Samen kwelders herstellen Jaarverslag 2007 Bever keert terug Vistrek

Samen kwelders herstellen
Jaarverslag 2007
Bever keert terug
Vistrek
Zomer 2008
24 e jaargang nummer 2
kwartaalblad van Het Groninger Landschap
Het Groninger Landschap
1

Seizoen in beeld
In de zomer bloeit op de Dollard-kwelders en in polder Breebaart het goudknopje. De plant met de goudgele bloemhoofdjes komt oorspronkelijk uit Zuid-
Afrika en is waarschijnlijk door de mens per ongeluk naar Europa gebracht. De eerste waarneming dateert uit 1739 bij Emden (D). Sinds dertig jaar komt het
goudknopje op de Dollard-kwelders voor.
Bij de Klutenplas aan de noordkust, bij de
natuurplas bij de Ennemaborgh en bij de Punt
van Reide is afgelopen voorjaar de pijlstaarteend
gezien. De eenden zijn waarschijnlijk op doortrek
naar broedgebieden in Noord-Europa. De
mannetjes hebben een lange puntige staart die
ze naar beneden buigen om te remmen bij het
landen.
2 Golden Raand zomer 2008
© KINA
Bij het Zuidlaardermeer en het Leekstermeer
bloeide in het voorjaar de dotterbloem. De
felgele plant houdt van rietoevers en natte
graslandpercelen. De dotterbloem voelt zich dan
ook prima thuis in de boezemlanden rond de
beide meren. De bloeiperiode is in maart en april
en soms ook nog in augustus en september.
© KINA
In het Leekstermeergebied is op elf verschillende
locaties de zeldzame zeggekorfslak waargenomen.
Het slakje komt alleen voor in moerassige
gebieden waar planten groeien die hun voeding
halen uit kwel (ondergrondse waterstroom). Bij
het Leekstermeer is het slakje gevonden in alle
moerassige terreinen die in bezit zijn van Het
Groninger Landschap.
© KINA

Opkrikplan voor weidevogels
De weidevogels in Nederland – en ook
in Groningen – staan er slecht voor.
Het ministerie van LNV stelt geld
beschikbaar om de weidevogelstand
in Friesland en Groningen op te krikken.
De weidevogelkerngebieden van
Het Groninger Landschap liggen in
het Reitdiepgebied, het Zuidlaardermeergebied
(Oostpolder) en in het
Leekstermeergebied (de buitendijkse
oeverlanden). Het zogenaamde Weidevogelopkrikplan
omvat onder andere
het maaien van pitrus om deze plant
terug te dringen. Ook worden er bomen
en struiken verwijderd om gebieden
open te houden. Daarnaast worden er
maatregelen genomen om het bodemleven
te stimuleren. Meer wormen in
de grond betekent meer voedsel voor
de vogels. Om dat te bereiken wordt de
waterhuishouding verbeterd. Lokaal
wordt waterpeil verhoogd. Diverse sloten
krijgen een flauwe verbreding zodat
er overgangen komen van natte oevers
naar vochtig grasland. In gebieden waar
de zuurtegraad te laag is, wordt er bekalkt.
Het Groninger Landschap werkt
voor de verbetering van de weidevogelstand
samen met pachters, vrijwilligers
en agrarische natuurverenigingen.
Bestuur wordt raad van toezicht
Het bestuur van Het Groninger Landschap
wordt dit jaar omgevormd tot
een raad van toezicht. Vorig jaar al nam
het bestuur het besluit tot deze omvorming.
Binnenkort wordt een aantal bevoegdheden
en verantwoordelijkheden
formeel overgedragen naar de directie.
Het besturen van de organisatie zal dan
een taak van de directie zijn. De raad
van toezicht wordt belast met de controle
en het toezicht op ontwikkelingen.
Reden voor de omvorming is de groei
van de organisatie en de toename van
activiteiten. Het bestuur is in de loop
Op de voorzijde: Het wad aan de Noordkust
© Omke Oudeman
Foto: Omke Oudeman Foto: Silvan Puijman
Kievit
der jaren meegegroeid met de veranderingen
in de organisatie en was aan het
begin dit millennium al omgevormd tot
een bestuur op afstand. De overgang
naar een raad van toezicht draagt bij
aan het slagvaardig houden van de organisatie.
Terugkeer bevers toegelicht
Op 15 en 16 april organiseerden Het
Groninger Landschap en Het Drentse
Landschap twee voorlichtingsbijeenkomsten
over het uitzetten van bevers.
Op de bijeenkomsten in Kropswolde en
Exloo gaven we uitleg aan bewoners en
andere geïnteresseerden over het doel
van dit project. De bevers worden komend
najaar uitgezet in het Hunzedal,
waartoe ook het Zuidlaardermeergebied
behoort. De bijeenkomsten werden
Foto: Omke Oudeman
goed bezocht. Op pagina 20 leest u
meer over de terugkeer van de bever in
Groningen en Drenthe.
Ooievaarsnest bij Ennemaborgh
Het Groninger Landschap heeft een
ooievaarsnest op Landgoed Ennemaborgh
geplaatst. Op het landgoed
worden in de trekperiode regelmatig
ooievaars waargenomen. In het gebied
is voedsel aanwezig in de vorm van kikkers
en muizen. Omwonenden gaven
aan dat het een goed idee zou zijn om
op het landgoed een ooievaarsnest neer
te zetten. Het nest is geplaatst in de
westweide, een open gebied in Midwolda,
tussen het bos, het Nieuwe Kanaal
en de Hoofdweg. Het nest is financieel
mogelijk gemaakt door Aannemingsbedrijf
R.J. Vegter B.V. uit Veendam.
Het Groninger Landschap
3

De kwelders langs de
Groninger Noordkust zijn
toe aan een opknapbeurt.
Ze verouderen en
zeekweek domineert op
grote delen van de kwelder.
Dé remedie tegen zeekweek:
begrazing door vee.
De begrazing moet nieuw
leven worden ingeblazen,
zo stelt Het Groninger
Landschap. De tachtig
eigenaren van de kwelders
slaan hiervoor de handen
ineen.
tekst Addo van der Eijk
foto’s Omke Oudeman
4 Golden Raand zomer 2008
vlnr: Jelle Brandsma, hoofd terreinbeheer, Arjan Hendriks, rayonbeheerder en
Klaas Sijpkens, voorzitter van de Vereniging van Oevereigenaren.
Samenwerken voor
R ayonbeheerder Arjan Hendriks geniet. De wind giert,
hij is nauwelijks verstaanbaar. ‘Hier op de waddijk
kom je tot rust, een gevoel van laat maar waaien’, zegt hij. Aan
zijn voeten prijken de kwelders, een bijzonder stuk natuur in
Groningen. ‘Op de kwelders groeien planten die het zoute zeewater
kunnen verdragen. Aan het wad, bij de pionierzone, vinden
we zeekraal en Engels slijkgras. Dichter bij de dijk groeien
soorten als zeeaster en zoutmelde.’ In de verte strijkt een spierwitte
lepelaar neer. ‘Die zien we hier regelmatig. Ze vliegen
over van Schiermonnikoog’, vertelt Hendriks.
De kwelders kampen volgens hem met een nijpend probleem.
‘De zeekweek – een grassoort – staat zo hoog’, zegt Hendriks,
terwijl hij naar zijn middel wijst. ‘Hier bij Noordpolderzijl valt
het nog mee, maar meer westelijk groeit op sommige kwelders
niets anders dan zeekweek. De verruiging gaat ten koste van de
waardevolle zoutplanten. Ook tureluurs, sterns en ganzen mijden
de verruigde delen. De kluut, die open grond nodig heeft,
neemt schrikbarend af.’
Veroudering
Op tachtig procent van de Groninger kwelders domineert inmiddels
de zeekweek, zo wijst onderzoek uit. Jelle Brandsma, hoofd terreinbeheer
van Het Groninger Landschap, wijst twee redenen aan.

