Nieuwsbrief SSGA nr 19 - GGD Amsterdam

Redactioonneeeell
RReeddaaccttiioneeeell
Er is een chronisch tekort
aan bedden voor langduriger
opvang van meisjes en een
dreigend tekort aan
crisisplekken, zo
constateren leiding en
hulpverleners van MeiSa, de
nieuwe meisjeshulpverlening
van het SaC. Zij doen
niettemin wat ze kunnen en,
zoals u in het interview
lezen kunt, met verve en
resultaat.
Verder in deze nieuwsbrief
een nieuwe rubriek Sites, een
kritische column van een
SSGA-medewerker en een
lange lijst
wetenswaardigheden, met
aandacht voor het rapport
Over Grenzen! waarin het
Ministerie van Justitie
verslag doet van een
ontluisterend verschil in de
bescherming van kinderen
tussen Nederland en de ons
omringende landen.
“Het gaat altijd om
19
de grenzen” grenzen”
Vorig jaar mei ging de nieuwe meisjeshulpverlening van het Sociaal-
agogisch Centrum (SaC) van start: MeiSa. Het gevarieerde aanbod bereikt
helaas niet alle meisjes die opvang en begeleiding nodig hebben, maar de
hulpverleners zijn creatief met de bakens en blaken van daadkracht. "Wat
we kunnen doen, dat doen we goed."
Het is bekend, ook aan de
hulpverlening gaan reorganisaties en
bezuinigingen niet voorbij. Zelfs een
kathedraal als het Amsterdamse
Sociaal-agogisch Centrum krijgt er op
gezette tijden mee te maken. De
hulpverleners daar hebben de tering
naar de nering gezet en met de
reorganisatie ook het aanbod
aangepast.
Darha was het opvanghuis van het SaC
voor meisjes met een islamitische
achtergrond van dertien tot en met 21
jaar. Plein was de crisisopvang voor alle
meisjes tussen twaalf en achttien jaar.
In MeiSa zijn beide samengegaan. Maar,
zo geven de hulpverleners aan, het is
meer geworden dan de som der delen.
"Het woord MeiSa staat voor
Meisjeshulpverlening SaC", verklaart
Ruth Schipper, leidinggevende van
MeiSa, met gepaste trots. "Maar het
betekent ook Ik ben in het heden in
het Marokkaans en Moeder aarde in het
Surinaams." Ruth en haar teams
houden kantoor aan een beschermd
adres in Amsterdam. Hier zijn ook de
gespreksruimten, de groepsruimten en
de in totaal acht kamers met bedden
voor kortdurende crisisopvang en voor
februari02

langduriger verblijf. Een mooi pand,
aangekleed met subtiele
Marokkaanse en Oosterse
accenten uit het Darhaverleden.
Waaruit bestaat de nieuwe
hulpverlening in het kort?
Ruth: "We onderscheiden
een residentieel en
ambulant deel. Vier
hulpverleners vormen
het ambulante team en
acht parttimers zijn
werkzaam in de
residentiële poot als
groeps- of combiwerker.
Voor zowel de ambulante
als de residentiële poot
hebben we de programma's
Crisisinterventie en Uitzoeken en
Voorbereiden Perspectief. De
crisismodule is eigenlijk een
voortzetting van het vroegere Plein.
Hier in huis stellen we vijf bedden
beschikbaar voor meisjes die thuis in
een acute crisissituatie terecht zijn
gekomen en die daar niet kunnen
blijven. Drie bedden reserveren we voor
meisjes die meer tijd nodig hebben."
TEKORT
De ambulante afsplitsing bestaat sinds
september 2001. Cliënten worden
aangemeld door Bureau Jeugdzorg, via
het Coördinatiepunt Crisisinterventie. In
wekelijkse gesprekken met het meisje
of de gezinsleden, bij hen thuis, werkt
de ambulant hulpverlener aan een
aantal geformuleerde doelen.
Een van de vier ambulante
hulpverleners is Marco Philipoom.
"Normaal gesproken", vertelt hij,
"vormen steeds terugkerende ruzies
aanleiding voor de interventie.
