkere en kwaadaardige invloeden machteloos. Met een zelfzekere glimlach zit
Beppo in het grote drakenbed. 273
Verder brengen de lichtbronnen heel wat sfeer. Vooral De kerstboom van Lotje leent
zich daartoe. Kerstmis is immers het sfeervolste feest van het jaar. De volbladillustratie toont
een bont gezelschap dat rond een versierde kerstboom zit (afb. 28). Ze genieten duidelijk van
de gezellige sfeer die er heerst. Vol bewondering aanschouwen ze de kerstboom die een oase
van licht vormt. De verlichte sterren vormen de enige bron van licht. De aandacht van de
toeschouwer gaat onmiddellijk naar deze versierde boom. Baeten gebruikt dit licht om volume
te geven aan haar personages. Het licht creëert immers schaduwpartijen. Zo lijkt de illustratie
volumineus en wordt de lezer erin gezogen. Alles lijkt te kloppen in dit beeld.
De laatste illustratie van Lotje en de Heksenprinses (afb. 34) geeft een andere vorm
van sfeerschepping. Lotje en Kleintje liggen in bed te slapen. De kamer is donker. Aangezien
heksen ’s nachts leven en overdag slapen, schijnt buiten de zon. Door een kier in het gordijn
vinden enkele zonnestralen hun weg naar binnen. Het licht fungeert hier vooral
sfeerscheppend. Daarnaast wil het de lezer doen nadenken. Er is namelijk een reden dat de
zon naar binnen schijnt. Baeten wijst op de heksenwereld die verschillend is van de
mensenwereld.
273 Vermeulen 2006: 31.
85

Baeten gebruikt het licht niet alleen als functioneel en sfeerscheppend middel, maar
slaagt er ook in hiermee volume te creëren. Het licht zorgt immers voor heel wat donkere
schaduwpartijen. Die geven de lezer een optisch gevoel van ruimte. Door het clair-obscur
krijgt de lezer het gevoel zich in de ruimte te kunnen begeven. De illustratie uit De kerstboom
van Lotje (afb. 28) toont zo een illusie. Het sterke licht van de lampjes in de kerstboom zetten
de figuren errond in het licht. Achter de figuren onstaan er schaduwen. Die schaduwen
creëren een sterk licht-donker contrast. Deze elementen geven de ruimte volume. Het schept
een driedimensionaal gevoel.
Waarschijnlijk heeft Baeten zich voor deze lichtbronnen laten inspireren door Henri
De Braekeleer (1840-1888). Met olieverf heeft hij heel wat genretaferelen, interieurs,
stillevens en landschappen geschilderd. Naast zijn schilderijen zijn er ook enkele tekeningen,
litho’s en etsen van zijn hand. Eerst heeft hij romantisch gewerkt, later realistisch en pre-
impressionistisch en soms wordt zijn werk ook pre-expressionistisch bestempeld. Vanaf 1870
maakt hij zich los van de historieschilderkunst en ontwikkelt een persoonlijke
impressionistische schilderswijze. Door zijn gedurfde penseelvoering wordt hij beschouwd als
een voorloper van het expressionisme. Zo vormt hij een eigen nieuwe stijl die past binnen de
tijdsgeest. Hierin bekleedt het licht een hoofdzaak. Voor zijn lichtwerking heeft hij zich
geïnspireerd op het werk van William Turner (1775-1851) en Edouard Manet (1832-1883).
Met De Braekeleer is het impressionisme ook in Vlaanderen toegetreden. 274
Baeten bewondert de bijzondere lichtwerking in de interieurs van De Braekeleer. Ze
vindt het effect van tegenlicht in zijn schilderijen eenvoudig, mooi en doeltreffend. Dit
lichtgebruik neemt Baeten in haar werk over. Het geel dat ze hiervoor gebruikt is
transparanter dan de honingkleurige tonen van De Braekeleer. Het werk van Baeten toont
geen enkel beeld dat letterlijk aan het werk van De Braekeleer refereert. Haar manier om met
licht en schaduw te werken doen echter wel sterk aan haar voorbeeld denken. Een
vergelijkbaar gevoel van intimiteit is merkbaar. 275 De gelijkenis wordt met een voorbeeld van
De Braekeleer aangetoond. Op het voorplan van Grootmoeders feest (1872) zit een oude
dame naast een raam (afb. 51). Naast haar staat een kind. Een centrale openstaande deur
maakt een doorkijk naar een volgende kamer. Deze kamer is in de diepte weergegeven en
toont een groot raam. Alle aandacht gaat in eerste instantie naar de grootmoeder en het kind.
274 Paul Haesaerts, Henri De Braekeleer, Brussel, 1943: 31-33; Herwig Todts, Henri De Braekeleer, tent. cat.,
Wommelgem, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 1988: 16-22; Walther Vanbeselaere, ‘Een
hernieuwde confrontatie met het werk van Henri De Braekeleer’, Album gewijd aan Henri De Braekeleer en zijn
werk, tent. cat., Antwerpen, Koniklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 1956: 4.
275 Vermeulen 2001: 345; Vermeulen 2006: 151.
86

De Braekeleer plaatst hen in een lichtbundel afkomstig van het raam links. Hun schaduwen
lopen naar rechts. Ook het achterste raam plaatst de ruimte in licht. Dit zorgt ervoor dat de
blik van de toeschouwer de diepte ingaat. Door deze invallende lichtwerking lijkt het interieur
tastbaar en reëel. Dat Baeten haar inspiratie voor het weergeven van licht uit De Braekeleers
werk heeft afgeleid, is duidelijk zichtbaar. De Braekeleer weet zijn figuren en interieurs echter
subtieler in het licht te plaatsen dan Baeten. Zijn lichtweergave lijkt natuurlijker.
Ook de interieurs van de Amerikaanse schilder en illustrator Norman Rockwell (1894-
1978) bevatten sterke lichtbronnen. Die stralen volgens Baeten kracht uit. 276 Rockwells werk
toont de gewone Amerikaanse burger. Hij schildert alle soorten mensen in alle soorten
beroepen en functies, maar altijd met heel wat sympathie en een vleugje humor. Daarnaast
heeft hij een passie voor details. Op zijn zeventiende heeft hij al kinderboeken geïllustreerd.
Een jaar later haalt hij een contract bij het jongensmagazine Boys binnen. Daarna volgen nog
tijdschriften als Life Magazine, Literary Digest, County Gentleman en vanaf 1916 het
prestigieuze The Saturday Evening Post. Meermaals heeft de cover van The Saturday Evening
Post zijn naam gedragen. Hij voorziet deze covers van illustraties met scenario’s uit het
alledaagse leven. Naast magazines blijft hij ook boeken illustreren. Toch is deze oplage
beperkt. Alleen de beste boeken geven hem voldoening. Vooral boeken van Mark Twain
(1835-1910) bevatten zijn illustraties. 277 Eén van zijn vele covers voor The Saturday Evening
Post, Shuffleton’s Barbershop (1950), geeft een beeld van een interieur (afb. 45). De aandacht
van de toeschouwer wordt meteen naar de diepte getrokken. Door een openstaande deur valt
licht naar binnen. In die verlichte kamer staan enkele musicerende mannen. Dit licht zorgt
ervoor dat de toeschouwer een beeld krijgt van de donkere ruimte ervoor. Met dunne lijnen
zet Rockwell bijna fotografisch een kapperszaak neer. Het interieur is sterk uitgewerkt en
toont veel zin voor detail. Licht laten binnenvallen door een openstaande deur is Baeten niet
vreemd. Ook een sterk gedetailleerd interieur afbeelden is een van Baetens kenmerken. Deze
elementen schenken een gelijkaardig gevoel van diepte in zowel Baetens als Rockwells werk.
e. Architectuur
Baetens korte architectuuropleiding, laat nog sporen na. Vooral de nauwgezetheid waarmee ze
interieurs neerzet, is erg sterk. Daarnaast kan ze met architecturale vormen volume creëren.
Zo maakt de goede weergave van architectuur, samen met de schaduwwerking door de
276 Vermeulen 2001: 345.
277 Arthur L. Guptill, Norman Rockwell Illustrator, New York, 1970: 21-24, 101.
87

weergave van licht, haar illustraties driedimensionaal. De lezer kan er als het ware in
binnengaan. 278
Vooral in Nieuwsgierige Lotje blijft die invloed van architectuur sterk aanwezig. Het
verhaal speelt zich immers af in een heksenhuis. Doorheen het verhaal gaat Lotje van heks tot
heks, van kamer tot kamer, telkens een verdieping naar beneden. Achter in dit boek, op het
schutblad, is het heksenhuis uit het verhaal in profiel weergegeven (afb. 11). Het toont een
overzichtelijk beeld van dit huis. De lezer kan zich nu beter inbeelden hoe het heksenhuis in
elkaar steekt. Van kleine trapjes tot ladders, ramen en balkons klopt het hele huis. Tot in de
kleinste details is deze illustratie uitgewerkt. Een gelijkaardige illustratie is enkele jaren
eerder gepubliceerd in Doremi en Zonnekind (afb. 8). Deze illustratie dateert van 1989. 279 In
Doremi en Zonnekind fungeert deze illustratie als zoekplaat. Bij een eerste blik valt er immers
heel wat te ontdekken in deze afbeelding. Doorheen vier etages leven enkele heksen samen
met hun poezen, kikkers en heel wat andere dieren. Beide huizen zijn rond hetzelfde idee
opgebouwd. Ze bevatten enkele ludieke details. Op het dak is er een wipplank als startbaan
voor het bezemvliegen, de regenpijp staat garant voor het badwater en net onder het dak, naast
de inkomdeur worden de bezems en schoenen opgeborgen. Deze en vele andere details
scheppen een erg huiselijke sfeer. Er schuilen echter ook heel wat verschillen in beide
dwarsdoorsneden. Zo is het huis in Nieuwsgierige Lotje groter en zijn de kamers ervan beter
uitgewerkt. Het huis biedt ook ruimte voor een heks meer, vier in plaats van drie in de
illustratie uit 1989. In het huis voor de tijdschriften van Uitgeverij Averbode gebeurt het
koken primitiever, lijkt het bed niet zo knus en is er nog geen ruimte voorzien voor de
Muziekheks. Toch stralen beide huizen dezelfde warmte uit. Ze creëren geen enge
heksenwereld.
Ook Lotjes boomhut straalt heel wat warmte uit. De knusse hoekjes en verschillende
ruimtes zijn in elk boek terug te vinden. Het eerste beeld dat de lezer van haar interieur krijgt
is in Lotje is jarig (afb. 20). De aandacht van de lezer gaat naar de gedekte tafel. Achter de
tafel staat een kleine keuken. Een fornuis met een kookpot, wat etenswaren en een kleine gele
kast op wieltjes maken hiervan deel uit. Tussen de tafel en de kast is de aanzet van een
vloerkleed zichtbaar. Aan de wand gaat een ladder naar boven. Een stuk van het dekbed dat
over de rand hangt en een pyjama over de ladder, scheppen het vermoeden dat Lotjes
slaapruimte erboven is. Enkele bladzijden later (afb. 22) is het blikveld van deze ruimte wat
278 Vermeulen 2001: 345.
279 Het nummer van Doremi en Zonnekind dateren van 1990. De signatuur ‘L. Baeten ‘89’, links onderaan in het
huis, deelt mee dat de illustratie in 1989 gemaakt is.
88

