De ijlbode van Rechteren - Atlantis

Rondom
Dalfsen
Een uitgave van de Historische Kring Dalfsen
42
december 2001
De ijlbode van Rechteren
Gerrit Wienen - veeverloskundige
en huisslachter
De Openbare Lagere School te Ankum
Historische Kring Dalfsen

Historische Kring Dalfsen
Secretariaat
Gentiaan 2, 7721 HB Dalfsen
tel. 0529 432318
e-mail HW.vdBeeke@worldonline.nl
Bestuur
Voorzitter
A. Goutbeek, Ruitenborghstraat 27,
7721 BB Dalfsen, tel. 0529 431481
Secretaris
G.W. van der Beeke-Dijk
Gentiaan 2, 7721 HB Dalfsen
Penningmeester
A. Prins, Ruigedoornstraat 16, 7721 BW Dalfsen
tel. 0529 431499, e-mail aprins@ncrvnet.nl
Rabobank Dalfsen: rek. nr. 31.28.94.260
Leden
H. Aalders, van Lentestraat 64, 7721 ZZ Dalfsen
M.A. van der Kamp, Ruitenborghstraat 25,
7721 BB Dalfsen
A. Peters, Westerstraat 19, 7721 DA Dalfsen
G.J. Wijnberger, Thomas à Kempislaan 17,
7721 DR Dalfsen
Tijdschrift Rondom Dalfsen
Redactie-adres
Meidoornlaan 18, 7721 EZ Dalfsen
tel. 0529 432253
e-mail mjpvansanten@hetnet.nl
Redactie
G.H. (Grada) Bruggeman-Zweerts
tel. 0529 431825, e-mail grajo@hetnet
G.J. (Gerrit) van der Kolk, tel. 0529 431727
M.J.P. (Rien) van Santen, tel. 0529 432253
J.J. (Jaap) Tempelman, tel. 0529 433310
fax 0529 430636, e-mail tempel@daxis.nl
Lidmaatschap
Het lidmaatschap van de vereniging Historische
Kring Dalfsen bedraagt ƒ 25,= per jaar, waarvoor
u drie nummers van Rondom Dalfsen ontvangt.
Abonnement
Een abonnement op Rondom Dalfsen bedraagt
ƒ 30,= voor drie bladen.
Losse nummers kosten ƒ 10,=.
Opzegging
Wanneer een opzegging de administratie niet
vóór 1 november heeft bereikt, wordt het
lidmaatschap/abonnement automatisch voor
één jaar verlengd.
Leden- en abonnementenadministratie
Westerstraat 19, 7721 DA Dalfsen,
tel. 0529 432921
Verkoop losse nummers en
opgave abonnementen
A. Goutbeek, Ruitenborghstraat 27, Dalfsen,
tel. 0529 431481
A. Peters, Westerstraat 19, Dalfsen,
tel. 0529 432921
Reeds verschenen nummers, voorzover nog
beschikbaar, zijn op aanvraag leverbaar en
worden met een acceptgirokaart toegezonden.
december 2001, 14de jaargang nr.3 / Rondom Dalfsen 42
oplage: 1100 exemplaren
vormgeving/opmaak: Paulien Tempelman, Dalfsen
druk: Sonodruk, Heino
ISSN 0922-3541
Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de redactie.
Ofschoon iedere poging ondernomen is om de volgens de
auteurswet rechthebbenden van het in dit tijdschrift opgenomen
illustratiemateriaal op te sporen, is dit in enkele gevallen
niet mogelijk gebleken.
In het onderhavige geval zou de redactie graag bij voorbaat
excuses willen aanbieden voor elke onvrijwillige inbreuk op het
auteursrecht en de rechthebbenden willen verzoeken contact
op te nemen met de redactie.
De ondertekende artikelen zijn voor verantwoording van de
desbetreffende auteur.
Met dank aan
Hoveniersbedrijf Bisschop
Bouwbedrijf Bongers
Foto Cambier
Dierenartsenpraktijk Dalfsen
Garage, Tweewielercentrum en
Autorijschool Fokkens BV
Gjaltema Makelaardij en Assurantiën
Frijling Advies en Administratie
Goudzwaard makelaardij
Kleinmeulman Mode,
mode en jeans voor haar
Landbouwmechanisatie -Loonbedrijf
Van Leussen BV
Bouwbedrijf Van Pijkeren BV
Coöp. Rabobank Dalfsen-
Lemelerveld BA
Schmidt Medica drogisterijparfumerie
Stegeman juwelier en opticien
Ubink Sportvelden
Univé ‘De Onderlinge’ verzekeringen
Dalfsen
Vrielink haarmode
Architectenbureau Vogel
Voortman Dalfsen BV
Wijnberger BV mannenmode
Verkoopadressen
Aurora kantoorshop Dalfsen BV
Bruna Schuurman
876 RONDOM DALFSEN 42
Inhoudsopgave
De ijlbode van Rechteren 877
C. van Welzen - Sipkes
Tableau in Rechteren 878
Ds. K. Schaap
Een oud Dalfser geslacht 879
G.J. Wijnberger
Gerrit Wienen -
veeverloskundige
en huisslachter 880
W.J. Smidt
Middenpagina 884/885
Wintergezicht op de oude Vechtbrug
vanaf de oostzijde genomen
De heer J. Vink en de
Openbare Lagere School
te Ankum 886
M.A. van der Kamp
De klomp
een halve eeuw geleden 890
A. Goutbeek
Opnieuw in beeld 893
Openbare Lagere School Ankum
± 1948
Verleden en Heden 894
De Schoolstraat voor 1950
(naar het noordoosten gezien)
De Schoolstraat 2001
Foto’s omslag, vlnr:
A.L. Scheen, geboren 1839
Diploma voor practische veeverloskunde van
Gerrit Wienen
Meester J. Vink

