<strong>Het</strong> <strong>archief</strong> <strong>als</strong> <strong>tijdbom</strong> <strong>Gevaar</strong> <strong>en</strong> geheimhouding in de staatsarchiev<strong>en</strong>
HET ARCHIEF ALS TIJDBOM 1 Timothy Garton Ash, The File: A personal history (New York 1996). 2 Beatrice de Graaf, Over de Muur. De DDR, de kerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vredesbeweging (Amsterdam 2004). Intro In het Stasi-<strong>archief</strong> To<strong>en</strong> ik in 2000 naar Berlijn ging, voor onderzoek in de archiev<strong>en</strong> van de voormalige Oost-Duitse republiek, had ik net Timothy Garton Ash’ boek The Stasi File gelez<strong>en</strong>. Daarin beschrijft Ash de Stasi-archiev<strong>en</strong> <strong>als</strong> ‘kartonn<strong>en</strong> tijdmachine’, omdat de archiev<strong>en</strong> hem <strong>als</strong> e<strong>en</strong> heuse tijdcapsule, dankzij de zeer gedetailleerde verslag<strong>en</strong> van allerlei spionn<strong>en</strong> <strong>en</strong> informant<strong>en</strong> over Ash’ beweging<strong>en</strong> in Oost-Berlijn, terugvoerd<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> tijd <strong>en</strong> naar allerlei ontmoeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> handeling<strong>en</strong> die hij zelf al weer grot<strong>en</strong>deels was verget<strong>en</strong>. 1 Voor mij was het <strong>archief</strong> van de Bundesbeauftragte für die Unterlag<strong>en</strong> des Staatssicherheitsdi<strong>en</strong>stes der ehemalig<strong>en</strong> DDR (BStU), kortweg Stasi-<strong>archief</strong>, niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kartonn<strong>en</strong> tijdmachine, maar ook e<strong>en</strong> soort <strong>tijdbom</strong>. Want in dat <strong>archief</strong> vond ik allerlei verslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> rapport<strong>en</strong> van Nederlanders die in Oost-Duitsland hadd<strong>en</strong> rondgelop<strong>en</strong>, verbod<strong>en</strong> handeling<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> verricht, dissid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> gesteund, maar ook van Nederlanders die juist het regime hielp<strong>en</strong>, omdat ze de ‘wereldvrede’ wild<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Of vond<strong>en</strong> dat ze met het oog op de dét<strong>en</strong>te beter Moskou of Oost-Berlijn van di<strong>en</strong>st kond<strong>en</strong> zijn dan de NAVO <strong>en</strong> het West<strong>en</strong>. 2 Mijn promotieonderwerp, dat op papier nogal saai klonk: ‘De contact<strong>en</strong> van de Nederlandse kerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> vredes- beweging met de DDR’, bleek ine<strong>en</strong>s, binn<strong>en</strong> beperkt historische kring, explosieve gevolg<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>: Mi<strong>en</strong>t Jan Faber van het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) was in de DDR e<strong>en</strong> staatsvijand, maar andere vredesactivist<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> juist de Stasi te hebb<strong>en</strong> zugearbeitet. De uitgever <strong>en</strong> ik werd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> proces bedreigd. Dit was echter niets vergelek<strong>en</strong> bij de commotie die er rond het Stasi-<strong>archief</strong> ontstond in het jaar 2002, to<strong>en</strong> kanselier Helmut Kohl zijn pijl<strong>en</strong> op het <strong>archief</strong> richtte. Weinig m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> dat hij, toch kanselier van de Duitse E<strong>en</strong>heid g<strong>en</strong>oemd, al in 1990 zijn best deed om alle Stasi-dossiers te lat<strong>en</strong> vernietig<strong>en</strong> of t<strong>en</strong>minste voor dec<strong>en</strong>nia achter slot <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>del te zett<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> van de BRD stelde e<strong>en</strong> ‘gediffer<strong>en</strong>tieerde vernietiging’, e<strong>en</strong> transport van de dossiers naar het Bundesarchiv Kobl<strong>en</strong>z <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Sperrfrist van t<strong>en</strong>minste dertig jaar voor. De motiev<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> jaar later duidelijk, to<strong>en</strong> bleek dat de Stasi-archiev<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> geheim<strong>en</strong> over de DDR onthuld<strong>en</strong>, maar ook inzage bod<strong>en</strong> in de onoirbare praktijk<strong>en</strong> van West-Duitse politici <strong>en</strong> West-Duitse spionn<strong>en</strong> ontmaskerd<strong>en</strong>. In 2000 werd Kohl namelijk geconfronteerd met KETELAAR-LEZING 2012 2 3
Change language