verschoven. De lezer krijgt een andere hoek van de kamer te zien. Toch herkent hij
onmiddellijk heel wat elementen. Zo wordt zijn vermoeden dat de slaapruimte boven de
keuken is, bevestigd. De pyjama hangt nog steeds over de ladder en een deel van het dekbed
valt nog steeds over de rand. Het fornuis wordt nu volledig getoond. De tafel is hier even
schuin gezet. Het vloerkleed, dat nog niet echt zichtbaar was op een van de eerste bladzijden,
is nu duidelijk weergegeven. Naast de keuken in de hoek langs het raam, staat een rood
gestreepte zetel. In het laatste boek over Lotje, Slimme Lotje (2003), krijgt de lezer opnieuw
een beeld van die hoek van Baetens interieur (afb. 43). Meteen valt de herkenbaarheid van de
ruimte op. Het fornuis en de kast erboven zijn dezelfde. Ook de gestreepte zetel staat nog op
zijn plaats. Op de tafel ligt hetzelfde tafelkleed. De gele cassettespeler staat nog naast Lotjes
bed. Toch zijn er ook enkele verschillen te bemerken. Zo is de gele kast op wieltjes van plaats
veranderd. Het vloerkleed ligt anders en een houten dwarsbalk aan het plafond is verdwenen.
Ondanks deze kleine verschillen is de inrichting in elk boek herkenbaar. De lezer kan zich
oriënteren in Lotjes huiselijke omgeving.
Ook het exterieur van de boomhut blijft gelijk. Doorheen haar vijf boeken laat Baeten
de buitenkant van Lotjes boomhut vanuit elk standpunt zien. In Lotje is jarig krijgt de lezer
een beeld van de voorkant van haar boomhut (afb. 18). Aan elk detail wordt gedacht. De
voordeur staat centraal in een kleine erker. Ze is voorzien van een deurknop en een deurbel.
Naast de deur hangt een brievenbus. Touwladders moeten toegang bieden tot de deur. Onder
het raam sieren bloemen. In De kerstboom van Lotje wordt de achterkant van haar boomhut
getoond (afb. 25). De schommel en de lamp in de vorm van een ster wijzen dit aan. Deze
elementen staan aan de andere kant van de boomhut als in Lotje is jarig. De lezer ziet ook
dezelfde touwladders hangen. Zoals elk heksenhuis heeft ook Lotjes boomhut een springplank
voor het bezemvliegen.
Daarnaast toont Kleine Draak enkele sterke elementen van Baetens
architectuurweergave. De burchten van de katharen uit de Pyreneeën staan model voor de
drakenburcht. Het robuuste, grijze en koude heeft Baeten in Kleine Draak proberen weer te
geven. 280 Dat kille effect is niet overal meer te bespeuren in Baetens illustraties. Een gele
kleur in combinatie met een rode gloed geven immers een warme sfeer. Vooral het perspectief
in de ruimtes van de burcht is erg sterk. De lezer waant zich bijna in dit gebouw.
Ook vanuit vogelperspectief weet Baeten gebouwen tastbaar neer te zetten. Een
illustratie uit Kleine Draak toont hiervan een mooi voorbeeld (afb. 39). De lezer krijgt
280 Vermeulen 2001: 345; Vermeulen 2006: 151.
89

ongeveer dezelfde blik op de huizen als de draak. Het huis van Beppo valt duidelijk op. Het
ziet er anders uit en staat in een gele gloed. De achtergrond van deze illustratie toont een
berglandschap. Gehuld in een gordijn van mist stijgt de rots met de drakenburcht erboven uit.
Met Baetens kennis van architectuur en het weergeven van licht en schaduw, slaagt ze
erin een driedimensionaal beeld te creëren. Zo kan de lezer zich als het ware in de afgebeelde
ruimte wanen.
f. Detaillering
Wie door Baetens prentenboeken bladert, merkt meteen de intense detaillering. Er schuilen
drie soorten weergaven van details in haar illustraties.
Een eerste soort heeft betrekking op de weergave van figuren. Baeten geeft elke figuur
een aantal kenmerken mee die voor herkenning zorgen. Wanneer die figuren meermaals
voorkomen, zijn altijd dezelfde details aanwezig. Zo is Lotje in ieder verhaal op dezelfde
manier weergegeven. Ze draagt dezelfde kleren en is altijd vergezeld van haar poes. De
andere heksen zijn uitgewerkt volgens hun functie. De Dokterheks in Slimme Lotje draagt een
witte doktersjas en haar punthoed en schoeisel hebben een rood kruis. Ook haar dokterstas is
wit met een rood kruis. In het station is de treinconducteur erg sterk uitgewerkt. Met haar
kledij en attributen is haar functie snel duidelijk. Deze kleine details maken de identificatie
van de personages voor de lezer gemakkelijker.
Bij een tweede soort detailweergave bevatten heel wat elementen uit de illustraties
kleine, meestal grappige elementen. Ze dragen niets bij tot het verhaal. Ze geven de illustratie
een bijkomend effect. Zowel in erg drukke als in de meer sobere illustraties valt er heel wat te
ontdekken. Zo houdt Baeten ervan heel wat objecten gezichten te geven. Deze gezichten
tonen een uitdrukking passend bij het verhaal. Glimlachende gezichten pronken op de
kapitelen van de zuilen van het heksenhuis uit Nieuwsgierige Lotje. Ook in de stenen muur
van de drakenburcht zijn er versieringen in steen aangebracht. Zelfs de bergen in het
landschap van Lotje en de Heksenprinses hebben gezichten die anticiperen op het verhaal.
Een ander mooi detail zijn de stoelen rond de tafel van Lotjes boomhut. In Lotje is jarig is
Lotjes stoel versierd. De stoel van Poes heeft oren zoals een kat. In datzelfde boek ziet de
deurknop van de winkel van de Schoenenheks eruit als een schoen. Het is de tweede winkel
die in dit verhaal bezocht wordt en heeft dan ook als huisnummer twee. Aan de deur hangt
een bordje met de openingstijden. Er is een parkeerplaats voor bezems voorzien. Twee
bezems staan er opgesteld. Als de bladzijde wordt omgeslagen zijn dan ook twee heksen in de
winkel aanwezig. Binnen in de winkel heerst er een gezellige rommel. Aan het slot van de
90

deur hangt een sleutel met een sleutelhanger in de vorm van een schoen. In de winkel is de
Schoenenheks druk in de weer met het maken van een mantel voor Lotje. Een andere heks
verft een toverstok. Deze heks heeft net schoenen gepast. Ze draagt slechts één schoen. Haar
andere schoen ligt op een andere plaats in de ruimte tussen enkele andere schoenen. Op de
lege stoel ligt een schoenlepel. Deze elementen geven aan dat die heks een klant is en net
schoenen gepast heeft. Ook Poes reageert in elk verhaal ludiek op de gebeurtenissen. Het zijn
allemaal kleine elementen die niet onmiddellijk opvallen. Een ander voorbeeld is de drukke
illustratie die dienst doet als een adventskalender (1998) (afb. 35). De toeschouwer ziet Lotje
die een bezoek brengt aan een Schilderheks. In een propvolle ruimte staan vierentwintig
nummers verborgen. Elke dag van de advent mag er een nummer worden opengedaan. Achter
elk deurtje schuilt een verrassende tekening. Dit gebeurt de hele advent door tot op de
vooravond van Kerstmis. Dan moet het laatste deurtje geopend worden. 281 Deze drukke,
gedetailleerde illustratie zorgt voor heel wat zoekwerk naar de vierentwintig nummers. Niet
elk nummer is even gemakkelijk te vinden.
Voor de laatste soort detaillering moet de lezer door het hele boek bladeren. Doorheen
alle illustraties van het boek zijn enkele elementen te ontdekken. Deze details hangen samen,
maar staan wel los van het eigenlijke verhaal. Toch staan ze indirect in relatie met elkaar. Zo
is de illustratie op de band van Lotje is jarig van belang (afb. 17). De lezer ziet er Lotje staan
op een stoel. In haar hand heeft ze een houten lepel als toverstok. Een handdoek fungeert als
mantel om haar hals, een boek met een afbeelding van een taart ingeplakt doet dienst als
toverboek. De schaar, plakband, stift en restjes gekleurd papier op de grond bewijzen dat
Lotje de afbeelding in het boek zelf geknutseld heeft. Een omgekeerde visbokaal op een
sokkel doet dienst als toverbol. De vis die in de bokaal zwom, zit nu in een kan die erlangs op
de grond staat. De illustratie op het titelblad, nog voor het eigenlijke verhaal begint, toont een
gevallen Lotje (afb. 19). De toverspreuk is blijkbaar mislukt. Poes ligt op zijn rug met een
verbrande staart. Dan begint het verhaal. De tekst vertelt dat Lotjes toverspreuk voor een taart
mislukt is. Daarom koopt Lotje er maar een in het Heksendorp. Wanneer ze terugkomt, is
Poes zoek. Lotje keert opnieuw naar het Heksendorp om Poes te zoeken. In elke winkel die
Lotje aandoet, kan de lezer Poes vinden. Lotje echter niet. Op elke afbeelding heeft Poes een
verband om zijn staart. Dit gaat terug op de afbeelding op de titelpagina. Nergens in het
verhaal wordt echter verteld dat Poes zich bezeerd heeft. Dat is een aspect dat de lezer zelf
moet ontdekken. In elke winkel ziet de lezer knutselende heksen. Wanneer op het einde van
281 Catalogus prentenboeken 1998, Hasselt, 1998: 3.
91