De ijlbode van Rechteren
C. van Welzen-Sipkes
Vanaf ± 1875 was in de
Vechtstraat een café gevestigd
(nummer K 905 volgens de
Kadastrale atlas van 1832).
De kastelein was A.L.Scheen,
een markante Dalfsenaar.
Arnoldus Lambertus Scheen was op
10 januari 1839 geboren als zoon van
H.Scheen en A.S.van der Schaft. Op
5 september 1868 trouwde hij met
Berendina Brogt en zij kregen twee
kinderen, Hermina en Hendrik.
Berendina overleed reeds op 18 september
1874, 29 jaar oud.
Op 25 november 1875 hertrouwde
Arnoldus Scheen op 36-jarige leeftijd
met Jennigje van der Kamp, die toen
25 jaar was. Zij kregen maar liefst
zestien kinderen, waarvan er drie
jong gestorven zijn. Zij huurden het
huis annex café in de Vechtstraat.
Arnoldus had verlof tot de verkoop
van alcoholhoudende dranken. De
kamer op het zuidoosten van het huis
was ingericht als café.
Van beroep was hij eigenlijk besteller.
Elke dag ging hij met de hondenkar
op en neer naar Zwolle om pakjes en
boodschappen weg te brengen en op
te halen. Af en toe moesten er ook
vertrouwelijke brieven van Adolph
Zeyger, graaf van Rechteren, weggebracht
worden, veelal naar Huize
Almelo, waar een andere tak van de
familie Van Rechteren woonde. Dat
bezorgen van brieven moest natuurlijk
in een ijltempo gebeuren; de graaf
ontbood Scheen dan op het kasteel.
Scheen voer met zijn boot eerst een
eind de Vecht op, om vervolgens te
voet verder te gaan. Hij nam de kortste
weg door de weilanden en had
dan ook altijd een polsstok bij zich om
over de sloten te kunnen springen.
Naast kastelein en besteller
was hij ook nog visser en poelier.
Achter het huis was een
kleine deel, waar hij de netten
kon boeten. In de Vecht werden
fuiken uitgezet, waartussen de
visnetten werden gespannen.
Deze netten konden als fuiken
ingehaald worden. Als er een
net achter een obstakel op de
bodem van de Vecht bleef haken,
schroomde hij niet om, al
was het nog zo koud, het water
in te gaan om het net los te maken.
Ook is van hem bekend, dat hij
eens een enorme zalm in de
Vecht heeft gevangen.
Scheen was iemand die voor niets en
niemand bang was. Als de bezoekers
van het café vervelend werden,
gooide hij ze zonder pardon de straat
op.
Dat hij niet bang uitgevallen was,
blijkt uit een proces-verbaal van veldwachter
Tempelman. Het zoontje van
de buren was huilend naar huis gekomen,
omdat “kastelein Scheen hem
een schop had gegeven”. Uit de verklaring
van Scheen bleek, dat de
buurjongen bezig was geweest om de
eikels kapot te trappen en ook dat hij
al diverse malen gewaarschuwd was.
Scheen wilde de jongen een klap
geven, maar deze wist hem te ontwijken,
liep toen tegen de halve hectolitermaat
aan en “ging daarna schreiend
naar huis”. De buurman kwam
daarop het café binnen met een koperen
tabaksdoos in zijn hand om
Scheen een klap te verkopen, maar
Scheen greep de vijfkopsmaat en
dreigde daarmee terug te slaan. De
buurman stak de tabaksdoos wijselijk
weer in zijn zak. Daarna ontstond een
hevige woordenwisseling, waarbij
over en weer allerlei beschuldigingen
werden geuit.
▼
A.L. Scheen (geboren 1839)
Foto: coll. Historische Kring
Van dit voorval is proces-verbaal opgemaakt.
De buurman vond namelijk
dat “zijn vrouw in haar eer en goede
naam was aangerand”.
Op 26 juli 1905 kon Scheen zijn huurhuis
voor ƒ 1.000,- kopen van de
familie Wolters uit Amsterdam. In
1922 verkocht Scheen het huis aan
het bestuur van de In- en Aankoop
Vereniging te Dalfsen. Hij behield wel
het recht van bewoning van een
gedeelte van het huis gedurende zijn
leven.
Op 24 januari 1927 overleed Arnoldus
Lambertus Scheen in Dalfsen. Zijn
vrouw Jennigje van der Kamp was al
op 28 mei 1911 overleden.
Met dank aan:
De heer Klaas Ruiters,
die op 30-8-1998 is overleden
Mevrouw Kamphuis-van Beinum
De heer J. van der Kamp
RONDOM DALFSEN 42 877

Tableau in Rechteren
Ds. K. Schaap
In gesprekken met hoogbejaarden blijkt meestal dat ze zich nog
heel wat kunnen herinneren uit hun kinderjaren. Het geheugen
functioneert voor de dingen van het heden minder goed, maar
dingen uit het verleden staan hun vaak nog helder voor de geest.
En als je geduld hebt, komen er soms mooie verhalen ...
Zo hoorde ik eens een verhaal uit
de mond van een oud inwoner van
Dalfsen. Het werd mij verteld tijdens
een bezoek aan het verzorgingscentrum
‘Oldenhaghen’ in Ommen.
Toen ik daar in 1999 als invaller
pastorale bezoeken bracht, ontmoette
ik ook de heer Jan Scheen,
geboren te Dalfsen in 1915. Jarenlang
woonde hij in Wijhe, waar hij werkte
bij de spoorwegen. Toen hij hoorde
dat ik in Dalfsen woonde, kregen we
in de kortste keren een gesprek over
zijn jeugdjaren. Zijn vader, Arnoldus
Lambertus Scheen (geboren 1882),
was kolenschipper voor de baggervloot
van de firma Prins Van Wijngaarden
te Hasselt. Om dichter bij het
werk te zijn woonde hij met zijn gezin
een tijdlang op Terschelling. Vaak
logeerden de kinderen bij grootvader
Arnoldus Lambertus Scheen (geboren
1839) in het grote huis aan de
Vechtstraat 1. A.L. Scheen Sr. was visser,
poelier en tapper, dit is zoveel als
caféhouder. Jan Scheen vertelde, dat
de kleinkinderen van opa ook weleens
een slokje mochten proeven uit
een glaasje met helder vocht.... Al
pratend kwam het boekje ‘Dalfsen in
oude ansichten’ (deel 1) te voorschijn.
In zijn exemplaar waren ook nog een
aantal originele foto’s geplakt. Op
blz. 30 zien we daar in de Vechtstraat
A.L. Scheen Sr. prominent op de voorgrond
staan bij zijn woning. De toelichting
bij de foto vermeldt dat
Scheen ook nog bode op Zwolle was.
Mij werd verteld dat hij daarvoor regelmatig
met een hondenkar op en
neer ging tussen Dalfsen en Zwolle
met pakjes en boodschappen.
Over deze grootvader vertelde Jan
Scheen mij het volgende verhaal, dat
hij weer van zijn vader had gehoord.
Op zekere dag moest A.L. Scheen Sr.
als bode naar Zwolle om daar een
doodskist op te halen, die ergens in
Rechteren afgeleverd moest worden.
878 RONDOM DALFSEN 42
De kist bleek te groot voor de kar om
in de lengte te worden vervoerd. Hij
werd dus overdwars neergezet, bovenop
de lading. Op de terugweg
reed Scheen op de Poppenallee een
wandelaar achterop. De man vroeg of
hij mocht meerijden, hij moest ook
naar Rechteren. Scheen vond het best
en de man klom op de kar en ging bovenop
de kist zitten. Toen het even later
begon te regenen zei Scheen tegen
zijn passagier: ‘Kruip maar in die
kist’. De man had geen
regenkleding bij zich
en de voerman had
zich in zijn grote
cape gehuld. Omdat
het maar bleef regenen
had Scheen wel
zin in een hartversterking.
Hij stopte
bij de uitspanning
‘Madrid’ aan de
Rechterensedijk tegenover
het kasteel,
sprong van de bok
en klopte op de deur
van het café. Toen de
waard opendeed
vroeg hij hem om
een borrel. Daarop
klonk uit de kist een
stem: ‘Ik ook’,
waarop de waard
van ‘Madrid’ van
kleur verschoot en
de deur dichtgooide.
Tableau...!
Hoe het verder afliep
en hoelang deze
gebeurtenis nu al geleden
was, kon Jan
Scheen mij niet vertellen.
Hij kon ook niet voor de waarheid
van het verhaal instaan. Waarom ik
het dan toch doorgeef? Het leek me
de moeite waard. En ... ‘si non è vero,
è bene trovato’( als het niet waar is, is
het toch goed gevonden).
▼
A.L. Scheen (geboren 1882), de vader van
de verteller van dit verhaal.
Foto: coll. Historische Kring