meer variatie op de kwelder
Het Groninger Landschap
5

Als eerste de natuurlijke veroudering. ‘Door opslibbing komen
de kwelders alsmaar hoger te liggen en daarmee worden
ze droger. Dat is een natuurlijk proces. Laat je het op zijn
beloop, dan verandert de pionierzone na verloop van tijd vanzelf
in een hoge kwelder met als eindstadium een begroeiing
van overwegend zeekweek.’ Brandsma wil het verouderingsproces
tegengaan. ‘Dat kan met begrazing door vee. Ze eten
de zeekweek, houden het gebied open, en geven zo de zoute
planten en de vogels weer een kans.’ Met de grazers komt
Brandsma op de tweede oorzaak van de verkweking: ‘Veel
boeren zijn de afgelopen decennia gestopt met beweiden. Het
houden van schapen en andere grazers kostte de akkerbouwers
veel tijd en moeite. Het leverde ze onvoldoende op.’‘Wij
laten onze kwelders begrazen door vee van lokale boeren’,
vervolgt Hendriks, ‘maar dat neemt niet weg dat ook bij ons
zeekweek groeit.’
Recht van aanwas
Het tegengaan van zeekweek kan Het Groninger Landschap
niet alleen. Tussen Lauwersoog en Noordpolderzijl bezit Het
Groninger Landschap grofweg een vijfde van de kwelders. De
rest is in eigendom van Natuurmonumenten, SBNL en een
tachtigtal boeren. ‘Samenwerking is cruciaal’, zegt Brandsma.
‘Willen we de kwelders herstellen, dan moeten we het beheer
samen met de andere eigenaren oppakken.’
Dat al die boeren smalle repen kwelders bezitten, is een typisch
Gronings verschijnsel. In de Westpolder, vlakbij de eendenkooi
van Het Groninger Landschap, spreken we met Klaas
Sijpkens. Hij is voorzitter van de Vereniging van Oevereigenaren
en Gebruikers, waarin alle Groninger kustboeren zijn
verenigd. Over de vraag van wie de kwelders zijn, is volgens
hem lang gesteggeld. ‘De boeren bezitten de kwelders door
het unieke Groninger ‘recht van aanwas’. Dat recht stamt uit
1601 en hield in dat al het ontgonnen land vanzelf in eigendom
kwam van de boeren. Het recht is later omgezet in een
6 Golden Raand zomer 2008
engels gras foto’s © KINA
zogeheten delimitatiecontract, waarmee de boeren vanaf de
hoge kwelder de eerste driehonderd meter zeewaarts bezitten.
Als tegenprestatie zou de overheid land aanwinnen. ‘Landaanwinning
gebeurt niet meer’, zegt Sijpkens, ‘wel onderhoudt
Rijkswaterstaat de kwelderwerken, de gevlochten rijsdammen.
Zouden ze daarmee stoppen, dan slaan de kwelders
binnen een paar jaar weg. Dat gaat ten koste van de veiligheid
van het achterland. Tijdens een storm breken de kwelders nu
de golven voordat ze tegen de zeedijk slaan.’
Schaapsherder
Ook met Sijpkens staan we op de waddijk. ‘Al 205 jaar is de

lepelaar foto’s © KINA
kwelder in onze familie’, zegt hij trots. Achter hem, landinwaarts,
ligt het land dat zijn voorvaderen met bloed, zweet,
tranen en vooral ondernemerschap hebben ingepolderd. Bij
de waddijk treffen we een spierwit huisje – ‘Noord Bromo’ genaamd
– waar vroeger de schaapsherder verbleef. Ook woonde
er jarenlang de kooiker van Nieuw Onrust. Dat het nu een
vakantiehuisje is, is tekenend. ‘De herder is verdwenen. Vroeger
liepen hier op de kwelder honderden schapen, een grote
groep jongvee en in het weekeinde paarden. Doordeweeks
werden de paarden ingezet voor de landbouw.’
De mechanisatie heeft het landschap ingrijpend veranderd,
stelt Sijpkens. De eerste combines verschenen in de jaren
zestig. ‘Later vroegen de pootaardappelen en uien zoveel tijd
en aandacht, dat je niet meer dagelijks naar de kwelder kon
om het vee te controleren.’ Het gevolg: een wildernis, ook her
en der op Sijpkens’ kwelder. De zeekweek is hem een doorn
in het oog. ‘De ganzen vliegen nu over de dijk naar de landbouwgronden.
Toen ik jong was, had je hier de wereld aan
vogels. Kluten, sterns, kokmeeuwen; noem maar op. Overal
kon je de nesten aanwijzen. Nu zie ik ze nauwelijks meer.
Overigens verstoort ook de vos die hier rondloopt, de nesten.’
Meer variatie
Sijpkens en Brandsma hebben elkaar gevonden in een gezamenlijk
belang: meer variatie op de kwelder. Al een paar jaar
spreken ze elkaar geregeld. De samenwerking mondde onlangs
uit in een Kwelderherstelprogramma. Brandsma: ‘Dat
programma hebben natuurbeschermers en boeren samen in-
gediend bij het Waddenfonds. Met het Waddenfonds trekt het
Rijk voor de komende twintig jaar 800 miljoen euro uit voor
natuurherstel in het Waddengebied. De aanvraag is gehonoreerd
met negen miljoen euro.’
Eén inrichtingsplan voor alle Groningse kwelders, dat is wat
Brandsma voorstaat. ‘De variatie is verdwenen. Eentonigheid
voert nu de boventoon. Met een zogeheten mozaïekbeheer
willen we de vegetatie laten variëren: korte delen – waar
zoutplanten groeien, ganzen grazen en kluten hun nesten
maken – en lange delen, waar jonge vogels kunnen schuilen.
Juist die afwisseling maakt de kwelder ideaal voor planten en
vogels.’
Hoe de kwelders worden beweid en ingericht, staat nog open.
Er liggen verschillende opties op tafel, zoals het opzetten van
een eigen beheerboerderij of het verpachten van de kwelders.
Voor de beweiding moeten er vluchtplaatsen komen voor
vee, moeten dammen worden opgehoogd en drinkplaatsen
worden aangelegd. Naast de beweiding wil Brandsma pionierzones
ontwikkelen. ‘Dat kan door het graven van kleiputten.
Daarmee brengen we de vegetatie in één klap terug naar de
pionierzone. Ook zou ik de kwelder graag plaatselijk willen
vernatten, bijvoorbeeld door het greppelonderhoud te staken.
In de Dollard hebben we daar goede ervaringen mee opgedaan.
Onze Dollard-kwelders ogen nu gevarieerder, met meer
reliëf en kronkelende wadkreken.’
Ook al is Sijpkens begaan met de kweldernatuur, het gaat
hem ook om een economisch perspectief voor de boeren.
‘De huidige beheervergoeding dekt lang niet de kosten om
te beweiden. De provincie zou een adequaat beheerpakket
moeten ontwikkelen, een financiële prikkel waardoor het voor
kwelderboeren aantrekkelijk wordt om mee te doen’, aldus
Sijpkens.
Pilot
Met een pilot wil Hendriks proefsgewijs uitvinden wat het effect
is van beweiding door meerdere soorten vee – paarden,
schapen en koeien – in verschillende dichtheden en aantallen.
‘Iedere soort heeft zijn specifieke effect op de vegetatie’,
zegt hij. ‘Schapen millimeteren de grasmat, de kwelder lijkt
dan net een biljartlaken. Koeien daarentegen scheuren de
bovenste laag eraf.’ Vooralsnog gaat zijn voorkeur uit naar
rundvee. ‘Met name omdat momenteel bijna geen beweiding
met rundvee plaatsvindt. Koeien zorgen voor veel structuur in
de vegetatie. In de Dollard hebben we goede ervaringen met
koeien op de kwelders. Het vergt wel constant toezicht om te
controleren of ze niet in de sloot belanden.’
Het Groninger Landschap gaat het liefst zo snel mogelijk aan
de slag. Brandsma: ‘De kweldernatuur is te uniek om te laten
domineren door zeekweek. Wij gaan samen voor maximale
variatie.’
Om de vogels en de kwelderplanten ook binnendijks meer
Het Groninger Landschap
7