Waarover? Over vriendjes, over school,
roken, drinken, of je je aan afspraken
houdt. Op zich de normale
puberproblematiek, alleen een paar
treetjes erger."
Marco is enthousiast over de effecten
van vroege interventies in de
thuissituatie. "Daarvoor zijn wij ooit in
het leven geroepen, dus daar ligt wel
onze prioriteit. Wat we kunnen doen,
dat doen we goed."
GEEN WARM NEST
Nel de Wit is een van de hulpverleners
in het verblijfsgedeelte. Zij ondersteunt
de groepswerkers en heeft gesprekken
met de individuele meisjes, de ouders
en andere mensen uit het systeem. Vijf
crisisbedden, drie voor het programma
Uitzoeken en Voorbereiden Perspectief.
Nel doet het werk al vijftien jaar. "Je
merkt dat er steeds meer ambulant
gebeurt", zegt ze. "De meisjes die hier
komen vertegenwoordigen echt de
zwaarste categorie."
Net zo divers als hun culturele
achtergrond is de achtergrond van hun
problemen. "Seksueel geweld komt
veel voor, maar zeker niet in de
meerderheid van de gevallen. We
vragen het altijd. Willen ze het niet
meteen zeggen, dan kunnen ze er altijd
op terugkomen. Rust en veiligheid zijn
het belangrijkste, ze moet zelf de regie
kunnen houden. Tenzij ze iets wil,
natuurlijk, wat schadelijk voor haar is."
Waar wordt in de crisisopvang over het
algemeen het eerst aan gewerkt? "Om
te beginnen mogen de meisjes geen
verslaving hebben", zegt Nel, "dat is
een voorwaarde. Een algemeen
uitgangspunt is dat ze een
dagbesteding hebben. Dan stellen we
samen de doelen op, zorgen dat zaken
geregeld worden, brengen orde in de
situatie. In het begin zijn we heel
streng aan het structureren. Als ze om
vijf uur binnen moeten zijn en het
wordt vijf over vijf, dan blijven ze tot
acht uur op de kamer. Voor sommigen
is dat héél zwaar, die voelen alleen
maar verzet."
"We zijn streng, maar acceptabel
streng", vindt Marco. "Die structuur is
nodig. Het is voor henzelf belangrijk,
willen ze verder komen. Maar wat ik
mooi vind is dat er toch ook zorg en
warmte is, van de hulpverleners, maar
ook van de meiden onder elkaar. Je
moet alleen altijd heel duidelijk een
grens trekken en zorgen dat je een
crisisopvang blijft. Het mag nooit een
warm nest worden waar de meisjes niet
meer vandaan willen."
Ruth: "Wat we niet willen, is dat ze
vluchten in gezelligheid en intimiteit.
Uitgaan, winkelen, dat doen ze met hun
eigen vrienden. Ze zijn hier om ergens
aan te werken en weer terug te gaan.
Terugkeer naar huis of een plek in het
systeem is altijd het streven. We
zeggen soms ook gewoon tegen hen:
waarom ben je hier? Wat wil je
bereiken? Als je denkt dat het anders
kan, de deur staat open hoor."
GEHEIMEN
De deur staat open, maar zelden
vliegen ze zomaar uit het zicht.
Integendeel: ook na de residentiële
crisisinterventie worden de meisjes nog
enige tijd gevolgd, via de module Hulp
“Je denkt dat je het goed doet omdat je heel
hard hard
werkt , maar je bent eigenlijk zinloos
bezig omdat ze het juist zelf moeten doen.”
• nummer 19 • pagina 2

“We “We
zijn streng streng
maar acceptabel streng” streng”
aan Huis, een derde programma van de
residentiële poot. Nel: "Je gaat kijken,
observeren, praten. Loopt het goed,
houdt het meisje zich aan de regels,
houden de ouders zich aan de
afspraken? Zoniet, hoe komt dat, wat
kunnen we eraan doen."
Geven ouders altijd alle medewerking?