Een oud Dalfser geslacht
G.J. Wijnberger
Enkele dagen voor 29 november 1711
wordt de eerste Scheen in Dalfsen geboren:
Abraham. Hij is de zoon van
Casparus Henricus Scheen en Aaltien
Abrams (Hofstede).
Casparus Henricus is afkomstig uit
Deventer en is de zoon van Jacobus
Scheen en Anna Maria Pipardus, die
vier kinderen hebben, waarvan Casparus
Henricus op 16 mei 1689 als
eerste is geboren.
Rond de geboorte van bovengenoemde
Abraham speelt zich heel
wat af. Aaltien en Casparus zijn nog
niet getrouwd en willen dat doen,
Casparus heeft haar dat beloofd,
maar vanuit Deventer zijn daar bezwaren
tegen. De kerkenraad en zelfs
de drost komen eraan te pas, maar zover
wij weten, wordt er in Dalfsen
niet getrouwd.
Abraham wordt bij zijn tante Jannigje
Hofstede opgevoed met de achternaam
Scheen.
Het is waarschijnlijk, dat Casparus en
Aaltien toch naar Deventer zijn gegaan,
hij was daar militair in het regiment
Smissaert en wordt in 1732 dan
benoemd tot ondermajoor van de
stad Deventer.
Abraham wordt gedoopt op 29 november
1712 te Dalfsen en trouwt met
Geesien van der Scheer, het eerste van
hun zes kinderen. Abraham wordt
gedoopt in Dalfsen op 23 april 1734.
Hij wordt kleermaker van beroep.
Een zoon Arnoldus wordt gedoopt in
Dalfsen op 21 september 1738, ook hij
is van beroep kleermaker. Hij trouwt
omstreeks 1766 met Lamber(t)dina
van der Bieshorst.. (of Lamber(t)dina
Gerrits). Hun eerste kind wordt op 30
augustus 1767 in Dalfsen gedoopt.
Vier kinderen worden er geboren:
drie meisjes en één jongen.
Deze zoon, Abraham, werd geboren
op 13 november 1774 te Dalfsen. Hij
treedt in de voetsporen van zijn vader
en wordt ook kleermaker. Hij trouwt
met Jennigje Wesselink.
Hun zeven kinderen worden in Dalfsen
geboren, het eerste in 1794 en de
enige zoon Hendrik op 11 november
1803.
Hendrik trouwt op 3 mei 1827 in Dalfsen
met Alyda Sebilla van der Schaft,
afkomstig uit Hoorn. Zij krijgen zes
kinderen, twee meisjes en vier jongens.
Ook Hendrik is kleermaker.
Wij volgen zoon Arnoldus Lambertus,
geboren op 10 januari 1839. Hij is
een man die van vele markten thuis
was. Ofschoon vier generaties voor
hem het beroep van kleermaker uitoefenden,
hield hij zich bezig met andere
zaken: met de hondenkar naar
Zwolle, poelier, tapper en visser. Hij
trouwt op 5 september 1868 met Berendina
Brogt, die op 29-jarige leeftijd
in 1874 overlijdt. Zij krijgen 2 kinderen,
een meisje en een jongen.
Zoon Hendrik is in Dalfsen geboren
op 20 oktober 1871. Hij werkt voor
een baggermaatschappij op de Vecht
en wordt later visser op deze rivier.
Hij trouwt met Klazina Posthuma op
21 november 1895 in Dalfsen; er worden
vijf kinderen geboren, vier meisjes
en één jongen. Reeds in 1908 overleed
Klazina Posthuma op 34-jarige
leeftijd .
De derde dochter Arnolda Lamberta,
geboren op 2 oktober 1901 te Ommen,
trouwde met Gerrit Willem de Klerk
op 25 mei 1930 te Dalfsen. Op 22 december
1936 wordt Klazina (Ina) de
Klerk in Haarlem geboren en zij
trouwt met Gerrit Jan (Jan) Wijnberger.
Nog even terug naar Arnoldus Lambertus
Scheen. Wanneer zijn eerste
vrouw Berendina Brogt overlijdt,
trouwt hij voor de tweede keer met
Jennigjen van der Kamp op 25 november
1875 te Dalfsen. Zij krijgen samen
16 kinderen. Zesde dochter Tonia,
geboren op 27 februari 1889,
trouwt met Johan Ruiters, de vader
van Klaas Ruiters.
Bronvermelding:
Sylvia Scheen Oprechte Dalfser Courant 1990
Doopboeken Dalfsen
▼ Geheel links: Arnolda Lamberta Scheen in de Vechtstraat. (Geboren 2 oktober 1901 te Ommen).
Moeder van Ina Wijnberger-de Klerk. Foto: coll. G.J. Wijnberger
RONDOM DALFSEN 42 879

Gerrit Wienen – veeverloskundige en
huisslachter
W.J. Smidt
Gerrit (roepnaam Gait) Wienen werd geboren op 27 september 1908 op een boerderij in de buurt
van Zalk, in de gemeente Oldebroek. In 1909 verhuisde het gezin Wienen naar Rechteren, naar een
boerderij die behoorde tot het kasteel Rechteren. De omschakeling van het boeren op de klei naar
het werken op zandgrond leverde nogal wat problemen op. Dat was één van de redenen waarom
vader Wienen besloot om als paardenknecht op het kasteel te gaan werken. Later werd het boerenwerk
toch weer opgepakt en zo kwam de familie na verschillende verhuizingen binnen het landgoed
uiteindelijk terecht op de boerderij Dalmsholterweg 1. Vanaf het kasteel is het de eerste boerderij links
over het spoor. Daar is Gait Wienen, eerst met zijn vader, later zelfstandig, boer geweest.
Op 3 juli 1994 is hij overleden.
Als jongeman werd Gait opgeroepen
voor militaire dienst en werd gelegerd
in Kampen. Vermoedelijk is hij
gedurende deze periode in contact
gekomen met een veeverloskundige
in Kampen en is zo de interesse voor
het vak gewekt. Misschien was deze
leermeester ook huisslachter en heeft
hij op deze wijze ook dat werk onder
de knie gekregen. In elk geval heeft
hij in die tijd veel in de Mastenbroekerpolder,
vanouds een veerijk ge-
bied, rondgezworven. In 1932 heeft
Gait Wienen een cursus verloskunde
gevolgd in Genemuiden bij de heer
Fr. Bosman, veeverloskundige aldaar.
Het was in deze streken de gewoonte,
dat een leerling gedurende ongeveer
2 maanden bij een ervaren verloskundige
in de kost kwam en met hem
meeging om zo praktisch onderwijs
te krijgen. Bij voorkomende gelegenheden
werd ook wel eens een (dood)
kalf gekocht, dat gebruikt werd voor
▼
Gerrit Wienen (links) met zijn vader Willem en de cursusleider Fr. Bosman bij een dood kalf in een fantoom; april 1932
880 RONDOM DALFSEN 42
ontleding. Zo werd voldoende theoretische
en praktische kennis opgedaan
onder leiding van de ervaren
leermeester. Deze werd gestaafd met
een door de leermeester verstrekt
diploma, dat bij Wienen ook nog
getekend is door de plaatselijke dierenarts.
Van een dergelijke samenwerking
zijn meer voorbeelden bekend.
Waarschijnlijk had de dierenarts
een toezichthoudende functie.

