LESMAP Indios no Brasil - KMKG

1 Naar William Shakespeare’s drama Hamlet uit
1602: “To be or not to be, that is the question” (Act
III, Scene I)
2 De Gracchi leefden in de 2 de eeuw v. Chr. Deze
twee Romeinse politici trokken zich het lot van
de armeren aan en werden daarom gedood. Hun
moeder, Cornelia, wordt herinnerd als een strenge
en deugdzame vrouw die haar leven volledig aan
de opvoeding van haar zonen wijdde. De Andrade
beschrijft haar als de slechte moeder die haar
kinderen grootbrengt volgens ‘de wet’ van de
beschaving.
3 Sigmund Freud (1856-1939) was de grondlegger
van de psychoanalyse
4 Dit woord is typerend voor de Portugese cultuur
en moeilijk te vertalen. De betekenis ervan houdt
ergens het midden tussen nostalgie, heimwee en
melancholie.
5 De grote slang waarnaar verwezen wordt is de
cobra grande, ook wel boiúna of mboiaçu, een
machtig mythisch dier dat in de Amazonerivieren
zou leven.
6 Lucien Lévy-Bruhl (1857-1939) was een
Franse antropoloog die onderzoek deed naar
denkprocessen bij primitieve volkeren. Hij
stelde dat de ‘primitieve’ geest totaal anders
gestructureerd is dan de ‘beschaafde’.
7 Hier wordt verwezen naar de Franse koloniale
inspanningen die een kort succes kenden met la
France antarctique in Rio de Janeiro (1555-1567).
8 Michel de Montaigne (1533-1592) was een Franse
filosoof en één van de eersten die het concept
van de ‘nobele wilde’ gebruikt. In 1580 schreef
hij een essay getiteld Des Cannibales (Over
Kannibalen). http://www.bribes.org/trismegiste/
es1ch30.htm voor de Franse tekst en http://public.
wsu.edu/~wldciv/world_civ_reader/world_civ_
reader_2/montaigne.html voor de Engelse.
9 Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) was een Franse
filosoof die stelde dat de ‘natuurlijke mens’, of
‘nobele wilde’, een voetje voor had op de Westerse
(jaloerse, bezitterige, …) mens.
10 Hermann Graf Keyserling (1880-1946) was
een Duitse filosoof die rotsvast geloofde in
internationale democratische principes tegenover
nationalisme en militarisme.
11 De Andrade gebruikt Belém omdat de naam doet
denken aan Bethlehem, waar Christus geboren is.
12 António Vieira (1608-1697) was een Portugese
jezuïet en diplomaat die bekend stond als een
groot spreker.
13 ‘Totem en Tabu. Gelijkenissen tussen het mentale
leven van wilden en neuroten’ is een sleutelwerk
van Sigmund Freud uit 1930. Totem staat voor hem
voor het ‘primitieve’ en taboe voor het ‘beschaafde’
en ‘paternalistische’. De Andrade wil net weg van
de opgelegde beschaving en de ‘vaders’.
14 William Pitt (1759-1806) was een Brits staatsman
die mee de Engelse koloniale politiek uitdacht.
15 Het boek O Guaraní van José de Alencar (1829-
1877) uit 1857 werd verwerkt tot een opera. Het stuk
opende in 1870 in de Scala van Milaan.
16 Nieuwe maan, o nieuwe maan, blaas iedere
mens herinneringen aan mij in. Uit O Selvagem
(De wilden) van José Vieira Cauto de Magalhães
(1837-1898)
17 Afgeleid van galimatias wat in het Frans zoveel
betekent als wartaal of nonsens.
18 De Kaap Finisterra ligt in het N-W van Spanje.
De naam is afgeleid van het Latijn finis terrae wat
zoveel betekent als het einde van de wereld.
19 José de Silva Lisboa (1756-1835) overtuigde koning
Dom João VI de Braziliaanse havens open te zetten
voor alle naties die Portugal goed gezind waren.
20 Jabuti is de mythologische landschildpad van het
Noorden, volgens de indianen. Hij is de bedrieger.
21 Guaraci is de zonnegod in de Guaraní-mythologie
en creëerde alle levende wezens.
22 Jaci is de maangod in de Guaraní-mythologie en
creëerde alle planten.
23 William James (1842-1910) was een Amerikaanse
psycholoog en filosoof die schreef over vrije wil en
het menselijke instinct.
24 Serge Voronoff (1866-1910) was een Franse
bioloog die onderzoek deed naar veroudering van
de mens en hoe die te vertragen.
25 Dom Antônio de Mariz is het hoofdpersonage uit
de roman O Guaraní van José de Alencar uit 1857.
26 Pindorama betekent land van palmbomen
in het Tupi. Het is de naam die dit volk aan de
Braziliaanse gebieden gaf vóór de kolonialisatie.
27 Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) was een
Duitse romantische schrijver. Zijn bekendste werk
is Die Leiden des junge Werthers uit 1774.
28 Dom João VI (1776-1826) was koning van
Portugal. In 1807 moest de Koninklijke familie naar
Brazilië vluchten na de Napoleontische invasie
van Portugal. Zijn zoon Peter riep in 1822 de
Braziliaanse onafhankelijkheid uit.
29 Juan de Anchieta (1462-1523) was een Spaanse
componist en zanger. De elfduizend maagden
waarvan sprake is een reliek waarover de Anchieta
een lang gedicht schreef.
30 Iracema is het hoofdpersonage uit de
gelijknamige roman van José de Alencar uit 1865.
31 João Ramalho was één van de eerste Portugese
kolonisatoren. Hij huwde een Tamoia-Indiaanse
en organiseerde het indiaanse verzet tegen de
missionarissen.
32 De Portugese koningen in de periode
van de onafhankelijkheid waren van de
Bragança-dynastie.
33 Maria da Fonte was een conservatieve, Portugees
gezinde vrouw.
34 De Andrade telt hier terug naar het jaar 1554, het
jaar dat bisschop Pero Sardinha werd opgegeten
door een groep Tupi.
50