het verhaal Lotjes verjaardag gevierd wordt, kan de lezer aan de hand van de vorm van de
cadeaus al raden wat erin zit. Het zijn de dingen die de heksen doorheen het verhaal
geknutseld hebben. Het zijn ook de vier dingen die Lotje op de titelpagina geïmproviseerd
heeft. Ze krijgt namelijk een echte toverstaf, een mantel met sterren, een toverboek en een
echte glazen bol (afb. 23). Hiermee slaagt ze er wel in om te toveren. Zo krijgt ze ook haar
poes terug. De illustraties tonen dus veel meer dingen dan het verhaal aanhaalt. Het
geschreven verhaal wordt zodoende visueel sterk verrijkt. De lezer krijgt hulpmiddelen
doorheen het verhaal die op het einde mooi samenvallen. Hij beseft dit meestal te laat. Deze
elementen vallen vaak pas op na een tweede lezing. Dit maakt het verhaal heel erg sterk. Alles
klopt tot in de kleinste puntjes.
Ook in De kerstboom van Lotje zijn zo heel wat dingen te ontdekken. Op de band ziet
de lezer Lotje wegvliegen met een kerstboom die ze net gekocht heeft. Ook Poes is
meegegaan en is op Lotjes rug gebonden met een groen-rode gestreepte sjaal. Op de eerste
pagina van het boek waait het erg hard. De gestreepte sjaal vliegt weg. Dit wordt niet in de
kijker geplaatst. Het is slechts een detail in deze illustratie. De aandacht van de lezer wordt er
niet naar getrokken. Op de laatste pagina van het boek krijgt Lotje een cadeau van de
Kerstheks. Het is een draagzak voor haar poes. Dit wordt echter niet in de tekst verteld. De
lezer interpreteert het door te kijken naar de illustraties. Bij een eerste bezoek van de
Kerstheks ziet de lezer het inkomgedeelte van Lotjes boomhut (afb. 26). Iedereen (een
pluchen beer, vissen, een foto aan de wand) in de kamer is blij verrast met het bezoek van de
Kerstheks. Ze tonen een verraste glimlach. Enkel Poes heeft schrik en is in het gordijn
gesprongen. Bovenaan in de linkerhoek van de ruimte liggen Lotjes verjaardagscadeau’s op
een plank. De mantel met sterren en de glazen bol. Ze herinneren aan het vorige boek, Lotje is
jarig. Naast de deur hangt een kalender die de datum vierentwintig december aanduidt. Op het
einde van het verhaal brengt de Kerstheks opnieuw een bezoek (afb. 29). Nu heeft iedereen in
de kamer een brede glimlach. Enkel Poes slaapt. De Legoblokken die op de tafel lagen, liggen
nu netjes opgeruimd in een doos. De tekening die op de tafel lag, hangt nu aan de muur. De
kalender duidt vijfentwintig december aan. Ook in Kleine Draak schuilen heel wat details.
Beppo draagt een T-shirt met een “B” op. Wanneer Kleine Draak zijn nieuwe vriend Beppo
heeft thuisgebracht draagt ook hij een gelijkaardig T-shirt met een “D” van draak erop. Het
zet de nieuwe vriendschap, die in het verhaal ontstaan is, nog eens extra in de verf.
Tevens wil Baeten door de splitpagina’s en deurtjes in de boeken van Lotje de lezer doen
inspelen op het verhaal. Het wil de lezer leren kijken en dingen doen ontdekken. Hierbij zet
Baeten de lezer vaak op het verkeerde spoor. Ook deze beelden kloppen allemaal. De
92

splitpagina’s gaan vlot in elkaar over. De deurtjes in Lotje is jarig bieden aan beide kanten
van de pagina een mooi beeld. Wanneer het deurtje wordt opengedaan komt Lotje of Poes
tevoorschijn. Zij integreren zich perfect in de nieuwe illustratie waarin ze zo terechtkomen.
Al deze minutieuze elementen duiden de doordachtzaamheid van Baeten aan. Heel
nauwgezet en met veel aandacht voor details biedt ze meer dan een verhaal en wat illustraties.
Ze biedt een hele hoop elementen die de lezer moet ontdekken. Iedere keer dat de lezer het
boek vastneemt, bemerkt hij wellicht nieuwe details.
Aan de hand van de vele details verwerkt Baeten ook heel wat humoristische
elementen in haar illustraties. Humor schuilt ook in het werk van Rockwell, dat Baeten
bewondert. Niet alleen de humor die in zijn werk verscholen zit, trekt Baeten aan. Ook de
realistische vormen waarmee hij alles neerzet, vindt ze inspirerend. Een gelijkaardige manier
van detaillering toont Rockwells April Fool (Girl with Shopkeeper) (1948) (afb. 44). De
detaillering uit zich op twee manieren. Ten eerste wordt een ruimte met heel wat curiosa
getoond, van schilderijen, tot gebruiksvoorwerpen en poppen. Ten tweede schuilt er heel wat
detaillering in de afbeelding van de figuren. Het jonge meisje en de oude man lijken bijna
fotografisch weergegeven. De plooien van hun kleding, de rimpels van de man, hun gebaren,
het is allemaal erg tastbaar. Ook Baeten houdt rekening met de juiste weergave van
bewegingen en een sterke stofweergave. Baetens zin voor detail herinnert ook aan de
overvolle illustraties van de Nederlandse kunstenaar Anton Pieck (1895-1987). Niet alleen
zijn overvolle illustraties, maar ook zijn sterk uitgewerkte figuren tonen heel wat details.
g. Slimme Lotje, een verhaal apart
Na Baetens plotse overlijden in 2001, blijven er heel wat voorbereidingen voor een nieuw
prentenboek van Lotje achter. Haar zoon, Wietse Fossey, besluit dit boek af te maken. Met het
verhaal, de bestaande schetsen, een deel reeds afgewerkte tekeningen, de prenten van de
vorige Lotjeboeken en de computer gaat hij aan de slag. Hij werkt een jaar lang intensief aan
dit prentenboek. Hierin tracht Fossey de eigen atmosfeer die de vorige Lotjeboeken uitstralen
te behouden. Zo verschijnt in 2003, postuum, het laatste prentenboek over Lotje, Slimme Lotje.
Fossey is geen illustrator. Toch heeft hij heel wat ervaring op het gebied der beeldende
kunsten. Na zijn opleiding aan het kunstonderwijs in Hasselt, studeert hij in 2000 af aan de
Karel de Grote Hogeschool in Antwerpen als Meester in de Grafische Kunsten. Nu werkt hij
93

in de multi-media sector en houdt zich voornamelijk bezig met het ontwerpen van websites en
Flash-animaties (bewegende animaties op een website). 282
Dat de creatie van dit nieuwe Lotjeboek niet van een leien dakje loopt, lijkt
aannemelijk. Baeten is immers erg perfectionistisch. Elk detail klopt in haar verhalen en
illustraties. Haar zoon blijkt al even perfectionistisch als zijn moeder. Pas wanneer hij het best
mogelijke resultaat bereikt heeft, mag het boek naar de drukker gaan. De stijl van zijn moeder
imiteren lijkt hem een onmogelijke zaak. Daarom haalt hij details uit de vorige Lotjeboeken.
Hij geeft ze in in de computer. Van hieruit manipuleert hij de details en integreert elementen
in de nieuwe illustraties. Heel wat elementen zorgen voor problemen. Het invallende licht dat
in Baetens boeken zo herkenbaar is, is niet eenvoudig na te maken. Het licht zorgt immers
voor sfeer en veiligheid. Iets te veel of iets te weinig licht levert een totaal ander beeld op.
Ook de heksenschool maakt de afwerking van dit prentenboek niet eenvoudig. Baeten had een
speelse en blije school voor ogen met veel kleuren en speeltuigen. Er was echter nog geen
ontwerp hiervan. Na wikken en wegen heeft Fossey verschillende delen van Baetens
illustraties gebruikt om de visie van zijn moeder op deze school te benaderen. Dit blijkt niet
zo eenvoudig. In zijn uiteindelijke ontwerp van de heksenschool heeft hij vooral de nadruk op
licht gelegd. Om een voorbeeld te geven van het zoeken van Fossey wordt er een blik
geworpen op de illustratie waar Lotje de ‘opendoe-toverspreuk’ uitzegt. Drie verschillende
ontwerpen lijken op het eerste zicht gelijk. Toch zijn er heel wat verschillen te zien. Op de
eerste illustratie zijn de kleuren veel valer en lichter (afb. 42a). De koffer en Poes zijn nog wit.
Ook het vloerkleed en de lichtkrans rond de koffer zijn erg licht. De tweede illustratie is in
veel vollere kleuren weergegeven (afb. 42b). De zetel op de achtergrond verliest hier wel zijn
oorspronkelijke kleuren. De doos op de tafel heeft plaatsgemaakt voor een blad papier en
enkele viltstiften meer. De derde illustratie is de uiteindelijk illustratie uit het prentenboek
(afb. 43). De zetel heeft hier terug zijn rode kleur. Op de tafel staat weer de doos zoals in het
eerste ontwerp. Ook het vloerkleed is voller van kleur. De kleuren zijn nog donkerder. Het
oplichten rond de koffer en het toverboek daarentegen is minder hevig. Poes neemt hier een
heel andere houding aan dan op de twee vorige illustraties.
De belangrijkste verschillen tussen Slimme Lotje en de andere prentenboeken over
Lotje zijn opmerkelijk in de kaalheid van de illustraties. De illustraties van Fossey zijn
eenvoudiger dan die van Baeten. Baetens illustraties bevatten meer diepte en dynamiek. Ook
Poes heeft niet dezelfde vacht als in de andere boeken. Ze lijkt veel dunner. Tevens zijn de
282 Baeten 2003: z.p.
94