De veeartsenijkunde werd vroeger
door mensen met een heel verschillende
achtergrond uitgeoefend.
Meestal werd de kennis door overlevering
verkregen. Er waren ook
handboeken die vaak stoelden op
oude Griekse, Romeinse of Arabische
verhandelingen.
Bovendien beïnvloedden de kennis
van geneeskunde van de mens en die
van het dier elkaar. Sommige artsen
bekwaamden zich ook in de diergeneeskunde.
Zo was de eerste directeur
van de in 1821 opgerichte Veeartsenijschool,
professor Alexander
Numan, een arts uit Hoogezand. De
aanduiding veeartsenijkunde is in de
eerste helft van de negentiende eeuw
veranderd in diergeneeskunde, mede
onder invloed van de duidelijker
plaats die de zorg voor de kleine gezelschapsdieren
zoals honden en katten
kreeg.
Het spreekt vanzelf dat beide groepen,
gestudeerde- en niet gestudeerde
beoefenaars van de veeartsenijkunde
nog lange tijd naast elkaar
werkten. Voor beide groepen gold,
dat de verloskunde een belangrijk
onderdeel van de beroepsuitoefening
was. Toen in 1874 de wet op de uitoefening
van de veeartsenijkunde
verscheen, werd daarin het dierge-
neeskundig handelen aan de dierenarts
toevertrouwd met uitzondering
van de verloskunde en heelkundige
operaties op gezond vee. Inenten
daarentegen mocht weer alleen de
dierenarts doen. In de praktijk betekende
dit dat naast de dierenarts de
veeverloskundige als zelfstandig beroep
bleef bestaan. De concurrentie
tussen beide groepen leidde soms tot
gespannen verhoudingen. In Dalfsen
was dat niet het geval. Zo leerde de
Dalfser dierenarts S. de Haan aan
Wienen bij verlossingen als glijmiddel
in plaats van lijnzaadmeel een
handzamer fabrieksmiddel, een gel,
te gebruiken en zorgde ervoor dat hij
dit kreeg. En als Wienen van zijn kant
tot de conclusie kwam dat een kalfnaar
verhouding te groot was om normaal
ter wereld te komen, schoor hij
ten behoeve van de dierenarts alvast
bij de koe de aangewezen plaats voor
de keizersnede. Maar toen waren we
reeds aangeland in de periode waarin
voor de opleiding tot veeverloskundige
en castreur een speciaal diploma
werd voorbereid. In 1956 werd die
wettelijke regeling van kracht.
De werktijden van de veeverloskundige
zijn uiteraard zeer onregelmatig.
Bij nacht en ontij kan zijn hulp worden
ingeroepen. En dat gebeurde heel
persoonlijk. Weinig mensen hadden
in die tijd een telefoon. Meestal kwam
men dus op de fiets de boodschap
brengen en op de fiets ging ook Gait
Wienen naar de betreffende boerderij.
Zijn werkgebied strekte zich bezuiden
de Vecht uit van Vilsteren tot en
met de Marshoek en omvatte de omgeving
van Dalfsen (Ankum en Oosterdalfsen).
De onregelmatigheid van
het werk uitte zich ook in het seizoengebonden
zijn. Vroeger werden
de kalveren hoofdzakelijk gedurende
de eerste maanden van het jaar geboren.
Dan was het hoogseizoen voor de
verloskundige. Voor Wienen was het
een bijverdienste, zij het een belangrijke
bijverdienste. Na de oorlog 1940-
1945 waren de prijzen als volgt:
De verlossing van een levend kalf met
RONDOM DALFSEN 42 881

ijvoorbeeld een verkeerde ligging
kostte ƒ 4,- à ƒ 5,-. Als de geboorte
halverwege stokte doordat het achterstel
te groot was om de geboorteweg
te passeren (kruis op kruisverlossing)
vroeg hij ƒ 8,- tot ƒ 12,-. De
verlossing van een kalf dat in zijn geheel
te groot was kostte ± ƒ 20,-. Het
gewone werk, in dit geval het veehouderijbedrijf,
moest ook doorgaan.
En daarvoor kwam dan de familie,
vrouw en kinderen, in touw.
De oorlogstijd bracht nog een speciale
moeilijkheid met zich mee. Op een
gegeven ogenblik werd de spertijd ingesteld.
Dat betekende, dat mensen
na 8 uur ’s avonds tot de volgende
morgen niet meer op straat mochten
verschijnen. Wienen was één van de
mensen die ontheffing van deze regel
kon krijgen. De Duitser die hem deze
vergunning bracht liet merken dat hij
een tegenprestatie verwachtte en had
het daarbij over Schnaps. Wienen begreep
wel het gebaar, niet het woord.
Toen de familie met een pot inge-
maakte pruimen aankwam,
bleek ook dat
voldoende te zijn.
Als een kalf niet op normale
wijze geboren kon
worden, werd het opgeofferd
en in gedeelten
naar buiten gehaald.
Dat vereiste een
grote zorgvuldigheid,
omdat bij deze handeling
de baarmoeder gemakkelijk
beschadigd
kon worden met vaak
de dood van het moederdier
als gevolg.
Daarvoor was een methode
ontwikkeld,
waarbij de lichaamsdelen
van het kalf onder
de huid werden losgemaakt.
Om de vereiste
vaardigheid te krijgen
werd deze methode
nog tot ver na de
tweede wereldoorlog
aan de faculteit voor diergeneeskunde
beoefend. Zoiets ziet men ook
op de afgedrukte foto, waar een dood
kalf in een fantoom, een kunstbaarmoeder
ligt. Wienen heeft één van de
daarbij gebruikte instrumenten in de
hand: een spatel, waarmee de huid
los werd gemaakt van het onderliggende
weefsel. Daarna werden de lichaamsdelen
met vingermesjes losgesneden.
Gait Wienen was hier zeer
bedreven in.
De keizersnede, waarbij een naar verhouding
te groot kalf operatief levend
ter wereld wordt gebracht, was in
deze tijd reeds lang bekend. De eerste
beschrijvingen dateren uit het Romeinse
tijdperk, maar toen werd de
ingreep vermoedelijk alleen toegepast
bij een pas gestorven moederdier.
De keizersnede bij een levend
rund is voor het eerst beschreven in
1813. De koe stierf echter aan de gevolgen
van de operatie. Toen men in
de loop van de negentiende eeuw
kennis kreeg van verdoving en voor-
882 RONDOM DALFSEN 42
koming van besmettingen kreeg de
keizersnede meer bekendheid. Maar
door het hoge sterftepercentage bij
het rund werd het in de praktijk zelden
toegepast. Dit veranderde toen
het gebruik van antibiotica algemeen
werd. In de jaren tussen 1950 en 1970
werd de verlossing door middel van
de keizersnede bij het rund een veel
toegepaste ingreep. In dezelfde periode
stegen de prijzen van kalveren,
met name van stierkalveren, enorm.
Een goed stierkalf kon meer dan
ƒ 500,- opbrengen. Deze hoge prijzen
hingen weer samen met het feit, dat in
deze jaren de opkomst van de kalvermesterijen
een hoge vlucht nam. Voor
de boeren was het daarom belangrijk
dat een kalf levend geboren werd en
zij hadden er een naar verhouding
dure ingreep als een keizersnede voor
over. Voor Wienen betekende dat een
duidelijke vermindering van het aantal
verlossingen. Het was hem welkom,
want de verloskunde begon
hem zwaar te vallen. De jaren gingen
tellen. In 1982 verliet hij de boerderij,
waar toen zijn jongste zoon kwam te
wonen.
Behalve boer was Wienen in de eerste
plaats veeverloskundige, maar ook
als huisslachter trad hij op. Het slachten
van een dier kon op de boerderij,
bij een slager of, sinds het einde van
de negentiende eeuw, in een slachthuis
gebeuren. In 1922 verscheen de
vleeskeuringswet, waarin bepaald
werd dat in al deze gevallen een keuring
verplicht was. Na de tweede wereldoorlog
werd hiervoor in de gemeente
Dalfsen als keurmeester de
heer S. Wijmenga aangesteld, die
werkte onder verantwoordelijkheid
van het hoofd van de vleeskeuringsdienst
alhier, in die periode dierenarts
S. de Haan.
Ook het slachten was seizoenwerk.
Meestal gebeurde dat in november,
de slachtmaand. Gezien de verschillende
werkpieken was het een goede
combinatie met de veeverloskundige
arbeid.

