Ecce Homo (deel 1) Over kwaliteit Paul Klee en ... - de Aardespiegel

More documents

Recommendations

Info

www.aardespiegel.nu - donderdag 5 april 2012 - tweede jaargang Nr. 17 Paul Klee en Cobra - het begint als kind Paul Klee, Dame Demon uit 1935 door Harrie Fiegel Het was zondag 1 april eigenlijk iets te druk om in alle rust te kunnen genieten van de tentoonstelling in het Cobramuseum* in Amstel- veen. Maar het was toch een buitengewone kans om een behoorlijk aantal werken van Paul Klee (1879 - 1940) in levende lijve te kunnen aanschouwen. En dat ook nog eens een keer in samenhang met de werken die door de leden van de Cobra zijn voortgebracht. Het museum legt thematisch de nadruk op de overeenkomst tussen Klee en Cobra, die te vinden is in hun gebruik en fascinatie voor de verbeelding van het kind. En die overeenkomst is meteen zichtbaar in met name het meer grafische werk van Klee. In de figuraties van beiden zijn de naïef, kinderlijk aandoende poppetjes, boom- pjes, dieren en vogels volop aanwezig. Maar er is toch ook wel een verschil dat met name zichtbaar wordt in de wat grotere schilderijen. Spontaan en rauw volgens de samenstellers, in mijn beleving geldt dat meer voor Cobra dan voor Klee. Of Klee spontaan tot zijn creaties kwam valt nog te bezien, maar rauw vind ik ze zeker niet. Dat is wel van toepassing op bij- voorbeeld Karel Appel “ik rotzooi maar wat aan”, Wolvenkamp, Brands of Lucebert. Karel Appel toont een ongekende rauwe weelde met dikke lagen verf, rake vegen, hard kleurgebruik en forse formaten. De emotioneel fysieke kracht is voelbaar. Op het voorbeeld, femme et enfant uit 1953 is de emotionele kracht voelbaar. Dat is niet het geval bij Klee. In het al- gemeen komt zijn werk op mij rustiger, be- hoedzamer over. Zijn kleurgebruik is zachter, haast impressionistisch lieflijk, zijn vormen minder schreeuwerig en zijn formaten vaak zeer * De tentoonstelling is nog te zien tot 22 april. Voor meer informatie zie: www. cobra-museum.nl. 8 terug naar boven
Séban, straaljagers met katten, 2012 Karel Appel, Femme et Enfant 1953 bescheiden. Eén van zijn mooiste werken hier getoond, dame demon uit zijn latere periode geeft daar een mooi voorbeeld van. Hier wordt een synthese tot stand gebracht van veel van het voorgaande in zijn proces dat eigenlijk allerlei kanten op slingerde met evenzovele verschillende resultaten. Het is zijn minutieus zoeken naar kleur- verhoudingen, lijnvoering en compositie dat hier tot een fraaie synergie komt. oerbegin Klee bevond zich in een roerige tijd waar een flinke groep kunstenaars zich keerden tegen het toen gevestigde gezag van de kunstelite. In gezelschap van Kandinski, Delaunay, Frans Marc en vele anderen zocht Klee naar nieuwe vormen van expressie waarbij eerst de natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid werd losgelaten, en later zelfs iedere betrokkenheid daarop. Klee vond al snel een aanknopingspunt in kindertekeningen. Het lijkt mij waarschijnlijk dat zijn eigen ervaring als vader hierin een rol heeft gespeeld. Na de geboorte van zijn zoon nam hij de verzorging en de opvoeding op zich terwijl zijn vrouw werkte. Dat was voor die tijd een bijzondere roverdeling. In zijn dagboeken doet hij daar uitvoerig verslag van. Ook had hij de tekeningen uit zijn eigen jeugd bewaard en dit alles leidde tot een visie die hij verwoordde in zijn recensie van de eerste tentoonstelling van der Blauwe Reiter in 1911 waarin hij stelt dat er zoiets is als een "oerbegin" van de kunst zoals je die vindt bij oude of primitieve culturen en in kinderkamers. Hoe hulpelozer de kinderen, hoe leerzamer de kunst is die zij bieden en parallel daaraan de tekeningen van "geestelijk gestoorden". "Dit alles is in werkelijkheid veel serieuzer te nemen dan alle musea samen, als het er om gaat de hedendaagse kunst te hervormen.", aldus Klee. Vandaag de dag is er op tal van plaatsen werk te zien van mensen met een verstandelijke beperking. Cobra lijkt dan zo'n herhaling van een thema dat veertig jaar daarvoor al aangeroerd werd. Er zit een wereldoorlog tussen Klee en Cobra. De wereld voor WOII had een ander aanzien met grote maatschappelijke cri- ses en veranderingen, culminerend in de verschrikkingen van de oorlog. De stichters van de nieuwe abstracte schilderkunst waren inmiddels heen gegaan en met hen de spirituele inhoud waar ze zo naarstig naar op zoek waren. Cobra stond aan het begin van een zich hernieuwende materialistisch ingestelde wereld, de wederopbouw van na de oorlog, bijkomend van diens verschrikkingen. Dat maakt wellicht duidelijk waarom de schilderkunst van Cobra brutaal, vol fysieke levenskracht was. Haar verzet tegen de burgerlijkheid leidde echter niet tot een meer- omvattende visie op de kunst behalve het spontaan uitleven van menselijke emotie. Dat verklaart misschien ook waarom Cobra geen lang leven beschoren was. spieltrieb www.aardespiegel.nu - donderdag 5 april 2012 - tweede jaargang Nr. 17 De vraag rijst of het thema van Klee geldingskracht heeft. Voor Klee wel natuurlijk en, voor een korte tijd, ook voor de schilders van Cobra. Maar voor de mensen van vandaag de dag? Om die vraag te beantwoorden kwam ik terecht op Schiller. Steiner refereert aan hem in zijn boek over kunst* waar hij Schiller's "spieltrieb" aanhaalt als drijfveer voor de kunst. “De natuur wordt verheven tot de geest, de geest daalt af in de natuur (...). De werken die daardoor ontstaan zijn nu weliswaar niet natuurgetrouw (...), maar dan verschijnen zij voor ons allen als louter schijn. Maar ze moeten schijn zijn, omdat ze anders geen waarachtige kunst zouden zijn." Schiller zet twee drijfveren tegenover elkaar: enerzijds de "stofftrieb" waarbij de waarneembare wereld zich aan ons voordoet zonder dat we daar invloed op uit kunnen oefenen. Wat wij waarne- men wordt van buitenaf bepaald, we zijn daarin onvrij. Anderzijds is er de "formtrieb", het verstand dat in de verwarrende chaos van de waarnemingsinhoud ordening en wetmatigheid brengt. Maar ook hierin zijn we onvrij * Rudolf Steiner, Over kunst, Vrij geestesleven, 1985, Zeist. 9 terug naar boven
Page 1 and 2: edactioneel Lijdenstijd, lijdenswee
Page 3 and 4: colofon De volgende Aardespiegel ve
Page 5 and 6: Over kwaliteit door Evelien Nijeboe
Page 7: wijs!) tijdelijk zoek. Met zelfrefl
Page 11 and 12: Het mooist aan het werkje van Mark
Page 13 and 14: • het vormen van de Steen der Wij
Page 15 and 16: Heel bijzonder daarbij is dat de au
Page 17: * zie De Aardespiegel van 20 oktobe

Ecce Homo (deel 1) Over kwaliteit Paul Klee en ... - de Aardespiegel

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?