landschappen minder sterk uitgewerkt. Fossey tilt niet aan deze verschillen. Hij heeft er
bewust voor gekozen ze zichtbaar te laten. Het mag duidelijk zijn dat Baeten Slimme Lotje
niet zelf heeft kunnen afwerken. 283
h. Evolutie
Niet enkel Baetens laatste boek over Lotje toont enkele verschillen met de voorgaande. Ook
Baetens eerste boek, Nieuwsgierige Lotje, lijkt in sommige opzichten wat anders dan de
boeken die volgen. Baetens techniek is in de volgende boeken meer verfijnd dan in het eerste
boek. Ze slaagt erin met potloodlijnen meer accenten te leggen in de figuren en voorwerpen.
Zo lijken haar figuren veel voller en volumineuzer, ze lijken echter. Alles schijnt in de latere
boeken meer uitgewerkt. Ook de blauwe nachtlucht is warmer dan in het eerste boek. Die lijkt
minder egaal en de andere kleuraccenten krijgen de kans meer naar de oppervlakte te komen.
De lucht in Nieuwsgierige Lotje lijkt daarom kouder in vergelijking met de lucht in de boeken
die volgen. Ook de overgang met de groene aarde gebeurt heel wat bruusker. Het groen van
het gras is er veel heviger. Na Nieuwsgierige Lotje wordt Baetens stijl subtieler,
gedetailleerder en bevat ze meer volume en beweging. Alles lijkt er meer natuurlijker. Ook
Kleine Draak bevat de sterk uitgewerkte kleurvlakken, minieme details, de sterke
schaduwwerking, beweging en het bewuste gebruik van de materialen.
3.5.3. Tom en Nina
De stijl in de kartonboeken over Tom en Nina moet apart behandeld worden. Deze boeken
voor peuters zijn immers van een heel andere aard dan de Lotjeboeken en Kleine Draak. De
verhalen spelen zich af in een realistische wereld, niet in een sprookjesachtige wereld waar
enge figuren de hoofdrol spelen. Twee peuters, Tom en Nina, palmen hier de hoofdrol in.
Over drie reeksen en twaalf kartonboeken vertelt Baeten de alledaagse ontdekkingen van deze
twee peuters. Kleine kinderen kunnen zich gemakkelijk inleven in deze verhalen en
illustraties.
De illustraties zijn niet gehuld in een donkere sfeer. Vooral lichte, vrolijke kleuren
vullen de beelden. De sterk uitgewerkte, overvolle platen zijn in deze boeken niet te vinden.
Voor kleine kinderen houdt Baeten het liever zo eenvoudig mogelijk. Detaillering is wel
aanwezig, maar die bevindt zich eerder in de afgebeelde voorwerpen zelf en niet in het geheel
van de illustratie. Verder wordt er niet gewerkt met een sterke lichtbron en een goede
283 Vermeulen 2003: 277.
95

uitwerking van interieurs en architecturale volumes. Ook landschappen ontbreken. Beweging
en volume daarentegen zijn wel belangrijke begrippen in deze illustraties. Vooral de weergave
van emoties nemen in deze boeken een belangrijke plaats in.
Elke illustratie in de boeken over Tom en Nina tonen centraal één van deze peuters
(afb. 13). Ze staan tegen een witte achtergrond. Spelenderwijs ontdekken ze de functie van
een bepaald voorwerp. Op elke illustratie experimenteren ze met dit voorwerp. Hun
knuffeldieren en poes gaan mee op deze ontdekkingstocht. Alle boeken over Tom en Nina
bevatten dezelfde centrale compositie. Tekst is niet nodig om het verhaal te begrijpen. Vooral
de emoties die Tom en Nina gedurende hun ontdekkingsfase weergeven, vullen de plaats van
een begeleidende tekst op. Door de gelaatsuitdrukkingen en de bewegingen van deze peuters
weet de lezer waar Baeten op aan wil. Met potloodlijnen en kleurnuances brengt ze details en
schaduwpartijen aan. Hiermee geeft ze de figuren volume en beweging. Potlood en waterverf
doen dienst als materiaal om haar creaties op papier te zetten.
Alle boeken over Tom en Nina zijn sterk gelijkend. Enkel de laatste reeks uit 1997
wijkt lichtjes af. Tom en Nina zijn in deze vier verhalen het peuterstadium ontgroeid. Ze zijn
groter geworden. Ook het formaat van de kartonboeken is mee gegroeid. Nu spelen ze
geregeld samen met elkaar (afb. 30). De boeken gaan dan ook niet meer over één van de twee
kinderen. Ze bekleden samen de hoofdrol in enkele verhalen. De lezer is als het ware mee
gegroeid met deze vrolijke kinderen. Niet elk beeld staat nog tegen een egale witte
achtergrond. Er is een decor uitgewerkt waarin de gebeurtenissen zich afspelen. Dit biedt de
lezer andere dingen om te ontdekken. De weergave van Tom en Nina is ongewijzigd. Het
blijven twee beweeglijke en sympathieke kinderen die ingespannen in hun spel opgaan. Zo
toont Baeten in warme beelden, met een knipoog naar humor en fantasie, de leefwereld van
deze kinderen. 284
Met deze boeken laat Baeten des te meer zien dat ze erg sterk is in het weergeven van
kinderen. De lichaamstaal van de personages is sprekend. 285 De vele opdrachten voor de
tijdschriften van Uitgeverij Averbode en het illustratiewerk voor kinderboeken bij heel wat
uitgeverijen hebben haar de ruimte gegeven om zich in deze gave te ontwikkelen. Deze
opdrachten mikken op een jong publiek. Zo toont ze in 1990 in Dopido zes kinderen (afb. 24).
Ze zijn allemaal druk bezig met een bepaalde activiteit: tanden poetsen, telefoneren, de auto
wassen, enzoverder. Hun gelaatsuitdrukking verklapt veel over hoe ze hun activiteit
aanpakken. Het telefonerende meisje krijgt alvast geen slecht nieuws te horen. Dit is af te
284 Van Coillie 1997: 295; De Schepper 2000: 4.
285 Verbiest 1991: 52; Vermeulen 2001: 244.
96

leiden uit haar glimlach. Zo poetst ook de jongen met veel overgave de auto. Hun
lichaamsbewegingen en houdingen dragen hiertoe bij. Deze zes kinderen staan eigenlijk
model voor wat Baeten in de boeken van Tom en Nina presteert. Voor deze illustraties staan
haar eigen kinderen vaak model. Later worden dit de kinderen van vrienden en familie. 286
3.5.4. Algemene conclusies
Een boek moet goed zijn, alle elementen moeten kloppen, je moet in
de prenten kunnen binnengaan en geloven wat je tegenkomt en er
door gegrepen worden. 287
In dit opzet is Baeten duidelijk geslaagd. Dat tonen haar rijke illustraties. Een lange periode
van heel wat intense illustratieopdrachten vormen de basis van haar sterk uitgewerkte stijl.
Ook het bestuderen van kunstenaars als Jasper Johns en Henri De Braekeleer dragen daartoe
bij. Niet alleen de schilderkunst vormt een voorbeeld voor Baeten, ook heeft ze heel wat
bewondering voor enkele illustratoren. Zo vertoont haar werk heel wat gelijkenissen met de
Amerikaan Norman Rockwell. Ook andere illustratoren vormen voor haar een voorbeeld.
Ze lopen gewoon met me mee… (1975) van auteur Margaret Mahy (°1936) behoort tot
Baetens favoriete boeken. 288 De illustraties van Steven Kellogg (°1941) vindt ze eenvoudig,
maar mooi. 289 Zijn gevoel voor toon en sfeer schept heel wat inlevingsvermogen. 290 Met
dunne lijnen creëert hij volumes en emoties (afb. 46). Verschillende gele, oranje en bruine
nuances kleuren zijn landschappen (afb. 47). Zonnestralen schijnen over een weids veld en
286 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Clavis prentenboeken 1998,
Hasselt, 1998: 3; De Schepper 2000: 2; Verbiest 1991: 52.
287 Verbiest 2001: 342.
288 Margaret Mahy is een bibliothecaresse en schrijfster uit Nieuw-Zeeland. Haar eerste verhalen schrijft ze voor
haar eigen kinderen. Na een publicatie in The School Journal, krijgt ze onmiddellijk een contract van een
uitgever aangeboden. Mahy heeft een veelzijdig oeuvre. Ze schrijft zowel prentenboeken als tienerromans met
een psychologisch onderwerp. Er schuilt een enorme verbeeldingskracht in haar verhalen. Mysteries, symbolen,
tekens en magische krachten spelen een belangrijke rol in haar werk. Haar taal is een combinatie van
ongebruikelijke woorden en lange, maar heldere zinnen. Haar verhalen krijgen gunstige kritieken. Mahy heeft
tevens enkele prijzen mogen ontvangen. (Zie: Linders, Staal, Tromp, e.a. 1995: 334-335).
289 De Amerikaanse illustrator Steven Kellogg maakt zijn tekeningen in een oude boerderij in de bergen van
Connecticut. Tekenen heeft hij altijd gedaan. Als kind verzint hij verhalen die hij in illustraties aan zijn twee
zussen vertelt. Later studeert hij Illustratie aan de Rhode Island School of Design. Hij verdient er een beurs en
krijgt de kans een jaar in het Italiaanse Firenze te studeren. Zijn eerste boek is in 1967 verschenen. Nu heeft hij
zo een negentigtal boeken geïllustreerd, waarvan ongeveer dertig ook door hem geschreven zijn. Deze boeken
hebben hem al heel wat bekroningen opgeleverd. (Zie: Anita Silvey, Children’s Books and Their Creators,
Boston, 1995: 364-365; ‘Steven Kellogg [online], Steven Kellogg, ,
Color Connections, (2007), [geraadpleegd op 01/08/2007]).
290 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Clavis catalogus
prentenboeken 2000, Hasselt, 2000: 15; Vermeulen (2001): 345.
97