In de genoemde periode, waarin dierenarts
de Haan hoofd van de vleeskeuringsdienst
was, gebeurde het dat
hij bij een koe met verschijnselen van
kopziekte in de buurtschap Emmen
geroepen werd. Toen hij daar kwam,
was de koe reeds aan de ziekte bezweken
en de eigenaar had het dier
laten verbloeden. Tijdens zijn bezoek
liet de eigenaar zich ontvallen, dat hij
er een huisslachting van wilde maken.
De Haan wees hem erop, dat hij een
onder deze omstandigheden gestorven
dier naar de
noodslachtplaats
moest brengen. De
boer vroeg Wienen
de koe verder te
slachten. Dat gebeurde,
maar het
zou onvoorziene gevolgen
krijgen. De
volgende morgen
moest Wienen een
verlossing verrichten
bij een koe van
Van Leussen op de
Aalshorst. Onderzoek
van de koe
leerde dat deze tijdens
het geboorteproces
een gat in de
baarmoeder had gekregen,
ten gevolge
waarvan ook dit
dier geslacht moest
worden. Het duurde
vrij lang voor de
veeauto verscheen
en voor de noodslachtplaats
bereikt
was, was de koe
dood. Bij de keuring
ontdekte dierenarts
de Haan heftige ontstekingsverschijnselen.
De koe was aan
miltvuur doodgegaan,
een voor mens
en dier buitengewoon
besmettelijke
ziekte. Een aantal
dagen later ont-
moette de Haan Wienen die hem een
drietal karbonkels op de arm liet zien.
Hij was ermee naar dokter van der
Pot gegaan, die hem gezegd had dat
hij daar voorzichtig mee moest zijn.
Wienen voegde er aan toe, dat hij drie
dagen na de verlossing bij van Leussen
zo ziek was geweest en zelfs gedeeltelijk
buiten bewustzijn was geraakt.
Het ziekteverloop was nu duidelijk.
De koe met kopziekteverschijnselen
was aan miltvuur of een combinatie
van beide ziekten doodgegaan. Bij het
slachten had Wienen een huidbesmetting
– waar hij erg gevoelig voor
was – opgelopen. Zo had hij bij het
onderzoek van de koe met geboorteproblemen
deze koe besmet. Hoe gevaarlijk
miltvuur is en hoe snel de
ziekte kan verlopen bleek wel uit het
feit, dat deze koe reeds een halve dag
na de besmetting aan de ziekte was
bezweken. Ook bij Wienen kwam na
de huidbesmetting het algemene
ziektebeeld, gepaard gaande met
hoge koortsen, naar voren. Hij had
geen dokter gewaarschuwd, om de
eigenaar van de met
kopziekteverschijnselen
gestorven koe niet in
moeilijkheden te brengen.
Toen de Haan de
toedracht gehoord had
kon hij zijn collega van
der Pot verwittigen van
het feit, dat hij die morgen
miltvuurpuisten
had gezien, iets zeer uitzonderlijks.
En Wienen
mocht van geluk spreken
dat hij het er levend
vanaf had gebracht.
Ik dank mevrouw S. de
Vries - Wienen en de
onlangs overleden heer
S. de Haan voor hun
medewerking bij het tot
stand komen van dit
artikel.
Foto’s en illustraties:
Coll. mevrouw S. de Vries-
Wienen
▼
▼
Gerrit Wienen heeft een
varken geslacht en op een
ladder gebonden.
Hierna werd het door de
keurmeester gekeurd en
voorzien van een stempel.
Foto Middenpagina:
Wintergezicht op de oude
Vechtbrug vanaf de oostzijde
genomen
Coll. G.J. Wijnberger
RONDOM DALFSEN 42 883

De Openbare Lagere School te Ankum en
de heer J. Vink waren bijna een kwart
eeuw met elkaar verbonden
M.A. van der Kamp
Kort na de oorlog, in 1947,
werd de heer J. Vink benoemd
tot hoofd van de Openbare
Lagere School in Ankum.
Geboren in de Betuwe in een
tuindersmilieu, haalde hij
behalve de hoofdakte ook de
tuinbouwakte.
Voordat hij solliciteerde in
Ankum naar de functie
van onderwijzer, was hij
vanaf 1934 werkzaam te
IJzendoorn. Hij was toen nog
vrijgezel. Daarom ging hij in
de kost bij de familie Schrijver
in de Broekhuizen en in die
tijd reisde hij in de weekends
op zijn motor naar de Betuwe
waar zijn ouders en verloofde
woonden. Na zijn huwelijk
betrok hij met zijn vrouw de
onderwijzerswoning naast
de school.
Ankum was in die tijd nog niet de
gezellige buurtschap van nu. De
Vossersteeg was een onverharde weg,
die in de winter haast onbegaanbaar
was. Er stonden geen burgerwoningen,
maar slechts boerderijtjes, enkele
rondom de school en de overige verstrooid
in het land, verbonden door
hobbelige, holle, smalle weggetjes,
die bij slecht weer veranderden in
modderpoelen. En de onderwijzerswoning
was weliswaar schilderachtig,
maar verre van geriefelijk: tochtig,
vochtig en ’s winters koud.
De school was ronduit verwaarloosd,
maar de tuin was al gauw een paradijsje
dankzij het vakmanschap van
de heer Vink en de mest die jaarlijks
werd geleverd door een lid van de
oudercommissie.
Ik maakte kennis met de familie Vink
toen ik in mei 1950 werd benoemd tot
opvolgster van juffrouw van der
Voort, die in hetzelfde jaar waarin de
heer Vink kwam, vanuit Oudleusen
886 RONDOM DALFSEN 42
▼
Meester Vink voor de klas.
▼ Voormalige onderwijzerswoning aan de
Vossersteeg te Ankum.
naar Ankum was overgeplaatst.
Omdat ze vaak ziek was, nam ze ontslag,
aangezien de vele wisselingen
in verband met vervangingen de
school geen goed deden. Daardoor
kon voor het eerst weer een vaste
leerkracht worden benoemd. Dat was
het begin van een tienjarige samenwerking.