Brakwaterparels achter de diek
ruimte te geven, realiseert Het Groninger Landschap kleine
brakwaterparels. Na de Klutenplas is de inrichting van een
tweede parel aanstaande. Deikum wordt net zo’n succes, verwacht
rayonbeheerder Arjan Hendriks.
Staande bij Deikum zijn de huizen van Pieterburen in de verte
zichtbaar. Bij Deikum blinkt nog de vette klei. Het bouwland
is net geploegd. Vorig jaar wuifde er nog het graan. ‘Zodra de
financiering geregeld is, starten we de werkzaamheden.’
Hendriks beschrijft het bouwland ná de inrichting. ‘Dan zien
we vooral veel meer water. Hier in de hoek komt de onttrekkingsvijver,
waar we de zoute kwel dat onder de waddijk
stroomt, opvangen. Het brakke water laten we door het gebied
stromen. De sloten, die nu recht over het veld lopen, krijgen
een grilliger profiel. Enkele delen diepen we zelfs tot twee meter
uit. De oevers maken we grilliger.’
Hendriks vergelijkt Deikum met de Klutenplas, het brakwatergebied
dat even verderop langs de waddijk ligt. ‘Net als in
de Klutenplas verwacht ik hier – zeker in de beginjaren – veel
broedende kluten. Bij stormvloed zullen grote aantallen ganzen
en steltlopers over de waddijk vliegen en neerstrijken in
het gebied. Verder gaan hopelijk zoute planten als zeeaster en
zeealsum de kop opsteken. Bezoekers kunnen de ontwikkelingen
goed bekijken vanaf de waddijk. Aan de zuidrand van het
8 Golden Raand zomer 2008
gebied zetten we ook een kijkhut neer.’ Vorig jaar lag het eigendom
van Het Groninger Landschap nog anders. ‘Een hoger
gelegen gedeelte, dat moeilijk was om te vernatten, hebben we
recent geruild tegen een lager gelegen perceel. Nu hebben we
een rechthoek van circa 35 hectare. Vanaf de dijk die dwars op
de waddijk staat tot het waterschapshuis.’
broedende grutto foto’s © Silvan Puijman
Klutenplas, het
gerealiseerde brakwatergebied
aan de
Noordkust

Van
Waddencentrum
naar Buitenplaats
Noordkust
Marius Sieders
Donderdag 19 juni 2008 opent het voormalige Waddencentrum
in Pieterburen haar deuren. Het centrum is dan
omgedoopt tot Buitenplaats Noordkust. Marius Sieders, de
nieuwe voorzitter van Team Pieterburen, ging alvast kijken
en is razend enthousiast. ‘De inrichting is ingrijpend
veranderd. Het is echt prachtig geworden.’
Wie binnenstapt in Buitenplaats Noordkust kijkt dwars door
het gebouw naar buiten. De achterwand bestaat grotendeels
uit glas. De bomen achter het gebouw zijn verwijderd. Ze
belemmerden het uitzicht. In de verte, aan de horizon, is de
dijk duidelijk zichtbaar. Er worden nieuwe bomen geplant
die de zichtlijn markeren. ‘Vroeger stapte je een gebouw
binnen, nu stap je gevoelsmatig naar buiten. Door de
inrichting betrek je bezoekers nog beter bij het Groninger
landschap’, zegt Sieders. Richting de dijk zien we ook het
nieuwe fiets- en wandelpad liggen. Het pas aangelegde pad
is een lang gekoesterde wens van Het Groninger Landschap.
‘Bezoekers kunnen straks vanaf de buitenplaats naar de
waddendijk wandelen of fietsen. Een mooie route, waarlangs
ook de huifkar gaat rijden. Vroeger moesten we met de
huifkar behoorlijk omrijden. Aangekomen bij de waddendijk
kan je rechtsaf naar de Klutenplas en linksaf naar Deikum.
En natuurlijk rechtdoor voor een fraai uitzicht vanaf de
dijk op de kwelders.’ In de nieuwe naam Buitenplaats
Noordkust kan Sieders zich goed vinden. De naam
Waddencentrum gaf volgens hem nogal eens verwarring
met het Wadloopcentrum. Zelf is Sieders al enige tijd als
baliemedewerker bij Team Pieterburen actief. Hij volgt Derk
Smit op, die na acht jaar de voorzitterhamer overdraagt. ‘Tot
de opening in juni werkt Derk mij in. Daarna neem ik het
over’, vertelt Sieders.
Interactief
Binnen oogt het gebouw frisser en ruimer dan vroeger. Een
aantal muren is doorgebroken, andere kunnen bewegen om
ruimten af te sluiten. De balie is naar achteren geplaatst,
is gloednieuw en donkerrood. Voor de tentoonstellingen
geldt de zogeheten ‘BVD-strategie’ als uitgangspunt. BVD
staat voor Beleven, Verrassen, Doen. ‘De inrichting wordt
interactief, met computerschermen en grote wandvullende
foto’s’, legt Sieders uit. ‘Eén ruimte wordt ingericht als
filmzaal, in een andere komt een ‘natte ruimte’ speciaal
voor de jeugd. Jongeren kunnen daar allerlei doe-activiteiten
doen, zoals het bestuderen van waddenbeesten onder
microscopen.’ Voor Buitenplaats Noordkust zoekt het team
naar versterking. ‘We hebben meerdere nieuwe vrijwillige
baliemedewerkers nodig, die voorlichting geven over natuur,
landschap en Het Groninger Landschap. Verder zoeken we
naar vrijwillig medewerkers die enthousiast aan de slag willen
gaan met jongeren en schoolklassen. Ook nieuwe gidsen en
bestuurders zijn welkom.’
Het Groninger Landschap
9