creëren schaduwvlakken. Het scheppen van effecten met dunne lijnen, als het gebruik van
kleurschakeringen en de weergave van landschappen heeft Baeten wellicht aan Kellogg te
danken.
Naast Kellogg werkt ook The Tjong Khing (°1933) met dunne lijnen. 291 Met
eenvoudige lijntekeningen kan hij heel wat effecten neerzetten. 292 In Hannes en Kaatje, wat is
dat voor praatje? (1984) van Miep Diekmann (°1925) toont hij een bijzondere weergave van
dynamiek (afb. 48). 293 Zijn illustraties zijn niet erg gedetailleerd. Hij zet lichte lijnen, erg
dicht tegen elkaar zodat donkere partijen ontstaan. Die geven zijn illustraties een bepaalde
sfeer. Ook Baeten heeft in haar vroeger werk op die manier donkere partijen neergezet. Een
voorbeeld hiervan is een illustratie uit Papa is een grote lummel! (1987) van Bettie Elias (afb.
6). Deze donkere partijen worden in Baetens latere prentenboeken met kleur weergegeven.
Toch geeft ze die nog een extra effect met arceringen van enkele dunne lijnen.
Een ander voorbeeld voor Baeten is het werk van Wolf Erlbruch (°1948). 294 Zijn
illustraties bevatten niet meteen gelijkenissen met het werk van Baeten. Ze heeft veel respect
291 The Tjong Khing is geboren in Indonesië als zoon van een westers georiënteerde familie. Hij studeert er aan
de tekenacademie in Bandoeng. In 1956 gaat hij naar Nederland en studeert er verder aan de
Kunstnijverheidsschool van Amsterdam. Daarna doceert hij gedurende twee jaar aan de Rietveld Academie.
Later gaat hij aan de slag als assistent strips op de tekenafdeling van de Marten Toonder studio’s. In de jaren
1960 legt hij zich toe op het illustreren van kinderboeken om in 1977 de strips vaarwel te zeggen. Zowel zijn
strips als zijn illustraties hebben al enkele prijzen verdiend. (Zie: Truusje Vrooland-Löb, ‘The Tjong Khing’,
Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 8, Groningen, 1990: 1;
‘The Tjong Khing’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op
01/08/2007]).
292 Hasselt, Clavis, zonder signatuur: Documentatiemap Lieve Baeten, (s.d.): z.p.; Vermeulen 2001: 345.
293 De Nederlandse schrijfster Miep Diekmann heeft als journaliste, als vertaalster van kinderboeken, als
recensente van jeugdliteratuur en als coach van beginnende kinderboekenschrijvers gewerkt. Zelf heeft ze
ongeveer vijftig kinder- en jeugdboeken geschreven. Twee belangrijke kenmerken in het oeuvre van Diekmann
zijn veelzijdigheid en een revolutionaire aanpak. Onderwerpen die in de taboesfeer liggen, gaat ze niet uit de
weg. In haar verhalen zoekt ze vooral aansluiting bij de leefwereld van de lezer. De werkelijkheid en de zorgen
van de lezer worden behandeld. Ze kiest hierbij voor een directe taal en neemt het altijd op voor de jongeren.
Haar boeken worden verscheidene malen bekroond. In 1970 heeft Diekmann voor haar hele oeuvre de
Nederlandse Staatsprijs voor de Jeugdliteratuur ontvangen. (Zie: Vera M.E. Kerremans en Joke Linders, ‘Miep
Diekmann’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal, Herman Tromp, e.a., 2,
Groningen, 1989: 1-4; ‘Miep Diekmann’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op 10/08/2007]).
294 Illustrator Wolf Erlbruch uit Wuppertal is wellicht een van de bekenste illustratoren van Duitsland. Na zijn
grafische studie wordt hij illustrator en reclametekenaar. In 1983 illustreert hij zijn eerste kindeboek op verzoek
van een Duitse uitgeverij. Zijn grote doorbraak in 1989 met illustraties in het boek Vom kleinem Maulwurf, der
wissen wollte wer ihm auf den Kopf gemacht hat van auteur Werner Holzwarth (Wuppertal, Peter Hammer
Verlag) levert hem succes op in binnen- en buitenland. Een jaar later debuteert hij ook als auteur met Die
fürchterlichen Fünf (Wuppertal, Peter Hammer Verlag). Met collagetechnieken en verschillende materialen
krijgen zijn illustraties vorm. Zijn figuren zijn vaak onhandig en karikaturaal. Hij plaatst ze tegen grote lege
achtergronden. Dat biedt de lezer de ruimte om het decor zelf in te vullen. Met deze stijl heeft hij verschillende
binnenlandse en buitenlandse prijzen in de wacht kunnen slepen. (Zie: Martijn de Bont, ‘Wolf Erlbruch’,
Lexicon van de jeugdliteratuur, 2, Groningen, 1999: 1-4; ‘Wolf Erlbruch’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op
08/08/2007]).
98

voor de kwaliteit van zijn tekeningen, de verhaalinhoud en zijn vermogen om iets over te
brengen. Deze man heeft ‘het allemaal’ volgens Baeten. Het totaalbeeld klopt en dat geeft zijn
werk een bijzondere uitstraling. 295
Niet alleen deze kunstenaars en illustratoren beïnvloeden Baetens werk. De
gelijkenissen met het werk van haar echtgenoot Koen Fossey zijn sterk aanwezig. Met
dezelfde lijntekeningen steekt ook hij heel wat dynamiek, emotie en detaillering in zijn
illustraties. Sterke dunne arceringen zetten de voorstelling tegen een donkere achtergrond in
Spetters op de kermis (1985) van Ed Franck (°1941) (afb. 49). 296 Deze illustratie gelijkt erg op
de zwart-wit illustraties die Baeten met dunne stift neerzet. Daarnaast zijn nog meer
kenmerken in het werk van Fossey te vinden, die ook het werk van Baeten typeren. In zijn
eigen prentenboek, Feest voor Karel, uit 1990 (Hasselt, Clavis) krijgt Karel de kikker een
uitnodiging voor een feest. Samen met de andere dieren zoekt hij naar de geschikte kledij
hiervoor. Wanneer hij hen meedeelt dat hij gewoon in zijn eigen alledaagse kleren gaat,
schrikken de andere dieren erg (afb. 50). Deze illustratie toont een sterk gevoel voor het
neerzetten van emotie. De dieren staan dicht tegen elkaar. Zo creëert hij een drukke illustratie.
Ze zijn sterk uitgewerkt. Hun vacht, veren en stekels zijn duidelijk aangeduid. Ze staan tegen
een donkere achtergrond. Toch is er heel wat licht aanwezig. Dit licht duikt vanuit een
onbekende plaats op. Het verlicht de dieren. Zo kan hij met kleurnuances schaduwen
scheppen. Deze lichtbron versterkt het dramatische gevoel dat uit deze illustratie spreekt. Al
deze kenmerken doen sterk aan Baetens stijl denken. Wellicht hebben ze bij elkaar heel wat
inspiratie gevonden.
Deze voorbeelden en heel wat diverse opdrachten hebben Baeten in haar stijl doen
groeien. Het kijken naar voorbeelden gecombineerd met haar eigen kunnen, heeft haar een
sterk ontwikkelde stijl opgeleverd. Het is een stijl die geloofwaardige illustraties toont, een
stijl waardoor de toeschouwer gegrepen wordt. Dit heeft Baetens prentenboeken enorm
populair gemaakt.
295 Vermeulen 2001: 345.
296 Ed Franck is docent Nederlands en Engels in Hasselt. In 1985 debuteert hij met Spetters op de kermis (Hasselt,
Clavis). Al gauw kan hij heel wat titels aan dit debuut toevoegen. Hij schrijft voor verschillende leeftijden.
Historische romans, detectives, humoristische kinderboeken, adolescentenromans, bewerkingen van klassiekers
en poëzie maken deel uit van zijn oeuvre. In zijn kinderboeken creëert hij een nieuw type held. Deze held is heel
creatief, erg taalvaardig en heeft een zekere dosis lef. In zijn tienerverhalen krijgt de donkere kant van het leven
aandacht. Zijn adolescentenromans gaan over het thema communicatieprobleem. Franck is dus een erg veelzijdig
schrijver. Een sterk inlevingsvermogen en taalvirtuositeit bepalen zijn verhalen. Hiervoor wordt hij meermaals
bekroond. (Zie: Jan Van Collie, ‘Ed Franck’, Lexicon van de jeugdliteratuur, uitg. door Joke Linders, Jos Staal,
Herman Tromp, e.a., 2, Groningen, 2003: 1-7; ‘Ed Franck’ [online], Villa Kakelbont,
, (s.d.), [geraadpleegd op 08/08/2007]).
99