Openbare Lagere School Ankum ± 1956
1
2
19
36
1. Meester Vink
2. Leida van de
Velde Harsenhorst
3. Derk Westerhof
4. Henk van Marle
5. Henk Lindeboom
6. Henk Onderdijk
7. Ap Lindeboom
8. Ap Kleinlugtenbeld
9. Frits Everts
10. Tonnie Knopert
11. Stien Pannen -
Kleinlugtenbeld
12. Annie Ponsteen -
Onderdijk
13. Jentje Knotters
14. Anneke Wolters
15. Hennie Seinen
16. Jan van Marle
17. Gerrit Jan van de Kolk
3
20 21
37
4 5
38
22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
39
6
40
7
41
42
8
43
9 10 11 12 13
44
45
46
18. Juf van der Kamp
19. Marrie Solleveld
20. Jan Keizer
21. Arend Jan Schouten
22. Hendrik Jan Borger
23. Coba Schroten
24. Aartje Vink
25. ? Zwiep
26. Dinie van Ankum
27. Hennie Holsappel -
Ruitenberg
28. Dinie Schaarsbergen
29. Geertje Bruins -
Woestmaat
30. Willie Pannen - Gerritsen
31. Hennie Knotters
32. Betsie Nijkamp
33. Gerrie Bremmer
34. Jennie Zielman
47
14
48
34 35
35. Marietje Kleinlugtenbeld -
Woestmaat
36. Tonnie van Veen
37. Henk Schouten
38. Jan Zielman
39. Johan Woestmaat
40. Jan Tinus Hendriks
41. Herman Knotters
42. Henk Everts
43. Klaske Bremmer
44. Wim Kleinlugtenbeld
45. Berta van Eerbeek -
Kleinlugtenbeld
46. Hermien Seinen
47. Gerrie Nijboer - Knopert
48. Truus Oogjes - Knopert
49. Jan Knopert
50. Mina Borger - Lindeboom
51. Gerrit Jan Knotters
RONDOM DALFSEN 42 887
15
49
16 17
50
51
18

In die periode hebben we met veel enthousiasme
samen aan de school gewerkt
en elkaar goed leren kennen.
Aan deze periode en aan het gezin
Vink (voor mijn komst was juist dochter
Aartje geboren) denk ik met veel
plezier terug. Nadat ik in 1960 was
vertrokken, heeft het echtpaar de 12
jaar tot het pensioen van de heer Vink
in Ankum vol gemaakt.
Vanaf het begin moest er gevochten
worden voor de school. De heer Vink
was als belijdend lidmaat van de Hervormde
Kerk een vurig voorstander
van openbaar onderwijs en als zodanig
lid van de Vereniging voor Christelijke
Onderwijzers bij het Openbaar
Onderwijs. Dat kwam goed uit, want
veel gezinnen kozen wel voor openbaar
onderwijs, maar waren tevens
kerkelijk, zodat de leerlingen ’s zondags
grotendeels de zondagsschool
bezochten, eveneens geleid door het
echtpaar Vink.
Het geringe aantal leerlingen en de
achterstandspositie maakten het werken
niet altijd gemakkelijk. Bij ieder
bezoek van de inspecteur wist de heer
Vink deze te bewegen bij de gemeente
te pleiten voor verbeteringen ten aanzien
van banken, kaarten, schilderwerk
enzovoort. Ondanks die verbeteringen
was de school eigenlijk
hoognodig aan vernieuwing toe. Er
waren al plannen in 1950. Toen ik solliciteerde
werd me dat verteld, maar
10 jaar later, net nadat ik was vertrokken,
werd begonnen met de bouw
van het nieuwe schoolgebouw, zodat
ik de ingebruikname niet kon meemaken.
Gelukkig heeft de familie
Vink hier nog van kunnen genieten,
evenals van de nieuwe onderwijzerswoning.
In slechte en goede tijden, de tien jaren
die ik in Ankum was en ook
daarna, was de schoolgemeenschap
onder leiding van de heer Vink een
centrum van activiteiten, waarbij hij
en zijn vrouw, ouders en leerlingen
samenwerkten.
Wat het lesgeven betreft leefden we in
1950 op de grens van de intredende
onderwijsvernieuwing. Zo werd nog
veel aandacht besteed aan schoonschrijven,
hoofdrekenen, zuiver
schrijven en stellen en het niet projectmatige
onderwijs in aardrijkskunde
en geschiedenis. Tafels werden
nog klassikaal opgedreund, er werd
nog schuinschrift onderwezen,
wandkaarten en platen hingen nog
aan de muren ter lering en vermaak.
Maar jaarlijks in de herfst ontstond in
Ankum één heel groot project rond
het sinterklaasfeest. Het schoolgebouw
was voor het eigenlijke feest te
klein, zodat werd uitgeweken naar
een zaaltje in “Het Roode Hert” bij
Massier. Veel lessen stonden in het
teken van de voorbereidingen, want
een bezoek van Sinterklaas werd gekoppeld
aan een grote toneelavond,
waaraan zowel de lagere als de hoogste
klassen een bijdrage leverden.
Stukken moesten worden ingestudeerd
en in de maand december werden
door de leerlingen schitterende,
in schoonschrift geschreven verslagen
gemaakt van deze activiteiten.
Het zou me niet verbazen als hier of
daar nog zo’n verslag bewaard gebleven
is.
Ook aan de jaarlijkse schoolreis werd
in de lessen uitgebreid aandacht besteed.
Alle leerlingen gingen mee, samen
met belangstellende ouders en
888 RONDOM DALFSEN 42
▼
Korfballen op het schoolplein.
▼
Meester Vink december 1961.
dat waren er heel wat. De leerlingen
maakten verslagen en tekeningen.
Handenarbeid en andere bezigheden
deden in die tijd hun intrede in de
school. Het was vooral mevrouw (juffrouw)
Vink die haar talenten hier ten
dienste van de school inzette. Jaren
lang had zij een leerlingenkoor in Ankum,
waarmee ook werd gevolksdanst.