10 Golden Raand zomer 2008
Hans Sas is fotograaf en heeft een galerie in Warfhuizen. Hij woont sinds
1984 in Noord-Groningen. Naast agrarische landschappen fotografeert hij de
laatste jaren ook de Waddenzee, de eilanden en het Groninger en Friese wad.
“De laatste palen op het wad achter Kleine Huisjes is een van mijn geliefde locaties.
Hier ver achter de dijk zijn de rust en de stilte voelbaar aanwezig. En het is hier altijd
anders. Gebruik makend van het getij kun je bij laag water bij deze palen komen.
Hier geniet ik van de ruimte en de reflectie van de prachtige wolkenluchten, die zo
kenmerkend zijn voor deze streek. De laatste tijd leg ik bij de foto’s die ik hier maak,
steeds de horizon in het midden van het beeld. Zo kan ik het effect van de reflectie
van de lucht in het water optimaal zichtbaar maken. Verstilling in optima forma.”
foto Omke Oudeman

Varen over de Groninger maren
tekst Addo van der Eijk foto’s Omke Oudeman
V anaf het water oogt het noorden van Groningen totaal
anders. Eenmaal aan boord geen uitgestrekte akkers
en vergezichten meer, maar kleinschalige smalle geulen, die
zich kronkelend een weg banen door het landschap. Her en
der wanen we ons in dichtbebost gebied, terwijl even verderop
het landschap vlak en kaal is. De Groninger maren stammen
nog uit de tijd van vóór de dijken. De buitendijkse prielen en
geulen liggen deels nog onveranderd in het huidige bouwland.
Vroeger werden de maren druk bevaren door beurtschippers
en kooplieden, die af en aan met goederen en mensen naar de
stad Groningen voeren. Deze vaarroute in de Golden Raand is
15 kilometer lang en volgt een gedeelte van de trekvaartroute
Winsum-Ulrum. Met een motorboot duurt de route een
dagdeel, met de kano een hele dag. U kunt de route verkorten
door de stippellijn op de kaart te volgen. Onderweg passeert
u twee sluizen, gebouwd vanwege de bodemdaling door
gaswinning.
Uitneembare
vaarroute !
Het Groninger Landschap 11

Op pad
Garnwerd
1. Bodemdaling
Door de gaswinning daalt de Groninger
bodem. Waar de bodem is gedaald,
moeten gemalen worden gebouwd.
Anders stroomt het water niet meer
richting zee. Het Schaphalsterzijl is één
van de drie gemalen, die sinds kort het
door de bodemdaling verzakte gebied
bemaalt. Het peilverschil bedraagt twintig
centimeter. Een ander nieuw gemaal
treft u straks bij Abelstokstertil. Beide
zijn zelfbedieningssluizen. U drukt op
de knop, waarna u de sluis invaart. Een
doorvaart duurt ongeveer een kwartier.
Bij de gemalen zijn vispassages aangelegd
om de vistrek van bijvoorbeeld de
paling mogelijk te maken. Vaart u met
een kano, dan kunt u beter de aangelegde
kanopassage gebruiken.
2. Reitdiep
Na het Schaphalsterzijl varen we over
het brede Reitdiep. Stroomafwaarts ligt
Zoutkamp, stroomopwaarts Garnwerd
en de stad Groningen. Tot 1877 stond
de Stad via het Reitdiep in open verbinding
met de zee. De scheepvaart nam af
in de tweede helft van de negentiende
eeuw omdat Groningen via het Eemskanaal
een betere vaarverbinding met de
zee kreeg.
12 Golden Raand zomer 2008
Varen over de Groninger Maren
3. Kromme Raken
Na Schouwerzijl, een dorp ontstaan
rond de sluis, begint de rivier hevig te
slingeren. We varen over de Kromme
Raken, onderdeel van de oude Hunze
die vroeger uitmondde in de Waddenzee.
Kromme Raken is eigenlijk een
vreemde naam: raken betekent namelijk
recht.
4. Maren vol leven
Maren zitten vol met leven. In het
water zwemmen vissen die paaien in
de beschutte ondiepe plaatsen bij de
rietkragen. In de rietoevers zitten veel
vogels, zoals rietzangers, kleine karekieten,
meerkoeten en blauwborsten. De
bermen achter het riet zijn hier in het
voorjaar en de zomer zeer bloemrijk. Er
groeien planten als paarse en gele morgenster,
kleine ratelaar, veldlathyrus en
vogelwikke. De bloembermen trekken
weer vele vlinders en andere insecten
aan.
5. Borg Verhildersum
Aan uw linkerzijde, achter het bosje,
ligt borg Verhildersum. Zeker de
moeite waard om een stop te maken.
De naam is ontleend aan Ver (= vrouw,
adellijke dame), de eigennaam Hilde
en um (= heem, huis). De borg kan
worden bezichtigd en heeft een mooie
oprijlaan en een Schathoes met restaurant.
De borg was meer dan twee
eeuwen in bezit van de adellijke familie
Tjarda van Starkenborgh Stachouwer.
6. Starkenborgh
In het bos aan uw rechterhand lag vroeger
nog een borg van dezelfde familie,
namelijk het Huis te Wehe, ook wel
Borgweer of Starkenborgh genoemd.
Van het oude borgterrein resten enkel
nog de grachten en een deel van de oprijlaan.
7. Abelstokstertil
Tal van namen van bruggen, zoals hier
Abelstokstertil, eindigen met til. Til
betekent dan ook brug. Over de naam
Abelstok doen vele verhalen de ronde.
Vermoedelijk verwijst het naar een
paal of stok die daar door de abt van
het klooster in het water was geplaatst.
Abelstok zou dan betekenen: abtenstok.
Een sage wil doen geloven dat een zekere
Abel de naamgever is. Hij had gewed
dat hij met een polsstok over het water
kon springen. Dat lukte hem, maar hij
sprong zo ver dat niemand hem nog
kon zien, waarop iedereen “Wee, wee”
riep. Zo kwam Wehe aan zijn naam.
Om aan te geven dat hij goed was over-

U kunt op verschillende plaatsen
kano’s of boten huren.
Café-restaurant Hoornstertil
Mernaweg 60, Wehe-den Hoorn,
tel: 0595-572638
www.hoornstertil.nl.
Marenland – Recreatie
Winsumerdiep 6, Winsum, tel: 0595-442750
www.marenland.nl.
gekomen blies de bakker op zijn hoorn.
Zo kreeg Den Hoorn zijn naam. Toen
was men gerust gesteld en zei: “d’ Mens
is er weer” en dat werd: Mensingeweer.
Meer waarschijnlijk is dat ‘weer’ slaat
op wierde. Mensingeweer was vroeger
wellicht de wierde van Menze.
8. Mensingeweer
Waar nu bij binnenkomst in Mensingeweer
een brug ligt, lag tot 1853 een
dam. De dam scheidde het Houwer- en
het Schouwerzijlvest met het Winsumer-
en Schaphalsterzijlvest. Voor het
scheepvaartverkeer tussen Groningen
en Ulrum vormde deze dam een storende
hindernis. Wie verder wilde,
moest hier overstappen. Het dorp
profiteerde van de dam. Het overladen
van goederen zorgde voor werkgelegenheid
en tijdens het wachten doken de
reizigers de plaatselijke kroeg in. Even
verderop in Mensingeweer varen we
onder een hoogholtje door. Hoogholtje
is een Groningse naam voor een vaste
voetbrug, die hoog genoeg moet zijn
om de schepen door te laten. Langs de
vaarweg, het Mensingeweersterloopdiep,
loopt het Pieterpad.
9. Jaagpaden
Zeilen over de kronkelende maren was
vroeger niet eenvoudig. De trekschuit,
getrokken door een paard, bracht uitkomst.
In de zeventiende eeuw was de
trekschuit met zijn zeven kilometer per
uur veel sneller en comfortabeler dan
het rijtuig. In 1659 ontstonden dan ook
de trekschuitverbindingen vanuit Groningen
naar Warffum, Ulrum en Uithuizen.
Deze vaart, het Mensingerweersterloopdiep,
maakte deel uit van de
oude trekvaartroute van Winsum naar
Ulrum. Langs het water werden jaagpaden
aangelegd waarover de paarden
– en soms vrouw en kinderen – zwoegden.
Het Mensingerweersterloopdiep is
destijds gegraven, zodat de trekschuiten
niet over het gevaarlijke en onberekenbare
Reitdiep hoefden te varen.
Het Groninger Landschap
13

