Vrij spel voor kinderen en natuur

0BVrij spel voor kinderen en natuur
1BLiesbeth Schneiders
Vroeger speelde ik zelf ook op zo’n landje. Het lag achter de jachthaven van de stad waar ik opgroeide
aan het IJsselmeer. Het was een schiereilandje maar we noemden het voor het gemak ‘het eilandje’.
Hoog riet groeide er, daar maakten we gangetjes en kamertjes in. Langs het water lagen zeskantige
grote stenen en ook mooie ronde ‘rotsen’. Lange wandelingen maakten we daarop, dat leek op
bergbeklimmen. Mijn zussen en ik brachten er hele middagen door. Later speelde ik er alleen. Dan
speelde ik dat ik in de prehistorie leefde toen ik daar een les over had gehad op school.
Tegenwoordig zijn er niet veel meer van dit soort landjes. Mijn eiland is een gecultiveerd stukje park
geworden, met bankjes met uitzicht op het IJsselmeer. Op de punt staat de oude houten vuurtoren, het
enige overblijfsel uit die tijd.
In het boek ‘Vrij spel voor natuur en kinderen’ pleiten de schrijvers Willy Leufgen en Marianne van
Lier voor de terugkeer van dit soort natuurlijke ontdek- en speelplaatsen voor kinderen. Omdat ik mijn
eiland had en mijn waardevolle herinneringen eraan weet ik hoe belangrijk deze plekjes voor kinderen
zijn, temeer daar er steeds minder zijn, kinderen steeds vaker binnen zitten, vooral achter de pc. (Zie
ook de recensie van ‘Het laatste kind in het bos’ van Richard Louv elders in MM.) Uit verschillende
onderzoeken blijkt het belang van de natuur binnen de ontwikkeling van kinderen(Van der Berg,
Wageningen) en de toenemende vervreemding van natuur (Van der Boorn, VU).
Het boek heeft een heldere indeling en omvat vijf hoofdstukken. Het is een mooi, bijna vierkant boek
met een harde kaft. Wat meteen opvalt is dat er heel veel prachtige foto’s in staan die inspireren. Je
krijgt meteen de kriebels om iets te doen met natuur in en nabij school! Er wordt gesproken over
heemtuinen, speel- en ontdektuinen, waterspeelplaatsen en schoolnatuurtuinen. De verschillen liggen
in de fysieke ruimte, de doelen -die uiteen kunnen lopen tussen natuureducatie of spel- en de
mogelijkheden op lokaal niveau; een schoolplein in een bebost stukje land in de provincie biedt andere
mogelijkheden dan een in het hartje van een grote stad.
In het eerste hoofdstuk veel algemene informatie; hoe de schooltuinen tot stand zijn gekomen; de
mogelijkheden voor scholen en kinderopvang: kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang; de
participatiemogelijkheden voor zowel kinderen als hun ouders; natuurspeelbossen; ‘onlandjes’ en
veldjes. Alles met inspirerende voorbeelden en foto’s geïllustreerd. Ook is er aandacht voor de
integrale benadering van Maastricht waar er met groeiend succes samenhang gebracht is tussen (stads-
) natuurbeheer, natuur- en milieueducatie en natuurrecreatie. Van belang in dit hoofdstuk is ook de
beschrijving van het netwerk Springzaad dat gevormd wordt door mensen die natuurplekken voor
kinderen willen ontwerpen en aanleggen en mensen uit het onderwijs en natuur- en milieueducatie.
Het netwerk heeft ook een website: www.springzaad.nl
Hierna volgen twee hoofdstukken vol schoolvoorbeelden, letterlijk en figuurlijk. Het zijn voorbeelden
uit binnen- en buitenland, vooral veel voorbeelden uit Duitsland. Daarna volgt een kort hoofdstuk met
theoretische achtergronden, geschreven door Kees Both, pedagoog en natuurliefhebber. Hij brengt op
basis van een pedagogisch gezichtspunt vanuit wetenschappelijke literatuur argumenten naar voren
voor speel- en leerlandschappen. Ook dit hoofdstuk is rijk geïllustreerd met inspirerende
praktijkvoorbeelden die direct aan de theoretische uitgangspunten gekoppeld zijn.
Het laatste hoofdstuk ten slotte is het doe-hoofdstuk. Hier veel aandacht voor allerlei beelden en
ideeën voor verschillende doelen en ruimtes; groot, klein, variërend van een insectenhotel tot hutten,
gebouwd van leem. Volop praktijkvoorbeelden voor alle leeftijden en ontwikkelingsfases; de bouwer
van de mens (drie tot zes jaar) de verkenner (zes tot negen jaar) en de wetenschapper (negen tot twaalf
jaar). Montessorianen zien de mogelijkheden voor kosmisch onderwijs en -opvoeding over natuur,
biologie, geschiedenis, geologie, natuurkunde, van moestuin tot prehistorisch dorp, alles is mogelijk,
ook het houden en verzorgen van dieren. Daarnaast veel aandacht voor praktische tips variërend van
hoe om te gaan met de kleding van kinderen, veiligheid tot een praktisch stappenplan. De financiën
komen ook aan bod. Kortom, het boek is mooi vormgegeven, praktisch, theoretisch, inspirerend. Een
aanrader voor elke montessorischool/peutergroep/dagverblijf/ buitenschoolse begeleiding waar natuur
een bijzondere rol inneemt.
Leufgen, W., & Lier van, M.: ‘Vrij spel voor natuur en kinderen’, Uitgeverij Jan van Arkel, Utrecht,
2007