Immuun - NVVI

THEMA: VaCCINOLOgIe
Reumatoloog Tom Huizinga
“Immunologie maakt leven dokter eenvoudiger”
Prof. dr. Tom Huizinga, hoofd van de afdeling Reumatologie van het
Leids Universitair Medisch Centrum, verpersoonlijkt de strategie
van de afdeling. De afdeling kiest voor een integrale benadering
van patiëntenzorg en onderzoek. Het uitgangspunt is: als je van
elkaar begrijpt waar je mee bezig bent, kom je samen tot de beste
zorg. Huizinga is de ene helft van zijn tijd dokter, de andere helft
onderzoeker. “Als ik de ziekte beter begrijp, ben ik een betere dokter.
En als dokter ben ik de immunologie zeer dankbaar.”
Huizinga: “Nu we het
activatiemechanisme
hebben ontdekt en
weten hoe we dat
kunnen meten, kunnen
we heel gericht therapie
aanbieden. Wij hebben
dit ontdekt en daar zijn
we trots op.”
“Kijk eens om je heen”, zegt Tom Huizinga in de wachtkamer
van de polikliniek van de afdeling Reumatologie. “Nog maar één
rolstoel: vroeger kwam vrijwel iedereen hier met een rolstoel
naar toe. Er zijn de afgelopen decennia grote stappen vooruit
gezet in de diagnostiek en behandeling van reuma. Daarbij
speelt de immunologie een grote rol.”
Reumatoïde artritis (RA) is een chronische ziekte, waaraan
1% van de bevolking lijdt. De ziekte kenmerkt zich door
ontstoken en pijnlijke gewrichten. Het afweersysteem speelt
een belangrijke rol bij het ontstaan en de ontwikkeling van RA.
Hoewel de oorzaak van RA nog steeds onvoldoende bekend is,
groeide het inzicht sterk. Huizinga: “Een belangrijke ontdekking
was dat patiënten veel te veel cytokines produceren, met name
TNF. Dat leidde tot een interventie om TNF weg te vangen. Dat
bleek een revolutie: we konden patiënten veel beter behandelen,
de ontsteking onderdrukken en gewrichtsschade beperken.”
De behandeling vond zijn weg ook naar onder andere
patiënten met inflammatoire darmziekten, en verbeterde zo
de kwaliteit van leven van veel patiënten. En passant is het een
mooie impuls gebleken voor de werkgelegenheid. “Bij Janssen
Biologics in Leiden werken inmiddels meer dan duizend man
aan de productie en ontwikkeling van deze immunologische
geneesmiddelen.”
Wie is Tom Huizinga?
Tom Huizinga studeerde in 1986 af aan de medische faculteit
van de Universiteit van Amsterdam, waarna hij cum laude
promoveerde op het onderwerp ‘Neutrophil Fc-gamma
receptors’. Hij werkte aan Dartmouth Medical School, New
Hampshire, USA, voordat hij in Nederland zijn opleiding
tot reumatoloog begon. In 1997 werd hij reumatoloog, in
2000 volgde het hoogleraarschap in de experimentele
reumatologie, sinds 2006 is hij afdelingshoofd. Zijn
aandachtsgebieden zijn translationeel onderzoek
binnen reumatoïde artritis en klinisch onderzoek naar
neuropsychiatrische SLE. Huizinga was lid van de Annual
Meeting Planning Committees van de American College of
Rheumatology (2000-2003) en van the European League
Against Rheumatism (EULAR, (2004-2007). In 2006 werd
hij lid van de Henry Kunkel Society, New York. De KNAW
benoemde hem tot lid van de Verkenningscommissie
Multifactoriële Aandoeningen in het Genomics Tijdperk.
Huizinga won onder andere de Willy van Heumenprijs
voor het mede-ontwikkelen van een proefdiervrij
onderzoeksmodel voor reuma.
Antistoffen bij RA
De interventie is een behandeling, geen genezing. De
vervolgvraag lag dus al direct op tafel: wat is er nu precies
mis met het immuunstelsel bij RA? Het bleek dat een
groot deel van de patiënten antistoffen produceren tegen
lichaamseigen stoffen. Huizinga: “Met name auto-antistoffen
tegen gecitrullineerde eiwitten bleken een belangrijke rol te
spelen. Dit zijn eiwitten waarin een arginine is omgezet naar
een citrulline. Bij patiënten wordt de ‘normale’ tolerantie voor
citrulline doorbroken en ontstaat een auto-immuunreactie. De
antistoffen, zogeheten Anti Citrullinated Proteïne Antistoffen
(ACPA), zijn specifiek voor RA. Ze herkennen antigenen die
voorkomen in het ontstoken gewricht en zijn sterk geassocieerd
met een agressiever verloop van de ziekte.”
De afwijking is al herkenbaar als er nog geen klinische
verschijnselen zijn. En doordat het verloop af te lezen is aan
de ontwikkeling van de hoeveelheid epitopen die herkend
worden, is snel duidelijk in welk stadium de patiënt verkeert.
De ontdekking van deze specifieke antilichaamrespons heeft
het leven van de dokter een stuk eenvoudiger gemaakt, zegt
Huizinga: “We kunnen veel vroeger therapie geven en dus eerder
en beter behandelen. De immunologie heeft in belangrijke mate
bijgedragen aan deze vroegdiagnostiek.” Immunologen zijn
vaak te bescheiden, vindt hij. “Ze hebben een onwaarschijnlijke
bijdrage geleverd aan de vooruitgang in de reumatologie.”
Twee onderzoekslijnen
De kLINIek
Nu staat de reumatologie voor de volgende stap: het verder
ontrafelen van de onderliggende mechanismen. Omdat
bekend is dat RA deels voortkomt uit erfelijk bepaalde
risicofactoren, richt het LUMC zich op twee lijnen: het
identificeren en begrijpen van de genetische risicofactoren
én het in kaart brengen van de immunologische processen
achter de ziekte. Daarvoor loopt een groot aantal studies.
Eén daarvan richt zich op mestcellen. “We hebben
ontdekt dat deze cellen bijdragen aan de ontsteking van
de gewrichten bij sommige patiënten met RA, namelijk
de patiënten die IgE-ACPA hebben.” Mestcellen kunnen
geactiveerd worden door gecitrullineerde eiwitten die
binden aan de IgE-ACPA antistof op de mestcellen, vertelt
Huizinga: “We denken dus dat ze op die manier bijdragen
aan de gewrichtsontsteking en bot- en kraakbeendestructie
bij RA. Daarom testen we nu of het blokkeren van IgE-ACPA
door middel van anti-IgE-therapie effectief is voor RA.”
Het lab kijkt eerst of er mestcellen actief zijn in de patiënt.
Zo ja, dan start de behandeling. “We bieden nu gericht een
middel voor deze patiëntengroep. Bij auto-immuunziekten
wisten we vroeger eigenlijk alleen dat een middel op
groepsniveau effectief was bij bijvoorbeeld 60% van de
patiënten. Nu we een activatiemechanisme voor een
specifieke patiëntengroep hebben ontdekt en weten hoe
we dat kunnen meten, kunnen we onderzoeken of heel
gericht therapie aanbieden effectief is. Wij hebben dit
mechanisme ontdekt en daar zijn we trots op. Maar middels
zorgvuldig klinisch onderzoek moeten wij wel uitzoeken of
dit effectief is.”
26 Foto Bureau IMMUUN Lorient Communicatie April 2013 April 2013 IMMUUN 27
BT Cure
De Europese Lissabon-agenda uit 2000 leidde onder
andere tot het Innovative Medicine Initiative (IMI). Daarbij
stellen de EU en het bedrijfsleven samen twee miljard
euro beschikbaar voor de ontwikkeling van innovatieve
medicijnen. Tom Huizinga coördineert namens het LUMC,
samen met het Zweedse Karolinska Institute, het IMIproject
BT-CURE (Be The Cure for rheumatoid arthritis).
Dit moet nieuwe methoden voor de diagnose van vroege
vormen van RA en verwante ziekten opleveren, evenals
nieuwe instrumenten om de verschillende vormen van RA
en verwante ziekten te onderscheiden. Proefdiermodellen
worden gestandaardiseerd en nieuwe ontwikkeld. Dit alles
geeft een beter inzicht in de vroege fasen van RA bij de mens.
Het draagt bij tot vroegtijdige behandeling en zelfs genezing
van patiënten met RA en verwante ziekten.