Ruth: "Bijna altijd. Dat stimuleren we
ook door hen nadrukkelijk de baas te
laten blijven. Mogen de meisjes thuis
niet roken, dan mogen ze dat hier ook
niet. Mogen ze thuis geen vriendje in
huis halen, hier ook niet. Willen ze iets
bijzonders doen? Vraag maar aan je
ouders. We proberen hún grenzen aan
te geven."
Een specialisme van MeiSa is de
hulpverlening aan meisjes met een
islamitische of hindoeïstische
achtergrond. Een aantal hulpverleners
deelt die achtergrond. Is het ook voor
de anderen altijd mogelijk om goed
contact te maken? "Het is soms wel
moeilijk", weet Marco uit ervaring. "Het
is zeker belangrijk dat je kennis hebt
van specifieke cultuurverschillen. Daar
zijn wij door scholing en ervaring wel
behoorlijk in onderlegd, maar het is
geen garantie voor een probleemloos
contact. Je kunt nog zoveel respect
hebben voor de verschillen, ze kunnen
toch in de weg zitten.
Een voorbeeld? Ik ben eens bij een
zigeunergezin geweest, waar
ongelooflijk veel geheimen speelden.
Vader mocht dit niet weten, moeder dat
niet, het was onmogelijk om op een
open manier met elkaar te praten. Het
lastige is, dat het dan zowel onderdeel
van het probleem is als onderdeel van
de cultuur. Wat doe je dan? Het is niet
aan mij te bepalen wat het beste is, ik
pagina 3
laat het meisje zelf de afweging maken.
Wat zou het je kosten om openheid te
geven, zeg ik tegen haar, en wat zou
het je opleveren? Ik kan me de
dilemma's ontzettend goed voorstellen.
Meisjes uit bepaalde culturen die
voortijdig hun maagdelijkheid verliezen,
riskeren totale verstoting. Zoiets hou je
misschien toch liever geheim."
DAADKRACHT
Er zijn grotere hindernissen dan
cultuurverschillen. De hulpverleners van
MeiSa zijn enthousiast over hetgeen ze
kunnen doen. Het enige dat hen
eigenlijk dwarszit is het dichtslibben
van langdurige opvangplaatsen. Hoe ga
je daarmee om? Je blijft zoeken in het
systeem van zo'n meisje, of er niet nog
ergens een verdwaalde oom is, een
nicht, je blijft kijken. Soms duurt het
lang, maar uiteindelijk lukt het altijd."
"Ik denk dat die daadkracht ons
handelsmerk is", meent Marco. "We
blijven naar oplossingen zoeken,
proberen zaken te regelen”
Iets zelf regelen kost tijd en moeite,
maar kan soms ook heel makkelijk zijn.
Toch moet je altijd uitkijken dat je geen
taken op je neemt die niet van jou zijn.
Of die geen zin hebben. Het gevaar dat
je meegezogen raakt in een gezin, loert
altijd. Dat je denkt dat je het goed
doet omdat je heel hard werkt, maar
eigenlijk totaal zinloos bezig bent,
omdat ze het juist zélf moeten doen.
Vooral bij minder ervaren hulpverleners
is dat een enorme valkuil."
Ruth: "Daar zijn onze wekelijkse
vergaderingen ook deels voor bedoeld,
om de vinger aan de pols te houden
wat dit betreft. Ik zeg weleens tegen
een van de hulpverleners: 'Goh, zit je
daar nu nog in?' Om dat opnieuw even
voor jezelf te verantwoorden kan je
soms nét op een ander spoor zetten."
Nel: "Het gaat altijd om de grenzen.
Wat ik ook een mooi voorbeeld vind
van daadkracht, is dat wij duidelijk
onze beperking aangeven, zeggen wat
we wel en niet kunnen. Er komen hier
weleens meisjes die zichzelf snijden of
die zelfmoordpogingen hebben gedaan.
Tegen hen zeg ik meteen: zodra jij
jezelf hier iets probeert aan te doen,
dan stopt de hulp die je van ons krijgt.
Dat kunnen wij niet, daar hebben we
niet voor geleerd, daar heb je andere
hulp voor nodig. Dan stopt het ook
echt."
