Hoe kun je uit mengsels zuivere stoffen verkrijgen? - Plantyn

– Deze leer van de vier elementen is echter vooral bekend geworden door de Griekse wijsgeer Aristoteles (384-323 voor
Christus), één van de grootste fi losofen ooit . Hij kan beschouwd worden als de baanbreker voor de alchemie. Zijn natuur-
fi losofi sche opvattingen werden trouwens ook vele eeuwen ondersteund door de katholieke kerk
en de islam. Hij stelde een natuurtheorie voor waarbij hij deze vier elementen primaire en
secundaire kwaliteiten toekende die konden uitgewisseld worden. Hij voegde trouwens ook nog
een vijfde, ietwat geheimzinnig element toe, dat in de loop der eeuwen diverse namen kreeg
zoals: ether, pneuma, quintessence. Ook stelde hij het principe dat alle bestaande dingen in de
natuur, hoe onvolmaakt ook, volmaakt kunnen worden gemaakt, mits de juiste behandeling om
de kwaliteiten aan te passen. Stoffen als ‘goud’ en ‘barnsteen’ werden in de oudheid als
‘volmaakt’ beschouwd. Goud omwille van zijn onaantastbaarheid, barnsteen omwille van zijn
goudkleur en allerlei insluitingen van dierlijke of plantaardige oorsprong.
Element primaire kwaliteit secundaire kwaliteit
Vuur warm droog
Lucht vochtig warm
Water koud vochtig
Aarde droog koud
In de 1ste eeuw van onze tijdrekening, toen de Romeinen bijna alle landen rond de Middellandse Zee beheersten, lag het
centrum van de wetenschap (dus ook van de alchemie) in de wereldberoemde wetenschappelijke bibliotheek van de stad
Alexandrië, een grote havenstad aan de monding van de Nijl.
In het voetspoor van de Islam tot in Spanje speelden Arabische geleerden een grote rol in de verspreiding van de alchemie naar
West-Europa.
Eeuwen lang had de vier-elemententheorie een grote invloed op de ontwikkeling van de alchemie en ook nu komt ze nog voor
binnen bepaalde esoterische kringen.
Zo berustte het zoeken naar de steen der wijzen, waarmee onedele metalen in goud zouden kunnen omgezet worden, op een
onderdeel van de theorie dat elementen in elkaar omgezet konden worden. Tot het einde van de 18de eeuw bleef deze primitieve
alchemistische visie op chemie grotendeels overeind. Toch waren er ook belangrijke nieuwe invalshoeken, weg van de zoektocht
naar de bereiding van ‘goud’, vooral na de duistere alchemie van de middeleeuwen.
Philippus von Hohenheim (Paracelsus, 1493-1451) is de grote verdediger van het gebruik van ‘chemicaliën’ als geneesmiddel
(iatrochemie) en steunt daartoe op de ‘tria prima theorie’. Dit was het eerste belangrijke alternatief voor de oude vier-elemen-
tentheorie. In de stoffen en ook in de levende organismen streven alle stoffen naar een evenwicht tussen drie basiselementen: het
zout, het kwik en de zwavel. Deze elementen zijn best te begrijpen als symbolen voor de vaste stoffen (aarden), de vloeistoffen
(sappen) en de gassen (dampen).
58 | 3 Hoe kun je uit mengsels zuivere stoffen verkrijgen?
9030191117_03_H3.indd 58 04-02-2008 10:07:35