Welgelegen
Bij borg Verhildersum ligt een museumboerderij, genaamd
Welgelegen, met oude landbouwwerktuigen en tijdelijke
tentoonstellingen. Tussen de borg en het museum prijkt over
de Hoornsevaart een hoogholtje, een karakteristieke houten
brug die in Groningen veel voorkomt. Op de ecologisch
beheerde landerijen rond de boerderij worden oude gewassen
als spelt en veldbonen verbouwd. Ecologisch betekent geen
kunstmest en geen chemische onkruidbestrijding, net als in
14 Golden Raand zomer 2008
de negentiende eeuw. Op de weiden grazen oude veerassen
als blaarkoppen en witrikken. De Groninger blaarkop heeft
een witte kop, met rond de ogen zwarte of rode ‘blaren’. Bij
de boerderij staat een loophut. Dergelijke loophutten kwamen
vroeger veel voor op het Groningse platteland. Ze dienden
als schuilplaats voor het vee. Bij het museum ligt ook het Ede
Staal-pad, waar borden staan met Groninger gedichten van
Ede Staal.

voor Stad en Ommeland
Buitenplaats Reidehoeve
Dallingeweersterweg 30
9947 TB Termunten
t (0596) 60 18 80
Openingstijden:
Iedere zaterdag en zondag van
12.00 tot 16.00 uur
Midzomernachtvoorstelling op Helwerd
Op 21 juni organiseren Het Groninger
Landschap en de Stichting Natuur en
Landschap Eemsmond een midzomernachtvoorstelling
op de Helwerder
wierden. In de kortste nacht van het jaar
zal de mystieke sfeer van deze plek weer
worden opgeroepen met een viering van
de midzomeravond. Lang geleden speelden
zich op deze plek historische taferelen
af. Volgens een oude legende genas
prediker Liudger hier de Bard Bernlef
van zijn blindheid.
Danstheater Heartbeat van Anna de
Kuyer voert de dansvoorstelling “De
Golden Raand Zomer 2008
24 e jaargang nummer 2
Uitgave van Het Groninger Landschap
Postbus 199, 9750 AD Haren
Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren.
t (050) 313 5901, f (050) 313 8979
kantoor@groningerlandschap.nl
www.groningerlandschap.nl
Postbanknummer: 860 000
Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van Het Groninger
Landschap.
Gedrukt op chloorvrij papier
Eindredactie: Siep Huizinga
Ontwerp: Klaas Huizenga bNO
Het Groninger Landschap is één van de 12 landschappen en wordt
ondersteund door de Nationale Postcode Loterij
Buitenplaats Noordkust
Hoofdstraat 83
9968 AG Pieterburen
T (0595) 528522
Open vanaf 20 juni.
Openingstijden dinsdag t/m zondag van
13.00 tot 17.00 uur.
Witte Wieven van Helwerd” op, een
spel van verschijnen en verdwijnen. De
voorstelling vertelt het verhaal van twee
volkeren die tot elkaar willen komen,
ondanks inmenging van Witte Wieven.
De dansers worden begeleid door vocale
en instrumentale muziek. De gloed van
vuurkorven versterkt de sfeer. Na afloop
is er voor iedereen wijn en brood.
De toegang is gratis. Aanvang 21.30 uur.
De Helwerder wierden liggen langs de weg
van Kantens naar Usquert, tussen Rottum en
Usquert. Meer informatie vindt u op
www.landschapeemsmond.nl
Expositie en workshop in Reidehoeve
In Buitenplaats Reidehoeve is in juli
en augustus een expositie te zien van
Paul van der Veur en Klaas Terpstra.
Ze exposeren droge-naaldprenten van
het Dollard-gebied. Op 16 augustus
geven zij in het veldlaboratorium bij de
Buitenplaats een workshop over deze
bijzondere grafische techniek.
Tijdens de workshop vertellen ze over
het maken van droge-naaldprenten.
Deelnemers gaan ook zelf aan de slag.
Geïnteresseerden kunnen contact opnemen
met Klaas Terpstra, (050) 5344812,
kent.terpstra@hetnet.nl of met Paul van der
Veur, (050) 4061871, pvdveur@kpnplanet.nl.
Vrijwillig medewerkers gezocht voor Buitenplaats Noordkust
Voor de vernieuwde Buitenplaats Noordkust in Pieterburen zoekt het team enthousiaste mensen
voor de baliediensten. Achter de balie geeft u voorlichting over natuur, landschap en Het
Groninger Landschap. Ook zoekt het team mensen die aan de slag willen met jongeren en
schoolklassen. Ook nieuwe gidsen zijn welkom. Kennis van de omgeving en de geschiedenis
is een pré, maar niet noodzakelijk.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Siemie Zandvliet
van Het Groninger Landschap, telefoon (050) 3135901, e-mail: info@groningerlandschap.nl.
Het Groninger Landschap
15