“MeiSa betekent ook Ik ben in het heden
in het Marokkaans Marokkaans
en Moeder aarde aarde
in
het Surinaams."
februari 02

Coolumn
Column
RAADSEL
Het is dinsdagochtend half tien wanneer wij op kantoor door ons
hoofd een krantenartikel gepresenteerd krijgen met daarbij de vraag:
uit welk jaar denk je dat dit artikel dateert? Ha, voor raadsels ben ik
altijd wel in dus kom maar op. Zou zij het archief aan het opschonen zijn?
Maar het cynisme in haar stem verraadt dat er wel eens iets anders aan de
hand kan zijn. De titel van het artikel luidt als volgt: 'Hulpverlening weet te
weinig over kindermisbruik'. Uit onderzoek zou gebleken zijn dat hulpverleners
in de jeugdzorg, artsen, politiemensen en anderen die te maken krijgen met
kinderen, vinden dat zij te weinig kennis en vaardigheden hebben om kindermishandeling
te signaleren en aan te pakken. Dat heb ik toch echt eerder
gehoord en ik roep dan ook "zo'n tien jaar geleden", maar denk tegelijkertijd
dat het ook 'van alle tijden' kan zijn. En inderdaad wat blijkt: uit de krant van
12 december 2001. Toch zit ik enigszins verslagen achter mijn bureau. Hoe is
dit nu mogelijk. Zouden al die jaren van inspanning door diverse instellingen,
waaronder wij zelf, dan niets hebben opgeleverd? Ontbreekt het hulpverleners
écht aan deze vaardigheden en kennis of brengt bijvoorbeeld de onzekerheid
van een vermoeden een bijna onvervulbaar verlangen naar nog meer kennis
met zich mee?
Als ik af ga op mijn ervaringen van de afgelopen twee jaar bij het Steunpunt
moet ik constateren dat ik de resultaten van het onderzoek niet kan
onderschrijven. Ik heb namelijk vooral deskundige, ervaren en betrokken
hulpverleners en politiemensen ontmoet. Van wie ik wel hoor dat het stellen
van een goede diagnose, ook mét specialistische kennis, een lastige klus is,
en dat het razend moeilijk blijft een vermoeden aan te kaarten bij ouders.
De vraag is of het onderzoek echt iets zegt over de tekortkomingen van de
hulpverlening, of meer over het zelfbeeld van de hulpverleners?
Ja, er zijn hulpverleners die tekort schieten. En ja, er zijn nog steeds
knelpunten in de hulpverlening. Samenwerking tussen instellingen onderling
kan op talloze punten verbeterd worden. Maar gelukkig is er wél wat
veranderd in al die jaren.
Zo schuiven in het Stedelijk Incest overleg al 15 jaar lang drie keer per
jaar hulpverleners van diverse instellingen bij ons aan tafel. Door de
bijeenkomsten van de werkgroep seksueel misbruik van zeer jonge kinderen
vorig jaar is nu helder naar wie doorverwezen kan worden en wat dan
verwacht mag worden. Begin dit jaar zal de eerste bijeenkomst van het
Netwerk Vertrouwenspersonen in de zorg plaatsvinden.
Misschien kent dit raadsel een eenvoudige oplossing, is het gevoel van
tekortschieten onlosmakelijk verbonden met confrontaties met seksueel
misbruik en mishandeling. Ons werk zal blijkbaar van alle tijden zijn.
Simone Timman
Simone Timman is beleidsmedewerkster bij
het Steunpunt Seksueel Geweld Amsterdam.

SEKSUEEL MISBRUIK
Phillips, Lynn M. Flirting with
danger. Young women’s
reflections on sexuality and
domination. Seksueel misbruik
overkomt anderen.
Dat is één van de opvallende
zienswijzen die
naar voren komt in
interviews met dertig
jonge Amerikaanse
vrouwen over seksualiteit,
mannelijke agressie
en het nemen van risico’s.
New York, University Press,
2000. €23,65
STALKING
Het Landelijk Bureau Slachtoffer-
TRANSACT
Opvallend in het scholingsaanbod van
TransAct dit jaar zijn de diverse
cursussen voor professionals in de
verstandelijk gehandicaptenzorg. Het
aanbod is gericht op het hele veld:
hulpverleners, begeleiders,
aandachtsfunctionarissen,
gedragsdeskundigen, managers en
beleidsmakers. Onderwerpen zijn
intimiteit, seksualiteit, preventie van
seksueel misbruik en beleid ten aanzien
van seksualiteit en seksuele intimidatie.