Besluit
De illustraties van Lieve Baeten nemen een eigen plaats in in de korte traditie van het
Vlaamse prentenboek. In een periode van ongeveer twintig jaar heeft ze heel wat diverse
opdrachten voor verschillende uitgeverijen uitgevoerd. Het hoogtepunt van dit werk vormen
haar eigen prentenboeken voor uitgeverij Clavis. Het concept, de tekst en de illustraties zijn
van Baetens hand. Ze is hiermee een van de eerste illustratoren in Vlaanderen die een eigen
prentenboek kan uitgeven. Zo een uitgave is namelijk geen sinecure voor een Vlaamse
uitgeverij in de jaren 1990. De uitgave van een prentenboek in kleurendruk is immers een
dure zaak, zeker voor een beginnende uitgeverij als Clavis. Met Baeten blijkt Clavis echter
zijn slag te slaan. Haar prentenboeken worden verslonden door Vlaamse en buitenlandse
kinderen. Naast het warme verhaal, speelt de stijl waarin haar verhalen zijn neergezet hierin
een doorslaggevende rol.
Om enkele conclusies te kunnen trekken uit Baetens latere stijl, moet haar
beginperiode even worden besproken. Verschillende illustratieopdrachten vormen immers de
basis voor Baetens latere stijl. Met de pen brengt ze dunne lijntekeningen aan die de tekst van
verschillende leesboeken voor kinderen ondersteunen. Vooral Uitgeverij Averbode speelt een
beslissende rol in deze ontwikkelingsfase. Baeten illustreert er zowel boeken als tijdschriften.
In deze tijdschriften kan ze niet alleen met kleur werken, ze leert er ook realistisch kinderen
neerzetten en heeft haar illustraties van heksen kunnen uittesten. Zo is Baeten in 1992 rijp om
met een eerste heksenverhaal naar buiten te komen.
De stijl van Baetens illustraties in dit heksenverhaal, maar ook het verhaal van Kleine
Draak, is samen te vatten in zeven kenmerken. Het eerste kenmerk is de wijze waarop Baeten
archetypische of traditioneel beangstigende figuren neerzet. Baetens heksen en draken
bezitten enkele typische eigenschappen zoals ze gekend zijn uit de sprookjes. Toch slaagt ze
erin met eenvoudige elementen deze oorspronkelijk akelige figuren menselijk weer te geven.
Zo dragen de heksen vrolijke kleren en zijn de draken bedekt met een bollen- of strepenmotief.
Deze vrolijke, gezellige engerds wonen in een huiselijke sfeer. Met bepaalde
gelaatsuitdrukkingen en lichaamshoudingen geeft Baeten emoties aan deze figuren. Zo lijken
ze realistisch. Baeten kan ook als landschapskunstenaar worden beschouwd. Haar
prentenboeken tonen meestal nachtelijke landschappen. Ook deze landschappen komen niet
dreigend over. Haar lucht lijkt niet koud, maar eerder warm. Dit effect bereikt Baeten door
meerdere verflagen in verschillende kleuren over elkaar aan te brengen en in elkaar te laten
overlopen. Aquarel leent zich hier uitstekend voor.
100

Baetens manier waarop ze met kleuren omgaat, kan in verband gebracht worden met
de visie die de impressionisten in de negentiende eeuw over de weergave van kleuren hebben.
Het maanlicht fungeert als enige lichtbron in deze nachtelijke landschappen. In haar donkere
interieurs gebruikt Baeten verschillende elementen om de ruimte te verlichten.
Haar illustraties onderscheiden twee soorten licht. Er is het functionele licht dat
gebruikt wordt om de nadruk op het toveren te leggen. Tevens onderstreept het het
hoofdgebeuren in de illustratie. Naast het functionele licht gebruikt Baeten het licht als
sfeerscheppend element. Dit licht creëert een mythische sfeer in haar heksen- en drakenwereld.
Door de sterke lichtbronnen schept Baeten schaduwpartijen. Die zorgen voor een zekere
driedimensionaliteit van de ruimtes.
Een volgende kenmerk in Baetens illustraties zijn haar architecturale vormen. Door
een sterk ontwikkelde architectuurweergave creëert Baeten knusse ruimtes in haar illustraties.
Samen met de schaduwwerking zorgen de architecturale vormen voor een gevoel van ruimte
en perspectief. Een opvallend kenmerk van Baetens stijl is de sterke detaillering. Op drie
verschillende manieren verbergt ze heel wat details in haar illustraties. Deze details hebben
verschillende functies binnen het verhaal. Een eerste manier schuilt in Baetens figuren. Iedere
figuur bezit een aantal kenmerken. Die zijn op elk beeld en in elk boek terug te vinden. Ze
dragen vooral bij tot de herkenbaarheid van de figuren. Een tweede manier van detaillering is
het weergeven van kleine elementen die op hun manier reageren op het verhaal. Zo schuilen
er onnoemelijk veel gezichtjes in Baetens illustraties. Deze zijn verborgen op kleine
voorwerpen. De gelaatsuitdrukkingen van deze gezichten reageren op de gebeurtenissen in het
verhaal. Ook Lotjes poes toont ludieke reacties op het verhaal. Deze details staan los van het
verhaal, maar zorgen wel voor een bijkomend effect. Om de derde manier van detailweergave
te ontdekken moet doorheen het hele prentenboek gebladerd worden. Doorheen alle
illustraties zijn enkele elementen te bemerken. Deze elementen hangen samen, maar staan los
van het verhaal. Ze geven wat meer informatie bij het gebeuren, afgebeeld op de illustratie.
Het laatste element dat Baetens boeken kenmerkt is de humor die er in de illustraties schuilt.
Hiermee maakt Baeten kleine knipoogjes naar de werkelijkheid.
De kartonboeken van Tom en Nina distantiëren zich van de Lotjeboeken en het
verhaal van Kleine Draak. Deze verhalen spelen zich af in de realiteit. Baeten plaatst haar
figuren in een minder duistere setting en maakt overwegend gebruik van lichte, vrolijke
kleuren. Vooral beweging en volume omschrijven deze illustraties.
Het vormelijke aspect van Baetens illustraties bevat invloeden van haar opleiding en
haar ervaringen uit voorgaande illustratieopdrachten. Tevens evolueert Baetens stijl nog in
101

haar eigen prentenboeken. Ook kenmerken van bekende kunstenaars en collega-illustratoren
laten hun sporen na in Baetens illustraties. Zo gaat Baeten met een zelfde intens gevoel voor
kleurweergave tewerk als de Amerikaanse pop-art kunstenaar Jasper Johns. Haar spel met
invallend licht dat een bepaalde sfeer geeft aan het interieur, is dan weer af te leiden uit de
huiselijke interieurs van Henri De Braekeleer. Net zoals de Amerikaanse illustrator Norman
Rockwell laat Baeten door een openstaande deur licht binnen vallen. Het licht schijnt op een
donker interieur en geeft de lezer een gevoel van ruimte en diepte. Tevens zijn Rockwells
sterke detaillering en plastische gevoel bij Baeten terug te vinden. Haar drukke zoekplaten
herinneren ook aan de illustraties van de Nederlander Anton Pieck. De manier waarop de
Amerikaanse illustrator Steven Kellogg kleurschakeringen in zijn landschappen aanbrengt,
doet aan de kleurschakeringen in Baetens nachtelijke landschappen denken. Met dunne lijnen
schept hij heel wat volume en geeft hij emoties aan zijn figuren. Ook Baeten doet dit, maar
dan wel met een dunne potloodlijn. Met dunne lijnen dynamische effecten en schaduwen
creëren zijn dan weer het kenmerk van illustrator The Tjong Khing. Deze effecten laten wat
sporen na in Baetens illustraties. De sterkste gelijkenissen zijn evenwel zichtbaar in de
illustraties van Baetens echtgenoot Koen Fossey. Dynamiek, emoties, detaillering,
lichtinvallen en schaduwwerking typeren zowel het werk van Fossey en Baeten.
De inhoudelijke elementen van haar prentenboeken haalt Baeten uit haar eigen
omgeving. Ontdekkingen en gevoelens van zowel haar eigen kinderen als uit haar verdere
familie vormen vaak de aanzet voor haar verhalen. Die verhalen zet ze met potloodlijnen,
ingekleurd met aquarel en bijgewerkt met gouache, kleurpotlood en pastel om in haar
illustraties. Met deze vrij traditionele materialen schept ze een realistische, gedetailleerde,
sfeervolle stijl. Deze stijl staat in contrast met het experimentele karakter dat in de jaren 1990
bij verschillende Vlaamse illustratoren tot ontwikkeling komt. Zo past Baetens werk niet
meteen binnen de nieuwe mode van het Vlaamse prentenboek van het einde van de twintigste
eeuw.
Met deze stijlanalyse worden de summiere beschrijvingen die vorige publicaties
weergeven, verder uitgediept. Het verklaart waarom Baetens eigen prentenboeken, de
verhalen van Lotje, de ontdekkingen van Tom en Nina en het relaas van Kleine Draak zo
aantrekkelijk zijn voor jonge kinderen. Baetens stijl wordt binnen een kunsthistorisch kader
geschetst. Daarnaast wordt haar werk in de (korte) traditie van het Vlaamse prentenboek
geplaatst. Enkel Baetens latere werk wordt hier behandeld. Haar vroegere werk wordt kort
onder de aandacht gebracht om een duidelijke evolutie weer te geven. Zo tracht deze
verhandeling de leemte van dit onderwerp enigszins op te vullen. Hopelijk wakkert dit een
102

verdere wetenschappelijke benadering aan. Al gaat het hier om kunst voor kinderen, de
illustraties slepen evenwel ook vaak volwassenen mee.
103