Grote bonte specht foto © KINA foto © Klaas Huizenga
Het was een jaar van plannen maken
tekst Siep Huizinga
2007 kende een prachtige
start voor Het Groninger Landschap.
Op 31 januari maakte de Nationale
Postcode Loterij bekend dat het project
Laat het Reitdiep weer kronkelen
gesteund wordt met 2,5 miljoen euro.
Een enorme impuls voor een belangrijk
project waarin cultuurhistorie en natuur
hand in hand gaan. Het afgelopen
jaar is er hard gewerkt aan de uitwerking
van de inrichtingsplannen voor het
Reitdiepgebied en voor de bouw van het
nieuwe bezoekerscentrum in Noorderhoogebrug,
de Buitenplaats Reitdiep.
Met de uitvoering van de plannen wordt
later dit jaar begonnen.
Plannen zijn er ook gemaakt voor de
cultuurhistorische gebouwen die Het
Groninger Landschap bezit. De komende
vijf jaar wil Het Groninger Landschap
een inhaalslag maken in het onderhoud
om vooral de monumenten de
uitstraling te geven die ze herkenbaar
maakt. ‘Het afgelopen jaar hebben we
een uitgebreide inventarisatie gemaakt
16 Golden Raand zomer 2008
Het jaar 2007 was het jaar van plannen
maken en voorbereiden. Zo valt te lezen
in het jaarverslag van Het Groninger
Landschap. Het gaat om plannen voor
nieuwe projecten waarvan Laat het
Reitdiep weer kronkelen wellicht het
grootste is. Om reden dat t de muite
weerd is, luidt de Groningse titel van
het verslag. Dat bescherming van
natuur, landschap en cultuurhistorie
inderdaad de moeite waard is, blijkt
uit de vele monitoringsresultaten van
2007. Kwetsbare vogels als roerdomp en
zwarte stern kwamen tot broeden.
van al onze gebouwen’, vertelt bouwkundig
medewerker Douwe van der
Zee. ‘We hebben van ieder gebouw bekeken
wat we ermee willen en kunnen.
Voor de cultuurhistorische gebouwen
streven we zoveel mogelijk naar openstelling
voor het publiek. We vinden
het belangrijk dat de mensen een borg,
die cultuurhistorisch van belang is, van
binnen kunnen zien. Dat is niet altijd
mogelijk, bijvoorbeeld vanwege afspraken
met huurders. Maar het is wel ons
uitgangspunt. En we onderzoeken hoe
we openstelling kunnen realiseren.’
Voor ieder gebouw is een meerjarig
onderhoudsplan opgesteld. Van der
Zee: ‘In deze plannen voorzien we in
het wegwerken van achterstallig onderhoud.
Bij sommige gebouwen, zoals
bij de molen in Pieterburen, zijn we al
begonnen met de uitvoering.’
Monitoring
In 2007 zijn in diverse gebieden monitoringswerkzaamheden
verricht om
te kijken hoe de gebieden zich ontwikkelen.
‘Met monitoring houden we de
vinger aan de pols’, aldus Bert Speelman.
‘Welk effect hebben de genomen
maatregelen?’ Speelman is medewerker
Beheeradministratie en verzamelt de
verschillende metingen uit het veld.
Polder Breebaart is een duidelijk voorbeeld
van het belang van monitoring.
Het broedeiland in de polder was eerst
een kale kwelder waar koloniebroeders
zoals de kluut zich graag vestigden. De
polder groeide uit tot het belangrijkste
broedgebied voor de kluut van Noordwest-Europa.
Maar de laatste jaren blijkt
dat de kwelder meer en meer begroeid
raakt. Speelman: ‘De kluut geeft voor

foto’s © Omke Oudeman
keur aan kale kwelders en wilde er niet
of nauwelijks nog broeden, zo blijkt uit
onze telgegevens. Toch willen we dat de
polder geschikt blijft voor koloniebroeders
en dus gaan we het beheer bijstellen.
We maaien het rieteiland en we
gaan de geul baggeren zodat het binnenkomende
zeewater weer krachtiger
wegstroomt en slib minder kans krijgt
te bezinken. Allemaal maatregelen die
gebaseerd zijn op onze monitoringsgevevens.
We zien aan de tellingen dat
bijsturing noodzakelijk is.’
In de Westerbroekstermadepolder en
de Kropswolderbuitenpolder zijn het
afgelopen jaar broedvogeltellingen gehouden.
Een onverwacht mooi resultaat
was dat roerdomp, zwarte stern en fuut
al gebroed hebben. De ontwikkeling
van de beide polders verloopt boven verwachting.
Ook in andere gebieden zijn
vogels geteld. In de Feddema’s Plas aan
de Noordkust werden 30 broedparen
van 21 verschillende vogelsoorten waargenomen,
waaronder wintertaling en
spotvogel, soorten die op de Rode Lijst
voorkomen.
Het jaarverslag 2007 is
vanaf 15 juni gratis verkrijgbaar.
Bel (050) 3135901 of mail naar
kantoor@groningerlandschap.nl.
Wat is er in 2007 voorbereid?
Het Groninger Landschap heeft in 2007 plannen gemaakt, overleg
gevoerd en voorbereidingen getroffen voor onder andere de volgende
projecten:
• Laat het Reitdiep weer kronkelen. Een ambitieus project om oude
meanders van het Reitdiep weer te vullen met water. Een oud
landschapsbeeld wordt hersteld. Bovendien is de hogere waterstand
gunstig voor de weidevogels. Start in 2008.
• Buitenplaats Reitdiep. De historische boerderij in Noorderhoogebrug
wordt verbouwd en ingericht als bezoekerscentrum. Start verbouw in
2008, opening in 2009.
• Buitenplaats Noordkust. Het voormalige Waddencentrum Pieterburen
wordt verbouwd en opnieuw ingericht. Opening in juli 2008.
• Leekstermeergebied. De inrichtingsplannen voor de oeverlanden zijn
voltooid. Het gebied wordt deels ingericht voor natte natuur en deels
afgestemd op weidevogels. Start in 2008.
• Restauratie De Vier Winden. De molen in Pieterburen was dringend
toe aan een grondige restauratie. Gestart in 2007, voltooiing in 2008.
• Boerderij Hooilanden 12, Lettelbert. Een prachtige schuur die
waarschijnlijk behouden kan worden, nu er plannen zijn om in de
schuur twee woningen te bouwen. De schuur blijft vertrekpunt van de
excursies in het Leekstermeergebied.
• Boerderij Homerilaan, Midwolda. Historische Oldamster boerderij
waarvoor een nieuwe bestemming gevonden is. Restauratie is
daardoor haalbaar.
Meer Beschermers
en vrijwillig
medewerkers
Het aantal
Beschermers is in
2007 gegroeid naar
16.982. Gemiddeld
is één op de 16
huishoudens in de
provincie Groningen
donateur van
Het Groninger
Landschap.
Ook het aantal
vrijwillig
medewerkers is
gegroeid. Dat zijn
er nu 202, verspreid
over 15 teams.
Het Groninger Landschap
17

De driedoornige stekelbaars
leeft in zout
water en trekt in het
voorjaar het binnenland
in om in zoet
water te paaien. Jonge
stekelbaarsjes leven
eerst in zoet water. Als
ze volwassen zijn trekken
ze naar zee.
18 Golden Raand zomer 2008
Rivierprik is een vis die gebaat is bij
vispassages. De vis leeft in zee maar trekt
naar zoet water om te paaien. De vis zet
eitjes alleen af in beken met een stenige
bodem. In het noorden is bijvoorbeeld de
Drentsche Aa geschikt. De eitjes komen uit
en de vis leeft eerst als larve in de grond.
Na ongeveer vier jaar trekt de volwassen
rivierprik naar zee. Daar parasiteert de
vis op andere vissen en na circa twee
jaar zwemt de vis weer terug naar zijn
geboortegrond om zelf te paaien.
Een
O m eitjes af te zetten zoeken zoetwatervissen in het
voorjaar ondiepe plaatsen op. Ze gaan naar slootjes,
geulen, plassen en overstroomde graslanden. ‘Juist die ondiepe
plaatsen zijn belangrijk’, legt Bert Speelman uit. Hij is medewerker
beheeradministratie van Het Groninger Landschap
en is betrokken bij de monitoring in de gebieden. ‘Ondiep
water warmt in voorjaar en zomer snel op. Dat is gunstig voor
de eitjes en de jonge visjes.’
Vispassages
Dijken, sluizen, stuwen en gemalen bemoeilijken de vismigratie.
Gelukkig plaatsen de waterschappen de laatste jaren
steeds meer voorzieningen. Speelman: ‘Tegenwoordig wordt
er nooit zomaar een stuw geplaatst. Vrijwel altijd wordt er aan
vispassages gedacht.’
Ook in enkele gebieden van Het Groninger Landschap zijn
vispassages aangebracht. In het pas ontwikkelde natuurgebied
in de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder
zijn passages gebouwd onder de molens. Vissen
kunnen vanuit het Foxholstermeer naar de ondiepe geulen en
plassen in de polders trekken om te paaien. In natuurgebied
Leinwijk draait al acht jaar de molen Kikkoman met een grote
visvriendelijke vijzel die de vissen heel voorzichtig overzet.
Aan de andere kant van Leinwijk kunnen de vissen het gebied
verlaten en naar binnen trekken via een gegraven meander.
Speelman: ‘Tot voor kort telden we de vissen in Leinwijk twee
keer per jaar. In het voorjaar telden we hoeveel vissen en
welke soorten er naar binnen trekken. We plaatsten een net
Foto: Omke Oudeman