Vooral de volksdansgroep trad regelmatig
in Dalfsen op en nog zijn er
leerlingen die daar met veel genoegen
aan terugdenken.
De heer Vink liet zijn leerlingen ook
meeprofiteren van zijn tuinbouwakte
en van zijn tuin. Vaak mochten ze helpen
en zelf een stukje tuin bewerken,
maar vooral mochten ze ook genieten
van de rijke opbrengst van onder andere
aardbeien en bramen, want de
tuin leverde zoveel op, dat menig gezin
en menige buur van de producten
heeft genoten. Mevrouw Vink zal dat
wel fijn hebben gevonden, want het
was ’s zomers bijna haar levenswerk
om jam en sappen te produceren,
soms meer dan ze aankon en zeker
meer dan het gezin zelf kon consumeren.
Hoewel de accommodatie nul
komma nul was waren we op het gebied
van sport best actief, de heer
Vink vooral wat korfbal betreft, één
van het geringe aantal sporten dat
Kerststal getekend door
W.A.C.J. Clifford
▼
nog min of meer mogelijk was. Toen
er een grasveldje beschikbaar kwam
naast de onderwijzerswoning kon er
ook gevoetbald worden, al waren de
leeftijden in het elftal wel heel gevarieerd
in verband met het lage aantal
leerlingen.
Dit aantal was trouwens een voortdurende
bron van zorg. Volgens mij
schommelde het vaak tussen de 30 en
40. Maar toen in huize Gerner een
kindertehuis werd gevestigd, steeg
het aantal leerlingen en op een foto
uit 1956 blijkt dat er aanmerkelijk
meer leerlingen waren. Ze hebben
ongetwijfeld prettige herinneringen
overgehouden aan hun schooltijd in
Ankum.
Een apart hoofdstuk is de zondagsschool.
In 1972 waren de heer en mevrouw
Vink 25 jaar verbonden aan de
Nederlandse Zondagsschoolvereniging.
De jaren in Ankum betekenden
naast het gewone onderwijzerswerk
ook nog een onderwijsrol op zondag.
Ik herinner me nog de voorbereidingen
daarvan, want het werk beperkte
zich niet tot dat zondagsschooluurtje.
Een hoogtepunt hierbij was het kerstfeest,
dat jaren werd gevierd tussen
de koeien op de boerderij van Kasper
(Hofwijk). In de stal werd het kerstevangelie
gelezen, er werd een kerstverhaal
verteld en er werden natuurlijk
kerstliederen gezongen. In de
pauze was er chocolademelk met een
krentenbol. Men verliet de boerderij
met een boekje van W.G. van der
Hulst. Voldaan en onder de indruk
van het feest ging men in de donkere
avond en soms in de sneeuw terug
naar huis.
Maar na de viering van zijn 25-jarige
jubileum beëindigde het echtpaar de
activiteiten voor de zondagsschool en
kort daarna kwam er een einde aan
een onderwijzersloopbaan.
Foto’s: coll. Historische Kring
RONDOM DALFSEN 42 889

De klomp een halve eeuw geleden
A. Goutbeek
Een paar kledingstukken die zo’n vijftig jaar geleden nauw verbonden waren met het leven op het
platteland, waren de pet, de overall en de klomp. Het weer en de terreinomstandigheden gaven
aanleiding tot de keus van deze praktische kledingstukken, in tegenstelling tot de omstandigheden
in het dorp of in de stad. De herinnering aan de klomp wil ik in dit artikel even bij u oproepen en
weer laten ‘voelen’.
Al 800 jaar lang wist de mens het
warme en droge hout te gebruiken als
bescherming voor de voeten tegen
vocht en harde en scherpe voorwerpen,
waarmee de wegen geplaveid
waren. Zodra men kon lopen werden
er al van deze houten ‘levensgezellen’
om de voeten geschoven. Voor peuters
waren dat de zogenaamde dopjes,
waarin een voetmaat paste van 12
tot 15,5 cm inclusief het sokje. De maten
16 tot en met 20 cm binnenwerks
werden de halven genoemd; daarop
volgden de drielingen in de maten 21
tot en met 23,5 cm. De vrouwenmaat
overspande 24 tot 26,5 cm inclusief de
gebreide sokken. De zogenaamde
mansmaten spanden de kroon met 27
tot 31 cm voetlengte.
Omdat elke klompenmakerij zijn eigen
pasvorm had, werden de klom-
pen van verschillende klompenmakerijen
betrokken, om zoveel mogelijk
voeten van de juiste pasvorm te kunnen
voorzien. De klompen met de gemakkelijkste
pasvorm kwamen van
de Firma A.J. Veldhoen & Zonen uit
Twello, de Firma van Olst uit Wezep
en van de Gebr. van Vilsteren uit
Zwollerkerspel.
Toch waren er mensen met afwijkende
voetvormen, waarvoor klompen
werden betrokken van firma’s uit
Hengelo, Ommen, Vorden, Enter en
Hattem. Het leeuwendeel van deze
klompen werd gemaakt van peppelhout,
hout van de populier. Dit was
een waterdichte niet te zware houtsoort.
Soms werden ze van het taaiere
en meer slijtagebestendige wilgenhout
gemaakt; ze waren ook beter
waterdicht, maar daarentegen zwaar-
890 RONDOM DALFSEN 42
▼ ▼
Inkoopprijslijst 1946.
Ab Goutbeek op zijn “halfjes” (1943).
der aan de voet. De meest gebruikte
klomp was de hoge klomp, maar
soms had men zo’n hoge wreef, dat
bij het passen voor de lengte de
klomp ter plekke met een mes bijgewerkt
moest worden. Van de onderkant
van de kap van de klomp werd
hout afgesneden om zodoende de instap
te vergemakkelijken. Men kon
ook nog kiezen uit modellen met
ronde of spitse neuzen. Ook kende
men de lage klomp, de zogenaamde
trip- of leertjesklomp, die maar een
half kapje halverwege over de voet

