Het archief als tijdbom Gevaar en ... - Nationaal Archief

HET ARCHIEF ALS TIJDBOM
langer duurt. Want waarom wordt die geheimhouding zo zwaar
gehandhaafd? In zo’n geval beoogt het archief de afstand tussen de
producent van het gevaar en zijn grote geheim weliswaar te vergroten,
maar kan die juist reduceren en de bom aan de voeten van zijn legger
leggen. Want hier gaat het dan niet meer om het primaire gevaar dat
moet worden weggestopt in de archiefdozen, maar om het secundaire
gevaar van de geheimhouding zelf en de motieven daarachter die
een explosieve kracht ontwikkelen. Waarom wilde men dit zo graag
verbergen, hoe legitiem was en is dat? Welk belang was daarbij in
het geding? En wat heeft het voor gevolgen voor de instigator van de
geheimhouding als dat geheim wordt onthuld?
Het archief is de bestendiging van die geheimhoudingspraktijken. Het
is de verlengde arm van de uitvoerende macht. Het beschermt die
uitvoerende macht, is er het collectieve geheugen en misschien ook
wel de collectieve doofpot van. Een archief kan in potentie een Kafkaësk
centrum zijn van kennis, van machtskennis, vol van ‘Täterwissen’ en
slachtofferdossiers.
Het archief kan echter ook een hoeder zijn van de democratie, door
als verlengde arm van de wetgevende en rechtsprekende macht op te
treden, als representant van het volk, en zo de uitdijende macht van
de veiligheidsbureaucratie door openbaarmaking en vrijgave van
dossiers juist in check te houden.
Wat ik met u wil delen zijn enkele voorbeelden van explosief materiaal
in de archieven. Maar daarna wil ik vooral uitwerken hoe het archief
ondanks of juist met die tijdbommen in zijn dossiers toch een hoeder
kan zijn van de democratie. Ik zal het verband tussen geheimhouding,
gevaar en archiefbeleid belichten en afsluiten met een pleidooi tegen
geheimhouding vanuit secundaire overwegingen en vóór openbaarmaking
van gevaar. Een archief moet af en toe ontploffen. Pogingen
om dergelijke tijdbommen onschadelijk te maken zijn namelijk
uiteindelijk alleen maar nog gevaarlijker voor degene die dat tracht
te doen, en voor de democratie als zodanig.
2. Max Weber
De relatie tussen geheimhouding, democratie en gevaar is het beste
onderzocht door de socioloog Max Weber. Een citaat van hem:
KETELAAR-LEZING 2012
Een archief kan een Kafkaësk centrum zijn
van machtskennis, vol van ‘Täterwissen’ en slachtofferdossiers
8 9