Immuun - NVVI

Het mysterie van
bacteriën en de
immuunrespons
“Het geheel aan leven in de mens,
het microbioom, is een fascinerend
gegeven. Het menselijk lichaam bevat
hetzelfde gewicht aan bacteriën als
we aan hersenen hebben. Maar met
die hersenen snappen we nog weinig
van die bacteriën. Waarschijnlijk spelen
deze bacteriën een rol in de werking
van het immuunsysteem. Wel is uit
proteomics bloedanalyses gebleken dat
er verbazend veel bacterieproducten
in het bloed circuleren. Hoe deze de
immuunrespons beïnvloeden weten we
nog nauwelijks, maar dat ze dat doen is
erg waarschijnlijk.”
Prof.dr. Mohammed Daha, LUMC
Oud vaccin lijkt effectief
tegen griep
Griep kan vooral voor jonge kinderen en ouderen gevaarlijk zijn.
Daarom zijn effectieve vaccins belangrijk, maar de huidige laten te
wensen over. Onderzoek van Natalija van Braeckel Budimir, op 12
december 2012 gepromoveerd aan de Rijksuniversiteit Groningen
bij prof. dr. J.C. Wilschut en prof. dr. A.L.W. Huckriede, laat zien dat
een ‘oud’, in onbruik geraakt vaccin mogelijk geherintroduceerd kan
worden. Het lijkt bredere bescherming te bieden dan doorgaans
gebruikte vaccins, waardoor vaccinatie niet jaarlijks herhaald hoeft
te worden, zo blijkt uit ‘Towards a cross-protective influenza vaccine’.
Budimir concentreerde zich in haar onderzoek op de ontwikkeling
van vaccins die kruisbeschermende cytotoxische T-lymfocyten (CTLs)
induceren. Anders dan antistoffen zijn CTLs gericht op antigenen die
geconserveerd zijn tussen verschillende varianten en subtypen van het
influenzavirus.
Het onderzoek laat zien dat een vaccin gebaseerd op geïnactiveerde,
maar overigens intacte, virusdeeltjes (Whole Inactivated Virus – WIV)
in een diermodel hetero-subtypische kruisbescherming kan induceren.
Deze kruisbescherming bleek vooral gebaseerd te zijn op de inductie
van CTLs. Het vermogen van WIV om CTLs te induceren bleek sterk
afhankelijk te zijn van de manier waarop het virus wordt geïnactiveerd.
Sommige inactiveringsmethoden verstoren de membraanfusieactiviteit
van WIV, terwijl deze fusie-activiteit juist belangrijk is voor
een efficiënte inductie van CTL-activiteit.
(Foto Bureau Lorient Communicatie)
Van Bekkum erelid van
Nederlandse Vereniging
voor Gen- en Celtherapie
De Nederlandse Vereniging voor Gen- en Celtherapie kende emeritus hoogleraar van het Erasmus MC en
LUMC Dick van Bekkum op 16 maart in Lunteren het erelidmaatschap toe. Van Bekkum stond aan de
basis van beenmergtransplantatie. In 1967 richtte hij samen met prins Claus en enkele andere visionairs
de Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij op. Hij zag de voorlichting van het publiek over
wetenschappelijke ontwikkelingen als belangrijke taak.
Door zijn werk werd het mogelijk om fatale immuundeficiënties te behandelen met donorbeenmergstamcellen.
Zijn laboratorium ontwikkelde technieken voor de isolatie van
bloedvormende stamcellen, waardoor deze in 1971 konden worden gekarakteriseerd. In 1977
nam hij het initiatief tot de organisatie van de Integrale Kankercentra. Onder zijn leiding
werden vanuit het IK Rotterdam vernieuwingen ingevoerd als de regionale oncologische
consulentendiensten, de nationale kankerregistratie en het preventieve bevolkingsonderzoek
op borstkanker. Begin jaren negentig was Van Bekkum betrokken bij de eerste
beenmergtransplantaties, waarbij eigen bloedvormende stamcellen van de patiënt voorzien
werden van het gezonde gen. Inmiddels zijn ruim veertig kinderen met immuundeficiënties
met een vergelijkbare gentherapie behandeld en vrijwel allemaal genezen. In 2009 richtte Van
Bekkum samen met Huib Vriesendorp de stichting Cinderella Therapeutics op. Hiermee wil
hij stimuleren dat veelbelovende medicijnen, waarvan de ontwikkeling is gestagneerd door
gebrek aan interesse van de sponsors, alsnog de patiënt te bereiken.
NVVI Lunteren Symposium
4 en 5 April 2013
‘The immune system
on fire: The intracellular
logistics of inflammation’
In congrescentrum De Werelt in Lunteren spreekt een
gevarieerde groep uitstekende wetenschappers over intraen
extracellulaire processen bij ontstekingsreacties. Een
ontstekingsreactie gaat samen met een extracellulaire reactie,
die voortkomt uit een grote verscheidenheid aan intracellulaire
routes. Het afgelopen decennium is duidelijk geworden
dat zowel aangeboren als verworven immuunresponsen
afhankelijk zijn van fundamentele veranderingen in de
celbiologie van geactiveerde immuuncellen. Richard Flavell
(Yale, VS), Ira Mellman (San Francisco), Charles Dinarello
(Denver), Matthew Albert (Paris), Julie Blander (New York),
Marc Daëron (Parijs), Christian Kurts (Bonn), Gijs van den
Brink (Amsterdam), Gosse Adema (Nijmegen), Jeanette
Leusen (Utrecht), Jacques Neefjes (Amsterdam) en Fulvio
Reggiori (Utrecht) behandelen actuele concepten en de
nieuwste onderzoeksresultaten. Meer informatie: www.nvvi.nl
“Immunofarmacologie
leidt tot betere
vaccins”
“Traditionele vaccins bestaan
uit verzwakte of gedode microorganismen.