Bijlagen
Bijlage 1. Het logo van uitgeverij Clavis
104

Bijlage 2. Bibliografie van Baetens eigen prentenboeken
- Baeten, Lieve, Le vieux miroir, Parijs - Gembloux, Duculot, 1980.
- Baeten, Lieve, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992.
- Baeten, Lieve, Nina en de sokjes, Hasselt, Clavis, 1993.
- Baeten, Lieve, Nina en de banaan, Hasselt, Clavis, 1993.
- Baeten, Lieve, Tom en het potje, Hasselt, Clavis, 1993.
- Baeten, Lieve, Tom en de pyjama, Hasselt, Clavis, 1993.
- Baeten, Lieve, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994.
- Baeten, Lieve, Een hapje voor Nina, Hasselt, Clavis, 1995.
- Baeten, Lieve, Kleertjes voor Nina, Hasselt, Clavis, 1995.
- Baeten, Lieve, Tom gaat naar bed, Hasselt, Clavis, 1995.
- Baeten, Lieve, Waar is Tom?, Hasselt, Clavis, 1995.
- Baeten, Lieve, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996.
- Baeten, Lieve en Riet Wille, Tom en Nina…Aapje doet mee, Hasselt, Clavis, 1997.
- Baeten, Lieve en Riet Wille, Tom en Nina…Bibberbang, Hasselt, Clavis, 1997.
- Baeten, Lieve en Riet Wille, Tom en Nina…Blauwe handjes, Hasselt, Clavis, 1997.
- Baeten, Lieve en Riet Wille, Tom en Nina…Snoep op stokjes, Hasselt, Clavis, 1997.
- Baeten, Lieve, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, Clavis, 1998.
- Baeten, Lieve, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000.
- Baeten, Lieve en Wietse Fossey, Slimme Lotje, Hasselt, Clavis, 2003.
105

Bijlage 3. Bibliografie van geïllustreerde boeken bij andere uitgeverijen 297
Altiora Averbode
Clavis
- Mebs, Gudrun, Jan Klaasen speelt niet meer mee, Averbode, 1985.
- Sterck, Marita de, Sander en de kippen, Averbode, 1985.
- Tock, Annelies, Windenkind, Averbode, 1985.
- Dreesen, Jaak, Het jongensbed, Averbode, 1986.
- Maecker, Gudrun, Anna en de duizendpoot, Averbode, 1986.
- Dreesen, Jaak, Ik weet zeker dat ik ooit beroemd word, Averbode, 1987.
- Taylor, Cora, De pop, Averbode, 1988.
- Dreesen, Jaak, Bas gaat naar school, Averbode, 1989.
- Tock, Annelies, Met opa op de slee, Averbode, 1995.
- Vanpol, Mieke, Ben je betoeterd, opa?, Hasselt, 1986.
- Vanpol, Mieke, Het etiket van juffrouw Jet, Hasselt, 1987.
- Vanpol, Mieke, Zes onder zeil, Hasselt, 1988.
- Vanpol, Mieke, Uniek exemplaar!, Hasselt, 1991.
- Ferguson, Alane, Een hond uit het asiel, vert. uit het Engels door Hilde Vandeweghe,
Hasselt, 1992.
- Mol, Sine Van, Geluk in een papiertje, Hasselt, 1992.
- Curtis Regan, Dian, Halloween, vert. uit het Engels door Stefan Boonen, Hasselt, 2002.
Uitgeverij Zwijsen
- Vries, Anke de, Wat een mop, Tilburg, 1986.
- Hafkamp, Corrie, Het raadsel van de hond, Tilburg, 1987.
- Peters, Lidy, Je hebt me verraden, Tilburg, 1987.
- Kat, Lian de, Mijn baas liegt, Tilburg, 1988.
- Eeden, Maria van, Post voor Jona, Tilburg, 1989.
- Gort, Geertje, De man met de flaphoed, Tilburg, 1989.
297 De verschillende boeken zijn ingedeeld volgens uitgeverij, zoals besproken in 3.5. Illustratieopdrachten voor
verschillende uitgeverijen (Lannoo en De Ruiter zijn niet behandeld in dat hoofdstuk, maar worden hier wel
meegedeeld). Ze zijn per uitgeverij geordend, op jaar van eerste publicatie. Eerst komen de Nederlandstalige
uitgeverijen aan bod.
106

- Gort, Geertje, Weg met dat beest, Tilburg, 1990.
- Loon, Paul van, Het verhaal van Rik, Tilburg, 1991.
- Mommers, C., L. Verhoeven en S. van der Linden, Veilig leren lezen 1, Tilburg, 1991.
Infodok
- Elias, Bettie, Papa is een grote lummel!, Leuven, 1987.
- Elias, Bettie, Blubberpudding, Leuven, 1988.
Lannoo
- Luenn, Nancy, Eenhoorns bestaan niet, Tielt, 1988.
De Eenhoorn
Deltas
- Kockere, Geert De, Eefje Donkerblauw, Wielsbeke, 1992.
- Künzler-Behncke, Rosemarie, Onze kleuter gaat voor het eerst naar school, Aartselaar,
1997.
- Künzler-Behncke, Rosemarie, Ga je mee naar school?, Aartselaar, 2003.
De Ruiter
- Smits, Heidi, Pannekoeken bakken, Gorinchem, 1992.
Albert Whitman & Compagny
- Curtis Regan, Dian, The 13 Hours of Halloween, Morton Grove, 1993.
Oetinger Verlag
- Obrecht, Bettina, Hier wohnt Gustav, Hamburg, 1996.
- Scheffler, Ursel, Paula will eine Brille, Hamburg, 1996.
- Scheffler, Ursel, Paula sieht Gespenster, Hamburg, 1997.
- Scheffler, Ursel, Paula geht zur Schule, Hamburg, 1998.
- Scheffler, Ursel, Paula und das Räuberfest, Hamburg, 1999.
- Scheffler, Ursel, Paulas sieben Haustiere, Hamburg, 2001.
- Arro, Lena, Lieve Baeten, Kirsten Boie, e.a., Mein Bilderbuchschatz. Von Drachen,
Bären und schönen Träumen, Hamburg, 2006.
107

Bijlage 4. Een overzicht van Lieve Baetens bekroningen
1976
1987
1988
1989
1992
1993
1994
- Postzegelwedstrijd United Nations
- Amnesty International Posterwedstrijd
- Jacob Van Maerlantprijs voor het beste kinderboek tot acht jaar
Mieke Vanpol, Het etiket van Juffrouw Jet, Hasselt, Clavis, 1987.
- Limburgse Kinder- en Jeugdjury, categorie acht tot negen jaar
Mieke Vanpol, Ben je betoeterd, opa?, Hasselt, Clavis, 1986.
- Limburgse Kinder- en Jeugdjury, categorie acht tot negen jaar
Mieke Vanpol, Het etiket van Juffrouw Jet, Hasselt, Clavis, 1987.
- 100ste Pluim van de maand december uitgereikt door jury van Bobo, Margriet en
KRO’s studio (Nederland)
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992.
- Boekenpauw of de Yvonne Gillé-Decoeneprijs
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992.
- Speciale vermelding van de Critici in Erba op de kinderboekenbeurs van Bologna
(Italië)
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992.
- Limburgse Kinder- en Jeugdjury, categorie zes tot acht jaar
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992.
108

1995
2000
2002
2004
- Limburgse Kinder- en Jeugdjury, categorie zes tot acht jaar
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994
- Pluim van de maand juni 1995 uitgereikt door jury van Bobo, Ouders van nu,
Leesgoed en de Utrechtse Kinderboekhandel
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994.
- Kinderboekwinkelprijs (Nederland)
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994.
- Pluim van de maand november uitgereikt door jury van Bobo, Ouders van nu,
Leesgoed en de Utrechtse Kinderboekhandel (Nederland)
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000.
- Limburgse Kinder- en Jeugdjury, categorie nul tot zes jaar
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000.
- Vlaamse Kinder- en Jeugdjury, categorie nul tot zes jaar
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000.
- Pluim van de maand mei uitgereikt door jury van Bobo, Ouders van nu, Leesgoed en
de Utrechtse Kinderboekhandel (Nederland)
Lieve Baeten, Slimme Lotje, Hasselt, Clavis, 2003.
109

Lijst van afbeeldingen
1. Lieve Baeten, Le vieux miroir, 1979. (eigen opname)
2. Lieve Baeten, Le vieux miroir, 1979. (eigen opname)
3. Lieve Baeten, Affiche kinderboekenbeurs van Bologna, 1979. (eigen opname)
4. Lieve Baeten, illustratie in Zonnestraal, 1985.
(‘Muziek: de gekke wereld van Domien’, Zonnestraal, 21, 8-9, Averbode (1985): 13)
5. Lieve Baeten, illustratie in Ben je betoeterd, opa?, 1986.
(Mieke Vanpol, Ben je betoeterd, opa?, Hasselt, 1986: 48)
6. Lieve Baeten, illustratie in Papa is een grote lummel!, 1987.
(Bettie Elias, Papa is een grote lummel!, Leuven, 1987: 21)
7. Lieve Baeten, omslagillustratie van Doremi. (Doremi, 12, Averbode (1990): omslag)
8. Lieve Baeten, illustratie in Doremi. (Doremi, 12, Averbode (1990): 8-9)
9. Lieve Baeten, illustratie in Nieuwsgierige Lotje, 1992.
(Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, 1992: z.p.)
10. Lieve Baeten, illustratie in Nieuwsgierige Lotje, 1992.
(Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, 1992: z.p.)
11. Lieve Baeten, illustratie in Nieuwsgierige Lotje, 1992.
(Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, 1992: z.p.)
12. Lieve Baeten, illustratie in Eefje Donkerblauw, 1992.
(Geert De Kockere, Eefje Donkerblauw, Wielsbeke, 1992: z.p.)
13. Lieve Baeten, illustratie voor Nina en de sokjes, 1992 (eigen opname)
14. Lieve Baeten, illustratie in The 13 Hours of Halloween, 1993.
(Stefaan Boonen, Halloween, Hasselt, 2002: z.p.)
15. a.-d. Lieve Baeten, schets van Lotje is jarig, s.d. (eigen opname)
16. a.-b. Lieve Baeten, dummy van Lotje is jarig, s.d.(eigen opname)
17. Lieve Baeten, omslagillustratie van Lotje is jarig, 1994.
(‘Lotje is jarig’ [online], Clavis, ,
BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op 24/11/2006])
18. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
19. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
110

20. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
21. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
22. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
23. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig, 1994.
(Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, 1994: z.p.)
24. Lieve Baeten, illustratie in Dopido, 1994.
(Dopido, 6, Averbode (1994): z.p.)
25. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje, 1996.
(Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996: z.p.)
26. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje, 1996.
(Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996: z.p.)
27. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje, 1996.
(Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996: z.p.)
28. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje, 1996.
(Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996: z.p.)
29. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje, 1996.
(Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, 1996: z.p.)
30. Lieve Baeten, illustratie in Tom en Nina… Snoep op stokjes, 1997.
(Lieve Baeten, Tom en Nina… Snoep op stokjes, Hasselt, 1997: z.p.)
31. Lieve Baeten, omslagillustratie van Paula sieht Gespenster, 1997.
(‘Paula sieht Gespenster’ [online], Verlagsgruppe Oetinger,
, (s.d.), [geraadpleegd op
16/07/2007])
32. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses, 1998.
(Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, 1998: z.p.)
33. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses, 1998.
(Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, 1998: z.p.)
34. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, 1998.
(Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, 1998: z.p.)
111

35. Lieve Baeten, Adventskalender, 1998.
(‘Adventskalender Lotje’ [online], Clavis,
, BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op
24/11/2006])
36. Lieve Baeten, illustratie voor Kleine Draak, 2000 (eigen opname)
37. Lieve Baeten, Kleine Draak, s.d. (eigen opname)
38. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak, 2000.
(‘Kleine Draak’ [online], Clavis, ,
BladeFX, (s.d.), [geraadpleegd op 24/11/2006])
39. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak, 2000.
(Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, 2000: z.p.)
40. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak, 2000.
(Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, 2000: z.p.)
41. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak, 2000.
(Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, 2000: z.p.)
42. a.-b. Lieve Baeten en Wietse Fossey, illustratie voor Slimme Lotje, 2003.
(eigen opname)
43. Lieve Baeten en Wietse Fossey, illustratie in Slimme Lotje, 2003.
(Lieve Baeten, Slimme Lotje, Hasselt, 2003: z.p.)
44. Norman Rockwell, April Fool (Girl with Shopkeeper), cover van The Saturday
Evening Post, Indianapolis, 1948. (‘Norman Rockwell’ [online], National Museum of
American Illustration, , (s.d.),
[geraadpleegd op 01/08/2007])
45. Norman Rockwell, Shuffleton’s Barbershop, illustratie in The Saturday Evening Post,
Indianapolis, 1950. (‘Fine Art Collection. Expressions of Culture’ [online], The
Berkshire Museum,
, (s.d.),
[geraadpleegd op 01/08/2007])
46. Steven Kellogg, illustratie in The Boy Who Was Followed Home…, 1975.
(Margaret Mahy, Ze lopen gewoon met me mee…, Rotterdam, 1999)
47. Steven Kellogg, illustratie in The Boy Who Was Followed Home…, 1975.
(Margaret Mahy, Ze lopen gewoon met me mee…, Rotterdam, 1999)
48. The Tjong Khing, illustratie in Hannes en Kaatje, wat is dat voor praatje?, 1984.
(Miep Diekmann, Hannes en Kaatje, wat is dat voor praatje?, Amsterdam, 1984: 57)
112

49. Koen Fossey, illustratie in Spetters op de kermis, 1985.
(Ed Franck, Spetters op de kermis, Hasselt, 1985: 43)
50. Koen Fossey, illustratie in Feest voor Karel, 1990
(Koen Fossey, Feest voor Karel, Hasselt, 1990: z.p.)
51. Henri De Braekeleer, Grootmoeders feest, 1872. olieverf op doek op paneel, 69 x 89
cm. Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Herwig Todts, Henri De
Braekeleer 1840-1888, tent. cat., Wommelgem, Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten Antwerpen, 1988: 126)
52. Jasper Johns, Alley Oop, 1958. olieverf en collage op karton, 58, 4 x 45, 7 cm.
Newhouse, privé-collectie Mr. en Mrs. S.I. (Michael Crichton, Jasper Johns. A
Revised and Expanded Edition, Londen, 1994, afb. 33)
113

Afbeeldingen
1. Lieve Baeten, Le vieux miroir, 1979
2. Lieve Baeten, Le vieux miroir, 1979

3. Lieve Baeten, Affiche voor de kinderboekenbeurs van Bologna,1979

4. Lieve Baeten, illustratie in Zonnestraal
‘Muziek: de gekke wereld van Domien’, Zonnestraal, 21, 8-9, Averbode,
Uitgeverij Averbode, 25 oktober 1985

5. Lieve Baeten, illustratie in Ben je betoeterd, opa?
Mieke Vanpol, Ben je betoeterd, opa?, Hasselt, Clavis, 1986
6. Lieve Baeten, illustratie in Papa is een grote lummel!
Bettie Elias, Papa is een grote lummel, Leuven, Infodok, 1987

7. Lieve Baeten, omslagillustratie van Doremi
Doremi, 12, Averbode, Uitgeverij Averbode, 16 februari 1990

8. Lieve Baeten, illustratie in Doremi
Hélène Rivière, ‘Schoonmaak in het grote huis’, Doremi, 12,
Averbode, Uitgeverij Averbode, 16 februari 1990

9. Lieve Baeten, illustratie uit Nieuwsgierige Lotje
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992
10. Lieve Baeten, illustratie uit Nieuwsgierige Lotje
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992

11. Lieve Baeten, illustratie uit Nieuwsgierige Lotje
Lieve Baeten, Nieuwsgierige Lotje, Hasselt, Clavis, 1992

12. Lieve Baeten, illustratie in Eefje Donkerblauw
Geert De Kockere, Eefje Donkerblauw, Wielsbeke, De Eenhoorn, 1992
13. Lieve Baeten, illustratie voor Nina en de sokjes
Lieve Baeten, Nina en de sokjes, Hasselt, Clavis, 1993

14. Lieve Baeten, illustratie in The 13 Hours of Halloween
Dian Curtis Regan, The 13 Hours of Halloween, Morton Grove, Illinois,
Albert Whitman & Compagny, 1993

15a. Lieve Baeten, schets van Lotje is jarig, 1994
15b. Lieve Baeten, schets van Lotje is jarig, 1994

15c. Lieve Baeten, schets van Lotje is jarig, 1994
15d. Lieve Baeten, schets van Lotje is jarig, 1994

16a. Lieve Baeten, dummy van Lotje is jarig, 1994
16b. Lieve Baeten, dummy van Lotje is jarig, 1994

17. Lieve Baeten, bandillustratie van Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994
18. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994

19. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994
20. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994

21. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994
22. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994

23. Lieve Baeten, illustratie in Lotje is jarig
Lieve Baeten, Lotje is jarig, Hasselt, Clavis, 1994
24. Lieve Baeten, illustratie in Dopido
Dopido, 6, Averbode, Uitgeverij Averbode, maart 1994

25. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996
26. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996

27. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996
28. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996

29. Lieve Baeten, illustratie in De kerstboom van Lotje
Lieve Baeten, De kerstboom van Lotje, Hasselt, Clavis, 1996
30. Lieve Baeten, illustratie in Tom en Nina... Snoep op stokjes
Lieve Baeten en Riet Wille, Tom en Nina... Snoep op stokjes, Hasselt,
Clavis, 1997

31. Lieve Baeten, bandillustratie van Paula sieht Gespenster
Ursel Scheffler, Paula sieht Gespenster, Hamburg, Oetinger Verlag, 1997

32. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses
Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, Clavis, 1998
33. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses
Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, Clavis, 1998

34. Lieve Baeten, illustratie in Lotje en de Heksenprinses
Lieve Baeten, Lotje en de Heksenprinses, Hasselt, Clavis, 1998
35. Lieve Baeten, Adventskalender voor Clavis, 1998

36. Lieve Baeten, illustratie voor Kleine Draak

37. Lieve Baeten, Kleine Draak
38. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000

39. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000
40. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000

41. Lieve Baeten, illustratie in Kleine Draak
Lieve Baeten, Kleine Draak, Hasselt, Clavis, 2000

42a. Lieve Baeten en Wietse Fossey, illustratie voor Slimme Lotje
42b. Lieve Baeten en Wietse Fossey, illustratie voor Slimme Lotje

43. Lieve Baeten en Wietse Fossey, illustratie in Slimme Lotje
Lieve Baeten, Slimme Lotje, Hasselt, Clavis, 2003

44. Norman Rockwell, April Fool (Girl with Shopkeeper)
cover van The Saturday Evening Post, Indianapolis, 3 april 1948

45. Norman Rockwell, Shuffleton’s Barbershop
illustratie in The Saturday Evening Post, Indianapolis, 29 april 1950

46. Steven Kellogg, illustratie in The Boy Who Was Followed Home…
Margaret Mahy, The Boy Who Was Followed Home…, Londen,
Franklin Watts Publishing Group, 1975
47. Steven Kellogg, illustratie in The Boy Who Was Followed Home…
Margaret Mahy, The Boy Who Was Followed Home…, Londen,
Franklin Watts Publishing Group, 1975

48. The Tjong Khing, illustratie in Hannes en Kaatje, wat is dat voor praatje?
Miep Diekmann, Hannes en Kaatje, wat is dat voor praatje?, Amsterdam,
Querido, 1984
49. Koen Fossey, illustratie in Spetters op de kermis
Ed Franck, Spetters op de kermis, Hasselt, Clavis, 1985

50. Koen Fossey, illustratie in Feest voor Karel
Koen Fossey, Feest voor Karel, Hasselt, Clavis, 1990

51. Henri De Braekeleer, Grootmoeders feest, 1872
olieverf op doek op paneel, 69 x 89 cm
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten

52. Jasper Johns, Alley Oop, 1958
olieverf en collage op karton, 58, 4 x 45, 7 cm
Newhouse, privé-collectie Mr. en Mrs. S.I.