tekst Siep Huizinga
foto’s Albert Jan Scheper
Vissen willen heen en weer kunnen trekken. Bijvoorbeeld
van diep naar ondiep water of van zout naar zoet water.
En dat is lastig want dijken en stuwen zijn hinderlijke
obstakels. In de gebieden van Het Groninger Landschap zijn
– in samenwerking met de waterschappen – vispassages
aangebracht. Bij deze passages wordt regelmatig
gemonitord om te kijken of de vissen er inderdaad gebruik
van maken en om te kijken welke vissoorten er in het gebied
leven.
vis wil heen en weer
bij de molen en bij de vispassage en hielden een week lang
bij wat er langs kwam. Door te meten konden we vaststellen
of het om volwassen en dus kuitrijpe exemplaren ging. In het
najaar telden we bij de meander om te zien of er al weer jonge
vis naar dieper water trok.’
Snoek
Bij Leinwijk zijn de resultaten overeenkomstig de doelstelling
van het gebied. Speelman: ‘We hebben hier ingezet op de terugkeer
van snoek. Als deze roofvis het gebied gebruikt om te
paaien, dan is dat een indicatie dat het ook voor andere vissen
een gunstig gebied is. We hebben al een snoek van zeventig
centimeter waargenomen. Een volwassen exemplaar dus
en kennelijk op zoek naar een geschikte paaiplaats.’ Andere
soorten die Leinwijk gebruiken als paaiplaats zijn rietvoorn,
stekelbaars, paling, pos en riviergrondel. In Leinwijk is het
monitoren inmiddels gestopt. Speelman: ‘We hoeven niet alle
vis in handen te hebben. We weten dat de passages werken
en dat de vissen het gebied weten te vinden. Dat is voldoende.
Door te tellen, is er altijd kans op schade aan de vis. Daarom
monitoren we niet langer dan nodig is.’
Tienduizend stekelbaarsjes
In polder Breebaart bij de Dollard hebben Waterschap Hunze
en Aa’s en Het Groninger Landschap twee voorzieningen
voor vismigratie aangebracht. Via de duiker onder de zeedijk
kunnen vissen de polder Breebaart inzwemmen. Verderop
kunnen ze via een vistrap de polder verlaten en de binnenwa-
teren intrekken. Al vanaf het begin, in 2001, werkten beiden
voorzieningen goed. Speelman: ‘De eerste jaren hebben we
wekelijks gemonitord. Op piekmomenten kwamen er wel
tienduizend driedoornige stekelbaarsjes voorbij. Zij trekken
in het voorjaar naar zoet water om zich voort te planten. Ook
was er heel veel glasaal die uit zee het binnenland intrekt om
in zoet water op te groeien tot volwassen paling.’
De laatste jaren is het aantal vissen in de polder afgenomen
en dat komt omdat de geul te veel dichtslibt. ‘Het water is te
ondiep’, aldus Speelman, ‘en de vissen voelen zich mogelijk
niet veilig. De geul wordt waarschijnlijk uitgebaggerd. Na de
werkzaamheden gaan we weer monitoren om te kijken of de
aantallen vissen weer toenemen.’
Vissenatlas voor Groningen en Drenthe
In juni verschijnt de Verspreidingsatlas Vissoorten van Groningen
en Drenthe. De atlas bevat per vissoort een overzichtskaart met
alle locaties waar de vis is waargenomen. Van de 57 zoetwatervissoorten
die in Nederland voorkomen, leven er meer dan
40 in Groningen en Drenthe. Alle soorten worden uitgebreid
beschreven. Het standaardwerk van 200 pagina’s bevat honderden
foto’s. Lezers van de Golden Raand kunnen het boek tot 28
juni met korting bestellen voor € 19,50 (i.p.v.
€ 24,50). Surf naar www.profiel.nl en vul hier het bestel-formulier
in; vermeld op het formulier de ‘kortingscode’ GL. Bellen
kan ook: 050-3012144 (Uitgeverij Profiel te Bedum).
Het Groninger Landschap
19

20 Golden Raand zomer 2008
tekst Bertil Zoer, medewerker Het Drentse Landschap
foto’s © KINA
Na een afwezigheid van honderden jaren, keert de bever terug in Groningen
en Drenthe. Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap willen
in het najaar bevers gaan uitzetten in het Hunzedal, waartoe ook het
Zuidlaardermeergebied behoort. Als oeverbeheerders krijgen de bevers een
belangrijke functie in de natuurontwikkeling.
De bever komt terug
U it een haalbaarheidsstudie uit 2004, uitgevoerd door
Alterra in opdracht van Het Groninger Landschap en
Het Drentse Landschap blijkt dat het Hunzegebied uitstekend
voldoet als leefgebied voor bevers. Hebben de bevers zich
eenmaal in de Hunze gevestigd, dan kunnen ze zich van
daaruit verspreiden naar andere moerasgebieden in Noord-
Drenthe en Groningen. In 2009 zal naar verwachting een
tweede groep bevers uitgezet worden op andere locaties in het
Hunzegebied. In totaal zullen er ongeveer vijf familiegroepen
(paartjes of gezinnen) worden uitgezet. Voldoende om een
duurzame populatie op te bouwen in het gebied.
Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap
trekken al sinds 1995 samen op om het Hunzegebied
weer te herstellen als nat natuurgebied. Op verschillende
plaatsen meandert de oude rivier weer, de polders rond het
Zuidlaardermeer worden weer moerassig. Natuurlijke oevers
herstellen zich, waterplanten keren terug, moerasvogels
voelen zich thuis in de natte zones. Bevers kunnen de variatie
in de natuur versterken. Als liefhebbers van waterplanten
helpen deze zwemmende grazers mee verlandingsprocessen
te vertragen. Met het knagen houden de bevers de begroeiing
kort en blijft de karakteristieke openheid van de oevers
behouden. De bevers trekken takken in het water waardoor
schuilplaatsen ontstaan voor jonge vissen. Ook libellenlarven
en allerlei waterinsecten vinden er een plek.
Sporen uit het verleden
Tot enkele jaren geleden waren er geen bevers meer in
Nederland. Met de drooglegging van moerassen en het
rechttrekken van beken was veel leefgebied verdwenen.