Voor de eerste cursus in deze reeks,
Train de trainer, kunt u tot 8 februari
2002 inschrijven.
Nieuw is ook de driedaagse cursus
Asielzoekers met seksueel
geweldservaringen. Deze cursus is door
Pharos en TransAct gezamenlijk
ontwikkeld voor verpleegkundigen en
artsen in de MOA. De inschrijving sluit
op 14 februari 2002.
Op 11 februari sluit de inschrijving voor
Publicaties
hulp heeft een selectie gemaakt uit
het aanbod van literatuur en websites
die sinds 1997 zijn verschenen over
stalking. Het zijn hoofdzakelijk Nederlandstalige
publicaties. Te bestellen via
tel. 030-2340116.
GEWELD IN HET GEZIN
In Geweld en schaamte. Richtlijnen
voor de eerstelijnshulpverlening bij
relationeel geweld in gezinnen van
migranten en vluchtelingen worden
methodieken beschreven om geweld
te stoppen. Martine Groen schreef deze
publicatie in opdracht van het project
Een VeiligHuis. Utrecht, Vrouwenopvang
Agenda
de cursus Groepshulpverlening voor
misbruikte kinderen aangeboden aan
psychologen, pedagogen en
therapeuten. Deze cursus besteedt niet
alleen aandacht aan de inhoudelijke
aspecten van groepshulpverlening maar
ook aan de inbedding daarvan in de
instellingen en aan contacten met
andere instellingen.
U kunt het scholingsaanbod aanvragen
bij TransAct, tel. 030-2340933, of via
scholing@transact.nl.
SITES
www.seksueel-misbruik.netmenu.nl
Site opgezet door mannelijk slachtoffer
van seksueel misbruik. Doel is mensen
met ervaringen op het gebied van
seksueel misbruik te ondersteunen.
Er is informatie opgenomen over achtergronden
en hulpverlening. Tevens een
forum voor uitwisseling van meningen.
Utrecht, 2001. Om te bestellen, zie
hieronder.
Eveneens in opdracht van Een Veilig
Huis schreef Mieke de Wit de publicatie
Zorgprogramma een VeiligHuis.
Dit Utrechtse zorgprogramma is gericht
op verschillende doelgroepen en
beantwoordt diverse hulpvragen van
vrouwen. De Wit beschrijft de routes
die zij bij de verschillende hulpverleningsinstellingen
kunnen
doorlopen en de mogelijke hulpvormen
(modules) waarvan zij gebruik kunnen
maken. Beide bovenstaande publicaties
zijn te bestellen schriftelijk bij Adviesen
meldpunt een VeiligHuis, Postbus
13088, 3507 LB Utrecht, via
veilighuis@ix.nl of via de website:
www.meldpunt-eenveilighuis.nl.
www.hulpnet.com/misbruik/
Site met koppelingen en verwijzingen
naar nieuwsberichten die betrekking
hebben op seksueel misbruik.
www.cgso.be/feiten/geweld.htm
Belgische site met onderzoeksgegevens
over seksueel misbruik en geweld in
België.
www.sexwoordenboek.nl/
seksueel_misbruik.html
Site opgezet door seksuoloog met
informatie over seks en seksualiteit.
Seksueel misbruik is een van de vele
onderwerpen.
www.cg-raad.nl/relaties/
regieineigenhand.html
Site met informatie over het project
regie in eigen handen. Het project richt
zich op seksueel misbruik van mensen
met een handicap of chronische ziekte.

ALLOCHTONEN
Hulpverleners en andere professionals
op het gebied van onderwijs,
opvoeding en (geestelijke) gezondheid
die vragen hebben over het contact met
allochtone cliënten, kunnen sinds kort
de informatielijn FONA bellen.