had. De kap over de wreef werd vervangen
door een leertje van ± 2 cm
breed. Dit werd met twee korte dikke
spijkers met platte brede kop vastgezet
op de zijkant van de klomp bij de
zool. Het was een prettig te dragen
lichte klomp en de pasvorm kon met
het leertje bijgesteld worden, vooral
voor mensen met een kleine smalle
voet of een hoge wreef. Daarom werden
er 2 leertjes en 4 spijkers los bijgeleverd.
Wanneer echter tijdens hard
lopen de spijker en het leertje losschoten,
drukte de rand van het korte
kapje scherp op de voet, wat erg pijnlijk
was. De klompen waren steeds als
paar aan elkaar gebonden door middel
van een touwtje, dat door een
gaatje gestoken werd, dat zich ± 2 cm
onder de binnenrand van elke klomp
bevond. Vanuit de klompenmakerij
waren steeds 10 paar tot één bos samengebonden
met een touw en twee
vierkante houtjes van ± 20 cm lang.
In de oorlogsjaren moest men een
vergunning hebben om klompen te
kunnen verkopen. Ook het kopen van
klompen was aan regels gebonden. Er
was een distributiesysteem met bonnen,
zodat ieder op zijn tijd een paar
klompen kon kopen. De winkelier
kon door inleveren van deze bonnen
weer toewijzingen krijgen van het
distributiekantoor voor nieuwe inkopen.
Dit ging ook nog een tijdje door
na de oorlog.
Het telefoonverkeer was destijds nog
beperkt. Men kon alleen schriftelijk
bestellen. Daarop werd echter traag
gereageerd, omdat men de vraag niet
aankon. Het was nog beter per bakfiets
van Dalfsen naar de leverancier
in Twello bij Deventer te rijden om de
bestelling op te halen. Dit gaf het
beste resultaat. De inkoopprijs van
een paar klompen, bijvoorbeeld maat
27, was in de oorlogsjaren ƒ 0,80.
Hiervoor kreeg men een paar witte,
dat wil zeggen ongeschilderde, ongeschuurde
klompen. Geschilderd
kostten ze ƒ 0,15 per paar meer. In het
begin schilderden we ze zelf en als
achtjarige zoon moest ik ook meehelpen.
In het schuurtje stond een paal
met een uitsparing erin, waartegen
de klomp klem gedrukt werd. Omdat
de schuurband met beide handen
over de klomp getrokken moest worden,
moest je de klomp klem zetten in
het kuiltje net onder je borstbeen en
de uitsparing in de paal. Als soms de
klomp dan losschoot was dat erg onaangenaam.
Daarna werden ze gegrondverfd,
gedroogd, weer geverfd,
geschuurd en werden er zwarte lijnen
op gezet met een zware verchroomde
pen met een wieltje, dat zo groot was
als een dubbeltje en gevuld met
zwarte lak. Vervolgens moest alles
drogen en daarna werden er met
bruine verf door middel van de vingertop
schubsgewijs rondjes en vlakjes
op aangebracht. Ook werden de
damesklompen wel eens van plakplaatjes
met bloemen of iets dergelijks
voorzien. Tot slot werden de klompen
dan gelakt met vernis. Dit alles gebeurde
voor een prijs van 7 1 /2 cent
per klomp inclusief de verf. De verkoopprijs
van een paar geschilderde
klompen kwam op ƒ 1,74 en een blank
paar op ƒ 1,49.
Elke dag van de week werden de
klompen gedragen, behalve op zon-
▼ ▼
Trip- of leertjesklomp.
Bos klompen.
dag, wanneer de schoenen tevoorschijn
gehaald werden voor de kerkgang.
Ook naar school had iedereen
klompen aan. Wanneer je het fluitje
van de meester hoorde, moest je in de
rij gaan staan en werd je klas voor
klas in ’t gelid naar binnen gelaten. Ieder
kind hing z’n jas en broodzak aan
de kapstok, voorzien van een nummer
met daaronder je klompen. Door
belhamels werden ze soms verwisseld.
In de klas liep je op kousenvoeten.
’s Winters wanneer er sneeuw
lag, konden klompen nogal eens pijn
veroorzaken; van laarzen kon je alleen
maar dromen. Sneeuw plakt
sterk aan klompen en in de kortst mogelijke
tijd werd het lopen onmogelijk.
Bij elk paaltje of boom was je genoodzaakt
je klompen te ontdoen van
hoge ronde bonken sneeuw om niet je
enkels te verzwikken. Om je voeten in
de winter warm te houden vlocht je
een stromatje, een wis, om in je klompen
te leggen. In het voorjaar, wanneer
je kievitseieren ging zoeken,
moest je vaak op je tenen lopen van-
RONDOM DALFSEN 42 891

wege alle plassen die er in het weiland
lagen. Deed je dat niet, dan liep
het water naar binnen door de gaatjes
die in de zijkant van de klompen
zaten. Dan moest je op zoek naar dor
gras om eerst je klompen droog te maken
en ze daarna voorzien van een
laagje gras om je kousen droog te krijgen.
Als je klompen in de zomer versleten
waren en er een gat in zat werd
er uit zuinigheid een kartonnen zooltje
ingelegd. Afgesleten klompen liepen
zo heerlijk licht en zaten zo prettig,
omdat ze helemaal naar je voeten
waren gaan staan. Later kwam de
klompsok in gebruik. Dit was een
zwart leren slof, die pijnlijk strak om
je voet moest passen, omdat hij nog
uitliep en dat werd dan in de klomp
geperst. De eerste tijd was dat verre
van prettig door alle stikzomen in dat
stugge leer, maar na verloop van tijd
was dat gestroomlijnd en heerlijk
warm. Ook werden uit zuinigheid de
klompen gebald. Er werd dan een
stuk rubber onder gespijkerd van een
autoband of iets dergelijks om slijtage
te voorkomen. Soms brak je letterlijk
de klomp, plotseling barstte dan de
kap eraf, waarna er provisorisch een
touwtje om gebonden werd om die
dag alles op z’n plaats te houden. Later
werd hij gerepareerd door de neus
met een spijkertje vast te zetten. Vervolgens
werd er een ondiep gleufje
gezaagd, terwijl aan beide zijden bij
de zool een paar spijkertjes geslagen
werden, waarna met een strak gespannen
ijzerdraadje de delen weer
aan elkaar werden getrokken. Ook
gebruikte men wel brede ijzeren
bandjes van 1 of 2 cm, waaruit
scherpe driehoekjes waren gestanst,
die men dan over de klomp vastsloeg.
De klomp werd verder gebruikt als
slag- of gooiwapen. Menige ruzie is
ermee beslecht. Verder werd de
klomp in diverse figuurlijke betekenissen
gebruikt zoals:
• nu breekt mijn klomp: ik sta
perplex (de klomp is van
schrik gebarsten)
• dat kun je op je klompen
aanvoelen: dat ligt voor de hand
• met de klompen op het ijs komen
of niet goed beslagen ten ijs komen:
onvoorbereid of onvoorzichtig
handelen
• op zijn klomp spelen:
driftig worden, uitvaren
• op een klomp en een schoen
aankomen: berooid en arm je
ergens vestigen.
892 RONDOM DALFSEN 42
Het mooiste van een oude klomp was
echter dat je er een bootje van kon maken
door de kap eraf te slaan en er een
mast en een zeiltje op te maken. Zo
kon je een hele middag in een boerensloot
bezig zijn om ten slotte met water
in de klompen thuis te komen.
Foto’s, tekeningen en illustraties:
coll. A. Goutbeek.
▼ ▼
▼
Klomp met strowis.
Hieronder:
Klomp gerepareerd met een ijzeren draadje
Geheel onder:
Klomp gerepareerd met een ijzeren bandje

Opnieuw in beeld
▼
Openbare Lagere School Ankum ± 1948
Foto: Coll. Historische Kring
1. Aaltje Snel
2. Eef Schutte
3. Gerrit Willem van de
Velde Harsenhorst
4. Herman Westerhof
5. Gerrit Jan Everts
6. Gerrit Willem Keizer
7. Jan van de Kamp
8. Bertus Kleinlugtenbeld
9. Jennie Jonkman -
van Eerbeek
10. Annie Bremmer
11. Meester Jan Vink
12. Hendrikje van de
Velde Harsenhorst
13. Gerrie Ruitenberg
14. Henna van Ankum
15. Hennie Schrijver
16. Juffrouw van der Voort
17. Hennie Konstapel -
Kleinlugtenbeld
18. Jan Bos
19. Albert Jan van Ankum
18
27
1
19
28
2
9
20
20. Jan Borger
21. Annie Ponsteen -
Onderdijk
22. Stien Pannen -
Kleinlugtenbeld
23. Jentje Knotters
24. Berta Everts
25. Jennie Westerhof
26. Corrie Westerhof
3 4
11 5
29
10
6 7 8
12
27. Marten van Veen
28. Marten Mulder
29. Derk Schuurman
30. Diderik van de
Velde Harsenhorst
31. Hendrik Jan Knotters
32. Gerrit Jan van de Kolk
33. Thijs Knotters
34. Jan Kleinlugtenbeld
RONDOM DALFSEN 42 893
13
21 22 23 24
30
31
32
14
33
15
16
25 26
34
17

Verleden en heden
▲ De Schoolstraat voor 1950 (naar het noordoosten gezien)
Foto: coll. Historische Kring
Schoolstraat
894 RONDOM DALFSEN 42
▼ De Schoolstraat 2001
Foto: coll. Historische Kring