fileopen - Zicht op Maastricht

laten de mate zien waarin de gewone man was ingeweven in de katholieke confessie. Niet
alleen werden de meeste kruisen op initiatief van de kerk opgericht ter bestendiging van
een volksmissie en werd het volk ertoe overgehaald in de strijd tegen de Reformatie en de
moderniteit het landschap te katholiceren, ook waar kruisen en kapellen op initiatief van
de mensen zelf werden opgezet, is het binnen dit perspectief zeer de vraag hoe
´autonoom`, hoe ´vrij` deze mensen hierin waren. Het volk werd een ideologie
opgedrongen die het als onmachtig afschildert tegenover de macht van God. Vanuit zijn
angst voor de almacht van de kerk, God en de natuur plantte de dorpeling zijn kruisen en
bouwde hij zijn kapellen. Hij zette een hagelkruis neer voor zijn akkers om God wel te
gevallen. Hij richtte een moordkruis op voor het slachtoffer van een moord of een
ongeluk, zodat voorbijgangers zich gedwongen voelden voor het zieleheil van het
slachtoffer te bidden. Alleen gebeden konden het verblijf van de gedoemde in het
vagevuur verkorten, hij had de laatste sacramenten immers niet ontvangen. Elke
dorpeling zou willen dat hetzelfde voor hem gedaan werd. ´Volksreligiositeit` is binnen
dit perspectief de meest subtiele vorm van onderdrukking van kerkswege, de ideologie is
zodanig geïnternaliseerd dat ze tot de alledaagse handelingsruimte van de gewone
mensen is gaan behoren. Nog andere partijen dan de kerk spinnen garen bij de
´regionalisering` en ´folklorisering` van de traditie. Voorvechters voor het behoud van het
´oorspronkelijke` Limburgse cultuurlandschap maar ook overheden hebben belang bij het
behoud van de traditie. De Provincie Limburg zet cultuurtoerisme in in de strijd om het
economisch gewin.
Tenslotte zouden dan nog een aantal perspectieven gepresenteerd kunnen worden
die een genuanceerdere positie laten zien. Is het wel zo zwart-wit: óf het volk, óf de
machthebbers? Vera Hamers wijst op een belangrijke functie van kapellen: ze vormen
juist privé-ruimtes ten opzichte van de kerk. 57 Het individu kan zich met zijn vragen of
gebed juist even aan ´anderen` en vooral aan de ´borende ogen van de kerk`, de
´controlerende blik` onttrekken, maar ook aan de sociale controle van het gezin of de
gemeenschap. In kapelletjes is een totaal andere ´devotionele sfeer` dan in de kerk. De
korte afstand tot het devotiebeeld, de kleine ruimte, het licht, de aankleding met bloemen
57 Hamers, 1999
21