Inmiddels maken we met
synthetische peptiden de stap naar
synthetische vaccins. Die zijn chemisch
nauwkeurig gedefinieerd en goed
als zuiver geneesmiddel te maken.
Daarom kan hun werkingswijze beter
voorspeld worden dan bij traditionele
vaccins. Het betekent ook dat het veld
convergeert, want het begint veel
meer op reguliere geneesmiddelen
te lijken. Het is een stap richting
immuno-farmacologie, farmacodynamiek
en farmaco-kinetiek. Op
dit moment weet nog niemand wat
er nu precies gebeurt als je een vaccin
inspuit. Als we eenmaal precies
ontrafelen hoe het werkt - en daar
wordt momenteel aan gewerkt met de
nieuwe generatie vaccins - kunnen we
nog veel betere vaccins gaan maken.”
Prof. dr. Kees Melief, LUMC / CSO ISA
Parmaceuticals
29 april, dag van
de immunologie
De jaarlijkse dag van de immunologie
komt eraan: 29 april. Dit jaar
werken de International Union of
Immunological Societies (IUIS) en de
European Federation of Immunological
Societies samen met nationale
immunologische verenigingen om de
verworvenheden uit immunologisch
onderzoek wereldwijd onder de
aandacht te brengen van journalisten,
beleidsmakers en docenten. Posters,
films, social media...alle middelen
kunnen bijdragen om de betekenis van
immunologie voor de gezondheid te
verduidelijken.
Buikvet biedt
aanknopingspunten voor
behandeling reuma
NIeUws
Macrofagen, de ‘biologische vuilniswagens’, veroorzaken bij sommige mensen ontstekingen die tot
artrose leiden. Peter van Lent van het UMC St Radboud ontdekte dit in de muis. Macrofagen scheiden
hoge concentraties alarmines af. Deze alarmeren niet alleen het immuunsysteem, maar tasten ook het
kraakbeen en het bot aan. Van Lent werkt aan alarmine-remmers. Het inspuiten van stamcellen uit
vetweefsel in de ontstoken gewrichten lijkt eveneens goed te werken. Deze stamceltherapie is inmiddels
zover, dat experimenten bij de mens kunnen starten.
De gangbare opvatting is, dat bij het ontstaan van reumatoïde artritis ontstekingen een
belangrijke rol spelen, terwijl artrose meer geldt als slijtage van gewrichten bij de ouder
wordende mens. Onderzoek van Peter van Lent, onderzoeker bij de afdeling Reumatische
Ziekten van het UMC St. Radboud, maakt een nuancering nodig. Een deel van de
artrosepatiënten heeft wel degelijk een gewrichtsontsteking. Van Lent: “Het gaat hier om een
ontsteking aan de binnenkant van het gewrichtskapsel. Daar zien we een enorme toestroom
van macrofagen. Ze scheiden hoge concentraties S100 eiwitten, alarmines, af die het
kraakbeen kunnen beschadigen.”
Die wil Van Lent wegvangen om de schade te beperken: “De eerste onderzoeksresultaten met
alarmine-remmers zien er interessant uit.” Het onderzoek wordt binnenkort opgepakt in vijf
academische instellingen en twee biotechnologiebedrijven in het internationaal consortium
MIAMI.
Stamceltherapie
Van Lent kijkt ook naar het therapeutisch gebruik van mesenchymale stamcellen, waaruit
kraakbeen en bot, vetweefsel, pezen en skeletspieren kunnen groeien. Bij de mens kunnen
mesenchymale stamcellen worden geoogst uit buikvet. Van Lent: “De afgelopen jaren is duidelijk
geworden dat deze stamcellen afstotingsreacties kunnen dempen. Bij sommige patiënten met
artrose zien we milde ontsteking. Wanneer we mesenchymale stamcellen in het gewricht spuiten
verminderen de ontsteking en de gevolgschade.” Dit onderzoek maakt deel uit van het project
ADIPOA. Via cellen, muizen, konijnen en geiten is het onderzoek inmiddels in Duitsland en Frankrijk
in fase I onderzoek in de mens aangekomen.
Vive La Résistance:
Ontspoorde immuuncellen bij
jeugdreuma
Lang dachten onderzoekers dat patiënten met jeugdreuma te weinig regulatoire T-cellen in
hun gewrichten hadden. Daardoor zouden verkeerde immuuncellen de overhand krijgen.
In haar proefschrift bewijst Ellen Wehrens dat in de ontstoken gewrichten juist meer
‘T-reg’-cellen aanwezig zijn. Deze zijn zo geactiveerd, dat ze zich niet langer laten
onderdrukken. In plaats van de T-reg te vermeerderen zouden de ontstekingscellen in het
gewricht dus aangepakt moeten worden. Dit kan door de activiteit van de cellen, of de
omgevingsfactoren die deze activiteit aanwakkeren, te verminderen.
Promotie op: ‘How T cells escape regulation in autoimmune inflammation,
19 maart, Universiteit Utrecht, promotor Prof.dr. Berent Prakken
6 IMMUUN April 2013 April 2013 IMMUUN 7