Ook werd er stevig gejaagd op bevers. De goede pels was
erg kostbaar. In 1825 werd de laatste Nederlandse bever
bij Zalk aan de IJssel gedood. Ook langs de Hunze en het
Zuidlaardermeer kwamen ooit bevers voor. Bij archeologisch
onderzoek zijn bij Gieterveen een botfragment en een
snijtand van bevers aangetroffen. Waarschijnlijk dateren ze
uit de middeleeuwen. Ook in het Zuidlaardermeer zijn bij
recent archeologisch onderzoek botfragmenten van bevers
aangetroffen, waaronder een complete schedel daterend van
de periode tussen 400 voor Christus tot 200 na Christus.
In Nederland zijn de laatste jaren met succes al diverse
beverpopulaties teruggezet in de Biesbosch, Limburg en de
Gelderse Poort. In Flevoland doet de bever het goed met een
kleine zeventig exemplaren. Het begon daar overigens met
een aantal ontsnapte bevers uit het omheinde Natuurpark
Lelystad.
Beverburcht
Bevers wonen bij voorkeur in een grote beverburcht. Zo’n
burcht ligt middenin of langs het water en bestaat uit een
grote hoop takken, van binnen dichtgestopt met modder. De
ingang ligt onder water. De kamers in de burcht liggen boven
de waterspiegel en zijn voorzien van een laag houtsnippers.
Een burcht wordt vaak bewoond door een gezin, bestaande
uit vader, moeder en de kinderen tot twee jaar oud. Bevers
staan bekend om de dammen die ze bouwen. Dat doen ze
echter alleen in gebieden met sterk wisselende of erg lage
waterstanden. Met een dam zorgen ze dat het water hoog blijft
staan zodat ze de burcht altijd via een ingang onder water
kunnen bereiken. Naar verwachting zullen de bevers in de
Hunze geen dammen bouwen, het water staat hoog genoeg.
Overdag liggen de dieren meestal te slapen op hun
houtsnipperbed in de burcht. Ook besteden ze overdag veel
tijd aan de verzorging van hun vacht. In de avond komen
ze naar buiten om op zoek te gaan naar voedsel. Met hun
indrukwekkende snijtanden vellen ze bomen langs de
waterkant die ze gebruiken als bouwmateriaal voor de burcht.
Met hun geknaag houden de bevers de zogenoemde opslag
van wilgen langs de oevers onder controle. Waar bevers leven,
ontstaat meer kleinschalige afwisseling in het water en de
oeverzone. Dankzij die afwisseling leven er in bevergebieden
vaak veel meer soorten dieren en planten dan in gebieden
zonder bevers. Dit gunstige effect op de natuurwaarden is de
belangrijkste reden om de dieren weer terug te brengen in het
stroomgebied van de Hunze.
Een kilo per dag
Bevers eten bij voorkeur moeras- en waterplanten. Ze
lusten wel driehonderd soorten planten. Wortelstokken
van de gele plomp zijn vaak favoriet. Het vegetarische
menu van water- en moerasplanten wordt aangevuld met
wilgentakken of andere houtige gewassen. Van de takken
eten ze vooral de bast. Een volwassen bever eet ongeveer
een kilo moerasplanten per dag.
Bevers zijn de grootste knaagdieren van Europa. Een volwassen bever
kan een meter lang worden. De staart van 35 centimeter komt daar nog
eens bij. Een bever weegt ongeveer dertig kilo. In de vrije natuur wordt
hij zo’n tien jaar oud.
Het Groninger Landschap
21

22 Golden Raand zomer 2008

Oostenwind, matig. Zonnig en warm.
Opnieuw de dag doorgebracht bij de kluten in de Breebaart. Er was flink wat
paniek onder de vogels toen er eensklaps een slechtvalk aan kwam zeilen. Maar
de valk vloog door zonder kwaad aan te richten en de rust is nu weergekeerd.
De meeste kluten zitten nu weer op de eieren en het wachten is op de eerste
jonge vogels. Op het kluteneilandje zit nu ook een paartje dat niet tot broeden is
gekomen. De ene slaapt terwijl de ander de wacht houdt.
Erik van Ommen werkt aan een boek over de kluut.
Om de sierlijke vogel goed te kunnen observeren was
hij lange tijd in polder Breebaart. Zijn studies, eerste
schetsen en tekeningen zijn dit jaar te zien in de
Golden Raand.
Het Groninger Landschap
23

uitgelicht
Golden Raand zomer 2008
Jos van der Kley
Boelens Jorritsma is geen onbekende in het
Noorden. Het makelaarskantoor is makelaar
in particulier, bedrijfsmatig en recreatief onroerend
goed. Daarnaast is Boelens Jorritsma
onafhankelijk adviseur in hypotheken, assurantiën
en pensioenen, terwijl men ook voor beleggingen,
taxaties en vastgoedconsultancy bij een
van de elf vestigingen terecht kan. De kantoren
van Boelens Jorritsma v.o.f. zijn verspreid over
de drie noordelijke provincies, in Groningen
te vinden in de stad Groningen en in Winsum.
Eén van de vijf vennoten is Jos van der Kley. Hij
zwaait de scepter over het kantoor in Winsum,
dat gespecialiseerd is in agrarische objecten.
‘Ons bedrijf bestaat al veertig jaar’, aldus Van
der Kley. ‘Wij onderscheiden ons vooral door
de omvang van ons bedrijf van andere makelaarskantoren.
Omdat wij een grote organisatie
zijn, hebben wij een brede expertise in huis. En
we beperken ons daarbij niet louter tot makelaarsactiviteiten,
maar we zijn een fullservicekantoor.
Mensen kunnen bij ons bijvoorbeeld
ook terecht voor onafhankelijk hypotheekadvies.
We zien onszelf dan ook niet als huizenverkopers,
maar wij verkopen dienstverlening; we
begeleiden cliënten bij de aan- en verkoop van
onroerend goed.’
Boelens Jorritsma is al vijftien jaar vriend van
Het Groninger Landschap. Van der Kley: ‘We
dragen de stichting een warm hart toe. Groningen
heeft een prachtig cultuurhistorisch landschap
dat vooral goed bewaard moet blijven.
Het Groninger Landschap pakt veel dingen
goed op in tal van projecten.’ Ook de informatieverstrekking
vindt hij van goede kwaliteit, de
Golden Raand vindt altijd gretig aftrek bij zijn
medewerkers. Veel van hen benutten de wandel-
en fietsroutes die in het blad zijn opgenomen.
‘Ook voor onze bedrijfsuitjes maken we daar
graag gebruik van.’
foto’s © Omke Oudeman
Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap
De Stichting Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en
organisaties. Deze Vrienden maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op
deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de stichting sponsoren.
En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat makelaarskantoor Boelens
Jorritsma.
ABN AMRO Private Banking Groningen
Akzo Nobel Chemicals bv
Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering
Artès bureau voor architectuur en interieur
Boelens Jorritsma Groep
De Cateraars
CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten
Dagblad van het Noorden
Dow Benelux B.V.
Groningen Seaports
Heiploeg BV
Holland Casino Groningen
Kadaster Groningen
Ten Kate Holding BV
Kikkoman Foods Europe B.V.
Koepon Holding B.V.
Koninklijke Wagenborg
Koop Holding BV
KPMG
Nationale Postcode Loterij
Nederlandse Aardolie Maatschappij bv
Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers
NNZ bv
N.V. Nederlandse Gasunie
Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen
ProVision
Rabobank
Seatrade Groningen B.V.
Smurfit Kappa Solid Board B.V.
VSBfonds
Waterbedrijf Groningen
Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging