Editie 16 van 2012 - t Periodiekske

Wie schrijft die blijft
JAAP KRUITHOF - Teksten voor de
toekomst
Zelden zal de nieuwe titel van deze
rubriek meer toepasselijk zijn dan
voor Jaap Kruithof (1934-2009),
de Mortselse moraalfilosoof en
politieke doordenker die mensen
een geweten schopte, om Louis-
Paul Boon te parafraseren. Twee
keer kwam Kruithof aan bod in
MortseLiterair. Dat hij een blijver
is, bewijst een nieuw boek van en
over hem, dat dit jaar verscheen.
Teksten voor de toekomst is een turf
van 510 pagina’s met teksten van
Kruithof geselecteerd en ingeleid
door prof Rik Pinxten (culturele
antropologie aan de UGent en
student van Kruithof), Ronald Commers (moraalfilosoof, emeritus
hoogleraar aan de UGent en een kwarteeuw naaste medewerker van
Kruithof) en Luc Desmedt, licentiaat psychologische wetenschappen
en 25 jaar directeur van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging.
Hij zorgde voor de redactie van het boek.
“Drie huizen heb ik bewoond. Het eerste, het protestantse, was het
milieu waarin ik als kind opgroeide. Ik verliet het als jonge man
omdat mijn wetenschappelijke opleiding me van alle ingeprente
geloofswaarheden verwijderde. Mijn tweede woonst was die van
de humanisten, de bewust niet-gelovigen die de autonomie van de
mens verdedigen. In het derde huis, dat van het socialisme – niet
te verwarren met de sociaaldemocratie – blijf ik wonen. Ik zal mijn
solidariteit met allen die de kapitalistische onderdrukking van de
mens door de mens bestrijden, nooit opgeven. Op voorwaarde
dat in de socialistische visie ook de planetaire totaliteit met alles
wat daarin leeft de waarde krijgt die haar toekomt”, citeren de
samenstellers uit zijn De mens aan de grens. Het vierde, zeg maar
het echte, materialistische huis dat Kruithof bewoonde tot zijn
overlijden bevond en bevindt zich in Mortsel, aan de Quinten
Matsijslei nr. 24.
Kruithof kon een groot publiek enthousiasmeren, hij was
een gevreesde discussiant, met vlijmscherpe analyses en een
provocerende houding. Hij praatte en schreef over hoe alles,
tot en met mens en natuur zelf, ondergeschikt geraakt is aan
marktdenken en winstbejag. Hij bleef onvermoeibaar hameren op
het belang van humanisme en van respect voor de waarden van
een solidaire en hoogwaardige samenleving.
Eigentijds en bruikbaar
Jaap Kruithof - Teksten voor de toekomst is een bundel van artikels
en stukken uit zijn boeken. Ze tonen hoe eigentijds en bruikbaar
Kruithof wel is gebleven, bijvoorbeeld met zijn ideeën over het
neoliberalisme. (Nooit, nooit was er in de wereldgeschiedenis zo’n
schrijnende ellende, zoveel ontoelaatbare onrechtvaardigheid,
zo’n gebrek aan zorg, zoveel geweld en onderdrukking. De wereld
is een stinkende puinhoop geworden.”)
Een nieuwe generatie kan er de inspiratie in vinden voor een
34
brede en hoopvolle tijd die vandaag zozeer ontbreekt in het snelle
mediadenken. De doordachte gedrevenheid en de grote culturele
interesse van Jaap Kruithof dompelen je onder in een proces
van confrontatie en herkenning. Dat leidt tot een gewetensvolle
zoektocht naar meer rechtvaardigheid en politiek-morele eerlijkheid
in een wereld die dikwijls alleen maar materialistisch is en koud.
De intellectueel
De samenstellers hebben het in hun voorwoord over de
intellectueel Kruithof. Zij noemen hem “in onze streken een van
de invloedrijkste filosofen van zijn generatie”. Een voorbeeld
is tekenend. Toen managers van universiteiten, hier en elders,
poneerden dat ingenieurs fundamenteel zijn voor onze welvaart
en daarom liefst geen inschrijvingsgeld voor deze studies
zou gevraagd moeten worden, was de respons hierop op z’n
Kruithofs. De samenstellers van het boek reageren hierop met de
vraagstelling: ‘Hebben wij vandaag nog intellectuelen nodig?’ Uit
zijn omvangrijke oeuvre maakten zij een selectie voor het boek
en hadden zij ook oog voor het feit dat hij zich soms vergiste
en voorspellingen formuleerde die door de realiteit achterhaald
werden (“het lot van elke geëngageerde denker”).
De samenstellers hanteerden drie criteria om te selecteren: teksten
die door Kruithofs inspiratie als intellectueel de bedoeling hadden
om tot morele verantwoordelijkheid, democratische inzet van de
burgers en respect voor mens en natuur aan te zetten; een tweede
criterium (daarbij aansluitend) was het opzoeken en weergeven
van teksten die visionair zijn, een visie durven voor te staan die
verder gaat dan wat wetenschappelijk gangbaar of ondersteunbaar
is; een derde criterium is nieuw: analyses en uitspraken van
Kruithof in de actualiteit van vandaag!
De indeling van het boek bestaat uit vier thematische terreinen:
(1) visies op politiek, ‘politieke filosofie’; (2) moraal en ‘ethische
kwesties’; (3) visies op cultuur, ‘muziek en cultuur’; (4) visies op
de mens, ‘filosofische en antropologische kwesties’. Voor elk van
deze delen vonden zij een competente en bovendien met Kruithof
vertrouwde inleider bereid om de gekozen teksten te duiden en
OP HUN HEDENDAAGSE BELANG IN TE SCHATTEN.
Ongepubliceerde teksten
Persoonlijk had ik als oudere lezer enige vooringenomenheid t.
o. v. het boek omdat ik de bekendste publicaties van Kruithof
kende en/of gelezen had. Maar dit werk is méér dan wat citeren
van zijn ideeën uit eerder verschenen werk. Zo is er het vijfde
deeltje van een 60-tal pagina’s met ongepubliceerde, best lekkere
teksten van Kruithof die hij op het einde van zijn leven schreef,
uitdagende schetsen als het ware, vaak onafgewerkt, maar
heerlijke lectuur over o. a. het hedendaagse imperialisme, een
vergelijking tussen Clinton en Bush, het zionisme, het fascisme,
het stalinisme, het fundamentalisme, de Mohammedcartoons, het
hoofddoekenverbod …
John RIJPENS
JAAP KRUITHOF – TEKSTEN VOOR DE TOEKOMST, uitgegeven door
EPO, Lange Pastoorstraat 25-27 2600 Berchem, 512 pagina’s,
2012, prijs: 28,50 euro
In Mortsel verkrijgbaar bij DE BOEKUIL, Antwerpsestraat 32
Het unieke naslagwerk Literaire vogelvlucht over Mortsel,
Edegem, Boechout, Hove en Kontich, van John Rijpens, 265
bladzijden, 2012, uitgeverij ’t Periodiekske is te koop voor 18
euro bij ’t Periodiekske (Sint-Benedictusstraat 104 Mortsel), De
Boekuil (Antwerpsestraat 32 Mortsel), en de dagbladhandels
Ennordi (Hove), Pirroen (Boechout) en Berghmans (Hof van
Rieth, Mortsel).