De medewerksters van deze gratis
telefoonlijn spreken naast Nederlands
ook Arabisch, Berbers en Turks. Ook
cliënten zelf kunnen voor informatie,
advies of doorverwijzing bellen met
FONA. De informatielijn, een initiatief
van het NIZW, NIGZ en Teletrust, is op
kantoordagen bereikbaar van 9 tot 17
uur op 0800-9999333.
OVERHEID EN BELEID
www.seksueelkindermisbruik.nl
Deze website is opgezet in opdracht
van het Ministerie van Justitie in het
kader van het Nationaal Actieplan
Aanpak seksueel misbruik van kinderen.
Op de site vindt u literatuuronderzoeken,
informatie en de antwoorden
op veelgestelde vragen over seksueel
misbruik en per regio een overzicht van
hulpverleningsinstellingen. Daarnaast
kunt u discussiëren over uiteenlopende
onderwerpen.
WACHTEN OP AANTOONBAAR LEED
Over grenzen! Is de titel van een
rapport van het Ministerie van Justitie,
Directie Preventie Jeugd en
Sanctiebeleid. Het is de weerslag van
een ‘internationaal vergelijkende
verkenning van de rol van de overheid
bij de opvoeding en bescherming van
kinderen’.
Het rapport vergelijkt de wet- en
regelgeving in Nederland met die in
België, Engeland, Ierland, Nieuw-
Zeeland en Duitsland. Nederland, zo is
een van de conclusies, blijkt ten
opzichte van deze landen een afwijkend
Wetenswaardigheden
beleid te voeren. Dit komt voor een
deel doordat de Nederlandse wetgeving
verouderd is. Zo is in Nederland de
jeugdhulpverlening en -bescherming
niet binnen één wettelijk kader
geregeld en ontbreekt het aan
inhoudelijke dwarsverbindingen tussen
de beide terreinen.
De schrijvers constateren tevens een
belangrijk verschil in de aanpak. In de
andere landen is de rol van de
overheid bij de opvoeding eerder
gericht op preventie dan op repressie:
“In plaats van te wachten met ingrijpen
tot het moment waarop het kind reeds
aantoonbare opvoedings- en
ontwikkelingsschade heeft geleden, is
het accent komen te liggen op het
voorkomen van onnodig leed en
vermijdbare schade voor het kind en
het voorkomen en lenigen van
opvoedingsnood voor zijn ouders.”
U kun het rapport Over Grenzen!
downloaden via de site van het
Ministerie van Justitie www.minjust.nl
SEKSUELE INTIMIDATIE
Minister Borst van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport kondigt per circulaire
een wijziging aan in de Kwaliteitswet
Zorginstellingen. Calamiteiten moeten
voortaan zo snel mogelijk gemeld
worden door de leiding van de
zorginstelling aan de inspectie. Deze
kan onderzoeken of het
kwaliteitssysteem zodanig moet worden
aangepast dat herhaling kan worden
voorkomen. Onder calamiteiten wordt
uitdrukkelijk ook verstaan seksueel
misbruik van patiënten door
zorgverleners of medepatiënten. Samen
met de ARBO-wet geeft de Kwaliteitswet
Zorginstellingen diverse
aanknooppunten voor de ontwikkeling
van beleid ter preventie en bestrijding
van seksuele intimidatie.
Colofon
Coloffon
Nieuwsbrief nr 19,
februari 2002
verschijnt 3 maal per jaar,
oplage: 500
Uitgave
Steunpunt Seksueel Geweld
Amsterdam
Redactie
Vera Schüller,
Marianne van Staa,
Simone Timman,
Yvonne van Osch,
Marjolein Leguit.
DTP
Yusuf Kho vormgevers IA BNO
Amsterdam
Verspreiding
gratis onder hulpverleners in
Amsterdam e.o.. Gebruik van
teksten en artikelen uit de
nieuwsbrief met bronvermelding is
toegestaan.
Bel voor extra nummers:
Steunpunt Seksueel Geweld
tel. 020-5555227
fax. 020-5555696
e-mail ssga@gggd.amsterdam.nl
Het Steunpunt Seksueel Geweld
heeft een nieuw e-mail adres:
ssga@gggd.amsterdam.nl
02